Changes

Jump to navigation Jump to search
1,104 bytes added ,  09:51, 24 January 2020
no edit summary
Line 1,850: Line 1,850:  
    
 
    
 
Alkalies, oil, urine, pungent herbs and water in equal quantity and decocted. ''Parisheka'' (sprinkling) of this decoction is beneficial in ''kapha'' predominant ''vatarakta'' and this is well praised. [147]
 
Alkalies, oil, urine, pungent herbs and water in equal quantity and decocted. ''Parisheka'' (sprinkling) of this decoction is beneficial in ''kapha'' predominant ''vatarakta'' and this is well praised. [147]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
लेपः सर्षपनिम्बार्कहिंस्राक्षीरतिलैर्हितः |  <br />
 
लेपः सर्षपनिम्बार्कहिंस्राक्षीरतिलैर्हितः |  <br />
 
श्रेष्ठः सिद्धः [६] कपित्थत्वग्घृतक्षीरैः ससक्तुभिः ||१४८|| <br />
 
श्रेष्ठः सिद्धः [६] कपित्थत्वग्घृतक्षीरैः ससक्तुभिः ||१४८|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
 
   
 
   
 
lēpaḥ sarṣapanimbārkahiṁsrākṣīratilairhitaḥ|  <br />
 
lēpaḥ sarṣapanimbārkahiṁsrākṣīratilairhitaḥ|  <br />
Line 1,859: Line 1,861:  
lepaH sarShapanimbArkahiMsrAkShIratilairhitaH |  <br />
 
lepaH sarShapanimbArkahiMsrAkShIratilairhitaH |  <br />
 
shreShThaH siddhaH [6] kapitthatvagghRutakShIraiH sasaktubhiH ||148||<br />
 
shreShThaH siddhaH [6] kapitthatvagghRutakShIraiH sasaktubhiH ||148||<br />
 +
</div></div>
 
    
 
    
 
Paste prepared from ''sarshapa, nimba, arka, himsra, tila'' and bark of ''kapittha'', milk and ghee with ''saktu'' (flour of roasted grains) is effective. [148]
 
Paste prepared from ''sarshapa, nimba, arka, himsra, tila'' and bark of ''kapittha'', milk and ghee with ''saktu'' (flour of roasted grains) is effective. [148]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
गृहधूमो वचा कुष्ठं शताह्वा रजनीद्वयम् |  <br />
 
गृहधूमो वचा कुष्ठं शताह्वा रजनीद्वयम् |  <br />
 
प्रलेपः शूलनुद्वातरक्ते वातकफोत्तरे ||१४९||  <br />
 
प्रलेपः शूलनुद्वातरक्ते वातकफोत्तरे ||१४९||  <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
gr̥hadhūmō vacā kuṣṭhaṁ śatāhvā rajanīdvayam|  <br />
 
gr̥hadhūmō vacā kuṣṭhaṁ śatāhvā rajanīdvayam|  <br />
Line 1,870: Line 1,875:  
gRuhadhUmo vacA kuShThaM shatAhvA rajanIdvayam |  <br />
 
gRuhadhUmo vacA kuShThaM shatAhvA rajanIdvayam |  <br />
 
pralepaH shUlanudvātarakte vātakaphottare ||149||  <br />
 
pralepaH shUlanudvātarakte vātakaphottare ||149||  <br />
 +
</div></div>
    
Paste preparation from ''grihadhumo'' (soot), ''vacha, kushtha, shatahva, haridra'' and ''daru haridra'' alleviates pain of ''vata kapha'' predominant ''vatarakta''. [149]
 
Paste preparation from ''grihadhumo'' (soot), ''vacha, kushtha, shatahva, haridra'' and ''daru haridra'' alleviates pain of ''vata kapha'' predominant ''vatarakta''. [149]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तगरं त्वक् शताह्वैला कुष्ठं मुस्तं हरेणुका |  <br />
 
तगरं त्वक् शताह्वैला कुष्ठं मुस्तं हरेणुका |  <br />
 
दारु व्याघ्रनखं चाम्लपिष्टं वातकफास्रनुत् ||१५०|| <br />
 
दारु व्याघ्रनखं चाम्लपिष्टं वातकफास्रनुत् ||१५०|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
 
   
 
   
 
tagaraṁ tvak śatāhvailā kuṣṭhaṁ mustaṁ harēṇukā|  <br />
 
tagaraṁ tvak śatāhvailā kuṣṭhaṁ mustaṁ harēṇukā|  <br />
Line 1,881: Line 1,889:  
tagaraM tvak shatAhvailA kuShThaM mustaM hareNukA |  <br />
 
tagaraM tvak shatAhvailA kuShThaM mustaM hareNukA |  <br />
 
dAru vyAghranakhaM cAmlapiShTaM vātakaphAsranut ||150|| <br />
 
dAru vyAghranakhaM cAmlapiShTaM vātakaphAsranut ||150|| <br />
''
+
</div></div>
Tagara, tvak, satahva, ela, kushtha, mushta, harenuka, devadaru, vyaghranakha'' (Capparis sepiaria), all these are pounded with sour liquid and applied as a paste, alleviates ''vata kapha'' predominant ''vatarakta''. [150]
+
 
 +
''Tagara, tvak, satahva, ela, kushtha, mushta, harenuka, devadaru, vyaghranakha'' (Capparis sepiaria), all these are pounded with sour liquid and applied as a paste, alleviates ''vata kapha'' predominant ''vatarakta''. [150]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
मधुशिग्रोर्हितं तद्वद्बीजं धान्याम्लसंयुतम् |  <br />
 
मधुशिग्रोर्हितं तद्वद्बीजं धान्याम्लसंयुतम् |  <br />
 
मुहूर्तं लिप्तमम्लैश्च सिञ्चेद्वातकफोत्तरम् ||१५१||  <br />
 
मुहूर्तं लिप्तमम्लैश्च सिञ्चेद्वातकफोत्तरम् ||१५१||  <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
madhuśigrōrhitaṁ tadvadbījaṁ dhānyāmlasaṁyutam|  <br />
 
madhuśigrōrhitaṁ tadvadbījaṁ dhānyāmlasaṁyutam|  <br />
Line 1,892: Line 1,903:  
madhushigrorhitaM tadvadbIjaM dhAnyAmlasaMyutam |  <br />
 
madhushigrorhitaM tadvadbIjaM dhAnyAmlasaMyutam |  <br />
 
muhUrtaM liptamamlaishca si~jcedvātakaphottaram ||151||  <br />
 
muhUrtaM liptamamlaishca si~jcedvātakaphottaram ||151||  <br />
 +
</div></div>
    
Seeds of sweet ''shigru'' triturated with ''dhanyamla'' (sour gruel) and paste applied on the part of the body for a while and then washed with sour liquid in ''vata kapha'' predominant ''vatarakta'' (to alleviate pain). [151]  
 
Seeds of sweet ''shigru'' triturated with ''dhanyamla'' (sour gruel) and paste applied on the part of the body for a while and then washed with sour liquid in ''vata kapha'' predominant ''vatarakta'' (to alleviate pain). [151]  
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
त्रिफलाव्योषपत्रैलात्वक्क्षीरीचित्रकं वचाम् |  <br />
 
त्रिफलाव्योषपत्रैलात्वक्क्षीरीचित्रकं वचाम् |  <br />
Line 1,903: Line 1,916:  
वर्जयेद्दधिशुक्तानि क्षारं वैरोधिकानि च |  <br />
 
वर्जयेद्दधिशुक्तानि क्षारं वैरोधिकानि च |  <br />
 
वातास्रे सर्वदोषेऽपि हितं शूलार्दिते परम् ||१५४||<br />   
 
वातास्रे सर्वदोषेऽपि हितं शूलार्दिते परम् ||१५४||<br />   
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
triphalāvyōṣapatrailātvakkṣīrīcitrakaṁ vacām|  <br />
 
triphalāvyōṣapatrailātvakkṣīrīcitrakaṁ vacām|  <br />
Line 1,921: Line 1,935:  
varjayeddadhishuktAni kShAraM vairodhikAni ca |  <br />
 
varjayeddadhishuktAni kShAraM vairodhikAni ca |  <br />
 
vātasre sarvadoShe~api hitaM shUlArdite param ||154||  <br />
 
vātasre sarvadoShe~api hitaM shUlArdite param ||154||  <br />
 +
</div></div>
    
''Triphala, vyosha'' (''trikatu''), ''patra'' (Cinnamomum lamella), ''ela, tvakkshiri'' (Bambusa arundinacia), ''chitraka, vacha'', ''vidanga, pippalimula, romasha'' (''kasheesa''), bark of ''adulsa'' (Adhatoda vasica), ''riddhi, tamalaki'' and ''chavya'', take all in equal quantity and crushed. The powder of all herbs is pasted on the iron utensil in early morning and be eaten in the noon. During this treatment one should avoid curd, vinegar, alkalies and incompatible food items. It is very efficacious in removing pain of ''vatarakta'' caused by all ''dosha''. [152–154]
 
''Triphala, vyosha'' (''trikatu''), ''patra'' (Cinnamomum lamella), ''ela, tvakkshiri'' (Bambusa arundinacia), ''chitraka, vacha'', ''vidanga, pippalimula, romasha'' (''kasheesa''), bark of ''adulsa'' (Adhatoda vasica), ''riddhi, tamalaki'' and ''chavya'', take all in equal quantity and crushed. The powder of all herbs is pasted on the iron utensil in early morning and be eaten in the noon. During this treatment one should avoid curd, vinegar, alkalies and incompatible food items. It is very efficacious in removing pain of ''vatarakta'' caused by all ''dosha''. [152–154]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
बुद्ध्वा स्थानविशेषांश्च दोषाणां च बलाबलम् |  <br />
 
बुद्ध्वा स्थानविशेषांश्च दोषाणां च बलाबलम् |  <br />
 
चिकित्सितमिदं कुर्यादूहापोहविकल्पवित् ||१५५||<br />
 
चिकित्सितमिदं कुर्यादूहापोहविकल्पवित् ||१५५||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
buddhvā sthānaviśēṣāṁśca dōṣāṇāṁ ca balābalam|<br />   
 
buddhvā sthānaviśēṣāṁśca dōṣāṇāṁ ca balābalam|<br />   
Line 1,932: Line 1,949:  
buddhvA sthAnavisheShAMshca dośaNAM ca balAbalam |  <br />
 
buddhvA sthAnavisheShAMshca dośaNAM ca balAbalam |  <br />
 
cikitsitamidaM kuryAdUhApohavikalpavit ||155||<br />
 
cikitsitamidaM kuryAdUhApohavikalpavit ||155||<br />
 +
</div></div>
    
After considering specific position and strength of vitiated ''dosha'', the physician who is well conversant in reasoning and variation should apply aforesaid treatment. [155]
 
After considering specific position and strength of vitiated ''dosha'', the physician who is well conversant in reasoning and variation should apply aforesaid treatment. [155]
    
==== Treatment of obstruction by excess ''meda'' and ''kapha'' ====
 
==== Treatment of obstruction by excess ''meda'' and ''kapha'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
कुपिते मार्गसंरोधान्मेदसो वा कफस्य वा |  <br />
 
कुपिते मार्गसंरोधान्मेदसो वा कफस्य वा |  <br />
Line 1,942: Line 1,961:  
व्यायामशोधनारिष्टमूत्रपानैर्विरेचनैः |  <br />
 
व्यायामशोधनारिष्टमूत्रपानैर्विरेचनैः |  <br />
 
तक्राभयाप्रयोगैश्च क्षपयेत् कफमेदसी ||१५७||  <br />
 
तक्राभयाप्रयोगैश्च क्षपयेत् कफमेदसी ||१५७||  <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
kupitē mārgasaṁrōdhānmēdasō vā kaphasya vā| <br />  
 
kupitē mārgasaṁrōdhānmēdasō vā kaphasya vā| <br />  
Line 1,954: Line 1,974:  
vyAyAmashodhanAriShTamUtrapAnairvirecanaiH |  <br />
 
vyAyAmashodhanAriShTamUtrapAnairvirecanaiH |  <br />
 
takrAbhayAprayogaishca kShapayet kaphamedasI ||157||<br />   
 
takrAbhayAprayogaishca kShapayet kaphamedasI ||157||<br />   
 +
</div></div>
    
If ''vata'' is vitiated due to obstruction either by excessive aggravated ''meda'' or ''kapha'', one should not apply unctuous and stouting drugs in the beginning. Instead ''kapha'' and ''meda'' subjugate with physical exercises, ''shodhana'' (purification), ''virechana'' (purgation), and intake of ''arishta'' (fermentated preparation of medicinal herbs etc.) and butter milk with ''abhaya''.[156-157]
 
If ''vata'' is vitiated due to obstruction either by excessive aggravated ''meda'' or ''kapha'', one should not apply unctuous and stouting drugs in the beginning. Instead ''kapha'' and ''meda'' subjugate with physical exercises, ''shodhana'' (purification), ''virechana'' (purgation), and intake of ''arishta'' (fermentated preparation of medicinal herbs etc.) and butter milk with ''abhaya''.[156-157]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
बोधिवृक्षकषायं तु प्रपिबेन्मधुना सह |  <br />
 
बोधिवृक्षकषायं तु प्रपिबेन्मधुना सह |  <br />
 
वातरक्तं जयत्याशु त्रिदोषमपि दारुणम् ||१५८||  <br />
 
वातरक्तं जयत्याशु त्रिदोषमपि दारुणम् ||१५८||  <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
bōdhivr̥kṣakaṣāyaṁ tu prapibēnmadhunā saha| <br />  
 
bōdhivr̥kṣakaṣāyaṁ tu prapibēnmadhunā saha| <br />  
Line 1,965: Line 1,988:  
bodhivRukShakaShAyaM tu prapibenmadhunA saha |  <br />
 
bodhivRukShakaShAyaM tu prapibenmadhunA saha |  <br />
 
vātaraktaM jayatyAshu tridośamapi dAruNam ||158||  <br />
 
vātaraktaM jayatyAshu tridośamapi dAruNam ||158||  <br />
 +
</div></div>
    
One should take decoction of ''bodhivriksa'' with honey. It vanquishes severe ''vatarakta'' even caused by all three ''dosha''. [158]
 
One should take decoction of ''bodhivriksa'' with honey. It vanquishes severe ''vatarakta'' even caused by all three ''dosha''. [158]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पुराणयवगोधूमसीध्वरिष्टसुरासवैः |  <br />
 
पुराणयवगोधूमसीध्वरिष्टसुरासवैः |  <br />
 
शिलाजतुप्रयोगैश्च गुग्गुलोर्माक्षिकस्य च ||१५९||<br />
 
शिलाजतुप्रयोगैश्च गुग्गुलोर्माक्षिकस्य च ||१५९||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
purāṇayavagōdhūmasīdhvariṣṭasurāsavaiḥ| <br />
 
purāṇayavagōdhūmasīdhvariṣṭasurāsavaiḥ| <br />
Line 1,976: Line 2,002:  
purANayavagodhUmasIdhvariShTasurAsavaiH |  <br />
 
purANayavagodhUmasIdhvariShTasurAsavaiH |  <br />
 
shilAjatuprayogaishca guggulormAkShikasya ca ||159||<br />
 
shilAjatuprayogaishca guggulormAkShikasya ca ||159||<br />
 +
</div></div>
    
One should use old wheat and barley to eat and ''sidhu, arishtha, sura, asava'' (medicated beverages) to drink and ''shilajatu'' (black bitumen), ''guggulu'' (commiphora mukul) and ''makshika'' as well. [159]
 
One should use old wheat and barley to eat and ''sidhu, arishtha, sura, asava'' (medicated beverages) to drink and ''shilajatu'' (black bitumen), ''guggulu'' (commiphora mukul) and ''makshika'' as well. [159]
    
==== Treatment of severe vitiation of ''rakta'' ====
 
==== Treatment of severe vitiation of ''rakta'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
गम्भीरे रक्तमाक्रान्तं स्याच्चेत्तद्वातवज्जयेत् |  <br />
 
गम्भीरे रक्तमाक्रान्तं स्याच्चेत्तद्वातवज्जयेत् |  <br />
 
पश्चाद्वाते क्रियां कुर्याद्वातरक्तप्रसादनीम् ||१६०||<br />
 
पश्चाद्वाते क्रियां कुर्याद्वातरक्तप्रसादनीम् ||१६०||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
gambhīrē raktamākrāntaṁ syāccēttadvātavajjayēt|  <br />
 
gambhīrē raktamākrāntaṁ syāccēttadvātavajjayēt|  <br />
Line 1,989: Line 2,018:  
gambhIre raktamAkrAntaM syAccettadvātavajjayet |  <br />
 
gambhIre raktamAkrAntaM syAccettadvātavajjayet |  <br />
 
pashcAdvAte kriyAM kuryAdvātaraktaprasAdanIm ||160||<br />
 
pashcAdvAte kriyAM kuryAdvātaraktaprasAdanIm ||160||<br />
 +
</div></div>
    
In ''gambhira vatarakta'' if blood is vitiated severely, it should be treated like vāta first and there after steps should be taken to pacify ''vatarakta''. [160]
 
In ''gambhira vatarakta'' if blood is vitiated severely, it should be treated like vāta first and there after steps should be taken to pacify ''vatarakta''. [160]
    
==== Treatment of complications ====
 
==== Treatment of complications ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
रक्तपित्तातिवृद्ध्या तु पाकमाशु नियच्छति |  <br />
 
रक्तपित्तातिवृद्ध्या तु पाकमाशु नियच्छति |  <br />
Line 1,999: Line 2,030:  
तयोः क्रिया विधातव्या भेदशोधनरोपणैः [१] |  <br />
 
तयोः क्रिया विधातव्या भेदशोधनरोपणैः [१] |  <br />
 
कुर्यादुपद्रवाणां च क्रियां स्वां स्वाच्चिकित्सितात् ||१६२||<br />
 
कुर्यादुपद्रवाणां च क्रियां स्वां स्वाच्चिकित्सितात् ||१६२||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
raktapittātivr̥ddhyā tu pākamāśu niyacchati|  <br />
 
raktapittātivr̥ddhyā tu pākamāśu niyacchati|  <br />
Line 2,011: Line 2,043:  
tayoH kriyA vidhAtavyA bhedashodhanaropaNaiH [1] |  <br />
 
tayoH kriyA vidhAtavyA bhedashodhanaropaNaiH [1] |  <br />
 
kuryAdupadravANAM ca kriyAM svAM svAccikitsitAt ||162||<br />
 
kuryAdupadravANAM ca kriyAM svAM svAccikitsitAt ||162||<br />
 +
</div></div>
    
The disordered part due to excessive aggravation of ''rakta'' and ''pitta'' get inflammed or torn and discharging blood or pus with property of burning sensation should be treated with incision, cleansing and healing applications. Complications should be managed according to their respective treatment (mentioned earlier). [161–162]
 
The disordered part due to excessive aggravation of ''rakta'' and ''pitta'' get inflammed or torn and discharging blood or pus with property of burning sensation should be treated with incision, cleansing and healing applications. Complications should be managed according to their respective treatment (mentioned earlier). [161–162]
    
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र श्लोकाः-   
 
तत्र श्लोकाः-   
Line 2,026: Line 2,060:  
वातरक्तस्य निर्दिष्टा समासव्यासतस्तथा |  <br />
 
वातरक्तस्य निर्दिष्टा समासव्यासतस्तथा |  <br />
 
महर्षिणाऽग्निवेशाय तथैवावस्थिकी क्रिया ||१६५||<br />
 
महर्षिणाऽग्निवेशाय तथैवावस्थिकी क्रिया ||१६५||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra ślōkāḥ-   
 
tatra ślōkāḥ-   
Line 2,048: Line 2,083:  
vātaraktasya nirdiShTA samAsavyAsatastathA |  <br />
 
vātaraktasya nirdiShTA samAsavyAsatastathA |  <br />
 
maharShiNA~agniveshAya tathaivAvasthikI kriyA ||165||<br />
 
maharShiNA~agniveshAya tathaivAvasthikI kriyA ||165||<br />
 +
</div></div>
    
In this chapter of ''vatarakta'' the etiological factors, location and root, reason for its prevalence of aggravation in general in joints, prodromal symptoms, clinical features, symptoms of both types (''uttana'' and ''gambhira''), different symptom produced by the ''doshic'' predominance and complications, prognostic description of different stages of the disease (''sadhya, yapya'' and ''asadhya''), management of ''sadhya vatarakta'' (curable ''vatarakta'') and symptomatic treatment of all stages as well has been described in brief and details by the great sage Atreya for Agnivesha.
 
In this chapter of ''vatarakta'' the etiological factors, location and root, reason for its prevalence of aggravation in general in joints, prodromal symptoms, clinical features, symptoms of both types (''uttana'' and ''gambhira''), different symptom produced by the ''doshic'' predominance and complications, prognostic description of different stages of the disease (''sadhya, yapya'' and ''asadhya''), management of ''sadhya vatarakta'' (curable ''vatarakta'') and symptomatic treatment of all stages as well has been described in brief and details by the great sage Atreya for Agnivesha.

Navigation menu