Vatavyadhi Chikitsa: Difference between revisions
No edit summary |
No edit summary |
||
| (3 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 26: | Line 26: | ||
|data7 = Ojha S.N. | |data7 = Ojha S.N. | ||
|label8 = Editors | |label8 = Editors | ||
|data8 = Ojha S.N., Deole Y.S., Basisht G. | |data8 = Ojha S.N., [[Yogesh Deole|Deole Y.S.]], [[Gopal Basisht|Basisht G.]] | ||
|label9 = Year of publication | |label9 = Year of publication | ||
|data9 = 2020 | |data9 = 2020 | ||
| Line 337: | Line 337: | ||
</div></div> | </div></div> | ||
Vitiated [[vata]] causes various symptoms like contractures, joint stiffness, splitting of bones and joints, horripilation, delirium, spasticity of hands, back and neck; limping, paraplegia, hunch back; organ atrophy, insomnia, intrauterine death of embryo and fetus, diminishing sperms and menstruation fasciculation, generalized numbness, | Vitiated [[vata]] causes various symptoms like contractures, joint stiffness, splitting of bones and joints, horripilation, delirium, spasticity of hands, back and neck; limping, paraplegia, hunch back; organ atrophy, insomnia, intrauterine death of embryo and fetus, diminishing sperms and menstruation fasciculation, generalized numbness, benumbing or paralysis of muscles of head, nose, eyes, supraclavicular part and neck; splitting, pricking or aching type of pains; convulsions, loss of consciousness, fatigue etc. Different specific diseases of [[vata]] are caused by specificity in etiological factors and site of affliction. [20-24] | ||
=== Clinical features of vitiation of [[vata]] at different sites === | === Clinical features of vitiation of [[vata]] at different sites === | ||
| Line 903: | Line 903: | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | <div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | ||
लिङ्गं पित्तावृते दाहस्तृष्णा शूलं भ्रमस्तमः [१] ||६१|| | लिङ्गं पित्तावृते दाहस्तृष्णा शूलं भ्रमस्तमः [१] ||६१|| | ||
कट्वम्ललवणोष्णैश्च विदाहः शीतकामिता | <br /> | कट्वम्ललवणोष्णैश्च विदाहः शीतकामिता | <br /> | ||
शैत्यगौरवशूलानि कट्वाद्युपशयोऽधिकम् ||६२|| | |||
शैत्यगौरवशूलानि कट्वाद्युपशयोऽधिकम् ||६२|| | |||
लङ्घनायासरूक्षोष्णकामिता च कफावृते | <br /> | लङ्घनायासरूक्षोष्णकामिता च कफावृते | <br /> | ||
रक्तावृते सदाहार्तिस्त्वङ्मांसान्तरजो भृशम् ||६३|| | |||
रक्तावृते सदाहार्तिस्त्वङ्मांसान्तरजो भृशम् ||६३|| | |||
भवेत् सरागः श्वयथुर्जायन्ते मण्डलानि च | <br /> | भवेत् सरागः श्वयथुर्जायन्ते मण्डलानि च | <br /> | ||
कठिनाश्च विवर्णाश्च पिडकाः श्वयथुस्तथा ||६४|| | |||
हर्षः पिपीलिकानां च सञ्चार इव मांसगे | <br /> | हर्षः पिपीलिकानां च सञ्चार इव मांसगे | <br /> | ||
चलः स्निग्धो मृदुः शीतः शोफोऽङ्गेष्वरुचिस्तथा ||६५|| | |||
चलः स्निग्धो मृदुः शीतः शोफोऽङ्गेष्वरुचिस्तथा ||६५|| | |||
आढ्यवात इति ज्ञेयः स कृच्छ्रो मेदसाऽऽवृतः | <br /> | आढ्यवात इति ज्ञेयः स कृच्छ्रो मेदसाऽऽवृतः | <br /> | ||
स्पर्शमस्थ्नाऽऽवृते तूष्णं पीडनं चाभिनन्दति ||६६|| | |||
स्पर्शमस्थ्नाऽऽवृते तूष्णं पीडनं चाभिनन्दति ||६६|| | |||
सम्भज्यते सीदति च सूचीभिरिव तुद्यते | <br /> | सम्भज्यते सीदति च सूचीभिरिव तुद्यते | <br /> | ||
मज्जावृते विनामः [२] स्याज्जृम्भणं परिवेष्टनम् ||६७|| | |||
मज्जावृते विनामः [२] स्याज्जृम्भणं परिवेष्टनम् ||६७|| | |||
शूलं तु पीड्यमाने च पाणिभ्यां लभते सुखम् | <br /> | शूलं तु पीड्यमाने च पाणिभ्यां लभते सुखम् | <br /> | ||
शुक्रावेगोऽतिवेगो वा निष्फलत्वं च शुक्रगे ||६८||<br /> | शुक्रावेगोऽतिवेगो वा निष्फलत्वं च शुक्रगे ||६८||<br /> | ||
भुक्ते कुक्षौ च रुग्जीर्णे शाम्यत्यन्नावृतेऽनिले | <br /> | भुक्ते कुक्षौ च रुग्जीर्णे शाम्यत्यन्नावृतेऽनिले | <br /> | ||
मूत्राप्रवृत्तिराध्मानं बस्तौ मूत्रावृतेऽनिले ||६९|| <br /> | मूत्राप्रवृत्तिराध्मानं बस्तौ मूत्रावृतेऽनिले ||६९|| <br /> | ||
चिरात् पीडितमन्नेन दुःखं शुष्कं शकृत् सृजेत् | | वर्चसोऽतिविबन्धोऽधः स्वे स्थाने परिकृन्तति | | ||
श्रोणीवङ्क्षणपृष्ठेषु रुग्विलोमश्च मारुतः ||७१|| | |||
व्रजत्याशु जरां स्नेहो भुक्ते चानह्यते नरः ||७०|| | |||
चिरात् पीडितमन्नेन दुःखं शुष्कं शकृत् सृजेत् | | |||
श्रोणीवङ्क्षणपृष्ठेषु रुग्विलोमश्च मारुतः ||७१|| | |||
अस्वस्थं हृदयं चैव वर्चसा त्वावृतेऽनिले |७२|<br /> | अस्वस्थं हृदयं चैव वर्चसा त्वावृतेऽनिले |७२|<br /> | ||
| Line 939: | Line 958: | ||
li~ggaM pittAvRute dAhastRuShNA shUlaM bhramastamaH [1] ||61|| <br /> | li~ggaM pittAvRute dAhastRuShNA shUlaM bhramastamaH [1] ||61|| <br /> | ||
kaTvamlalavaNoShNaishca vidAhaH shItakAmitA | <br /> | |||
shaityagauravashUlAni kaTvAdyupashayo~adhikam ||62|| <br /> | shaityagauravashUlAni kaTvAdyupashayo~adhikam ||62|| <br /> | ||
la~gghanAyAsarUkShoShNakAmitA ca kaphAvRute | <br /> | |||
raktAvRute sadAhArtistva~gmāṁsantarajo bhRusham ||63|| <br /> | raktAvRute sadAhArtistva~gmāṁsantarajo bhRusham ||63|| <br /> | ||
bhavet sarAgaH shvayathurjAyante maNDalAni ca | <br /> | |||
kaThinAshca vivarNAshca piDakAH shvayathustathA ||64|| <br /> | kaThinAshca vivarNAshca piDakAH shvayathustathA ||64|| <br /> | ||
harShaH pipIlikAnAM ca sa~jcAra iva māṁsage | <br /> | |||
calaH snigdho mRuduH shItaH shopho~a~ggeShvarucistathA ||65|| <br /> | calaH snigdho mRuduH shItaH shopho~a~ggeShvarucistathA ||65|| <br /> | ||
ADhyavāta iti j~jeyaH sa kRucchro medasA~a~avRutaH | <br /> | |||
sparshamasthnA~a~avRute tUShNaM pIDanaM cAbhinandati ||66|| <br /> | sparshamasthnA~a~avRute tUShNaM pIDanaM cAbhinandati ||66|| <br /> | ||
sambhajyate sIdati ca sUcIbhiriva tudyate | <br /> | |||
majjAvRute vinAmaH [2] syAjjRumbhaNaM pariveShTanam ||67|| <br /> | majjAvRute vinAmaH [2] syAjjRumbhaNaM pariveShTanam ||67|| <br /> | ||
shUlaM tu pIDyamAne ca pANibhyAM labhate sukham | <br /> | |||
śukravego~ativego vA niShphalatvaM ca śukrage ||68|| <br /> | śukravego~ativego vA niShphalatvaM ca śukrage ||68|| <br /> | ||
bhukte kukShau ca rugjIrNe shAmyatyannAvRute~anile | <br /> | |||
mūtrapravRuttirAdhmAnaM bastau mūtravRute~anile ||69|| <br /> | mūtrapravRuttirAdhmAnaM bastau mūtravRute~anile ||69|| <br /> | ||
varcaso~ativibandho~adhaH sve sthAne parikRuntati | <br /> | varcaso~ativibandho~adhaH sve sthAne parikRuntati | <br /> | ||
vrajatyAshu jarAM sneho bhukte cAnahyate naraH ||70|| <br /> | vrajatyAshu jarAM sneho bhukte cAnahyate naraH ||70|| <br /> | ||
cirAt pIDitamannena duHkhaM shuShkaM shakRut sRujet | <br /> | cirAt pIDitamannena duHkhaM shuShkaM shakRut sRujet | <br /> | ||
shroNIva~gkShaNapRuShTheShu rugvilomashca mArutaH ||71|| <br /> | shroNIva~gkShaNapRuShTheShu rugvilomashca mArutaH ||71|| <br /> | ||
asvasthaM hRudayaM caiva varcasA tvAvRute~anile |72| <br /> | asvasthaM hRudayaM caiva varcasA tvAvRute~anile |72| <br /> | ||
liṅgaṁ pittāvr̥tē dāhastr̥ṣṇā śūlaṁ bhramastamaḥ [1] ||61|| <br /> | liṅgaṁ pittāvr̥tē dāhastr̥ṣṇā śūlaṁ bhramastamaḥ [1] ||61|| <br /> | ||
kaṭvamlalavaṇōṣṇaiśca vidāhaḥ śītakāmitā| <br /> | |||
śaityagauravaśūlāni kaṭvādyupaśayō'dhikam||62|| <br /> | śaityagauravaśūlāni kaṭvādyupaśayō'dhikam||62|| <br /> | ||
laṅghanāyāsarūkṣōṣṇakāmitā ca kaphāvr̥tē| <br /> | |||
raktāvr̥tē sadāhārtistvaṅmāṁsāntarajō bhr̥śam||63|| <br /> | raktāvr̥tē sadāhārtistvaṅmāṁsāntarajō bhr̥śam||63|| <br /> | ||
bhavēt sarāgaḥ śvayathurjāyantē maṇḍalāni ca| <br /> | |||
kaṭhināśca vivarṇāśca piḍakāḥ śvayathustathā||64|| <br /> | kaṭhināśca vivarṇāśca piḍakāḥ śvayathustathā||64|| <br /> | ||
harṣaḥ pipīlikānāṁ ca sañcāra iva māṁsagē| <br /> | |||
calaḥ snigdhō mr̥duḥ śītaḥ śōphō'ṅgēṣvarucistathā||65|| <br /> | calaḥ snigdhō mr̥duḥ śītaḥ śōphō'ṅgēṣvarucistathā||65|| <br /> | ||
āḍhyavāta iti jñēyaḥ sa kr̥cchrō mēdasā''vr̥taḥ| <br /> | |||
sparśamasthnā''vr̥tē tūṣṇaṁ pīḍanaṁ cābhinandati||66|| <br /> | sparśamasthnā''vr̥tē tūṣṇaṁ pīḍanaṁ cābhinandati||66|| <br /> | ||
sambhajyatē sīdati ca sūcībhiriva tudyatē| <br /> | |||
majjāvr̥tē vināmaḥ [2] syājjr̥mbhaṇaṁ parivēṣṭanam||67|| <br /> | majjāvr̥tē vināmaḥ [2] syājjr̥mbhaṇaṁ parivēṣṭanam||67|| <br /> | ||
śūlaṁ tu pīḍyamānē ca pāṇibhyāṁ labhatē sukham| <br /> | |||
śukrāvēgō'tivēgō vā niṣphalatvaṁ ca śukragē||68|| <br /> | śukrāvēgō'tivēgō vā niṣphalatvaṁ ca śukragē||68|| <br /> | ||
bhuktē kukṣau ca rugjīrṇē śāmyatyannāvr̥tē'nilē| <br /> | bhuktē kukṣau ca rugjīrṇē śāmyatyannāvr̥tē'nilē| <br /> | ||
mūtrāpravr̥ttirādhmānaṁ bastau mūtrāvr̥tē'nilē||69|| <br /> | mūtrāpravr̥ttirādhmānaṁ bastau mūtrāvr̥tē'nilē||69|| <br /> | ||
varcasō'tivibandhō'dhaḥ svē sthānē parikr̥ntati| <br /> | varcasō'tivibandhō'dhaḥ svē sthānē parikr̥ntati| <br /> | ||
vrajatyāśu jarāṁ snēhō bhuktē cānahyatē naraḥ||70|| <br /> | vrajatyāśu jarāṁ snēhō bhuktē cānahyatē naraḥ||70|| <br /> | ||
cirāt pīḍitamannēna duḥkhaṁ śuṣkaṁ śakr̥t sr̥jēt| <br /> | cirāt pīḍitamannēna duḥkhaṁ śuṣkaṁ śakr̥t sr̥jēt| <br /> | ||
śrōṇīvaṅkṣaṇapr̥ṣṭhēṣu rugvilōmaśca mārutaḥ||71|| <br /> | śrōṇīvaṅkṣaṇapr̥ṣṭhēṣu rugvilōmaśca mārutaḥ||71|| <br /> | ||
asvasthaṁ hr̥dayaṁ caiva varcasā tvāvr̥tē'nilē|72| <br /> | asvasthaṁ hr̥dayaṁ caiva varcasā tvāvr̥tē'nilē|72| <br /> | ||
</div></div> | </div></div> | ||