9,091
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Line 979:
Line 979: − + + + + + − + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
→Management of paittika kasa
''Peya'' prepared out of ''matsya, kukkuta, varaha mamsa'' by adding ''ghrita'' and ''saindhava lavana'' should be taken by a person suffering from ''vataja kasa''. Vegetables like ''vastuka, vayasi, mulaka, sunishannaka'' should be used in ''vataja kasa'' along with adequate quantity of ''sneha, kshera, ikshurasa'' and ''gud''. ''Aranala, amla phala, prasanna'' etc foods and drinks which are ''madhura, amla, lavana'' in nature are useful in ''vataja kasa''.[76-82]
''Peya'' prepared out of ''matsya, kukkuta, varaha mamsa'' by adding ''ghrita'' and ''saindhava lavana'' should be taken by a person suffering from ''vataja kasa''. Vegetables like ''vastuka, vayasi, mulaka, sunishannaka'' should be used in ''vataja kasa'' along with adequate quantity of ''sneha, kshera, ikshurasa'' and ''gud''. ''Aranala, amla phala, prasanna'' etc foods and drinks which are ''madhura, amla, lavana'' in nature are useful in ''vataja kasa''.[76-82]
==== Management of paittika kasa ====
==== Management of ''paittika kasa'' ====
पैत्तिके सकफे कासे वमनं सर्पिषा हितम् |
पैत्तिके सकफे कासे वमनं सर्पिषा हितम् |
तथा मदनकाश्मर्यमधुकक्वथितैर्जलैः ||८३||
तथा मदनकाश्मर्यमधुकक्वथितैर्जलैः ||८३||
यष्ट्याह्वफलकल्कैर्वा विदारीक्षुरसायुतैः |
यष्ट्याह्वफलकल्कैर्वा विदारीक्षुरसायुतैः |
हृतदोषस्ततः शीतं मधुरं च क्रमं भजेत् ||८४||
हृतदोषस्ततः शीतं मधुरं च क्रमं भजेत् ||८४||
पैत्ते तनुकफे कासे त्रिवृतां मधुरैर्युताम् |
पैत्ते तनुकफे कासे त्रिवृतां मधुरैर्युताम् |
दद्याद्घनकफे तिक्तैर्विरेकार्थे युतां भिषक् ||८५||
दद्याद्घनकफे तिक्तैर्विरेकार्थे युतां भिषक् ||८५||
स्निग्धशीतस्तनुकफे रूक्षशीतः कफे घने |
स्निग्धशीतस्तनुकफे रूक्षशीतः कफे घने |
क्रमः कार्यः परं भोज्यैः स्नेहैर्लेहैश्च शस्यते ||८६||
क्रमः कार्यः परं भोज्यैः स्नेहैर्लेहैश्च शस्यते ||८६||
शृङ्गाटकं पद्मबीजं नीलीसाराणि पिप्पली |
शृङ्गाटकं पद्मबीजं नीलीसाराणि पिप्पली |
पिप्पलीमुस्तयष्ट्याह्वद्राक्षामूर्वामहौषधम् ||८७||
पिप्पलीमुस्तयष्ट्याह्वद्राक्षामूर्वामहौषधम् ||८७||
लाजाऽमृतफला द्राक्षा त्वक्क्षीरी पिप्पली सिता |
लाजाऽमृतफला द्राक्षा त्वक्क्षीरी पिप्पली सिता |
पिप्पलीपद्मकद्राक्षा बृहत्याश्च फलाद्रसः ||८८||
पिप्पलीपद्मकद्राक्षा बृहत्याश्च फलाद्रसः ||८८||
खर्जूरं पिप्पली वांशी श्वदंष्ट्रा चेति पञ्च ते |
खर्जूरं पिप्पली वांशी श्वदंष्ट्रा चेति पञ्च ते |
घृतक्षौद्रयुता लेहाः श्लोकार्धैः पित्तकासिनाम् ||८९||
घृतक्षौद्रयुता लेहाः श्लोकार्धैः पित्तकासिनाम् ||८९||
शर्कराचन्दनद्राक्षामधुधात्रीफलोत्पलैः |
शर्कराचन्दनद्राक्षामधुधात्रीफलोत्पलैः |
पैत्ते, समुस्तमरिचः सकफे, सघृतोऽनिले ||९०||
पैत्ते, समुस्तमरिचः सकफे, सघृतोऽनिले ||९०||
मृद्वीकार्धशतं त्रिंशत्पिप्पलीः शर्करापलम् |
मृद्वीकार्धशतं त्रिंशत्पिप्पलीः शर्करापलम् |
लेहयेन्मधुना गोर्वा क्षीरपं च शकृद्रसम् ||९१||
लेहयेन्मधुना गोर्वा क्षीरपं च शकृद्रसम् ||९१||
त्वगेलाव्योषमृद्वीकापिप्पलीमूलपौष्करैः |
त्वगेलाव्योषमृद्वीकापिप्पलीमूलपौष्करैः |
लाजामुस्तशटीरास्नाधात्रीफलबिभीतकैः ||९२||
लाजामुस्तशटीरास्नाधात्रीफलबिभीतकैः ||९२||
शर्कराक्षौद्रसर्पिर्भिर्लेहः कासविनाशनः |
शर्कराक्षौद्रसर्पिर्भिर्लेहः कासविनाशनः |
श्वासं हिक्कां क्षयं चैव हृद्रोगं च प्रणाशयेत् ||९३||
श्वासं हिक्कां क्षयं चैव हृद्रोगं च प्रणाशयेत् ||९३||
पिप्पल्यामलकं द्राक्षां लाक्षां लाजां सितोपलाम् |
पिप्पल्यामलकं द्राक्षां लाक्षां लाजां सितोपलाम् |
क्षीरे पक्त्वा घनं शीतं लिह्यात् क्षौद्राष्टभागिकम् ||९४||
क्षीरे पक्त्वा घनं शीतं लिह्यात् क्षौद्राष्टभागिकम् ||९४||
विदारीक्षुमृणालानां रसान् क्षीरं सितोपलाम् |
विदारीक्षुमृणालानां रसान् क्षीरं सितोपलाम् |
पिबेद्वा मधुसंयुक्तं पित्तकासहरं परम् ||९५||
पिबेद्वा मधुसंयुक्तं पित्तकासहरं परम् ||९५||
मधुरैर्जाङ्गलरसैः श्यामाकयवकोद्रवाः |
मधुरैर्जाङ्गलरसैः श्यामाकयवकोद्रवाः |
मुद्गादियूषैः शाकैश्च तिक्तकैर्मात्रया हिताः ||९६||
मुद्गादियूषैः शाकैश्च तिक्तकैर्मात्रया हिताः ||९६||
घनश्लेष्मणि लेहास्तु तिक्तका मधुसंयुताः |
घनश्लेष्मणि लेहास्तु तिक्तका मधुसंयुताः |
शालयः स्युस्तनुकफे षष्टिकाश्च रसादिभिः ||९७||
शालयः स्युस्तनुकफे षष्टिकाश्च रसादिभिः ||९७||
शर्कराम्भोऽनुपानार्थं द्राक्षेक्षूणां रसाः पयः |
शर्कराम्भोऽनुपानार्थं द्राक्षेक्षूणां रसाः पयः |
सर्वं च मधुरं शीतमविदाहि प्रशस्यते ||९८||
सर्वं च मधुरं शीतमविदाहि प्रशस्यते ||९८||
काकोलीबृहतीमेदायुग्मैः सवृषनागरैः |
काकोलीबृहतीमेदायुग्मैः सवृषनागरैः |
पित्तकासे रसान् क्षीरं यूषांश्चाप्युपकल्पयेत् ||९९||
पित्तकासे रसान् क्षीरं यूषांश्चाप्युपकल्पयेत् ||९९||
शरादिपञ्चमूलस्य पिप्पलीद्राक्षयोस्तथा |
शरादिपञ्चमूलस्य पिप्पलीद्राक्षयोस्तथा |
कषायेण शृतं क्षीरं पिबेत् समधुशर्करम् ||१००||
कषायेण शृतं क्षीरं पिबेत् समधुशर्करम् ||१००||
स्थिरासितापृश्निपर्णीश्रावणीबृहतीयुगैः |
स्थिरासितापृश्निपर्णीश्रावणीबृहतीयुगैः |
जीवकर्षभकाकोलीतामलक्यृद्धिजीवकैः ||१०१||
जीवकर्षभकाकोलीतामलक्यृद्धिजीवकैः ||१०१||
शृतं पयः पिबेत् कासी ज्वरी दाही क्षतक्षयी |
शृतं पयः पिबेत् कासी ज्वरी दाही क्षतक्षयी |
तज्जं वा साधयेत् सर्पिः सक्षीरेक्षुरसं भिषक् ||१०२||
तज्जं वा साधयेत् सर्पिः सक्षीरेक्षुरसं भिषक् ||१०२||
जीवकाद्यैर्मधुरकैः फलैश्चाभिषुकादिभिः |
जीवकाद्यैर्मधुरकैः फलैश्चाभिषुकादिभिः |
कल्कैस्त्रिकार्षिकैः सिद्धे पूतशीते प्रदापयेत् ||१०३||
कल्कैस्त्रिकार्षिकैः सिद्धे पूतशीते प्रदापयेत् ||१०३||
शर्करापिप्पलीचूर्णं त्वक्क्षीर्या मरिचस्य च |
शर्करापिप्पलीचूर्णं त्वक्क्षीर्या मरिचस्य च |
शृङ्गाटकस्य चावाप्य क्षौद्रगर्भान्पलोन्मितान् ||१०४||
शृङ्गाटकस्य चावाप्य क्षौद्रगर्भान्पलोन्मितान् ||१०४||
गुडान् गोधूमचूर्णेन कृत्वा खादेद्धिताशनः |
गुडान् गोधूमचूर्णेन कृत्वा खादेद्धिताशनः |
शुक्रासृग्दोषशोषेषु कासे क्षीणक्षतेषु च ||१०५||
शुक्रासृग्दोषशोषेषु कासे क्षीणक्षतेषु च ||१०५||
शर्करानागरोदीच्यं कण्टकारीं शटीं समम् |
शर्करानागरोदीच्यं कण्टकारीं शटीं समम् |
पिष्ट्वा रसं पिबेत्पूतं वस्त्रेण घृतमूर्च्छितम् ||१०६||
पिष्ट्वा रसं पिबेत्पूतं वस्त्रेण घृतमूर्च्छितम् ||१०६||
महिष्यजाविगोक्षीरधात्रीफलरसैः समैः |
महिष्यजाविगोक्षीरधात्रीफलरसैः समैः |
सर्पिः सिद्धं पिबेद्युक्त्या पित्तकासनिबर्हणम् ||१०७||
सर्पिः सिद्धं पिबेद्युक्त्या पित्तकासनिबर्हणम् ||१०७||
इति पित्तकासचिकित्सा |
इति पित्तकासचिकित्सा |
paittikē sakaphē kāsē vamanaṁ sarpiṣā hitam|
paittikē sakaphē kāsē vamanaṁ sarpiṣā hitam|
tathā madanakāśmaryamadhukakvathitairjalaiḥ||83||
tathā madanakāśmaryamadhukakvathitairjalaiḥ||83||
yaṣṭyāhvaphalakalkairvā vidārīkṣurasāyutaiḥ|
yaṣṭyāhvaphalakalkairvā vidārīkṣurasāyutaiḥ|
hr̥tadōṣastataḥ śītaṁ madhuraṁ ca kramaṁ bhajēt||84||
hr̥tadōṣastataḥ śītaṁ madhuraṁ ca kramaṁ bhajēt||84||
paittē tanukaphē kāsē trivr̥tāṁ madhurairyutām|
paittē tanukaphē kāsē trivr̥tāṁ madhurairyutām|
dadyādghanakaphē tiktairvirēkārthē yutāṁ bhiṣak||85||
dadyādghanakaphē tiktairvirēkārthē yutāṁ bhiṣak||85||
snigdhaśītastanukaphē rūkṣaśītaḥ kaphē ghanē|
snigdhaśītastanukaphē rūkṣaśītaḥ kaphē ghanē|
kramaḥ kāryaḥ paraṁ bhōjyaiḥ snēhairlēhaiśca śasyatē||86||
kramaḥ kāryaḥ paraṁ bhōjyaiḥ snēhairlēhaiśca śasyatē||86||
śr̥ṅgāṭakaṁ padmabījaṁ nīlīsārāṇi pippalī|
śr̥ṅgāṭakaṁ padmabījaṁ nīlīsārāṇi pippalī|
pippalīmustayaṣṭyāhvadrākṣāmūrvāmahauṣadham||87||
pippalīmustayaṣṭyāhvadrākṣāmūrvāmahauṣadham||87||
lājā'mr̥taphalā drākṣā tvakkṣīrī pippalī sitā|
lājā'mr̥taphalā drākṣā tvakkṣīrī pippalī sitā|
pippalīpadmakadrākṣā br̥hatyāśca phalādrasaḥ||88||
pippalīpadmakadrākṣā br̥hatyāśca phalādrasaḥ||88||
kharjūraṁ pippalī vāṁśī śvadaṁṣṭrā cēti pañca tē|
kharjūraṁ pippalī vāṁśī śvadaṁṣṭrā cēti pañca tē|
ghr̥takṣaudrayutā lēhāḥ ślōkārdhaiḥ pittakāsinām||89||
ghr̥takṣaudrayutā lēhāḥ ślōkārdhaiḥ pittakāsinām||89||
śarkarācandanadrākṣāmadhudhātrīphalōtpalaiḥ|
śarkarācandanadrākṣāmadhudhātrīphalōtpalaiḥ|
paittē, samustamaricaḥ sakaphē, saghr̥tō'nilē||90||
paittē, samustamaricaḥ sakaphē, saghr̥tō'nilē||90||
mr̥dvīkārdhaśataṁ triṁśatpippalīḥ śarkarāpalam|
mr̥dvīkārdhaśataṁ triṁśatpippalīḥ śarkarāpalam|
lēhayēnmadhunā gōrvā kṣīrapaṁ [1] ca śakr̥drasam||91||
lēhayēnmadhunā gōrvā kṣīrapaṁ [1] ca śakr̥drasam||91||
tvagēlāvyōṣamr̥dvīkāpippalīmūlapauṣkaraiḥ|
tvagēlāvyōṣamr̥dvīkāpippalīmūlapauṣkaraiḥ|
lājāmustaśaṭīrāsnādhātrīphalabibhītakaiḥ||92||
lājāmustaśaṭīrāsnādhātrīphalabibhītakaiḥ||92||
śarkarākṣaudrasarpirbhirlēhaḥ kāsavināśanaḥ|
śarkarākṣaudrasarpirbhirlēhaḥ kāsavināśanaḥ|
śvāsaṁ hikkāṁ kṣayaṁ caiva hr̥drōgaṁ ca praṇāśayēt||93||
śvāsaṁ hikkāṁ kṣayaṁ caiva hr̥drōgaṁ ca praṇāśayēt||93||
pippalyāmalakaṁ drākṣāṁ lākṣāṁ lājāṁ sitōpalām|
pippalyāmalakaṁ drākṣāṁ lākṣāṁ lājāṁ sitōpalām|
kṣīrē paktvā ghanaṁ śītaṁ lihyāt kṣaudrāṣṭabhāgikam||94||
kṣīrē paktvā ghanaṁ śītaṁ lihyāt kṣaudrāṣṭabhāgikam||94||
vidārīkṣumr̥ṇālānāṁ rasān kṣīraṁ sitōpalām|
vidārīkṣumr̥ṇālānāṁ rasān kṣīraṁ sitōpalām|
pibēdvā madhusaṁyuktaṁ pittakāsaharaṁ param||95||
pibēdvā madhusaṁyuktaṁ pittakāsaharaṁ param||95||
madhurairjāṅgalarasaiḥ śyāmākayavakōdravāḥ|
madhurairjāṅgalarasaiḥ śyāmākayavakōdravāḥ|
mudgādiyūṣaiḥ śākaiśca tiktakairmātrayā hitāḥ||96||
mudgādiyūṣaiḥ śākaiśca tiktakairmātrayā hitāḥ||96||
ghanaślēṣmaṇi lēhāstu tiktakā madhusaṁyutāḥ|
ghanaślēṣmaṇi lēhāstu tiktakā madhusaṁyutāḥ|
śālayaḥ syustanukaphē ṣaṣṭikāśca rasādibhiḥ||97||
śālayaḥ syustanukaphē ṣaṣṭikāśca rasādibhiḥ||97||
śarkarāmbhō'nupānārthaṁ drākṣēkṣūṇāṁ rasāḥ payaḥ|
śarkarāmbhō'nupānārthaṁ drākṣēkṣūṇāṁ rasāḥ payaḥ|
sarvaṁ ca madhuraṁ śītamavidāhi praśasyatē||98||
sarvaṁ ca madhuraṁ śītamavidāhi praśasyatē||98||
kākōlībr̥hatīmēdāyugmaiḥ savr̥ṣanāgaraiḥ|
kākōlībr̥hatīmēdāyugmaiḥ savr̥ṣanāgaraiḥ|
pittakāsē rasān kṣīraṁ yūṣāṁścāpyupakalpayēt||99||
pittakāsē rasān kṣīraṁ yūṣāṁścāpyupakalpayēt||99||
śarādipañcamūlasya pippalīdrākṣayōstathā|
śarādipañcamūlasya pippalīdrākṣayōstathā|
kaṣāyēṇa śr̥taṁ kṣīraṁ pibēt samadhuśarkaram||100||
kaṣāyēṇa śr̥taṁ kṣīraṁ pibēt samadhuśarkaram||100||
sthirāsitāpr̥śniparṇīśrāvaṇībr̥hatīyugaiḥ|
sthirāsitāpr̥śniparṇīśrāvaṇībr̥hatīyugaiḥ|
jīvakarṣabhakākōlītāmalakyr̥ddhijīvakaiḥ||101||
jīvakarṣabhakākōlītāmalakyr̥ddhijīvakaiḥ||101||
śr̥taṁ payaḥ pibēt kāsī jvarī dāhī kṣatakṣayī|
śr̥taṁ payaḥ pibēt kāsī jvarī dāhī kṣatakṣayī|
tajjaṁ vā sādhayēt sarpiḥ sakṣīrēkṣurasaṁ bhiṣak||102||
tajjaṁ vā sādhayēt sarpiḥ sakṣīrēkṣurasaṁ bhiṣak||102||
jīvakādyairmadhurakaiḥ phalaiścābhiṣukādibhiḥ|
jīvakādyairmadhurakaiḥ phalaiścābhiṣukādibhiḥ|
kalkaistrikārṣikaiḥ siddhē pūtaśītē pradāpayēt||103||
kalkaistrikārṣikaiḥ siddhē pūtaśītē pradāpayēt||103||
śarkarāpippalīcūrṇaṁ tvakkṣīryā maricasya ca|
śarkarāpippalīcūrṇaṁ tvakkṣīryā maricasya ca|
śr̥ṅgāṭakasya cāvāpya kṣaudragarbhānpalōnmitān||104||
śr̥ṅgāṭakasya cāvāpya kṣaudragarbhānpalōnmitān||104||
guḍān gōdhūmacūrṇēna kr̥tvā khādēddhitāśanaḥ|
guḍān gōdhūmacūrṇēna kr̥tvā khādēddhitāśanaḥ|
śukrāsr̥gdōṣaśōṣēṣu kāsē kṣīṇakṣatēṣu ca||105||
śukrāsr̥gdōṣaśōṣēṣu kāsē kṣīṇakṣatēṣu ca||105||
śarkarānāgarōdīcyaṁ kaṇṭakārīṁ śaṭīṁ samam|
śarkarānāgarōdīcyaṁ kaṇṭakārīṁ śaṭīṁ samam|
piṣṭvā rasaṁ pibētpūtaṁ vastrēṇa ghr̥tamūrcchitam||106||
piṣṭvā rasaṁ pibētpūtaṁ vastrēṇa ghr̥tamūrcchitam||106||
mahiṣyajāvigōkṣīradhātrīphalarasaiḥ samaiḥ|
mahiṣyajāvigōkṣīradhātrīphalarasaiḥ samaiḥ|
sarpiḥ siddhaṁ pibēdyuktyā pittakāsanibarhaṇam||107||
sarpiḥ siddhaṁ pibēdyuktyā pittakāsanibarhaṇam||107||
iti pittakāsacikitsā|
iti pittakāsacikitsā|
paittike sakaphe kAse vamanaM sarpiShA hitam|
paittike sakaphe kAse vamanaM sarpiShA hitam|
tathA madanakAshmaryamadhukakvathitairjalaiH||83||
tathA madanakAshmaryamadhukakvathitairjalaiH||83||
yaShTyAhvaphalakalkairvA vidArIkShurasAyutaiH|
yaShTyAhvaphalakalkairvA vidArIkShurasAyutaiH|
hRutadoShastataH shItaM madhuraM ca kramaM bhajet||84||
hRutadoShastataH shItaM madhuraM ca kramaM bhajet||84||
paitte tanukaphe kAse trivRutAM madhurairyutAm|
paitte tanukaphe kAse trivRutAM madhurairyutAm|
dadyAdghanakaphe tiktairvirekArthe yutAM bhiShak||85||
dadyAdghanakaphe tiktairvirekArthe yutAM bhiShak||85||
snigdhashItastanukaphe rUkShashItaH kaphe ghane|
snigdhashItastanukaphe rUkShashItaH kaphe ghane|
kramaH kAryaH paraM bhojyaiH snehairlehaishca shasyate||86||
kramaH kAryaH paraM bhojyaiH snehairlehaishca shasyate||86||