Changes

Raktapitta Chikitsa (view source)

Revision as of 12:24, 1 January 2020

3,949 bytes added , 12:24, 1 January 2020

no edit summary

Line 68: Line 68:

−

विहरन्तं जितात्मानं पञ्चगङ्गे पुनर्वसुम्|

+

विहरन्तं जितात्मानं पञ्चगङ्गे पुनर्वसुम्|<br />

−

प्रणम्योवाच निर्मोहमग्निवेशोऽग्निवर्चसम्||३||

+

प्रणम्योवाच निर्मोहमग्निवेशोऽग्निवर्चसम्||३||<br />

−

भगवन् रक्तपित्तस्य हेतुरुक्तः सलक्षणः|

+

भगवन् रक्तपित्तस्य हेतुरुक्तः सलक्षणः|<br />

−

वक्तव्यं यत् परं तस्य वक्तुमर्हसि तद्गुरो||४||

+

वक्तव्यं यत् परं तस्य वक्तुमर्हसि तद्गुरो||४||<br />

−

viharantaṁ jitātmānaṁ pañcagaṅgē punarvasum|

+

viharantaṁ jitātmānaṁ pañcagaṅgē punarvasum|<br />

−

praṇamyōvāca nirmōhamagnivēśō'gnivarcasam||3||

+

praṇamyōvāca nirmōhamagnivēśō'gnivarcasam||3||<br />

−

bhagavan raktapittasya hēturuktaḥ salakṣaṇaḥ|

+

bhagavan raktapittasya hēturuktaḥ salakṣaṇaḥ|<br />

−

vaktavyaṁ yat paraṁ tasya vaktumarhasi tadgurō||4||

+

vaktavyaṁ yat paraṁ tasya vaktumarhasi tadgurō||4||<br />

−

viharantaM jitAtmAnaM pa~jcaga~gge punarvasum|

+

viharantaM jitAtmAnaM pa~jcaga~gge punarvasum| <br />

−

praNamyovAca nirmohamagnivesho~agnivarcasam||3||

+

praNamyovAca nirmohamagnivesho~agnivarcasam||3|| <br />

−

bhagavan raktapittasya heturuktaH salakShaNaH|

+

bhagavan raktapittasya heturuktaH salakShaNaH| <br />

−

vaktavyaM yat paraM tasya vaktumarhasi tadguro||4||

+

vaktavyaM yat paraM tasya vaktumarhasi tadguro||4||<br />

</div></div>

Line 95: Line 95:

गुरुरुवाच-

−

महागदं महावेगमग्निवच्छीघ्रकारि च|

+

महागदं महावेगमग्निवच्छीघ्रकारि च| <br />

−

हेतुलक्षणविच्छीघ्रं रक्तपित्तमुपाचरेत्||५||

+

हेतुलक्षणविच्छीघ्रं रक्तपित्तमुपाचरेत्||५||<br />

−

तस्योष्णं तीक्ष्णमम्लं च कटूनि लवणानि च|

+

तस्योष्णं तीक्ष्णमम्लं च कटूनि लवणानि च| <br />

−

घर्मश्चान्नविदाहश्च हेतुः पूर्वं निदर्शितः||६||

+

घर्मश्चान्नविदाहश्च हेतुः पूर्वं निदर्शितः||६||<br />

gururuvāca-

−

mahāgadaṁ mahāvēgamagnivacchīghrakāri ca|

+

mahāgadaṁ mahāvēgamagnivacchīghrakāri ca|<br />

−

hētulakṣaṇavicchīghraṁ raktapittamupācarēt||5||

+

hētulakṣaṇavicchīghraṁ raktapittamupācarēt||5||<br />

−

tasyōṣṇaṁ tīkṣṇamamlaṁ ca kaṭūni lavaṇāni ca|

+

tasyōṣṇaṁ tīkṣṇamamlaṁ ca kaṭūni lavaṇāni ca| <br />

−

gharmaścānnavidāhaśca hētuḥ pūrvaṁ nidarśitaḥ||6||

+

gharmaścānnavidāhaśca hētuḥ pūrvaṁ nidarśitaḥ||6||<br />

gururuvAca-

−

mahAgadaM mahAvegamagnivacchIghrakAri ca|

+

mahAgadaM mahAvegamagnivacchIghrakAri ca| <br />

−

hetulakShaNavicchIghraM raktapittamupAcaret||5||

+

hetulakShaNavicchIghraM raktapittamupAcaret||5||<br />

−

tasyoShNaM tIkShNamamlaM ca kaTUni lavaNAni ca|

+

tasyoShNaM tIkShNamamlaM ca kaTUni lavaNAni ca| <br />

−

gharmashcAnnavidAhashca hetuH pUrvaM nidarshitaH||6||

+

gharmashcAnnavidAhashca hetuH pUrvaM nidarshitaH||6||<br />

</div></div>

Line 126: Line 126:

−

तैर्हेतुभिः समुत्क्लिष्टं पित्तं रक्तं प्रपद्यते|

+

तैर्हेतुभिः समुत्क्लिष्टं पित्तं रक्तं प्रपद्यते|<br />

−

तद्योनित्वात् प्रपन्नं च वर्धतेतत् प्रदूषयत्||७||

+

तद्योनित्वात् प्रपन्नं च वर्धतेतत् प्रदूषयत्||७||<br />

−

तस्योष्मणा द्रवो धातुर्धातोर्धातोः प्रसिच्यते|

+

तस्योष्मणा द्रवो धातुर्धातोर्धातोः प्रसिच्यते|<br />

−

स्विद्यतस्तेन संवृद्धिं भूयस्तदधिगच्छति||८||

+

स्विद्यतस्तेन संवृद्धिं भूयस्तदधिगच्छति||८||<br />

−

tairhētubhiḥ samutkliṣṭaṁ pittaṁ raktaṁ prapadyatē|

+

tairhētubhiḥ samutkliṣṭaṁ pittaṁ raktaṁ prapadyatē|<br />

−

tadyōnitvāt prapannaṁ ca vardhatē tat pradūṣayat||7||

+

tadyōnitvāt prapannaṁ ca vardhatē tat pradūṣayat||7||<br />

−

tasyōṣmaṇādravō dhāturdhātōrdhātōḥ rasicyatē|

+

tasyōṣmaṇādravō dhāturdhātōrdhātōḥ rasicyatē| <br />

−

svidyatastēnasaṁvr̥ddhiṁ hūyastadadhigacchati||8||

+

svidyatastēnasaṁvr̥ddhiṁ hūyastadadhigacchati||8||<br />

−

tairhetubhiH samutkliShTaM pittaM raktaM prapadyate|

+

tairhetubhiH samutkliShTaM pittaM raktaM prapadyate| <br />

−

tadyonitvAt prapannaM ca vardhate tat pradUShayat||7||

+

tadyonitvAt prapannaM ca vardhate tat pradUShayat||7|| <br />

−

tasyoShmaNA dravo dhAturdhAtordhAtoH prasicyate|

+

tasyoShmaNA dravo dhAturdhAtordhAtoH prasicyate| <br />

−

svidyatastena saMvRuddhiM bhUyastadadhigacchati||8||

+

svidyatastena saMvRuddhiM bhUyastadadhigacchati||8||<br />

</div></div>

Line 151: Line 151:

−

संयोगाद्दूषणात्तत्तु सामान्याद्गन्धवर्णयोः|

+

संयोगाद्दूषणात्तत्तु सामान्याद्गन्धवर्णयोः|<br />

−

रक्तस्य पित्तमाख्यातं रक्तपित्तं मनीषिभिः||९||

+

रक्तस्य पित्तमाख्यातं रक्तपित्तं मनीषिभिः||९||<br />

−

saṁyōgāddūṣaṇāttattu sāmānyādgandhavarṇayōḥ|

+

saṁyōgāddūṣaṇāttattu sāmānyādgandhavarṇayōḥ|<br />

−

raktasya pittamākhyātaṁ raktapittaṁ manīṣibhiḥ||9||

+

raktasya pittamākhyātaṁ raktapittaṁ manīṣibhiḥ||9||<br />

−

saMyogAddUShaNAttattu sAmAnyAdgandhavarNayoH|

+

saMyogAddUShaNAttattu sAmAnyAdgandhavarNayoH| <br />

−

raktasya pittamAkhyAtaM raktapittaM manIShibhiH||9||

+

raktasya pittamAkhyAtaM raktapittaM manIShibhiH||9||<br />

</div></div>

Line 167: Line 167:

−

प्लीहानं च यकृच्चैव तदधिष्ठाय वर्तते|

+

प्लीहानं च यकृच्चैव तदधिष्ठाय वर्तते|<br />

−

स्रोतांसि रक्तवाहीनि तन्मूलानि हि देहिनाम्||१०||

+

स्रोतांसि रक्तवाहीनि तन्मूलानि हि देहिनाम्||१०||<br />

−

plīhānaṁ ca yakr̥ccaiva tadadhiṣṭhāya vartatē|

+

plīhānaṁ ca yakr̥ccaiva tadadhiṣṭhāya vartatē| <br />

−

srōtāṁsi raktavāhīni tanmūlāni hi dēhinām||10||

+

srōtāṁsi raktavāhīni tanmūlāni hi dēhinām||10||<br />

−

plIhAnaM ca yakRuccaiva tadadhiShThAya vartate|

+

plIhAnaM ca yakRuccaiva tadadhiShThAya vartate|<br />

−

srotAMsi raktavAhIni tanmUlAni hi dehinAm||10||

+

srotAMsi raktavAhIni tanmUlAni hi dehinAm||10||<br />

</div></div>

Line 183: Line 183:

−

सान्द्रं सपाण्डु सस्नेहं पिच्छिलं च कफान्वितम्|

+

सान्द्रं सपाण्डु सस्नेहं पिच्छिलं च कफान्वितम्|<br />

−

श्यावारुणं सफेनं च तनु रूक्षं च वातिकम्||११||

+

श्यावारुणं सफेनं च तनु रूक्षं च वातिकम्||११||<br />

−

रक्तपित्तं कषायाभं कृष्णं गोमूत्रसन्निभम्|

+

रक्तपित्तं कषायाभं कृष्णं गोमूत्रसन्निभम्|<br />

−

मेचकागारधूमाभमञ्जनाभं च पैत्तिकम्||१२||

+

मेचकागारधूमाभमञ्जनाभं च पैत्तिकम्||१२||<br />

−

संसृष्टलिङ्गं संसर्गात्त्रिलिङ्गं सान्निपातिकम्|१३|

+

संसृष्टलिङ्गं संसर्गात्त्रिलिङ्गं सान्निपातिकम्|१३|<br />

−

sāndraṁ sapāṇḍu sasnēhaṁ picchilaṁ ca kaphānvitam|

+

sāndraṁ sapāṇḍu sasnēhaṁ picchilaṁ ca kaphānvitam|<br />

−

śyāvāruṇaṁ saphēnaṁ ca tanu rūkṣaṁ ca vātikam||11||

+

śyāvāruṇaṁ saphēnaṁ ca tanu rūkṣaṁ ca vātikam||11||<br />

−

raktapittaṁ kaṣāyābhaṁ kr̥ṣṇaṁ gōmūtrasannibham|

+

raktapittaṁ kaṣāyābhaṁ kr̥ṣṇaṁ gōmūtrasannibham|<br />

−

mēcakāgāradhūmābhamañjanābhaṁ capaittikam||12||

+

mēcakāgāradhūmābhamañjanābhaṁ capaittikam||12||<br />

−

saṁsr̥ṣṭaliṅgaṁ saṁsargāttriliṅgaṁ ānnipātikam|13|

+

saṁsr̥ṣṭaliṅgaṁ saṁsargāttriliṅgaṁ ānnipātikam|13|<br />

−

sAndraM sapANDu sasnehaM picchilaM ca kaphAnvitam|

+

sAndraM sapANDu sasnehaM picchilaM ca kaphAnvitam| <br />

−

shyAvAruNaM saphenaM ca tanu rUkShaM ca vAtikam||11||

+

shyAvAruNaM saphenaM ca tanu rUkShaM ca vAtikam||11|| <br />

−

raktapittaM kaShAyAbhaM kRuShNaM gomUtrasannibham|

+

raktapittaM kaShAyAbhaM kRuShNaM gomUtrasannibham| <br />

−

mecakAgAradhUmAbhama~jjanAbhaM ca paittikam||12||

+

mecakAgAradhUmAbhama~jjanAbhaM ca paittikam||12|| <br />

−

saMsRuShTali~ggaM saMsargAttrili~ggaM sAnnipAtikam|13|

+

saMsRuShTali~ggaM saMsargAttrili~ggaM sAnnipAtikam|13|<br />

</div></div>

Line 214: Line 214:

−

एकदोषानुगं साध्यं द्विदोषं याप्यमुच्यते||१३||

+

एकदोषानुगं साध्यं द्विदोषं याप्यमुच्यते||१३||<br />

−

यत्त्रिदोषमसाध्यं तन्मन्दाग्नेरतिवेगवत्|व्याधिभिः

+

यत्त्रिदोषमसाध्यं तन्मन्दाग्नेरतिवेगवत्|व्याधिभिः <br />

−

क्षीणदेहस्य वृद्धस्यानश्नतश्च यत्||१४||

+

क्षीणदेहस्य वृद्धस्यानश्नतश्च यत्||१४||<br />

−

ēkadōṣānugaṁ sādhyaṁ dvidōṣaṁ yāpyamucyatē||13||

+

ēkadōṣānugaṁ sādhyaṁ dvidōṣaṁ yāpyamucyatē||13||<br />

−

yattridōṣamasādhyaṁtanmandāgnērativēgavat|vyādhibhiḥ

+

yattridōṣamasādhyaṁtanmandāgnērativēgavat|<br />

−

kṣīṇadēhasya vr̥ddhasyānaśnataśca yat||14||

+

vyādhibhiḥ kṣīṇadēhasya vr̥ddhasyānaśnataśca yat||14||<br />

−

ekadoShAnugaM sAdhyaM dvidoShaM yApyamucyate||13||

+

ekadoShAnugaM sAdhyaM dvidoShaM yApyamucyate||13|| <br />

−

yattridoShamasAdhyaM tanmandAgnerativegavat|

+

yattridoShamasAdhyaM tanmandAgnerativegavat| <br />

−

vyAdhibhiH kShINadehasya vRuddhasyAnashnatashca yat||14||

+

vyAdhibhiH kShINadehasya vRuddhasyAnashnatashca yat||14||<br />

</div></div>

Line 236: Line 236:

−

गतिरूर्ध्वमधश्चैव रक्तपित्तस्य दर्शिता|

+

गतिरूर्ध्वमधश्चैव रक्तपित्तस्य दर्शिता|<br />

−

ऊर्ध्वा सप्तविधद्वारा द्विद्वारा त्वधरा गतिः||१५||

+

ऊर्ध्वा सप्तविधद्वारा द्विद्वारा त्वधरा गतिः||१५||<br />

−

सप्त च्छिद्राणि शिरसि द्वे चाधः,साध्यमूर्ध्वगम्|

+

सप्त च्छिद्राणि शिरसि द्वे चाधः,साध्यमूर्ध्वगम्|<br />

−

याप्यं त्वधोगं, मार्गौ तु साध्यं प्रपद्यते||१६||

+

याप्यं त्वधोगं, मार्गौ तु साध्यं प्रपद्यते||१६||<br />

−

यदा तु सर्वच्छिद्रेभ्यो रोमकूपेभ्य एव

+

यदा तु सर्वच्छिद्रेभ्यो रोमकूपेभ्य एव <br />

−

तामसङ्ख्येयां गतिं तस्याहुरान्तिकीम्||१७||

+

तामसङ्ख्येयां गतिं तस्याहुरान्तिकीम्||१७||<br />

−

यच्चोभयाभ्यां मार्गाभ्यामतिमात्रं प्रवर्तते|

+

यच्चोभयाभ्यां मार्गाभ्यामतिमात्रं प्रवर्तते|<br />

−

तुल्यं कुणपगन्धेन रक्तं कृष्णमतीव च||१८||

+

तुल्यं कुणपगन्धेन रक्तं कृष्णमतीव च||१८||<br />

−

संसृष्टं कफवाताभ्यां कण्ठे सज्जति चापि यत्|

+

संसृष्टं कफवाताभ्यां कण्ठे सज्जति चापि यत्|<br />

−

यच्चाप्युपद्रवैः सर्वैर्यथोक्तैः समभिद्रुतम्||१९||

+

यच्चाप्युपद्रवैः सर्वैर्यथोक्तैः समभिद्रुतम्||१९||<br />

−

हारिद्रनीलहरितताम्रैर्वर्णैरुपद्रुतम्|

+

हारिद्रनीलहरितताम्रैर्वर्णैरुपद्रुतम्|<br />

−

क्षीणस्य कासमानस्य यच्च न सिध्यति||२०||

+

क्षीणस्य कासमानस्य यच्च न सिध्यति||२०||<br />

−

यद्विदोषानुगं यद्वा शान्तं शान्तं प्रकुप्यति|

+

यद्विदोषानुगं यद्वा शान्तं शान्तं प्रकुप्यति|<br />

−

मार्गान्मार्गं चरेद्यद्वा याप्यं पित्तमसृक् चतत्||२१||

+

मार्गान्मार्गं चरेद्यद्वा याप्यं पित्तमसृक् चतत्||२१||<br />

−

gatirūrdhvamadhaścaiva raktapittasya |

+

gatirūrdhvamadhaścaiva raktapittasya |<br />

−

darśitā ūrdhvā saptavidhadvārā dvidvārā tvadharā gatiḥ||15||

+

darśitā ūrdhvā saptavidhadvārā dvidvārā tvadharā gatiḥ||15||<br />

−

sapta cchidrāṇi śirasi dvē cādhaḥ, sādhyamūrdhvagam|

+

sapta cchidrāṇi śirasi dvē cādhaḥ, sādhyamūrdhvagam| <br />

−

yāpyaṁtvadhōgaṁ, mārgau tu dvāvasādhyaṁprapadyatē||16||

+

yāpyaṁtvadhōgaṁ, mārgau tu dvāvasādhyaṁprapadyatē||16||<br />

−

yadā tu sarvacchidrēbhyō rōmakūpēbhya ēva ca|

+

yadā tu sarvacchidrēbhyō rōmakūpēbhya ēva ca|<br />

−

vartatē tāmasaṅkhyēyāṁ gatiṁ tasyāhurāntikīm||17||

+

vartatē tāmasaṅkhyēyāṁ gatiṁ tasyāhurāntikīm||17||<br />

−

yaccōbhayābhyāṁ mārgābhyāmatimātraṁ pravartatē|

+

yaccōbhayābhyāṁ mārgābhyāmatimātraṁ pravartatē| <br />

−

tulyaṁ kuṇapagandhēna raktaṁ kr̥ṣṇamatīva ca||18||

+

tulyaṁ kuṇapagandhēna raktaṁ kr̥ṣṇamatīva ca||18||<br />

−

saṁsr̥ṣṭaṁ kaphavātābhyāṁ kaṇṭhēsajjati cāpi yat|

+

saṁsr̥ṣṭaṁ kaphavātābhyāṁ kaṇṭhēsajjati cāpi yat| <br />

−

yaccāpyupadravaiḥ sarvairyathōktaiḥ samabhidrutam||19||

+

yaccāpyupadravaiḥ sarvairyathōktaiḥ samabhidrutam||19||<br />

−

hāridranīlaharitatāmrairvarṇairupadrutam|

+

hāridranīlaharitatāmrairvarṇairupadrutam|<br />

−

kṣīṇasya kāsamānasya yacca tacca nasidhyati||20||

+

kṣīṇasya kāsamānasya yacca tacca nasidhyati||20||<br />

−

yadvidōṣānugaṁ yadvā śāntaṁ śāntaṁ prakupyati|

+

yadvidōṣānugaṁ yadvā śāntaṁ śāntaṁ prakupyati|<br />

−

mārgānmārgaṁ rēdyadvā yāpyaṁ ittamasr̥k ca tat||21||

+

mārgānmārgaṁ rēdyadvā yāpyaṁ ittamasr̥k ca tat||21||<br />

−

gatirUrdhvamadhashcaiva raktapittasya darshitA|

+

gatirUrdhvamadhashcaiva raktapittasya darshitA| <br />

−

UrdhvA saptavidhadvArA dvidvArA tvadharA gatiH||15||

+

UrdhvA saptavidhadvArA dvidvArA tvadharA gatiH||15|| <br />

−

sapta cchidrANi shirasi dve cAdhaH, sAdhyamUrdhvagam|

+

sapta cchidrANi shirasi dve cAdhaH, sAdhyamUrdhvagam| <br />

−

yApyaM tvadhogaM, mArgau tu dvAvasAdhyaM prapadyate||16||

+

yApyaM tvadhogaM, mArgau tu dvAvasAdhyaM prapadyate||16|| <br />

−

yadA tu sarvacchidrebhyo romakUpebhya eva ca|

+

yadA tu sarvacchidrebhyo romakUpebhya eva ca| <br />

−

vartate tAmasa~gkhyeyAM gatiM tasyAhurAntikIm||17||

+

vartate tAmasa~gkhyeyAM gatiM tasyAhurAntikIm||17|| <br />

−

yaccobhayAbhyAM mArgAbhyAmatimAtraM pravartate|

+

yaccobhayAbhyAM mArgAbhyAmatimAtraM pravartate| <br />

−

tulyaM kuNapagandhena raktaM kRuShNamatIva ca||18||

+

tulyaM kuNapagandhena raktaM kRuShNamatIva ca||18|| <br />

−

saMsRuShTaM kaphavAtAbhyAM kaNThe [4] sajjati cApi yat|

+

saMsRuShTaM kaphavAtAbhyAM kaNThe [4] sajjati cApi yat| <br />

−

yaccApyupadravaiH sarvairyathoktaiH samabhidrutam||19||

+

yaccApyupadravaiH sarvairyathoktaiH samabhidrutam||19|| <br />

−

hAridranIlaharitatAmrairvarNairupadrutam|

+

hAridranIlaharitatAmrairvarNairupadrutam| <br />

−

kShINasya kAsamAnasya yacca tacca na sidhyati||20||

+

kShINasya kAsamAnasya yacca tacca na sidhyati||20|| <br />

−

yadvidoShAnugaM yadvA shAntaM shAntaM [5] prakupyati|

+

yadvidoShAnugaM yadvA shAntaM shAntaM [5] prakupyati| <br />

−

mArgAnmArgaM caredyadvA yApyaM pittamasRuk ca tat||21||

+

mArgAnmArgaM caredyadvA yApyaM pittamasRuk ca tat||21||<br />

</div></div>

Line 310: Line 310:

−

एकमार्गं बलवतो नातिवेगं नवोत्थितम्|

+

एकमार्गं बलवतो नातिवेगं नवोत्थितम्| <br />

−

रक्तपित्तं काले साध्यं स्यान्निरुपद्रवम्||२२||

+

रक्तपित्तं काले साध्यं स्यान्निरुपद्रवम्||२२||<br />

−

ēkamārgaṁ balavatō nātivēgaṁ avōtthitam|

+

ēkamārgaṁ balavatō nātivēgaṁ avōtthitam| <br />

−

raktapittaṁ sukhē kālē sādhyaṁ syānnirupadravam||22||

+

raktapittaṁ sukhē kālē sādhyaṁ syānnirupadravam||22||<br />

−

ekamArgaM balavato nAtivegaM navotthitam|

+

ekamArgaM balavato nAtivegaM navotthitam| <br />

−

raktapittaM sukhe kAle sAdhyaM syAnnirupadravam||22||

+

raktapittaM sukhe kAle sAdhyaM syAnnirupadravam||22||<br />

</div></div>

Line 324: Line 324:

−

स्निग्धोष्णमुष्णरूक्षं च रक्तपित्तस्य कारणम्|

+

स्निग्धोष्णमुष्णरूक्षं च रक्तपित्तस्य कारणम्|<br />

−

अधोगस्योत्तरं प्रायः, पूर्वं स्यादूर्ध्वगस्य तु||२३||

+

अधोगस्योत्तरं प्रायः, पूर्वं स्यादूर्ध्वगस्य तु||२३||<br />

−

ऊर्ध्वगं कफसंसृष्टमधोगं मारुतानुगम्|

+

ऊर्ध्वगं कफसंसृष्टमधोगं मारुतानुगम्|<br />

−

द्विमार्गं कफवाताभ्यामुभाभ्यामनुबध्यते||२४||

+

द्विमार्गं कफवाताभ्यामुभाभ्यामनुबध्यते||२४||<br />

−

snigdhōṣṇamuṣṇarūkṣaṁ ca raktapittasya kāraṇam|

+

snigdhōṣṇamuṣṇarūkṣaṁ ca raktapittasya kāraṇam| <br />

−

hōgasyōttaraṁ rāyaḥ, pūrvaṁ syādūrdhvagasyatu||23||

+

hōgasyōttaraṁ rāyaḥ, pūrvaṁ syādūrdhvagasyatu||23||<br />

−

ūrdhvagaṁ kaphasaṁsr̥ṣṭamadhōgaṁ mārutānugam|

+

ūrdhvagaṁ kaphasaṁsr̥ṣṭamadhōgaṁ mārutānugam| <br />

−

dvimārgaṁkaphavātābhyāmubhābhyāmanubadhyatē||24||

+

dvimārgaṁkaphavātābhyāmubhābhyāmanubadhyatē||24||<br />

−

snigdhoShNamuShNarUkShaM ca raktapittasya kAraNam|

+

snigdhoShNamuShNarUkShaM ca raktapittasya kAraNam| <br />

−

adhogasyottaraM prAyaH, pUrvaM syAdUrdhvagasya tu||23||

+

adhogasyottaraM prAyaH, pUrvaM syAdUrdhvagasya tu||23|| <br />

−

UrdhvagaM kaphasaMsRuShTamadhogaM mArutAnugam|

+

UrdhvagaM kaphasaMsRuShTamadhogaM mArutAnugam| <br />

−

dvimArgaM kaphavAtAbhyAmubhAbhyAmanubadhyate||24||

+

dvimArgaM kaphavAtAbhyAmubhAbhyAmanubadhyate||24||<br />

</div></div>

Line 349: Line 349:

−

अक्षीणबलमांसस्य रक्तपित्तं यदश्नतः|

+

अक्षीणबलमांसस्य रक्तपित्तं यदश्नतः|<br />

−

तद्दोषदुष्टमुत्क्लिष्टं नादौ स्तम्भनमर्हति||२५||

+

तद्दोषदुष्टमुत्क्लिष्टं नादौ स्तम्भनमर्हति||२५||<br />

−

गलग्रहं पूतिनस्यं मूर्च्छायमरुचिं ज्वरम्|

+

गलग्रहं पूतिनस्यं मूर्च्छायमरुचिं ज्वरम्|<br />

−

गुल्मं प्लीहानमानाहं किलासंकृच्छ्रमूत्रताम्||२६||

+

गुल्मं प्लीहानमानाहं किलासंकृच्छ्रमूत्रताम्||२६||<br />

−

कुष्ठान्यर्शांसि वीसर्पं वर्णनाशं भगन्दरम्|

+

कुष्ठान्यर्शांसि वीसर्पं वर्णनाशं भगन्दरम्| <br />

−

बुद्धीन्द्रियोपरोधं च कुर्यात् स्तम्भितमादितः||२७||

+

बुद्धीन्द्रियोपरोधं च कुर्यात् स्तम्भितमादितः||२७||<br />

−

तस्मादुपेक्ष्यं बलिनो बलदोषविचारिणा |

+

तस्मादुपेक्ष्यं बलिनो बलदोषविचारिणा | <br />

−

रक्तपित्तं प्रथमतप्रवृद्धंसिद्धिमिच्छता||२८||

+

रक्तपित्तं प्रथमतप्रवृद्धंसिद्धिमिच्छता||२८|| <br />

−

akṣīṇabalamāṁsasya raktapittaṁ yadaśnataḥ|

+

akṣīṇabalamāṁsasya raktapittaṁ yadaśnataḥ|<br />

−

taddōṣaduṣṭamutkliṣṭaṁ nādau stambhanamarhati||25||

+

taddōṣaduṣṭamutkliṣṭaṁ nādau stambhanamarhati||25||<br />

−

galagrahaṁ pūtinasyaṁ mūrcchāyamaruciṁ jvaram|

+

galagrahaṁ pūtinasyaṁ mūrcchāyamaruciṁ jvaram|<br />

−

gulmaṁ plīhānamānāhaṁ kilāsaṁ r̥cchramūtratām||26||

+

gulmaṁ plīhānamānāhaṁ kilāsaṁ r̥cchramūtratām||26||<br />

−

kuṣṭhānyarśāṁsi vīsarpaṁ varṇanāśaṁ bhagandaram|

+

kuṣṭhānyarśāṁsi vīsarpaṁ varṇanāśaṁ bhagandaram| <br />

−

buddhīndriyōparōdhaṁ ca kuryāt stambhitamāditaḥ||27||

+

buddhīndriyōparōdhaṁ ca kuryāt stambhitamāditaḥ||27||<br />

−

tasmādupēkṣyaṁbalinō baladōṣavicāriṇ raktapittaṁ

+

tasmādupēkṣyaṁbalinō baladōṣavicāriṇ raktapittaṁ <br />

−

prathamataḥ ravr̥ddhaṁsiddhimicchatā||28||

+

prathamataḥ ravr̥ddhaṁsiddhimicchatā||28||<br />

−

akShINabalamAMsasya raktapittaM yadashnataH|

+

akShINabalamAMsasya raktapittaM yadashnataH| <br />

−

taddoShaduShTamutkliShTaM nAdau stambhanamarhati||25||

+

taddoShaduShTamutkliShTaM nAdau stambhanamarhati||25|| <br />

−

galagrahaM pUtinasyaM mUrcchAyamaruciM jvaram|

+

galagrahaM pUtinasyaM mUrcchAyamaruciM jvaram| <br />

−

gulmaM plIhAnamAnAhaM kilAsaM kRucchramUtratAm||26||

+

gulmaM plIhAnamAnAhaM kilAsaM kRucchramUtratAm||26|| <br />

−

kuShThAnyarshAMsi vIsarpaM varNanAshaM bhagandaram|

+

kuShThAnyarshAMsi vIsarpaM varNanAshaM bhagandaram| <br />

−

buddhIndriyoparodhaM ca kuryAt stambhitamAditaH||27||

+

buddhIndriyoparodhaM ca kuryAt stambhitamAditaH||27|| <br />

−

tasmAdupekShyaM balino baladoShavicAriNA [6] |

+

tasmAdupekShyaM balino baladoShavicAriNA [6] | <br />

−

raktapittaM prathamataH pravRuddhaM [7] siddhimicchatA||28||

+

raktapittaM prathamataH pravRuddhaM [7] siddhimicchatA||28||<br />

</div></div>

Line 392: Line 392:

−

प्रायेण हि समुत्क्लिष्टमामदोषाच्छरीरिणाम्|

+

प्रायेण हि समुत्क्लिष्टमामदोषाच्छरीरिणाम्|<br />

−

वृद्धिं प्रयातिपित्तासृक्तस्मात्तल्लङ्घ्यमादितः||२९||

+

वृद्धिं प्रयातिपित्तासृक्तस्मात्तल्लङ्घ्यमादितः||२९||<br />

−

मार्गौ दोषानुबन्धं च निदानं प्रसमीक्ष्य च|

+

मार्गौ दोषानुबन्धं च निदानं प्रसमीक्ष्य च|<br />

−

लङ्घनं रक्तपित्तादौ तर्पणं वा प्रयोजयेत्||३०||

+

लङ्घनं रक्तपित्तादौ तर्पणं वा प्रयोजयेत्||३०||<br />

−

prāyēṇa hi mutkliṣṭamāmadōṣāccharīriṇām|

+

prāyēṇa hi mutkliṣṭamāmadōṣāccharīriṇām| <br />

−

vr̥ddhiṁ prayāti pittāsr̥ktasmāttallaṅghyamāditaḥ||29||

+

vr̥ddhiṁ prayāti pittāsr̥ktasmāttallaṅghyamāditaḥ||29||<br />

−

mārgau dōṣānubandhaṁ ca nidānaṁ prasamīkṣya ca|

+

mārgau dōṣānubandhaṁ ca nidānaṁ prasamīkṣya ca| <br />

−

laṅghanaṁ raktapittādau tarpaṇaṁ vā prayōjayēt||30||

+

laṅghanaṁ raktapittādau tarpaṇaṁ vā prayōjayēt||30||<br />

−

prAyeNa hi samutkliShTamAmadoShAccharIriNAm|

+

prAyeNa hi samutkliShTamAmadoShAccharIriNAm| <br />

−

vRuddhiM prayAti pittAsRuktasmAttalla~gghyamAditaH||29||

+

vRuddhiM prayAti pittAsRuktasmAttalla~gghyamAditaH||29|| <br />

−

mArgau doShAnubandhaM ca nidAnaM prasamIkShya ca|

+

mArgau doShAnubandhaM ca nidAnaM prasamIkShya ca| <br />

−

la~gghanaM raktapittAdau tarpaNaM vA prayojayet||30||

+

la~gghanaM raktapittAdau tarpaNaM vA prayojayet||30||<br />

</div></div>

Line 417: Line 417:

−

ह्रीबेरचन्दनोशीरमुस्तपर्पटकैः शृतम्|

+

ह्रीबेरचन्दनोशीरमुस्तपर्पटकैः शृतम्|<br />

−

केवलं शृतशीतं वा दद्यात्तोयं पिपासवे||३१||

+

केवलं शृतशीतं वा दद्यात्तोयं पिपासवे||३१||<br />

−

ऊर्ध्वगे तर्पणं पूर्वं पेयां पूर्वमधोगते|

+

ऊर्ध्वगे तर्पणं पूर्वं पेयां पूर्वमधोगते|<br />

−

कालसात्म्यानुबन्धज्ञो दद्यात् प्रकृतिकल्पवित्||३२||

+

कालसात्म्यानुबन्धज्ञो दद्यात् प्रकृतिकल्पवित्||३२|| <br />

−

जलं खर्जूरमृद्वीकामधूकैः सपरूषकैः|

+

जलं खर्जूरमृद्वीकामधूकैः सपरूषकैः|<br />

−

शृतशीतं प्रयोक्तव्यं तर्पणार्थे सशर्करम्||३३||

+

शृतशीतं प्रयोक्तव्यं तर्पणार्थे सशर्करम्||३३||<br />

−

तर्पणं सघृतक्षौद्रं लाजचूर्णैः प्रदापयेत्|

+

तर्पणं सघृतक्षौद्रं लाजचूर्णैः प्रदापयेत्|<br />

−

ऊर्ध्वगं रक्तपित्तं तत् पीतं काले व्यपोहति||३४||

+

ऊर्ध्वगं रक्तपित्तं तत् पीतं काले व्यपोहति||३४||<br />

−

मन्दाग्नेरम्लसात्म्याय तत् साम्लमपि कल्पयेत्|

+

मन्दाग्नेरम्लसात्म्याय तत् साम्लमपि कल्पयेत्|<br />

−

दाडिमामलकैर्विद्वानम्लार्थंचानुदापयेत्||३५||

+

दाडिमामलकैर्विद्वानम्लार्थंचानुदापयेत्||३५||<br />

hrībēracandanōśīramustaparpaṭakaiḥ

−

śr̥tam|kēvalaṁ śr̥taśītaṁ vā dadyāttōyaṁ pipāsavē||31||

+

śr̥tam|kēvalaṁ śr̥taśītaṁ vā dadyāttōyaṁ pipāsavē||31||<br />

−

ūrdhvagē tarpaṇaṁ pūrvaṁ pēyāṁ pūrvamadhōgatē|

+

ūrdhvagē tarpaṇaṁ pūrvaṁ pēyāṁ pūrvamadhōgatē|<br />

−

kālasātmyānubandhajñō dadyāt prakr̥tikalpavit||32||

+

kālasātmyānubandhajñō dadyāt prakr̥tikalpavit||32||<br />

−

jalaṁ kharjūramr̥dvīkāmadhūkaiḥ saparūṣakaiḥ|

+

jalaṁ kharjūramr̥dvīkāmadhūkaiḥ saparūṣakaiḥ|<br />

−

śr̥taśītaṁ prayōktavyaṁ tarpaṇārthē saśarkaram||33||

+

śr̥taśītaṁ prayōktavyaṁ tarpaṇārthē saśarkaram||33||<br />

−

tarpaṇaṁ saghr̥takṣaudraṁ lājacūrṇaiḥ pradāpayēt|

+

tarpaṇaṁ saghr̥takṣaudraṁ lājacūrṇaiḥ pradāpayēt|<br />

−

ūrdhvagaṁ raktapittaṁ tat pītaṁ kālē vyapōhati||34||

+

ūrdhvagaṁ raktapittaṁ tat pītaṁ kālē vyapōhati||34||<br />

−

mandāgnēramlasātmyāya tat sāmlamapi kalpayēt|

+

mandāgnēramlasātmyāya tat sāmlamapi kalpayēt|<br />

−

dāḍimāmalakairvidvānamlārthaṁ cānudāpayēt||35||

+

dāḍimāmalakairvidvānamlārthaṁ cānudāpayēt||35||<br />

−

hrIberacandanoshIramustaparpaTakaiH shRutam|

+

hrIberacandanoshIramustaparpaTakaiH shRutam| <br />

−

kevalaM shRutashItaM vA dadyAttoyaM pipAsave||31||

+

kevalaM shRutashItaM vA dadyAttoyaM pipAsave||31|| <br />

−

Urdhvage tarpaNaM pUrvaM peyAM pUrvamadhogate|

+

Urdhvage tarpaNaM pUrvaM peyAM pUrvamadhogate| <br />

−

kAlasAtmyAnubandhaj~jo dadyAt prakRutikalpavit||32||

+

kAlasAtmyAnubandhaj~jo dadyAt prakRutikalpavit||32|| <br />

−

jalaM kharjUramRudvIkAmadhUkaiH saparUShakaiH|

+

jalaM kharjUramRudvIkAmadhUkaiH saparUShakaiH| <br />

−

shRutashItaM prayoktavyaM tarpaNArthe sasharkaram||33||

+

shRutashItaM prayoktavyaM tarpaNArthe sasharkaram||33|| <br />

−

tarpaNaM saghRutakShaudraM lAjacUrNaiH pradApayet|

+

tarpaNaM saghRutakShaudraM lAjacUrNaiH pradApayet| <br />

−

UrdhvagaM raktapittaM tat pItaM kAle vyapohati||34||

+

UrdhvagaM raktapittaM tat pItaM kAle vyapohati||34|| <br />

−

mandAgneramlasAtmyAya tat sAmlamapi kalpayet|

+

mandAgneramlasAtmyAya tat sAmlamapi kalpayet| <br />

−

dADimAmalakairvidvAnamlArthaM [8] cAnudApayet||35||

+

dADimAmalakairvidvAnamlArthaM [8] cAnudApayet||35||<br />

</div></div>

Line 471: Line 471:

−

शालिषष्टिकनीवारकोरदूषप्रशान्तिकाः|

+

शालिषष्टिकनीवारकोरदूषप्रशान्तिकाः|<br />

−

श्यामाकश्च प्रियङ्गुश्च भोजनं रक्तपित्तिनाम्||३६||

+

श्यामाकश्च प्रियङ्गुश्च भोजनं रक्तपित्तिनाम्||३६||<br />

−

मुद्गा मसूराश्चणकाः समकुष्ठाढकीफलाः|

+

मुद्गा मसूराश्चणकाः समकुष्ठाढकीफलाः|<br />

−

प्रशस्ताः सूपयूषार्थे कल्पिता रक्तपित्तिनाम्||३७||

+

प्रशस्ताः सूपयूषार्थे कल्पिता रक्तपित्तिनाम्||३७||<br />

−

पटोलनिम्बवेत्राग्रप्लक्षवेतसपल्लवाः|

+

पटोलनिम्बवेत्राग्रप्लक्षवेतसपल्लवाः|<br />

−

किराततिक्तकं शाकं गण्डीरः सकठिल्लकः||३८||

+

किराततिक्तकं शाकं गण्डीरः सकठिल्लकः||३८||<br />

−

कोविदारस्य पुष्पाणि काश्मर्यस्याथ शाल्मलेः|

+

कोविदारस्य पुष्पाणि काश्मर्यस्याथ शाल्मलेः|<br />

−

अन्नपानविधौ शाकंयच्चान्यद्रक्तपित्तनुत्||३९||

+

अन्नपानविधौ शाकंयच्चान्यद्रक्तपित्तनुत्||३९||<br />

−

शाकार्थं शाकसात्म्यानां तच्छस्तं रक्तपित्तिनाम्|

+

शाकार्थं शाकसात्म्यानां तच्छस्तं रक्तपित्तिनाम्|<br />

−

स्विन्नं वा सर्पिषा भृष्टं यूषवद्वा विपाचितम्||४०||

+

स्विन्नं वा सर्पिषा भृष्टं यूषवद्वा विपाचितम्||४०||<br />

−

पारावतान् कपोतांश्च लावान् रक्ताक्षवर्तकान्|

+

पारावतान् कपोतांश्च लावान् रक्ताक्षवर्तकान्|<br />

−

शशान् कपिञ्जलानेणान् हरिणान्कालपुच्छकान्||४१||

+

शशान् कपिञ्जलानेणान् हरिणान्कालपुच्छकान्||४१||<br />

−

रक्तपित्ते हितान् विद्याद्रसांस्तेषां प्रयोजयेत्|

+

रक्तपित्ते हितान् विद्याद्रसांस्तेषां प्रयोजयेत्|<br />

−

ईषदम्लाननम्लान् वा घृतभृष्टान् सशर्करान्||४२||

+

ईषदम्लाननम्लान् वा घृतभृष्टान् सशर्करान्||४२||<br />

−

कफानुगे यूषशाकं दद्याद्वातानुगे रसम्|

+

कफानुगे यूषशाकं दद्याद्वातानुगे रसम्|<br />

−

रक्तपित्ते यवागूनामतः कल्पः प्रवक्ष्यते||४३||

+

रक्तपित्ते यवागूनामतः कल्पः प्रवक्ष्यते||४३||<br />

−

śāliṣaṣṭikanīvārakōradūṣapraśāntikāḥ|

+

śāliṣaṣṭikanīvārakōradūṣapraśāntikāḥ|<br />

−

śyāmākaśca priyaṅguśca bhōjanaṁ raktapittinām||36||

+

śyāmākaśca priyaṅguśca bhōjanaṁ raktapittinām||36||<br />

−

mudgā masūrāścaṇakāḥ samakuṣṭhāḍhakīphalāḥ|

+

mudgā masūrāścaṇakāḥ samakuṣṭhāḍhakīphalāḥ|<br />

−

praśastāḥ sūpayūṣārthē kalā raktapittinām||37||

+

praśastāḥ sūpayūṣārthē kalā raktapittinām||37||<br />

−

paṭōlanimbavētrāgraplakṣavētasapallavāḥ|

+

paṭōlanimbavētrāgraplakṣavētasapallavāḥ|<br />

−

kirātatiktakaṁ śākaṁ gaṇḍīraḥ sakaṭhillakaḥ||38||

+

kirātatiktakaṁ śākaṁ gaṇḍīraḥ sakaṭhillakaḥ||38||<br />

−

kōvidārasya puṣpāṇi kāśmaryasyātha śālmalēḥ|

+

kōvidārasya puṣpāṇi kāśmaryasyātha śālmalēḥ| <br />

−

annapānavidhau śākaṁ yaccānyadraktapittanut||39||

+

annapānavidhau śākaṁ yaccānyadraktapittanut||39||<br />

−

śākārthaṁ śākasātmyānāṁ tacchastaṁ raktapittinām|

+

śākārthaṁ śākasātmyānāṁ tacchastaṁ raktapittinām| <br />

−

svinnaṁ vā sarpiṣā bhr̥ṣṭaṁ yūṣavadvā vipācitam||40||

+

svinnaṁ vā sarpiṣā bhr̥ṣṭaṁ yūṣavadvā vipācitam||40||<br />

−

pārāvatān kapōtāṁśca lāvān raktākṣavartakān|

+

pārāvatān kapōtāṁśca lāvān raktākṣavartakān| <br />

−

śaśān kapiñjalānēṇān hariṇānkālapucchakān||41||

+

śaśān kapiñjalānēṇān hariṇānkālapucchakān||41||<br />

−

raktapittē hitān vidyādrasāṁstēṣāṁ prayōjayēt|

+

raktapittē hitān vidyādrasāṁstēṣāṁ prayōjayēt|<br />

−

īṣadamlānanamlān vā ghr̥tabhr̥ṣṭān saśarkarān||42||

+

īṣadamlānanamlān vā ghr̥tabhr̥ṣṭān saśarkarān||42||<br />

−

kaphānugē yūṣaśākaṁ dadyādvātānugē rasam|

+

kaphānugē yūṣaśākaṁ dadyādvātānugē rasam|<br />

−

raktapittē yavāgūnāmataḥ kalpaḥpravakṣyatē||43||

+

raktapittē yavāgūnāmataḥ kalpaḥpravakṣyatē||43||<br />

−

shAliShaShTikanIvArakoradUShaprashAntikAH|

+

shAliShaShTikanIvArakoradUShaprashAntikAH| <br />

−

shyAmAkashca priya~ggushca bhojanaM raktapittinAm||36||

+

shyAmAkashca priya~ggushca bhojanaM raktapittinAm||36|| <br />

−

mudgA masUrAshcaNakAH samakuShThADhakIphalAH|

+

mudgA masUrAshcaNakAH samakuShThADhakIphalAH| <br />

−

prashastAH sUpayUShArthe kalpitA raktapittinAm||37||

+

prashastAH sUpayUShArthe kalpitA raktapittinAm||37||<br />

−

paTolanimbavetrAgraplakShavetasapallavAH|

+

paTolanimbavetrAgraplakShavetasapallavAH| <br />

−

kirAtatiktakaM shAkaM gaNDIraH [9] sakaThillakaH||38||

+

kirAtatiktakaM shAkaM gaNDIraH [9] sakaThillakaH||38|| <br />

−

kovidArasya puShpANi kAshmaryasyAtha shAlmaleH|

+

kovidArasya puShpANi kAshmaryasyAtha shAlmaleH| <br />

−

annapAnavidhau shAkaM yaccAnyadraktapittanut||39||

+

annapAnavidhau shAkaM yaccAnyadraktapittanut||39|| <br />

−

shAkArthaM shAkasAtmyAnAM tacchastaM raktapittinAm|

+

shAkArthaM shAkasAtmyAnAM tacchastaM raktapittinAm| <br />

−

svinnaM vA sarpiShA bhRuShTaM yUShavadvA vipAcitam||40||

+

svinnaM vA sarpiShA bhRuShTaM yUShavadvA vipAcitam||40|| <br />

−

pArAvatAn kapotAMshca lAvAn raktAkShavartakAn|

+

pArAvatAn kapotAMshca lAvAn raktAkShavartakAn| <br />

−

shashAn kapi~jjalAneNAn hariNAnkAlapucchakAn||41||

+

shashAn kapi~jjalAneNAn hariNAnkAlapucchakAn||41|| <br />

−

raktapitte hitAn vidyAdrasAMsteShAM prayojayet|

+

raktapitte hitAn vidyAdrasAMsteShAM prayojayet| <br />

−

IShadamlAnanamlAn vA ghRutabhRuShTAn sasharkarAn||42||

+

IShadamlAnanamlAn vA ghRutabhRuShTAn sasharkarAn||42||<br />

−

kaphAnuge yUShashAkaM dadyAdvAtAnuge rasam|

+

kaphAnuge yUShashAkaM dadyAdvAtAnuge rasam| <br />

−

raktapitte yavAgUnAmataH kalpaH pravakShyate||43||

+

raktapitte yavAgUnAmataH kalpaH pravakShyate||43||<br />

</div></div>

Line 552: Line 552:

−

पद्मोत्पलानां किञ्जल्कः पृश्निपर्णी यङ्गुकाः|

+

पद्मोत्पलानां किञ्जल्कः पृश्निपर्णी यङ्गुकाः|<br />

−

जले साध्या रसे तस्मिन् पेया स्याद्रक्तपित्तिनाम्||४४||

+

जले साध्या रसे तस्मिन् पेया स्याद्रक्तपित्तिनाम्||४४||<br />

−

चन्दनोशीरलोध्राणां रसे तद्वत् नागरे|

+

चन्दनोशीरलोध्राणां रसे तद्वत् नागरे|<br />

−

किराततिक्तकोशीरमुस्तानां तद्वदेव च||४५||

+

किराततिक्तकोशीरमुस्तानां तद्वदेव च||४५||<br />

−

धातकीधन्वयासाम्बुबिल्वानां वा रसे शृता|

+

धातकीधन्वयासाम्बुबिल्वानां वा रसे शृता|<br />

−

मसूरपृश्निपर्ण्योर्वा स्थिरामुद्गरसेऽथ वा||४६||

+

मसूरपृश्निपर्ण्योर्वा स्थिरामुद्गरसेऽथ वा||४६||<br />

−

रसे हरेणुकानां वा सघृते सबलारसे|

+

रसे हरेणुकानां वा सघृते सबलारसे|<br />

−

सिद्धाः पारावतादीनां रसे वा स्युः पृथक्पृथक्||४७||

+

सिद्धाः पारावतादीनां रसे वा स्युः पृथक्पृथक्||४७||<br />

−

इत्युक्ता रक्तपित्तघ्न्यः शीताः समधुशर्कराः|

+

इत्युक्ता रक्तपित्तघ्न्यः शीताः समधुशर्कराः|<br />

−

यवाग्वः कल्पना चैषा कार्या मांसरसेष्वपि||४८||

+

यवाग्वः कल्पना चैषा कार्या मांसरसेष्वपि||४८||<br />

−

padmōtpalānāṁ kiñjalkaḥ pr̥śniparṇī priyaṅgukāḥ|

+

padmōtpalānāṁ kiñjalkaḥ pr̥śniparṇī priyaṅgukāḥ| <br />

−

jalē sādhyā rasē tasmin pēyā syādraktapittinām||44||

+

jalē sādhyā rasē tasmin pēyā syādraktapittinām||44|| <br />

−

candanōśīralōdhrāṇāṁ rasē tadvat sanāgarē|

+

candanōśīralōdhrāṇāṁ rasē tadvat sanāgarē| <br />

−

kirātatiktakōśīramustānāṁ tadvadēva ca||45||

+

kirātatiktakōśīramustānāṁ tadvadēva ca||45||<br />

−

dhātakīdhanvayāsāmbubilvānāṁ vā rasē śr̥tā|

+

dhātakīdhanvayāsāmbubilvānāṁ vā rasē śr̥tā| <br />

−

masūrapr̥śniparṇyōrvāsthirāmudgarasē'tha vā||46||

+

masūrapr̥śniparṇyōrvāsthirāmudgarasē'tha vā||46||<br />

−

rasē harēṇukānāṁ vā saghr̥tē sabalārasē|

+

rasē harēṇukānāṁ vā saghr̥tē sabalārasē| <br />

−

siddhāḥ pārāvatādīnāṁ rasē vā syuḥ pr̥thakpr̥thak||47||

+

siddhāḥ pārāvatādīnāṁ rasē vā syuḥ pr̥thakpr̥thak||47|| <br />

−

ityuktā raktapittaghnyaḥ śītāḥ samadhuśarkarāḥ|

+

ityuktā raktapittaghnyaḥ śītāḥ samadhuśarkarāḥ| <br />

−

yavāgvaḥ kalpanā caiṣā kāryā māṁsarasēṣvapi||48||

+

yavāgvaḥ kalpanā caiṣā kāryā māṁsarasēṣvapi||48||<br />

−

padmotpalAnAM ki~jjalkaH pRushniparNI priya~ggukAH|

+

padmotpalAnAM ki~jjalkaH pRushniparNI priya~ggukAH| <br />

−

jale sAdhyA rase tasmin peyA syAdraktapittinAm||44||

+

jale sAdhyA rase tasmin peyA syAdraktapittinAm||44|| <br />

−

candanoshIralodhrANAM rase tadvat sanAgare|

+

candanoshIralodhrANAM rase tadvat sanAgare| <br />

−

kirAtatiktakoshIramustAnAM tadvadeva ca||45||

+

kirAtatiktakoshIramustAnAM tadvadeva ca||45|| <br />

−

dhAtakIdhanvayAsAmbubilvAnAM vA rase shRutA|

+

dhAtakIdhanvayAsAmbubilvAnAM vA rase shRutA| <br />

−

masUrapRushniparNyorvA sthirAmudgarase~atha vA||46||

+

masUrapRushniparNyorvA sthirAmudgarase~atha vA||46|| <br />

−

rase hareNukAnAM vA saghRute sabalArase|

+

rase hareNukAnAM vA saghRute sabalArase| <br />

−

siddhAH pArAvatAdInAM rase vA syuH pRuthakpRuthak||47||

+

siddhAH pArAvatAdInAM rase vA syuH pRuthakpRuthak||47|| <br />

−

ityuktA raktapittaghnyaH shItAH samadhusharkarAH|

+

ityuktA raktapittaghnyaH shItAH samadhusharkarAH| <br />

−

yavAgvaH kalpanA caiShA kAryA mAMsaraseShvapi||48||

+

yavAgvaH kalpanA caiShA kAryA mAMsaraseShvapi||48||<br />

</div></div>

Line 611: Line 611:

−

शशः सवास्तुकः शस्तो विबन्धे रक्तपित्तिनाम्|

+

शशः सवास्तुकः शस्तो विबन्धे रक्तपित्तिनाम्|<br />

−

वातोल्बणे तित्तिरिः स्यादुदुम्बररसे शृतः||४९||

+

वातोल्बणे तित्तिरिः स्यादुदुम्बररसे शृतः||४९||<br />

−

मयूरः प्लक्षनिर्यूहे न्यग्रोधस्य च कुक्कुटः|

+

मयूरः प्लक्षनिर्यूहे न्यग्रोधस्य च कुक्कुटः|<br />

−

रसे बिल्वोत्पलादीनांवर्तकक्रकरौ हितौ||५०||

+

रसे बिल्वोत्पलादीनांवर्तकक्रकरौ हितौ||५०||<br />

−

तृष्यते तिक्तकैः सिद्धं तृष्णाघ्नं वा फलोदकम्|

+

तृष्यते तिक्तकैः सिद्धं तृष्णाघ्नं वा फलोदकम्| <br />

−

सिद्धं विदारिगन्धाद्यैरथवाशृतशीतलम्||५१||

+

सिद्धं विदारिगन्धाद्यैरथवाशृतशीतलम्||५१||<br />

−

śaśaḥ savāstukaḥ śastō vibandhē raktapittinām|

+

śaśaḥ savāstukaḥ śastō vibandhē raktapittinām|<br />

−

ātōlbaṇē tittiriḥ syādudumbararasē śr̥taḥ||49||

+

ātōlbaṇē tittiriḥ syādudumbararasē śr̥taḥ||49||<br />

−

mayūraḥ plakṣaniryūhē nyagrōdhasya ca kukkuṭaḥ|

+

mayūraḥ plakṣaniryūhē nyagrōdhasya ca kukkuṭaḥ|<br />

−

rasē bilvōtpalādīnāṁ vartakakrakarau hitau||50||

+

rasē bilvōtpalādīnāṁ vartakakrakarau hitau||50|| <br />

−

tr̥ṣyatē tiktakaiḥ siddhaṁtr̥ṣṇāghnaṁ vā phalōdakam|

+

tr̥ṣyatē tiktakaiḥ siddhaṁtr̥ṣṇāghnaṁ vā phalōdakam|<br />

−

siddhaṁ vidārigandhādyairathavā śr̥taśītalam||51||

+

siddhaṁ vidārigandhādyairathavā śr̥taśītalam||51||<br />

−

shashaH savAstukaH shasto vibandhe raktapittinAm|

+

shashaH savAstukaH shasto vibandhe raktapittinAm| <br />

−

vAtolbaNe tittiriH syAdudumbararase shRutaH||49||

+

vAtolbaNe tittiriH syAdudumbararase shRutaH||49|| <br />

−

mayUraH plakShaniryUhe nyagrodhasya ca kukkuTaH|

+

mayUraH plakShaniryUhe nyagrodhasya ca kukkuTaH| <br />

−

rase bilvotpalAdInAM [10] vartakakrakarau hitau||50||

+

rase bilvotpalAdInAM [10] vartakakrakarau hitau||50|| <br />

−

tRuShyate tiktakaiH siddhaM tRuShNAghnaM vA phalodakam|

+

tRuShyate tiktakaiH siddhaM tRuShNAghnaM vA phalodakam| <br />

−

siddhaM vidArigandhAdyairathavA [11] shRutashItalam||51||

+

siddhaM vidArigandhAdyairathavA [11] shRutashItalam||51||<br />

</div></div>

Line 648: Line 648:

−

ज्ञात्वा दोषावनुबलौ बलमाहारमेव च|

+

ज्ञात्वा दोषावनुबलौ बलमाहारमेव च|<br />

−

जलं पिपासवे दद्याद्विसर्गादल्पशोऽपि वा||५२||

+

जलं पिपासवे दद्याद्विसर्गादल्पशोऽपि वा||५२||<br />

−

jñātvā dōṣāvanubalau balamāhāramēva ca|

+

jñātvā dōṣāvanubalau balamāhāramēva ca| <br />

−

jalaṁ pipāsavē dadyādvisargādalpaśō'pi vā||52||

+

jalaṁ pipāsavē dadyādvisargādalpaśō'pi vā||52||<br />

−

j~jAtvA doShAvanubalau balamAhArameva ca|

+

j~jAtvA doShAvanubalau balamAhArameva ca| <br />

−

jalaM pipAsave dadyAdvisargAdalpasho~api [12] vA||52||

+

jalaM pipAsave dadyAdvisargAdalpasho~api [12] vA||52||<br />

</div></div>

Line 662: Line 662:

−

निदानं रक्तपित्तस्य यत्किञ्चित् सम्प्रकाशितम्|

+

निदानं रक्तपित्तस्य यत्किञ्चित् सम्प्रकाशितम्|<br />

−

जीवितारोग्यकामैस्तन्न सेव्यं रक्तपित्तिभिः||५३||

+

जीवितारोग्यकामैस्तन्न सेव्यं रक्तपित्तिभिः||५३||<br />

−

इत्यन्नपानं निर्दिष्टं क्रमशो रक्तपित्तनुत्|५४|

+

इत्यन्नपानं निर्दिष्टं क्रमशो रक्तपित्तनुत्|५४|<br />

−

nidānaṁ raktapittasya yatkiñcit samprakāśitam|

+

nidānaṁ raktapittasya yatkiñcit samprakāśitam|<br />

−

jīvitārōgyakāmaistanna sēvyaṁ raktapittibhiḥ||53||

+

jīvitārōgyakāmaistanna sēvyaṁ raktapittibhiḥ||53||<br />

−

ityannapānaṁ nirdiṣṭaṁ kramaśō raktapittanut|54|

+

ityannapānaṁ nirdiṣṭaṁ kramaśō raktapittanut|54|<br />

−

nidAnaM raktapittasya yatki~jcit samprakAshitam|

+

nidAnaM raktapittasya yatki~jcit samprakAshitam| <br />

−

jIvitArogyakAmaistanna sevyaM raktapittibhiH||53||

+

jIvitArogyakAmaistanna sevyaM raktapittibhiH||53|| <br />

−

ityannapAnaM nirdiShTaM kramasho raktapittanut|54|

+

ityannapAnaM nirdiShTaM kramasho raktapittanut|54|<br />

</div></div>

Line 684: Line 684:

−

वक्ष्यते बहुदोषाणां कार्यं बलवतां च यत्||५४||

+

वक्ष्यते बहुदोषाणां कार्यं बलवतां च यत्||५४||<br />

−

अक्षीणबलमांसस्य यस्य सन्तर्पणोत्थितम्|

+

अक्षीणबलमांसस्य यस्य सन्तर्पणोत्थितम्|<br />

−

बहुदोषं बलवतो रक्तपित्तं शरीरिणः||५५||

+

बहुदोषं बलवतो रक्तपित्तं शरीरिणः||५५||<br />

−

काले संशोधनार्हस्य तद्धरेन्निरुपद्रवम्|

+

काले संशोधनार्हस्य तद्धरेन्निरुपद्रवम्|<br />

−

विरेचनेनोर्ध्वभागमधोगं वमनेन च||५६||

+

विरेचनेनोर्ध्वभागमधोगं वमनेन च||५६||<br />

−

त्रिवृतामभयां प्राज्ञःफलान्यारग्वधस्य वा|

+

त्रिवृतामभयां प्राज्ञःफलान्यारग्वधस्य वा|<br />

−

त्रायमाणां गवाक्ष्या वा मूलमामलकानि वा||५७||

+

त्रायमाणां गवाक्ष्या वा मूलमामलकानि वा||५७||<br />

−

विरेचनं प्रयुञ्जीत प्रभूतमधुशर्करम्|

+

विरेचनं प्रयुञ्जीत प्रभूतमधुशर्करम्|<br />

−

रसः शस्यते तेषां रक्तपित्ते विशेषतः||५८||

+

रसः शस्यते तेषां रक्तपित्ते विशेषतः||५८||<br />

−

वमनं मदनोन्मिश्रो मन्थः सक्षौद्रशर्करः|

+

वमनं मदनोन्मिश्रो मन्थः सक्षौद्रशर्करः| <br />

−

सशर्करं वा सलिलमिक्षूणां रस एव वा||५९||

+

सशर्करं वा सलिलमिक्षूणां रस एव वा||५९||<br />

−

वत्सकस्य फलं मुस्तं मदनं मधुकं मधु|

+

वत्सकस्य फलं मुस्तं मदनं मधुकं मधु|<br />

−

अधोवहे रक्तपित्ते वमनं परमुच्यते||६०||

+

अधोवहे रक्तपित्ते वमनं परमुच्यते||६०||<br />

−

ऊर्ध्वगे शुद्धकोष्ठस्य तर्पणादिः क्रमो हितः|

+

ऊर्ध्वगे शुद्धकोष्ठस्य तर्पणादिः क्रमो हितः|<br />

−

अधोगते यवाग्वादिर्न चेत्स्यान्मारुतोबली||६१||

+

अधोगते यवाग्वादिर्न चेत्स्यान्मारुतोबली||६१||<br />

−

vakṣyatē bahudōṣāṇāṁ kāryaṁ balavatāṁ ca yat||54||

+

vakṣyatē bahudōṣāṇāṁ kāryaṁ balavatāṁ ca yat||54|| <br />

−

akṣīṇabalamāṁsasya yasya santarpaṇōtthitam|

+

akṣīṇabalamāṁsasya yasya santarpaṇōtthitam|<br />

−

bahudōṣaṁ balavatō raktapittaṁ śarīriṇaḥ||55||

+

bahudōṣaṁ balavatō raktapittaṁ śarīriṇaḥ||55|| <br />

−

kālē saṁśōdhanārhasya taddharēnnirupadravam|

+

kālē saṁśōdhanārhasya taddharēnnirupadravam| <br />

−

virēcanēnōrdhvabhāgamadhōgaṁ vamanēna ca||56||

+

virēcanēnōrdhvabhāgamadhōgaṁ vamanēna ca||56||<br />

−

trivr̥tāmabhayāṁ prājñaḥ phalānyāragvadhasya vā|

+

trivr̥tāmabhayāṁ prājñaḥ phalānyāragvadhasya vā| <br />

−

trāyamāṇāṁ gavākṣyā vā mūlamāmalakāni vā||57||

+

trāyamāṇāṁ gavākṣyā vā mūlamāmalakāni vā||57||<br />

−

virēcanaṁ prayuñjīta prabhūtamadhuśarkaram|

+

virēcanaṁ prayuñjīta prabhūtamadhuśarkaram| <br />

−

rasaḥ praśasyatē tēṣāṁ raktapittē viśēṣataḥ||58||

+

rasaḥ praśasyatē tēṣāṁ raktapittē viśēṣataḥ||58||<br />

−

vamanaṁ madanōnmiśrō manthaḥ sakṣaudraśarkaraḥ|

+

vamanaṁ madanōnmiśrō manthaḥ sakṣaudraśarkaraḥ| <br />

−

saśarkaraṁ vā salilamikṣūṇāṁ rasa ēva vā||59||

+

saśarkaraṁ vā salilamikṣūṇāṁ rasa ēva vā||59||<br />

−

vatsakasya phalaṁ mustaṁ madanaṁ madhukaṁ madhu|

+

vatsakasya phalaṁ mustaṁ madanaṁ madhukaṁ madhu| <br />

−

adhōvahē raktapittē vamanaṁ paramucyatē||60||

+

adhōvahē raktapittē vamanaṁ paramucyatē||60||<br />

−

ūrdhvagē śuddhakōṣṭhasya tarpaṇādiḥ kramō hitaḥ|

+

ūrdhvagē śuddhakōṣṭhasya tarpaṇādiḥ kramō hitaḥ| <br />

−

adhōgatē yavāgvādirna cētsyānmārutō balī||61||

+

adhōgatē yavāgvādirna cētsyānmārutō balī||61||<br />

−

vakShyate bahudoShANAM kAryaM balavatAM ca yat||54||

+

vakShyate bahudoShANAM kAryaM balavatAM ca yat||54|| <br />

−

akShINabalamAMsasya yasya santarpaNotthitam|

+

akShINabalamAMsasya yasya santarpaNotthitam| <br />

−

bahudoShaM balavato raktapittaM sharIriNaH||55||

+

bahudoShaM balavato raktapittaM sharIriNaH||55|| <br />

−

kAle saMshodhanArhasya taddharennirupadravam|

+

kAle saMshodhanArhasya taddharennirupadravam| <br />

−

virecanenordhvabhAgamadhogaM vamanena ca||56||

+

virecanenordhvabhAgamadhogaM vamanena ca||56|| <br />

−

trivRutAmabhayAM prAj~jaH phalAnyAragvadhasya vA|

+

trivRutAmabhayAM prAj~jaH phalAnyAragvadhasya vA| <br />

−

trAyamANAM gavAkShyA vA mUlamAmalakAni vA||57||

+

trAyamANAM gavAkShyA vA mUlamAmalakAni vA||57|| <br />

−

virecanaM prayu~jjIta prabhUtamadhusharkaram|

+

virecanaM prayu~jjIta prabhUtamadhusharkaram| <br />

−

rasaH prashasyate teShAM raktapitte visheShataH||58||

+

rasaH prashasyate teShAM raktapitte visheShataH||58|| <br />

−

vamanaM madanonmishro manthaH sakShaudrasharkaraH|

+

vamanaM madanonmishro manthaH sakShaudrasharkaraH| <br />

−

sasharkaraM vA salilamikShUNAM rasa eva vA||59||

+

sasharkaraM vA salilamikShUNAM rasa eva vA||59|| <br />

−

vatsakasya phalaM mustaM madanaM madhukaM madhu|

+

vatsakasya phalaM mustaM madanaM madhukaM madhu| <br />

−

adhovahe raktapitte [13] vamanaM paramucyate||60||

+

adhovahe raktapitte [13] vamanaM paramucyate||60||<br />

−

Urdhvage shuddhakoShThasya tarpaNAdiH kramo hitaH|

+

Urdhvage shuddhakoShThasya tarpaNAdiH kramo hitaH| <br />

−

adhogate yavAgvAdirna cetsyAnmAruto balI||61||

+

adhogate yavAgvAdirna cetsyAnmAruto balI||61||<br />

</div></div>

Line 771: Line 771:

−

बलमांसपरिक्षीणं शोकभाराध्वकर्शितम्|

+

बलमांसपरिक्षीणं शोकभाराध्वकर्शितम्|<br />

−

ज्वलनादित्यसन्तप्तमन्यैर्वा क्षीणमामयैः||६२||

+

ज्वलनादित्यसन्तप्तमन्यैर्वा क्षीणमामयैः||६२||<br />

−

गर्भिणीं स्थविरं बालं रूक्षाल्पप्रमिताशिनम्|

+

गर्भिणीं स्थविरं बालं रूक्षाल्पप्रमिताशिनम्|<br />

−

अवम्यमविरेच्यं वा यं पश्येद्रक्तपित्तिनम्||६३||

+

अवम्यमविरेच्यं वा यं पश्येद्रक्तपित्तिनम्||६३||<br />

−

शोषेण सानुबन्धं वा तस्य संशमनी या|

+

शोषेण सानुबन्धं वा तस्य संशमनी या|<br />

−

शस्यते रक्तपित्तस्य परं साऽथ प्रवक्ष्यते||६४||

+

शस्यते रक्तपित्तस्य परं साऽथ प्रवक्ष्यते||६४||<br />

−

अटरूषकमृद्वीकापथ्याक्वाथः सशर्करः|

+

अटरूषकमृद्वीकापथ्याक्वाथः सशर्करः|<br />

−

मधुमिश्रः श्वासकासरक्तपित्तनिबर्हणः||६५||

+

मधुमिश्रः श्वासकासरक्तपित्तनिबर्हणः||६५||<br />

−

अटरूषकनिर्यूहे प्रियङ्गुं मृत्तिकाञ्जने|

+

अटरूषकनिर्यूहे प्रियङ्गुं मृत्तिकाञ्जने| <br />

−

विनीयलोध्रं क्षौद्रं च रक्तपित्तहरं पिबेत्||६६||

+

विनीयलोध्रं क्षौद्रं च रक्तपित्तहरं पिबेत्||६६||<br />

−

पद्मकं पद्मकिञ्जल्कं दूर्वां वास्तूकमुत्पलम्|

+

पद्मकं पद्मकिञ्जल्कं दूर्वां वास्तूकमुत्पलम्| <br />

−

नागपुष्पं च लोध्रं च तेनैव विधिना पिबेत्||६७||

+

नागपुष्पं च लोध्रं च तेनैव विधिना पिबेत्||६७||<br />

−

प्रपौण्डरीकं मधुकं मधु चाश्वशकृद्रसे|

+

प्रपौण्डरीकं मधुकं मधु चाश्वशकृद्रसे|<br />

−

यवासभृङ्गरजसोर्मूलं वा गोशकृद्रसे||६८||

+

यवासभृङ्गरजसोर्मूलं वा गोशकृद्रसे||६८||<br />

−

विनीय रक्तपित्तघ्नं पेयं स्यात्तण्डुलाम्बुना|

+

विनीय रक्तपित्तघ्नं पेयं स्यात्तण्डुलाम्बुना|<br />

−

युक्तं वा मघुसर्पिर्भ्यां लिह्याद्गोश्वशकृद्रसम्||६९||

+

युक्तं वा मघुसर्पिर्भ्यां लिह्याद्गोश्वशकृद्रसम्||६९||<br />

−

खदिरस्य प्रियङ्गूणां कोविदारस्य शाल्मलेः|

+

खदिरस्य प्रियङ्गूणां कोविदारस्य शाल्मलेः|<br />

−

पुष्पचूर्णानि मधुना लिह्यान्ना रक्तपित्तिकः||७०||

+

पुष्पचूर्णानि मधुना लिह्यान्ना रक्तपित्तिकः||७०|| <br />

−

शृङ्गाटकानां लाजानां मुस्तखर्जूरयोरपि|

+

शृङ्गाटकानां लाजानां मुस्तखर्जूरयोरपि| <br />

−

लिह्याच्चूर्णानि मधुना पद्मानां केशरस्य च||७१||

+

लिह्याच्चूर्णानि मधुना पद्मानां केशरस्य च||७१||<br />

−

धन्वजानामसृग्लिह्यान्मधुना मृगपक्षिणाम्|

+

धन्वजानामसृग्लिह्यान्मधुना मृगपक्षिणाम्|<br />

−

सक्षौद्रं ग्रथिते रक्ते लिह्यात् पारावतं शकृत्||७२||

+

सक्षौद्रं ग्रथिते रक्ते लिह्यात् पारावतं शकृत्||७२||<br />

balamāṁsaparikṣīṇaṁ śōkabhārādhvakarśitam

−

jvalanādityasantaptamanyairvā kṣīṇamāmayaiḥ||62||

+

jvalanādityasantaptamanyairvā kṣīṇamāmayaiḥ||62||<br />

−

garbhiṇīṁ sthaviraṁ bālaṁ rūkṣālpapramitāśinam|

+

garbhiṇīṁ sthaviraṁ bālaṁ rūkṣālpapramitāśinam|<br />

−

avamyamavirēcyaṁ vā yaṁ paśyēdraktapittinam||63||

+

avamyamavirēcyaṁ vā yaṁ paśyēdraktapittinam||63||<br />

−

śōṣēṇa sānubandhaṁ vā tasya saṁśamanī kriyā|

+

śōṣēṇa sānubandhaṁ vā tasya saṁśamanī kriyā|<br />

−

śasyatē raktapittasya paraṁ sā'tha pravakṣyatē||64||

+

śasyatē raktapittasya paraṁ sā'tha pravakṣyatē||64||<br />

−

aṭarūṣakamr̥dvīkāpathyākvāthaḥ saśarkaraḥ|

+

aṭarūṣakamr̥dvīkāpathyākvāthaḥ saśarkaraḥ|<br />

−

madhumiśraḥ śvāsakāsaraktapittanibarhaṇaḥ||65||

+

madhumiśraḥ śvāsakāsaraktapittanibarhaṇaḥ||65||<br />

−

aṭarūṣakaniryūhē priyaṅguṁ mr̥ttikāñjanē|

+

aṭarūṣakaniryūhē priyaṅguṁ mr̥ttikāñjanē| <br />

−

vinīya lōdhraṁ kṣaudraṁ ca raktapittaharaṁ pibēt||66||

+

vinīya lōdhraṁ kṣaudraṁ ca raktapittaharaṁ pibēt||66||<br />

−

padmakaṁ padmakiñjalkaṁ dūrvāṁ vāstūkamutpalam|

+

padmakaṁ padmakiñjalkaṁ dūrvāṁ vāstūkamutpalam| <br />

−

nāgapuṣpaṁ ca lōdhraṁ ca tēnaiva vidhinā pibēt||67||

+

nāgapuṣpaṁ ca lōdhraṁ ca tēnaiva vidhinā pibēt||67||<br />

−

prapauṇḍarīkaṁ madhukaṁ madhu cāśvaśakr̥drasē|

+

prapauṇḍarīkaṁ madhukaṁ madhu cāśvaśakr̥drasē| <br />

−

yavāsabhr̥ṅgarajasōrmūlaṁ vā gōśakr̥drasē||68||

+

yavāsabhr̥ṅgarajasōrmūlaṁ vā gōśakr̥drasē||68|| <br />

−

vinīya raktapittaghnaṁ pēyaṁ syāttaṇḍulāmbunā|

+

vinīya raktapittaghnaṁ pēyaṁ syāttaṇḍulāmbunā| <br />

−

yuktaṁ vā maghusarpirbhyāṁ lihyādgōśvaśakr̥drasam||69||

+

yuktaṁ vā maghusarpirbhyāṁ lihyādgōśvaśakr̥drasam||69||<br />

−

khadirasya priyaṅgūṇāṁ kōvidārasya śālmalēḥ|

+

khadirasya priyaṅgūṇāṁ kōvidārasya śālmalēḥ| <br />

−

puṣpacūrṇāni madhunā lihyānnā raktapittikaḥ||70||

+

puṣpacūrṇāni madhunā lihyānnā raktapittikaḥ||70||<br />

−

śr̥ṅgāṭakānāṁ lājānāṁ mustakharjūrayōrapi|

+

śr̥ṅgāṭakānāṁ lājānāṁ mustakharjūrayōrapi| <br />

−

lihyāccūrṇāni madhunā padmānāṁ kēśarasya ca||71||

+

lihyāccūrṇāni madhunā padmānāṁ kēśarasya ca||71||<br />

−

dhanvajānāmasr̥glihyānmadhunā mr̥gapakṣiṇām|

+

dhanvajānāmasr̥glihyānmadhunā mr̥gapakṣiṇām|<br />

−

sakṣaudraṁ grathitē raktē lihyāt pārāvataṁ śakr̥t||72||

+

sakṣaudraṁ grathitē raktē lihyāt pārāvataṁ śakr̥t||72||<br />

−

balamAMsaparikShINaM shokabhArAdhvakarshitam|

+

balamAMsaparikShINaM shokabhArAdhvakarshitam| <br />

−

jvalanAdityasantaptamanyairvA kShINamAmayaiH||62||

+

jvalanAdityasantaptamanyairvA kShINamAmayaiH||62|| <br />

−

garbhiNIM sthaviraM bAlaM rUkShAlpapramitAshinam|

+

garbhiNIM sthaviraM bAlaM rUkShAlpapramitAshinam| <br />

−

avamyamavirecyaM vA yaM pashyedraktapittinam||63||

+

avamyamavirecyaM vA yaM pashyedraktapittinam||63|| <br />

−

shoSheNa sAnubandhaM vA tasya saMshamanI kriyA|

+

shoSheNa sAnubandhaM vA tasya saMshamanI kriyA| <br />

−

shasyate raktapittasya paraM sA~atha pravakShyate||64||

+

shasyate raktapittasya paraM sA~atha pravakShyate||64|| <br />

−

aTarUShakamRudvIkApathyAkvAthaH sasharkaraH|

+

aTarUShakamRudvIkApathyAkvAthaH sasharkaraH| <br />

−

madhumishraH shvAsakAsaraktapittanibarhaNaH||65||

+

madhumishraH shvAsakAsaraktapittanibarhaNaH||65|| <br />

−

aTarUShakaniryUhe priya~gguM mRuttikA~jjane|

+

aTarUShakaniryUhe priya~gguM mRuttikA~jjane| <br />

−

vinIya lodhraM kShaudraM ca raktapittaharaM pibet||66||

+

vinIya lodhraM kShaudraM ca raktapittaharaM pibet||66|| <br />

−

padmakaM padmaki~jjalkaM dUrvAM vAstUkamutpalam|

+

padmakaM padmaki~jjalkaM dUrvAM vAstUkamutpalam| <br />

−

nAgapuShpaM ca lodhraM ca tenaiva vidhinA pibet||67||

+

nAgapuShpaM ca lodhraM ca tenaiva vidhinA pibet||67|| <br />

−

prapauNDarIkaM madhukaM madhu cAshvashakRudrase|

+

prapauNDarIkaM madhukaM madhu cAshvashakRudrase| <br />

−

yavAsabhRu~ggarajasormUlaM vA goshakRudrase||68||

+

yavAsabhRu~ggarajasormUlaM vA goshakRudrase||68|| <br />

−

vinIya raktapittaghnaM peyaM syAttaNDulAmbunA|

+

vinIya raktapittaghnaM peyaM syAttaNDulAmbunA| <br />

−

yuktaM vA maghusarpirbhyAM lihyAdgoshvashakRudrasam||69||

+

yuktaM vA maghusarpirbhyAM lihyAdgoshvashakRudrasam||69|| <br />

−

khadirasya priya~ggUNAM kovidArasya shAlmaleH|

+

khadirasya priya~ggUNAM kovidArasya shAlmaleH| <br />

−

puShpacUrNAni madhunA lihyAnnA raktapittikaH||70||

+

puShpacUrNAni madhunA lihyAnnA raktapittikaH||70|| <br />

−

shRu~ggATakAnAM lAjAnAM mustakharjUrayorapi|

+

shRu~ggATakAnAM lAjAnAM mustakharjUrayorapi| <br />

−

lihyAccUrNAni madhunA padmAnAM kesharasya ca||71||

+

lihyAccUrNAni madhunA padmAnAM kesharasya ca||71|| <br />

−

dhanvajAnAmasRuglihyAnmadhunA mRugapakShiNAm|

+

dhanvajAnAmasRuglihyAnmadhunA mRugapakShiNAm| <br />

−

sakShaudraM grathite rakte lihyAt pArAvataM shakRut||72||

+

sakShaudraM grathite rakte lihyAt pArAvataM shakRut||72||<br />

</div></div>

Line 889: Line 889:

−

उशीरकालीयकलोध्रपद्मकप्रियङ्गुकाकट्फलशङ्खगैरिकाः|

+

उशीरकालीयकलोध्रपद्मकप्रियङ्गुकाकट्फलशङ्खगैरिकाः|<br />

−

पृथक् पृथक् चन्दनतुल्यभागिकाःशर्करास्तण्डुलधावनाप्लुताः||७३||

+

पृथक् पृथक् चन्दनतुल्यभागिकाःशर्करास्तण्डुलधावनाप्लुताः||७३||<br />

−

रक्तं सपित्तं तमकं पिपासां दाहं च पीताः शमयन्ति सद्यः|

+

रक्तं सपित्तं तमकं पिपासां दाहं च पीताः शमयन्ति सद्यः|<br />

−

किराततिक्तं क्रमुकं समुस्तं कमलोत्पले च||७४||

+

किराततिक्तं क्रमुकं समुस्तं कमलोत्पले च||७४|| <br />

−

ह्रीबेरमूलानि पटोलपत्रं दुरालभा पर्पटको मृणालम्|

+

ह्रीबेरमूलानि पटोलपत्रं दुरालभा पर्पटको मृणालम्| <br />

−

धनञ्जयोदुम्बरवेतसत्वङ्न्यग्रोधशालेययवासकत्वक्||७५||

+

धनञ्जयोदुम्बरवेतसत्वङ्न्यग्रोधशालेययवासकत्वक्||७५||<br />

−

तुगालतावेतसतण्डुलीयंससारिवंमोचरसः समङ्गा|

+

तुगालतावेतसतण्डुलीयंससारिवंमोचरसः समङ्गा| <br />

−

पृथक् पृथक् चन्दनयोजितानि तेनैव कल्पेन हितानि तत्र||७६||

+

पृथक् पृथक् चन्दनयोजितानि तेनैव कल्पेन हितानि तत्र||७६||<br />

−

निशिस्थिता वा स्वरसीकृता वा कल्कीकृतावा मृदिताः शृता वा|

+

निशिस्थिता वा स्वरसीकृता वा कल्कीकृतावा मृदिताः शृता वा|<br />

−

एते समस्ता गणशः पृथग्वा रक्तं सपित्तं शमयन्ति योगाः||७७||

+

एते समस्ता गणशः पृथग्वा रक्तं सपित्तं शमयन्ति योगाः||७७||<br />

−

uśīrakālīyakalōdhrapadmakapriyaṅgukākaṭphalaśaṅkhagairikāḥ|

+

uśīrakālīyakalōdhrapadmakapriyaṅgukākaṭphalaśaṅkhagairikāḥ| <br />

−

pr̥thak pr̥thak candanatulyabhāgikāḥ saśarkarāstaṇḍuladhāvanāplutāḥ||73||

+

pr̥thak pr̥thak candanatulyabhāgikāḥ saśarkarāstaṇḍuladhāvanāplutāḥ||73|| <br />

−

raktaṁ sapittaṁ tamakaṁ pipāsāṁ dāhaṁ ca pītāḥ śamayanti sadyaḥ|

+

raktaṁ sapittaṁ tamakaṁ pipāsāṁ dāhaṁ ca pītāḥ śamayanti sadyaḥ| <br />

−

kirātatiktaṁ kramukaṁ samustaṁ rapauṇḍarīkaṁ kamalōtpalē ca||74||

+

kirātatiktaṁ kramukaṁ samustaṁ rapauṇḍarīkaṁ kamalōtpalē ca||74|| <br />

−

hrībēramūlāni paṭōlapatraṁ durālabhā parpaṭakō mr̥ṇālam|

+

hrībēramūlāni paṭōlapatraṁ durālabhā parpaṭakō mr̥ṇālam| <br />

−

dhanañjayōdumbaravētasatvaṅnyagrōdhaśālēyayavāsakatvak||75||

+

dhanañjayōdumbaravētasatvaṅnyagrōdhaśālēyayavāsakatvak||75||<br />

−

tugālatāvētasataṇḍulīyaṁ sasārivaṁ mōcarasaḥ samaṅgā|

+

tugālatāvētasataṇḍulīyaṁ sasārivaṁ mōcarasaḥ samaṅgā| <br />

−

pr̥thak pr̥thak candanayōjitāni tēnaiva kalpēna hitāni tatra||76||

+

pr̥thak pr̥thak candanayōjitāni tēnaiva kalpēna hitāni tatra||76|| <br />

−

niśi sthitā vā svarasīkr̥tā vā kalkīkr̥tā vā mr̥ditāḥ śr̥tā vā|

+

niśi sthitā vā svarasīkr̥tā vā kalkīkr̥tā vā mr̥ditāḥ śr̥tā vā| <br />

−

ētē samastā gaṇaśaḥ pr̥thagvā raktaṁ sapittaṁ śamayanti yōgāḥ||77||

+

ētē samastā gaṇaśaḥ pr̥thagvā raktaṁ sapittaṁ śamayanti yōgāḥ||77||<br />

−

ushIrakAlIyakalodhrapadmakapriya~ggukAkaTphalasha~gkhagairikAH|

+

ushIrakAlIyakalodhrapadmakapriya~ggukAkaTphalasha~gkhagairikAH| <br />

−

pRuthak pRuthak candanatulyabhAgikAH sasharkarAstaNDuladhAvanAplutAH||73||

+

pRuthak pRuthak candanatulyabhAgikAH sasharkarAstaNDuladhAvanAplutAH||73|| <br />

−

raktaM sapittaM tamakaM pipAsAM dAhaM ca pItAH shamayanti sadyaH|

+

raktaM sapittaM tamakaM pipAsAM dAhaM ca pItAH shamayanti sadyaH| <br />

−

kirAtatiktaM kramukaM samustaM prapauNDarIkaM kamalotpale ca||74||

+

kirAtatiktaM kramukaM samustaM prapauNDarIkaM kamalotpale ca||74|| <br />

−

hrIberamUlAni paTolapatraM durAlabhA parpaTako mRuNAlam|

+

hrIberamUlAni paTolapatraM durAlabhA parpaTako mRuNAlam| <br />

−

dhana~jjayodumbaravetasatva~gnyagrodhashAleyayavAsakatvak||75||

+

dhana~jjayodumbaravetasatva~gnyagrodhashAleyayavAsakatvak||75|| <br />

−

tugAlatAvetasataNDulIyaM [15] sasArivaM mocarasaH sama~ggA|

+

tugAlatAvetasataNDulIyaM [15] sasArivaM mocarasaH sama~ggA| <br />

−

pRuthak pRuthak candanayojitAni tenaiva kalpena hitAni tatra||76||

+

pRuthak pRuthak candanayojitAni tenaiva kalpena hitAni tatra||76||<br />

−

nishi sthitA vA svarasIkRutA vA kalkIkRutA [16] vA mRuditAH shRutA vA|

+

nishi sthitA vA svarasIkRutA vA kalkIkRutA [16] vA mRuditAH shRutA vA| <br />

−

ete samastA gaNashaH pRuthagvA raktaM sapittaM shamayanti [17] yogAH||77||

+

ete samastA gaNashaH pRuthagvA raktaM sapittaM shamayanti [17] yogAH||77||<br />

</div></div>

Line 941: Line 941:

−

मुद्गाः सलाजाःसयवाः कृष्णाः सोशीरमुस्ताःसह चन्दनेन|

+

मुद्गाः सलाजाःसयवाः कृष्णाः सोशीरमुस्ताःसह चन्दनेन| <br />

−

बलाजले पर्युषिताः कषाया रक्तं सपित्तं शमयन्त्युदीर्णम्||७८||

+

बलाजले पर्युषिताः कषाया रक्तं सपित्तं शमयन्त्युदीर्णम्||७८||<br />

−

mudgāḥ salājāḥ sayavāḥ sakr̥ṣṇāḥ sōśīramustāḥ

+

mudgāḥ salājāḥ sayavāḥ sakr̥ṣṇāḥ sōśīramustāḥ saha candanēna|<br />

−

saha candanēna|balājalē paryuṣitāḥ kaṣāyā raktaṁ

+

balājalē paryuṣitāḥ kaṣāyā raktaṁ sapittaṁ śamayantyudīrṇam||78||<br />

−

sapittaṁ śamayantyudīrṇam||78||

−

mudgAH salAjAH sayavAH sakRuShNAH soshIramustAH saha candanena|

+

mudgAH salAjAH sayavAH sakRuShNAH soshIramustAH saha candanena| <br />

−

balAjale paryuShitAH kaShAyA raktaM sapittaM shamayantyudIrNam||78||

+

balAjale paryuShitAH kaShAyA raktaM sapittaM shamayantyudIrNam||78||<br />

</div></div>

Line 956: Line 955:

−

वैदूर्यमुक्तामणिगैरिकाणां मृच्छङ्खहेमामलकोदकानाम्|

+

वैदूर्यमुक्तामणिगैरिकाणां मृच्छङ्खहेमामलकोदकानाम्|<br />

−

मधूदकस्येक्षुरसस्य चैव पानाच्छमं गच्छति रक्तपित्तम्||७९||

+

मधूदकस्येक्षुरसस्य चैव पानाच्छमं गच्छति रक्तपित्तम्||७९||<br />

−

उशीरपद्मोत्पलचन्दनानां पक्वस्य लोष्टस्य च यः प्रसादः सशर्करः

+

उशीरपद्मोत्पलचन्दनानां पक्वस्य लोष्टस्य च यः प्रसादः <br />सशर्करः

−

क्षौद्रयुतः सुशीतो रक्तातियोगप्रशमाय देयः||८०||

+

क्षौद्रयुतः सुशीतो रक्तातियोगप्रशमाय देयः||८०||<br />

−

प्रियङ्गुकाचन्दनलोध्रसारिवामधूकमुस्ताभयधातकीजलम्|

+

प्रियङ्गुकाचन्दनलोध्रसारिवामधूकमुस्ताभयधातकीजलम्| <br />

−

समृत्प्रसादं सह यष्टिकाम्बुना सशर्करं रक्तनिबर्हणं परम्||८१||

+

समृत्प्रसादं सह यष्टिकाम्बुना सशर्करं रक्तनिबर्हणं परम्||८१||<br />

−

vaidūryamuktāmaṇigairikāṇāṁ mr̥cchaṅkhahēmāmalakōdakānām|

+

vaidūryamuktāmaṇigairikāṇāṁ mr̥cchaṅkhahēmāmalakōdakānām| <br />

−

madhūdakasyēkṣurasasya caiva pānācchamaṁ gacchati raktapittam||79||

+

madhūdakasyēkṣurasasya caiva pānācchamaṁ gacchati raktapittam||79|| <br />

−

uśīrapadmōtpalacandanānāṁ pakvasya lōṣṭasya ca yaḥ prasādaḥ|

+

uśīrapadmōtpalacandanānāṁ pakvasya lōṣṭasya ca yaḥ prasādaḥ| <br />

−

saśarkaraḥ kṣaudrayutaḥ suśītō raktātiyōgapraśamāya dēyaḥ||80||

+

saśarkaraḥ kṣaudrayutaḥ suśītō raktātiyōgapraśamāya dēyaḥ||80||<br />

−

priyaṅgukācandanalōdhrasārivāmadhūkamustābhayadhātakījalam|

+

priyaṅgukācandanalōdhrasārivāmadhūkamustābhayadhātakījalam| <br />

−

samr̥tprasādaṁ saha yaṣṭikāmbunā saśarkaraṁ raktanibarhaṇaṁ param||81||

+

samr̥tprasādaṁ saha yaṣṭikāmbunā saśarkaraṁ raktanibarhaṇaṁ param||81||<br />

−

vaidUryamuktAmaNigairikANAM mRuccha~gkhahemAmalakodakAnAm|

+

vaidUryamuktAmaNigairikANAM mRuccha~gkhahemAmalakodakAnAm| <br />

−

madhUdakasyekShurasasya caiva pAnAcchamaM gacchati raktapittam||79||

+

madhUdakasyekShurasasya caiva pAnAcchamaM gacchati raktapittam||79|| <br />

−

ushIrapadmotpalacandanAnAM pakvasya loShTasya ca yaH prasAdaH|

+

ushIrapadmotpalacandanAnAM pakvasya loShTasya ca yaH prasAdaH| <br />

−

sasharkaraH kShaudrayutaH sushIto raktAtiyogaprashamAya deyaH||80||

+

sasharkaraH kShaudrayutaH sushIto raktAtiyogaprashamAya deyaH||80|| <br />

−

priya~ggukAcandanalodhrasArivAmadhUkamustAbhayadhAtakIjalam|

+

priya~ggukAcandanalodhrasArivAmadhUkamustAbhayadhAtakIjalam| <br />

−

samRutprasAdaM saha yaShTikAmbunA [20] sasharkaraM raktanibarhaNaM param||81||

+

samRutprasAdaM saha yaShTikAmbunA [20] sasharkaraM raktanibarhaNaM param||81||<br />

</div></div>

Line 992: Line 991:

−

कषाययोगैर्विविधैर्यथोक्तैर्दीप्तेऽनले श्लेष्मणि निर्जिते च|

+

कषाययोगैर्विविधैर्यथोक्तैर्दीप्तेऽनले श्लेष्मणि निर्जिते च| <br />

−

यद्रक्तपित्तं प्रशमं न याति तत्रानिलःस्यादनु तत्र कार्यम्||८२||

+

यद्रक्तपित्तं प्रशमं न याति तत्रानिलःस्यादनु तत्र कार्यम्||८२|| <br />

−

छागं पयः स्यात् परमं प्रयोगे गव्यं शृतं पञ्चगुणे जले वा|

+

छागं पयः स्यात् परमं प्रयोगे गव्यं शृतं पञ्चगुणे जले वा| <br />

−

सशर्करं माक्षिकसम्प्रयुक्तं विदारिगन्धादिगणैः शृतं वा||८३||

+

सशर्करं माक्षिकसम्प्रयुक्तं विदारिगन्धादिगणैः शृतं वा||८३||<br />

−

द्राक्षाशृतं नागरकैःशृतं वा बलाशृतं गोक्षुरकैः शृतं वा|

+

द्राक्षाशृतं नागरकैःशृतं वा बलाशृतं गोक्षुरकैः शृतं वा| <br />

−

सजीवकं सर्षभकं ससर्पिः पयः प्रयोज्यं सितया शृतं वा||८४||

+

सजीवकं सर्षभकं ससर्पिः पयः प्रयोज्यं सितया शृतं वा||८४||<br />

−

kaṣāyayōgairvividhairyathōktairdīptē'nalē ślēṣmaṇi nirjitē ca|

+

kaṣāyayōgairvividhairyathōktairdīptē'nalē ślēṣmaṇi nirjitē ca|<br />

−

yadraktapittaṁ praśamaṁ na yāti tatrānilaḥ syādanu tatra kāryam||82||

+

yadraktapittaṁ praśamaṁ na yāti tatrānilaḥ syādanu tatra kāryam||82||<br />

−

chāgaṁ payaḥ syāt paramaṁ prayōgē gavyaṁ śr̥taṁ pañcaguṇē jalē vā|

+

chāgaṁ payaḥ syāt paramaṁ prayōgē gavyaṁ śr̥taṁ pañcaguṇē jalē vā| <br />

−

saśarkaraṁ mākṣikasamprayuktaṁ vidārigandhādigaṇaiḥ śr̥taṁ vā||83||

+

saśarkaraṁ mākṣikasamprayuktaṁ vidārigandhādigaṇaiḥ śr̥taṁ vā||83||<br />

−

drākṣāśr̥taṁ nāgarakaiḥ śr̥taṁ vā balāśr̥taṁ gōkṣurakaiḥ śr̥taṁ vā|

+

drākṣāśr̥taṁ nāgarakaiḥ śr̥taṁ vā balāśr̥taṁ gōkṣurakaiḥ śr̥taṁ vā| <br />

−

sajīvakaṁ sarṣabhakaṁ sasarpiḥ payaḥ prayōjyaṁ sitayā śr̥taṁ vā||84||

+

sajīvakaṁ sarṣabhakaṁ sasarpiḥ payaḥ prayōjyaṁ sitayā śr̥taṁ vā||84||<br />

−

kaShAyayogairvividhairyathoktairdIpte~anale shleShmaNi nirjite ca|

+

kaShAyayogairvividhairyathoktairdIpte~anale shleShmaNi nirjite ca| <br />

−

yadraktapittaM prashamaM na yAti tatrAnilaH syAdanu tatra kAryam||82||

+

yadraktapittaM prashamaM na yAti tatrAnilaH syAdanu tatra kAryam||82|| <br />

−

chAgaM payaH syAt paramaM prayoge gavyaM shRutaM pa~jcaguNe jale vA|

+

chAgaM payaH syAt paramaM prayoge gavyaM shRutaM pa~jcaguNe jale vA| <br />

−

sasharkaraM mAkShikasamprayuktaM vidArigandhAdigaNaiH shRutaM vA||83||

+

sasharkaraM mAkShikasamprayuktaM vidArigandhAdigaNaiH shRutaM vA||83|| <br />

−

drAkShAshRutaM nAgarakaiH shRutaM vA balAshRutaM gokShurakaiH shRutaM vA|

+

drAkShAshRutaM nAgarakaiH shRutaM vA balAshRutaM gokShurakaiH shRutaM vA| <br />

−

sajIvakaM sarShabhakaM sasarpiH payaH prayojyaM sitayA shRutaM vA||84||

+

sajIvakaM sarShabhakaM sasarpiH payaH prayojyaM sitayA shRutaM vA||84||<br />

</div></div>

Line 1,035: Line 1,034:

−

शतावरीगोक्षुरकैः शृतं वा शृतं पयो वाऽप्यथ पर्णिनीभिः|

+

शतावरीगोक्षुरकैः शृतं वा शृतं पयो वाऽप्यथ पर्णिनीभिः| <br />

−

रक्तं निहन्त्याशु विशेषतस्तु यन्मूत्रमार्गात् सरुजं याति||८५||

+

रक्तं निहन्त्याशु विशेषतस्तु यन्मूत्रमार्गात् सरुजं याति||८५||<br />

−

śatāvarīgōkṣurakaiḥ śr̥taṁ vā śr̥taṁ payō vā'pyatha parṇinībhiḥ|

+

śatāvarīgōkṣurakaiḥ śr̥taṁ vā śr̥taṁ payō vā'pyatha parṇinībhiḥ| <br />

−

raktaṁ nihantyāśu viśēṣatastu yanmūtramārgāt sarujaṁ prayāti||85||

+

raktaṁ nihantyāśu viśēṣatastu yanmūtramārgāt sarujaṁ prayāti||85||<br />

−

shatAvarIgokShurakaiH shRutaM vA shRutaM payo vA~apyatha parNinIbhiH|

+

shatAvarIgokShurakaiH shRutaM vA shRutaM payo vA~apyatha parNinIbhiH| <br />

−

raktaM nihantyAshu visheShatastu yanmUtramArgAt sarujaM prayAti||85||

+

raktaM nihantyAshu visheShatastu yanmUtramArgAt sarujaM prayAti||85||<br />

</div></div>

Line 1,051: Line 1,050:

−

विशेषतो विट्पथसम्प्रवृत्ते पयो मतं मोचरसेन सिद्धम्|

+

विशेषतो विट्पथसम्प्रवृत्ते पयो मतं मोचरसेन सिद्धम्|<br />

−

वटावरोहैर्वटशुङ्गकैर्वा ह्रीबेरनीलोत्पलनागरैर्वा||८६||

+

वटावरोहैर्वटशुङ्गकैर्वा ह्रीबेरनीलोत्पलनागरैर्वा||८६|| <br />

−

कषाययोगान् पयसा पुरा वा पीत्वाऽनु चाद्यात् पयसैव शालीन्|

+

कषाययोगान् पयसा पुरा वा पीत्वाऽनु चाद्यात् पयसैव शालीन्| <br />

−

कषाययोगैरथवा विपक्वमेतैः पिबेत् सर्पिरतिस्रवे च||८७||

+

कषाययोगैरथवा विपक्वमेतैः पिबेत् सर्पिरतिस्रवे च||८७||<br />

−

viśēṣatō viṭpathasampravr̥ttē payō mataṁ mōcarasēnasiddham|

+

viśēṣatō viṭpathasampravr̥ttē payō mataṁ mōcarasēnasiddham|<br />

−

vaṭāvarōhairvaṭaśuṅgakairvā hrībēranīlōtpalanāgarairvā||86||

+

vaṭāvarōhairvaṭaśuṅgakairvā hrībēranīlōtpalanāgarairvā||86||<br />

−

kaṣāyayōgān payasā purā vā pītvā'nu cādyāt payasaiva śālīn|

+

kaṣāyayōgān payasā purā vā pītvā'nu cādyāt payasaiva śālīn| <br />

−

kaṣāyayōgairathavā vipakvamētaiḥ pibēt sarpiratisravē ca||87||

+

kaṣāyayōgairathavā vipakvamētaiḥ pibēt sarpiratisravē ca||87||<br />

−

visheShato viTpathasampravRutte payo mataM mocarasena siddham|

+

visheShato viTpathasampravRutte payo mataM mocarasena siddham| <br />

−

vaTAvarohairvaTashu~ggakairvA hrIberanIlotpalanAgarairvA||86||

+

vaTAvarohairvaTashu~ggakairvA hrIberanIlotpalanAgarairvA||86|| <br />

−

kaShAyayogAn payasA purA vA pItvA~anu cAdyAt payasaiva shAlIn|

+

kaShAyayogAn payasA purA vA pItvA~anu cAdyAt payasaiva shAlIn| <br />

−

kaShAyayogairathavA vipakvametaiH pibet sarpiratisrave ca||87||

+

kaShAyayogairathavA vipakvametaiH pibet sarpiratisrave ca||87||<br />

</div></div>

Line 1,076: Line 1,075:

−

वासां सशाखां सपलाशमूलां कृत्वा कषायं कुसुमानि चास्याः|

+

वासां सशाखां सपलाशमूलां कृत्वा कषायं कुसुमानि चास्याः| <br />

−

प्रदाय कल्कं विपचेद्घृतं तत् सक्षौद्रमाश्वेवनिहन्ति रक्तम्||८८||

+

प्रदाय कल्कं विपचेद्घृतं तत् सक्षौद्रमाश्वेवनिहन्ति रक्तम्||८८|| <br />

−

इति वासाघृतम्|

+

इति वासाघृतम्|<br />

−

vāsāṁ saśākhāṁ sapalāśamūlāṁ kr̥tvā kaṣāyaṁ kusumāni cāsyāḥ|

+

vāsāṁ saśākhāṁ sapalāśamūlāṁ kr̥tvā kaṣāyaṁ kusumāni cāsyāḥ| <br />

−

pradāya kalkaṁ vipacēdghr̥taṁ tat sakṣaudramāśvēva nihanti raktam||88||

+

pradāya kalkaṁ vipacēdghr̥taṁ tat sakṣaudramāśvēva nihanti raktam||88|| <br />

−

iti vāsāghr̥tam|

+

iti vāsāghr̥tam|<br />

−

vAsAM sashAkhAM sapalAshamUlAM kRutvA kaShAyaM kusumAni cAsyAH|

+

vAsAM sashAkhAM sapalAshamUlAM kRutvA kaShAyaM kusumAni cAsyAH| <br />

−

pradAya kalkaM vipacedghRutaM tat sakShaudramAshveva nihanti raktam||88||

+

pradAya kalkaM vipacedghRutaM tat sakShaudramAshveva nihanti raktam||88|| <br />

−

iti vAsAghRutam

+

iti vAsAghRutam <br />

</div></div>

Line 1,096: Line 1,095:

−

पलाशवृन्तस्वरसेन सिद्धं तस्यैव कल्केन मधुद्रवेण|

+

पलाशवृन्तस्वरसेन सिद्धं तस्यैव कल्केन मधुद्रवेण|<br />

लिह्याद्घृतं वत्सककल्कसिद्धं तद्वत्

−

समङ्गोत्पललोध्रसिद्धम्||८९||

+

समङ्गोत्पललोध्रसिद्धम्||८९|| <br />

−

स्यात्त्रायमाणाविधिरेष एव सोदुम्बरे चैव पटोलपत्रे |

+

स्यात्त्रायमाणाविधिरेष एव सोदुम्बरे चैव पटोलपत्रे |<br />

−

सर्पींषि पित्तज्वरनाशनानि सर्वाणि शस्तानि च रक्तपित्ते||९०||

+

सर्पींषि पित्तज्वरनाशनानि सर्वाणि शस्तानि च रक्तपित्ते||९०||<br />

palāśavr̥ntasvarasēna siddhaṁ

−

tasyaiva kalkēna madhudravēṇa|

+

tasyaiva kalkēna madhudravēṇa| <br />

lihyādghr̥taṁ vatsakakalkasiddhaṁ

−

tadvat samaṅgōtpalalōdhrasiddham||89||

+

tadvat samaṅgōtpalalōdhrasiddham||89||<br />

−

syāttrāyamāṇāvidhirēṣa ēva sōdumbarē caiva paṭōlapatrē|

+

syāttrāyamāṇāvidhirēṣa ēva sōdumbarē caiva paṭōlapatrē| <br />

−

sarpīṁṣi pittajvaranāśanāni sarvāṇi śastāni ca raktapittē||90||

+

sarpīṁṣi pittajvaranāśanāni sarvāṇi śastāni ca raktapittē||90||<br />

−

palAshavRuntasvarasena siddhaM tasyaiva kalkena madhudraveNa|

+

palAshavRuntasvarasena siddhaM tasyaiva kalkena madhudraveNa| <br />

−

lihyAdghRutaM vatsakakalkasiddhaM tadvat sama~ggotpalalodhrasiddham||89||

+

lihyAdghRutaM vatsakakalkasiddhaM tadvat sama~ggotpalalodhrasiddham||89|| <br />

−

syAttrAyamANAvidhireSha eva sodumbare caiva paTolapatre|

+

syAttrAyamANAvidhireSha eva sodumbare caiva paTolapatre| <br />

−

sarpIMShi pittajvaranAshanAni sarvANi shastAni ca raktapitte||90||

+

sarpIMShi pittajvaranAshanAni sarvANi shastAni ca raktapitte||90||<br />

</div></div>

Line 1,130: Line 1,129:

−

अभ्यङ्गयोगाः परिषेचनानि सेकावगाहाः शयनानि वेश्म|

+

अभ्यङ्गयोगाः परिषेचनानि सेकावगाहाः शयनानि वेश्म| <br />

−

शीतो विधिर्बस्तिविधानमग्र्यं पित्तज्वरे यत् प्रशमाय दिष्टम्||९१||

+

शीतो विधिर्बस्तिविधानमग्र्यं पित्तज्वरे यत् प्रशमाय दिष्टम्||९१||<br />

−

तद्रक्तपित्ते निखिलेन कार्यं कालं च मात्रां च पुरा समीक्ष्य|

+

तद्रक्तपित्ते निखिलेन कार्यं कालं च मात्रां च पुरा समीक्ष्य|<br />

−

सर्पिर्गुडा ये च हिताः क्षतेभ्यस्ते रक्तपित्तं शमयन्ति सद्यः||९२||

+

सर्पिर्गुडा ये च हिताः क्षतेभ्यस्ते रक्तपित्तं शमयन्ति सद्यः||९२||<br />

−

abhyaṅgayōgāḥ pariṣēcanāni sēkāvagāhāḥ śayanāni vēśma|

+

abhyaṅgayōgāḥ pariṣēcanāni sēkāvagāhāḥ śayanāni vēśma|<br />

−

śītōvidhirbastividhānamagryaṁ pittajvarē yat praśamāyadiṣṭam||91||

+

śītōvidhirbastividhānamagryaṁ pittajvarē yat praśamāyadiṣṭam||91|| <br />

−

tadraktapittē nikhilēna kāryaṁ kālaṁ ca mātrāṁ ca purā samīkṣya|

+

tadraktapittē nikhilēna kāryaṁ kālaṁ ca mātrāṁ ca purā samīkṣya| <br />

−

sarpirguḍā yē ca hitāḥ kṣatēbhyastē raktapittaṁ śamayanti sadyaḥ||92||

+

sarpirguḍā yē ca hitāḥ kṣatēbhyastē raktapittaṁ śamayanti sadyaḥ||92||<br />

−

abhya~ggayogAH pariShecanAni sekAvagAhAH shayanAni veshma|

+

abhya~ggayogAH pariShecanAni sekAvagAhAH shayanAni veshma| <br />

−

shIto vidhirbastividhAnamagryaM pittajvare yat prashamAya diShTam||91||

+

shIto vidhirbastividhAnamagryaM pittajvare yat prashamAya diShTam||91|| <br />

−

tadraktapitte nikhilena kAryaM kAlaM ca mAtrAM ca purA samIkShya|

+

tadraktapitte nikhilena kAryaM kAlaM ca mAtrAM ca purA samIkShya| <br />

−

sarpirguDA ye ca hitAH kShatebhyaste raktapittaM shamayanti sadyaH||92||

+

sarpirguDA ye ca hitAH kShatebhyaste raktapittaM shamayanti sadyaH||92||<br />

</div></div>

Line 1,155: Line 1,154:

−

कफानुबन्धे रुधिरे सपित्ते कण्ठागते स्याद्ग्रथिते प्रयोगः|

+

कफानुबन्धे रुधिरे सपित्ते कण्ठागते स्याद्ग्रथिते प्रयोगः| <br />

−

युक्तस्य युक्त्यामधुसर्पिषोश्च क्षारस्य चैवोत्पलनालजस्य||९३||

+

युक्तस्य युक्त्यामधुसर्पिषोश्च क्षारस्य चैवोत्पलनालजस्य||९३||<br />

−

मृणालपद्मोत्पलकेशराणां तथा पलाशस्य तथा प्रियङ्गोः|

+

मृणालपद्मोत्पलकेशराणां तथा पलाशस्य तथा प्रियङ्गोः| <br />

−

तथा मधूकस्य तथाऽसनस्य क्षाराः प्रयोज्या विधिनैव तेन||९४||

+

तथा मधूकस्य तथाऽसनस्य क्षाराः प्रयोज्या विधिनैव तेन||९४||<br />

−

kaphānubandhē rudhirē sapittē kaṇṭhāgatē syādgrathitē prayōgaḥ|

+

kaphānubandhē rudhirē sapittē kaṇṭhāgatē syādgrathitē prayōgaḥ| <br />

−

yuktasya yuktyā madhusarpiṣōśca kṣārasya caivōtpalanālajasya||93||

+

yuktasya yuktyā madhusarpiṣōśca kṣārasya caivōtpalanālajasya||93|| <br />

−

mr̥ṇālapadmōtpalakēśarāṇāṁ tathā palāśasya tathā priyaṅgōḥ|

+

mr̥ṇālapadmōtpalakēśarāṇāṁ tathā palāśasya tathā priyaṅgōḥ| <br />

−

tathā madhūkasya tathā'sanasya kṣārāḥ prayōjyā vidhinaiva tēna||94||

+

tathā madhūkasya tathā'sanasya kṣārāḥ prayōjyā vidhinaiva tēna||94||<br />

−

kaphAnubandhe rudhire sapitte kaNThAgate syAdgrathite prayogaH|

+

kaphAnubandhe rudhire sapitte kaNThAgate syAdgrathite prayogaH| <br />

−

yuktasya yuktyA madhusarpiShoshca kShArasya caivotpalanAlajasya||93||

+

yuktasya yuktyA madhusarpiShoshca kShArasya caivotpalanAlajasya||93|| <br />

−

mRuNAlapadmotpalakesharANAM tathA palAshasya tathA priya~ggoH|

+

mRuNAlapadmotpalakesharANAM tathA palAshasya tathA priya~ggoH| <br />

−

tathA madhUkasya tathA~asanasya kShArAH prayojyA vidhinaiva tena||94||

+

tathA madhUkasya tathA~asanasya kShArAH prayojyA vidhinaiva tena||94||<br />

</div></div>

Line 1,180: Line 1,179:

−

शतावरीदाडिमतिन्तिडीकं काकोलिमेदे मधुकं विदारीम्|

+

शतावरीदाडिमतिन्तिडीकं काकोलिमेदे मधुकं विदारीम्| <br />

−

पिष्ट्वा च मूलं फलपूरकस्य घृतं पचेत् क्षीरचतुर्गुणं ज्ञः||९५||

+

पिष्ट्वा च मूलं फलपूरकस्य घृतं पचेत् क्षीरचतुर्गुणं ज्ञः||९५||<br />

−

कासज्वरानाहविबन्धशूलं तद्रक्तपित्तं च घृतं निहन्यात्|

+

कासज्वरानाहविबन्धशूलं तद्रक्तपित्तं च घृतं निहन्यात्| <br />

−

यत् पञ्चमूलैरथ पञ्चभिर्वा सिद्धं घृतं तच्च तदर्थकारि||९६||

+

यत् पञ्चमूलैरथ पञ्चभिर्वा सिद्धं घृतं तच्च तदर्थकारि||९६||<br />

−

इति शतावर्यादिघृतम्|

+

इति शतावर्यादिघृतम्|<br />

−

śatāvarīdāḍimatintiḍīkaṁ kākōlimēdē madhukaṁvidārīm| piṣṭvā ca mūlaṁ phalapūrakasya ghr̥taṁ pacēt kṣīracaturguṇaṁ jñaḥ||95||

+

śatāvarīdāḍimatintiḍīkaṁ kākōlimēdē madhukaṁvidārīm| <br />

+

piṣṭvā ca mūlaṁ phalapūrakasya ghr̥taṁ pacēt kṣīracaturguṇaṁ jñaḥ||95||<br />

−

kāsajvarānāhavibandhaśūlaṁ tadraktapittaṁ ca ghr̥taṁ nihanyāt|

+

kāsajvarānāhavibandhaśūlaṁ tadraktapittaṁ ca ghr̥taṁ nihanyāt| <br />

−

yat pañcamūlairatha pañcabhirvā siddhaṁ ghr̥taṁ tacca tadarthakāri||96||

+

yat pañcamūlairatha pañcabhirvā siddhaṁ ghr̥taṁ tacca tadarthakāri||96|| <br />

−

iti śatāvaryādighr̥tam|

+

iti śatāvaryādighr̥tam|<br />

−

shatAvarIdADimatintiDIkaM kAkolimede madhukaM vidArIm|

+

shatAvarIdADimatintiDIkaM kAkolimede madhukaM vidArIm| <br />

−

piShTvA ca mUlaM phalapUrakasya ghRutaM pacet kShIracaturguNaM j~jaH||95||

+

piShTvA ca mUlaM phalapUrakasya ghRutaM pacet kShIracaturguNaM j~jaH||95|| <br />

−

kAsajvarAnAhavibandhashUlaM tadraktapittaM ca ghRutaM nihanyAt|

+

kAsajvarAnAhavibandhashUlaM tadraktapittaM ca ghRutaM nihanyAt| <br />

−

yat pa~jcamUlairatha pa~jcabhirvA siddhaM ghRutaM tacca tadarthakAri||96||

+

yat pa~jcamUlairatha pa~jcabhirvA siddhaM ghRutaM tacca tadarthakAri||96|| <br />

−

iti shatAvaryAdighRutam

+

iti shatAvaryAdighRutam <br />

</div></div>

Line 1,212: Line 1,212:

−

कषाययोगा य इहोपदिष्टास्ते चावपीडे भिषजा प्रयोज्याः|

+

कषाययोगा य इहोपदिष्टास्ते चावपीडे भिषजा प्रयोज्याः|<br />

−

घ्राणात् प्रवृत्तं रुधिरं सपित्तं यदा भवेन्निःसृतदुष्टदोषम्||९७||

+

घ्राणात् प्रवृत्तं रुधिरं सपित्तं यदा भवेन्निःसृतदुष्टदोषम्||९७|| <br />

−

रक्ते प्रदुष्टे ह्यवपीडबन्धे दुष्टप्रतिश्यायशिरोविकाराः|

+

रक्ते प्रदुष्टे ह्यवपीडबन्धे दुष्टप्रतिश्यायशिरोविकाराः| <br />

−

रक्तं सपूयं कुणपश्चगन्धः स्याद् घ्राणनाशः कृमयश्चदुष्टाः||९८||

+

रक्तं सपूयं कुणपश्चगन्धः स्याद् घ्राणनाशः कृमयश्चदुष्टाः||९८|| <br />

−

नीलोत्पलं गैरिकशङ्खयुक्तं सचन्दनं स्यात्तु सिताजलेन|

+

नीलोत्पलं गैरिकशङ्खयुक्तं सचन्दनं स्यात्तु सिताजलेन|<br />

−

नस्यं तथाऽऽम्रास्थिरसः समङ्गा सधातकीमोचरसः सलोध्रः||९९||

+

नस्यं तथाऽऽम्रास्थिरसः समङ्गा सधातकीमोचरसः सलोध्रः||९९|| <br />

−

द्राक्षारसस्येक्षुरसस्य नस्यं क्षीरस्य दूर्वास्वरसस्य चैव|

+

द्राक्षारसस्येक्षुरसस्य नस्यं क्षीरस्य दूर्वास्वरसस्य चैव| <br />

−

यवासमूलानि पलाण्डुमूलं नस्यं तथा दाडिमपुष्पतोयम्||१००||

+

यवासमूलानि पलाण्डुमूलं नस्यं तथा दाडिमपुष्पतोयम्||१००|| <br />

−

प्रियालतैलं मधुकं पयश्च सिद्धं घृतं माहिषमाजिकं वा|

+

प्रियालतैलं मधुकं पयश्च सिद्धं घृतं माहिषमाजिकं वा|<br />

−

आम्रास्थिपूर्वैः पयसा च नस्यं ससारिवैः स्यात् कमलोत्पलैश्च||१०१||

+

आम्रास्थिपूर्वैः पयसा च नस्यं ससारिवैः स्यात् कमलोत्पलैश्च||१०१||<br />

−

kaṣāyayōgā ya ihōpadiṣṭāstē cāvapīḍē bhiṣajā prayōjyāḥ|

+

kaṣāyayōgā ya ihōpadiṣṭāstē cāvapīḍē bhiṣajā prayōjyāḥ| <br />

−

ghrāṇāt pravr̥ttaṁ rudhiraṁ sapittaṁ yadā bhavēnniḥsr̥taduṣṭadōṣam||97||

+

ghrāṇāt pravr̥ttaṁ rudhiraṁ sapittaṁ yadā bhavēnniḥsr̥taduṣṭadōṣam||97||<br />

−

raktē praduṣṭē hyavapīḍabandhē duṣṭapratiśyāyaśirōvikārāḥ|

+

raktē praduṣṭē hyavapīḍabandhē duṣṭapratiśyāyaśirōvikārāḥ| <br />

−

raktaṁ sapūyaṁ kuṇapaśca gandhaḥ syād ghrāṇanāśaḥ kr̥mayaśca duṣṭāḥ||98||

+

raktaṁ sapūyaṁ kuṇapaśca gandhaḥ syād ghrāṇanāśaḥ kr̥mayaśca duṣṭāḥ||98||<br />

−

nīlōtpalaṁ gairikaśaṅkhayuktaṁ sacandanaṁ syāttu sitājalēna|

+

nīlōtpalaṁ gairikaśaṅkhayuktaṁ sacandanaṁ syāttu sitājalēna|<br />

−

nasyaṁ tathā''mrāsthirasaḥ samaṅgā sadhātakīmōcarasaḥ salōdhraḥ||99||

+

nasyaṁ tathā''mrāsthirasaḥ samaṅgā sadhātakīmōcarasaḥ salōdhraḥ||99|| <br />

−

drākṣārasasyēkṣurasasya nasyaṁ kṣīrasya dūrvāsvarasasya caiva|

+

drākṣārasasyēkṣurasasya nasyaṁ kṣīrasya dūrvāsvarasasya caiva| <br />

−

yavāsamūlāni palāṇḍumūlaṁ nasyaṁ tathā dāḍimapuṣpatōyam||100||

+

yavāsamūlāni palāṇḍumūlaṁ nasyaṁ tathā dāḍimapuṣpatōyam||100||<br />

−

priyālatailaṁ madhukaṁ payaśca siddhaṁghr̥taṁ māhiṣamājikaṁ vā|

+

priyālatailaṁ madhukaṁ payaśca siddhaṁghr̥taṁ māhiṣamājikaṁ vā|<br />

−

āmrāsthipūrvaiḥ payasā ca nasyaṁ sasārivaiḥ syāt kamalōtpalaiśca||101||

+

āmrāsthipūrvaiḥ payasā ca nasyaṁ sasārivaiḥ syāt kamalōtpalaiśca||101||<br />

−

kaShAyayogA ya ihopadiShTAste cAvapIDe bhiShajA prayojyAH|

+

kaShAyayogA ya ihopadiShTAste cAvapIDe bhiShajA prayojyAH| <br />

−

ghrANAt pravRuttaM rudhiraM sapittaM yadA bhavenniHsRutaduShTadoSham||97||

+

ghrANAt pravRuttaM rudhiraM sapittaM yadA bhavenniHsRutaduShTadoSham||97|| <br />

−

rakte praduShTe hyavapIDabandhe duShTapratishyAyashirovikArAH|

+

rakte praduShTe hyavapIDabandhe duShTapratishyAyashirovikArAH| <br />

−

raktaM sapUyaM kuNapashca [21] gandhaH syAd ghrANanAshaH kRumayashca duShTAH||98||

+

raktaM sapUyaM kuNapashca [21] gandhaH syAd ghrANanAshaH kRumayashca duShTAH||98|| <br />

−

nIlotpalaM gairikasha~gkhayuktaM sacandanaM syAttu sitAjalena|

+

nIlotpalaM gairikasha~gkhayuktaM sacandanaM syAttu sitAjalena| <br />

−

nasyaM tathA~a~amrAsthirasaH sama~ggA sadhAtakImocarasaH salodhraH||99||

+

nasyaM tathA~a~amrAsthirasaH sama~ggA sadhAtakImocarasaH salodhraH||99|| <br />

−

drAkShArasasyekShurasasya nasyaM kShIrasya dUrvAsvarasasya caiva|

+

drAkShArasasyekShurasasya nasyaM kShIrasya dUrvAsvarasasya caiva| <br />

−

yavAsamUlAni palANDumUlaM nasyaM tathA dADimapuShpatoyam||100||

+

yavAsamUlAni palANDumUlaM nasyaM tathA dADimapuShpatoyam||100|| <br />

−

priyAlatailaM madhukaM payashca siddhaM ghRutaM mAhiShamAjikaM vA|

+

priyAlatailaM madhukaM payashca siddhaM ghRutaM mAhiShamAjikaM vA| <br />

−

AmrAsthipUrvaiH payasA ca nasyaM sasArivaiH syAt kamalotpalaishca||101||

+

AmrAsthipUrvaiH payasA ca nasyaM sasArivaiH syAt kamalotpalaishca||101||<br />

</div></div>

Line 1,276: Line 1,276:

−

भद्रश्रियं लोहितचन्दनं च प्रपौण्डरीकं कमलोत्पले च|

+

भद्रश्रियं लोहितचन्दनं च प्रपौण्डरीकं कमलोत्पले च|<br />

−

उशीरवानीरजलं मृणालं सहस्रवीर्या मधुकं पयस्या||१०२||

+

उशीरवानीरजलं मृणालं सहस्रवीर्या मधुकं पयस्या||१०२|| <br />

−

शालीक्षुमूलानि यवासगुन्द्रामूलं नलानां कुशकाशयोश्च|

+

शालीक्षुमूलानि यवासगुन्द्रामूलं नलानां कुशकाशयोश्च|<br />

−

कुचन्दनं शैवलमप्यनन्ता कालानुसार्या तृणमूलमृद्धिः||१०३||

+

कुचन्दनं शैवलमप्यनन्ता कालानुसार्या तृणमूलमृद्धिः||१०३|| <br />

−

मूलापुष्पाणि च वारिजानां प्रलेपनं पुष्करिणीमृदश्च|

+

मूलापुष्पाणि च वारिजानां प्रलेपनं पुष्करिणीमृदश्च| <br />

−

उदुम्बराश्वत्थमधूकलोध्राः कषायवृक्षाः शिशिराश्च सर्वे||१०४||

+

उदुम्बराश्वत्थमधूकलोध्राः कषायवृक्षाः शिशिराश्च सर्वे||१०४|| <br />

−

प्रदेहकल्पे परिषेचने च तथाऽवगाहे घृततैलसिद्धौ|

+

प्रदेहकल्पे परिषेचने च तथाऽवगाहे घृततैलसिद्धौ|<br />

−

रक्तस्य पित्तस्य च शान्तिमिच्छन् भद्रश्रियादीनि भिषक् प्रयुञ्ज्यात्||१०५||

+

रक्तस्य पित्तस्य च शान्तिमिच्छन् भद्रश्रियादीनि भिषक् प्रयुञ्ज्यात्||१०५||<br />

−

धारागृहं भूमिगृहं सुशीतं वनं च रम्यं जलवातशीतम्|

+

धारागृहं भूमिगृहं सुशीतं वनं च रम्यं जलवातशीतम्|<br />

−

वैदूर्यमुक्तामणिभाजनानास्पर्शाश्च दाहे शिशिराम्बुशीताः||१०६||

+

वैदूर्यमुक्तामणिभाजनानास्पर्शाश्च दाहे शिशिराम्बुशीताः||१०६||<br />

−

पत्राणि पुष्पाणि च वारिजानां क्षौमं च शीतं कदलीदलानि|

+

पत्राणि पुष्पाणि च वारिजानां क्षौमं च शीतं कदलीदलानि|<br />

−

प्रच्छादनार्थं शयनासनानां पद्मोत्पलानां च दलाः प्रशस्ताः||१०७||

+

प्रच्छादनार्थं शयनासनानां पद्मोत्पलानां च दलाः प्रशस्ताः||१०७|| <br />

−

प्रियङ्गुकाचन्दनरूषितानां स्पर्शाः प्रियाणां च वराङ्गनानाम्|

+

प्रियङ्गुकाचन्दनरूषितानां स्पर्शाः प्रियाणां च वराङ्गनानाम्|<br />

−

दाहे प्रशस्ताः सजलाः सुशीताः पद्मोत्पलानां च कलापवाताः||१०८||

+

दाहे प्रशस्ताः सजलाः सुशीताः पद्मोत्पलानां च कलापवाताः||१०८||<br />

−

सरिद्ध्रदानां हिमवद्दरीणां चन्द्रोदयानां कमलाकराणाम्|

+

सरिद्ध्रदानां हिमवद्दरीणां चन्द्रोदयानां कमलाकराणाम्|<br />

−

मनोऽनुकूलाः शिशिराश्च सर्वाः कथाः सरक्तं शमयन्ति पित्तम्||१०९||

+

मनोऽनुकूलाः शिशिराश्च सर्वाः कथाः सरक्तं शमयन्ति पित्तम्||१०९||<br />

−

bhadraśriyaṁ lōhitacandanaṁ ca prapauṇḍarīkaṁ kamalōtpalē ca|

+

bhadraśriyaṁ lōhitacandanaṁ ca prapauṇḍarīkaṁ kamalōtpalē ca|<br />

−

uśīravānīrajalaṁ mr̥ṇālaṁ sahasravīryā madhukaṁ payasyā||102||

+

uśīravānīrajalaṁ mr̥ṇālaṁ sahasravīryā madhukaṁ payasyā||102||<br />

−

śālīkṣumūlāni yavāsagundrāmūlaṁ nalānāṁ kuśakāśayōśca|

+

śālīkṣumūlāni yavāsagundrāmūlaṁ nalānāṁ kuśakāśayōśca| <br />

−

kucandanaṁ śaivalamapyanantā kālānusāryātr̥ṇamūlamr̥ddhiḥ||103||

+

kucandanaṁ śaivalamapyanantā kālānusāryātr̥ṇamūlamr̥ddhiḥ||103|| <br />

−

mūlāni puṣpāṇi ca vārijānāṁ pralēpanaṁpuṣkariṇīmr̥daśca|

+

mūlāni puṣpāṇi ca vārijānāṁ pralēpanaṁpuṣkariṇīmr̥daśca|<br />

−

udumbarāśvatthamadhūkalōdhrāḥ kaṣāyavr̥kṣāḥ śiśirāśca sarvē||104||

+

udumbarāśvatthamadhūkalōdhrāḥ kaṣāyavr̥kṣāḥ śiśirāśca sarvē||104||<br />

−

pradēhakalpē pariṣēcanē ca tathā'vagāhē ghr̥tatailasiddhau|

+

pradēhakalpē pariṣēcanē ca tathā'vagāhē ghr̥tatailasiddhau| <br />

−

raktasya pittasya ca śāntimicchan bhadraśriyādīni bhiṣak prayuñjyāt||105||

+

raktasya pittasya ca śāntimicchan bhadraśriyādīni bhiṣak prayuñjyāt||105|| <br />

−

dhārāgr̥haṁ bhūmigr̥haṁ suśītaṁ vanaṁ ca ramyaṁ jalavātaśītam|

+

dhārāgr̥haṁ bhūmigr̥haṁ suśītaṁ vanaṁ ca ramyaṁ jalavātaśītam| <br />

−

vaidūryamuktāmaṇibhājanānāṁ sparśāśca dāhēśiśirāmbuśītāḥ||106||

+

vaidūryamuktāmaṇibhājanānāṁ sparśāśca dāhēśiśirāmbuśītāḥ||106|| <br />

−

patrāṇi puṣpāṇi ca vārijānāṁ kṣaumaṁ caśītaṁ kadalīdalāni|

+

patrāṇi puṣpāṇi ca vārijānāṁ kṣaumaṁ caśītaṁ kadalīdalāni| <br />

−

pracchādanārthaṁ śayanāsanānāṁ padmōtpalānāṁ ca dalāḥ praśastāḥ||107||

+

pracchādanārthaṁ śayanāsanānāṁ padmōtpalānāṁ ca dalāḥ praśastāḥ||107|| <br />

−

priyaṅgukācandanarūṣitānāṁ sparśāḥ priyāṇāṁ ca varāṅganānām|

+

priyaṅgukācandanarūṣitānāṁ sparśāḥ priyāṇāṁ ca varāṅganānām| <br />

−

dāhē praśastāḥ sajalāḥ suśītāḥ padmōtpalānāṁ ca kalāpavātāḥ||108||

+

dāhē praśastāḥ sajalāḥ suśītāḥ padmōtpalānāṁ ca kalāpavātāḥ||108||<br />

−

sariddhradānāṁ himavaddarīṇāṁ candrōdayānāṁ kamalākarāṇām|

+

sariddhradānāṁ himavaddarīṇāṁ candrōdayānāṁ kamalākarāṇām|<br />

−

manō'nukūlāḥ śiśirāśca sarvāḥ kathāḥ saraktaṁ śamayanti pittam||109||

+

manō'nukūlāḥ śiśirāśca sarvāḥ kathāḥ saraktaṁ śamayanti pittam||109||<br />

−

bhadrashriyaM lohitacandanaM ca prapauNDarIkaM kamalotpale ca|

+

bhadrashriyaM lohitacandanaM ca prapauNDarIkaM kamalotpale ca| <br />

−

ushIravAnIrajalaM mRuNAlaM sahasravIryA madhukaM payasyA||102||

+

ushIravAnIrajalaM mRuNAlaM sahasravIryA madhukaM payasyA||102|| <br />

−

shAlIkShumUlAni yavAsagundrAmUlaM nalAnAM kushakAshayoshca|

+

shAlIkShumUlAni yavAsagundrAmUlaM nalAnAM kushakAshayoshca| <br />

−

kucandanaM shaivalamapyanantA kAlAnusAryA tRuNamUlamRuddhiH||103||

+

kucandanaM shaivalamapyanantA kAlAnusAryA tRuNamUlamRuddhiH||103||<br />

−

mUlAni puShpANi ca vArijAnAM pralepanaM puShkariNImRudashca|

+

mUlAni puShpANi ca vArijAnAM pralepanaM puShkariNImRudashca| <br />

−

udumbarAshvatthamadhUkalodhrAH kaShAyavRukShAH shishirAshca sarve||104||

+

udumbarAshvatthamadhUkalodhrAH kaShAyavRukShAH shishirAshca sarve||104|| <br />

−

pradehakalpe pariShecane ca tathA~avagAhe ghRutatailasiddhau|

+

pradehakalpe pariShecane ca tathA~avagAhe ghRutatailasiddhau| <br />

−

raktasya pittasya ca shAntimicchan bhadrashriyAdIni bhiShak prayu~jjyAt||105||

+

raktasya pittasya ca shAntimicchan bhadrashriyAdIni bhiShak prayu~jjyAt||105|| <br />

−

dhArAgRuhaM bhUmigRuhaM sushItaM vanaM ca ramyaM jalavAtashItam|

+

dhArAgRuhaM bhUmigRuhaM sushItaM vanaM ca ramyaM jalavAtashItam| <br />

−

vaidUryamuktAmaNibhAjanAnAM sparshAshca dAhe shishirAmbushItAH||106||

+

vaidUryamuktAmaNibhAjanAnAM sparshAshca dAhe shishirAmbushItAH||106|| <br />

−

patrANi puShpANi ca vArijAnAM kShaumaM ca shItaM kadalIdalAni|

+

patrANi puShpANi ca vArijAnAM kShaumaM ca shItaM kadalIdalAni| <br />

−

pracchAdanArthaM shayanAsanAnAM padmotpalAnAM ca dalAH prashastAH||107||

+

pracchAdanArthaM shayanAsanAnAM padmotpalAnAM ca dalAH prashastAH||107|| <br />

−

priya~ggukAcandanarUShitAnAM sparshAH priyANAM ca varA~gganAnAm|

+

priya~ggukAcandanarUShitAnAM sparshAH priyANAM ca varA~gganAnAm| <br />

−

dAhe prashastAH sajalAH sushItAH padmotpalAnAM ca kalApavAtAH||108||

+

dAhe prashastAH sajalAH sushItAH padmotpalAnAM ca kalApavAtAH||108|| <br />

−

sariddhradAnAM himavaddarINAM candrodayAnAM kamalAkarANAm|

+

sariddhradAnAM himavaddarINAM candrodayAnAM kamalAkarANAm| <br />

−

mano~anukUlAH shishirAshca sarvAH kathAH saraktaM shamayanti pittam||109||

+

mano~anukUlAH shishirAshca sarvAH kathAH saraktaM shamayanti pittam||109||<br />

</div></div>

Line 1,361: Line 1,361:

तत्र श्लोकौ-

−

हेतुं वृद्धिं सञ्ज्ञां स्थानं लिङ्गंपृथक् प्रदुष्टस्य|

+

हेतुं वृद्धिं सञ्ज्ञां स्थानं लिङ्गंपृथक् प्रदुष्टस्य|<br />

−

मार्गौ साध्यमसाध्यं याप्यं कार्यक्रमं चैव||११०||

+

मार्गौ साध्यमसाध्यं याप्यं कार्यक्रमं चैव||११०|| <br />

−

पानान्नमिष्टमेव च वर्ज्यं संशोधनं च शमनं च|

+

पानान्नमिष्टमेव च वर्ज्यं संशोधनं च शमनं च| <br />

−

गुरुरुक्तवान्यथावच्चिकित्सिते रक्तपित्तस्य||१११||

+

गुरुरुक्तवान्यथावच्चिकित्सिते रक्तपित्तस्य||१११||<br />

tatra ślōkau-

−

hētuṁ vr̥ddhiṁ sañjñāṁ sthānaṁ liṅgaṁ pr̥thakpraduṣṭasya|

+

hētuṁ vr̥ddhiṁ sañjñāṁ sthānaṁ liṅgaṁ pr̥thakpraduṣṭasya| <br />

−

mārgau sādhyamasādhyaṁ yāpyaṁ kāryakramaṁ caiva||110||

+

mārgau sādhyamasādhyaṁ yāpyaṁ kāryakramaṁ caiva||110||<br />

−

pānānnamiṣṭamēva ca varjyaṁ saṁśōdhanaṁ ca śamanaṁ ca|

+

pānānnamiṣṭamēva ca varjyaṁ saṁśōdhanaṁ ca śamanaṁ ca| <br />

−

gururuktavānyathāvaccikitsitē raktapittasya||111||

+

gururuktavānyathāvaccikitsitē raktapittasya||111||<br />

tatra shlokau-

−

hetuM vRuddhiM sa~jj~jAM sthAnaM li~ggaM pRuthak praduShTasya|

+

hetuM vRuddhiM sa~jj~jAM sthAnaM li~ggaM pRuthak praduShTasya| <br />

−

mArgau sAdhyamasAdhyaM yApyaM kAryakramaM caiva||110||

+

mArgau sAdhyamasAdhyaM yApyaM kAryakramaM caiva||110|| <br />

−

pAnAnnamiShTameva ca varjyaM saMshodhanaM ca shamanaM ca|

+

pAnAnnamiShTameva ca varjyaM saMshodhanaM ca shamanaM ca| <br />

−

gururuktavAnyathAvaccikitsite raktapittasya||111||

+

gururuktavAnyathAvaccikitsite raktapittasya||111||<br />

</div></div>

Agnivesha

Administrators, Editors, Bots, Bureaucrats, Charaksamhita, Moderators (CommentStreams), Interface administrators, Administrators

10,113

edits

Changes

Raktapitta Chikitsa (view source)

Revision as of 12:24, 1 January 2020

Navigation menu

Search