9,091
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Annapanavidhi Adhyaya (view source)
Revision as of 13:50, 14 December 2018
, 13:50, 14 December 2018→Class of fruits
Line 1,802:
Line 1,802:
+
+
तृष्णादाहज्वरश्वासरक्तपित्तक्षतक्षयान्।
तृष्णादाहज्वरश्वासरक्तपित्तक्षतक्षयान्।
+
वातपित्तमुदावर्तंस्वरभेदंमदात्ययम्॥१२५॥
वातपित्तमुदावर्तंस्वरभेदंमदात्ययम्॥१२५॥
तिक्तास्यतामास्यशोषंकासंचाशुव्यपोहति।
तिक्तास्यतामास्यशोषंकासंचाशुव्यपोहति।
+
मृद्वीकाबृंहणीवृष्यामधुरास्निग्धशीतला॥१२६॥
मृद्वीकाबृंहणीवृष्यामधुरास्निग्धशीतला॥१२६॥
मधुरंबृंहणंवृष्यंखर्जूरंगुरुशीतलम्।
मधुरंबृंहणंवृष्यंखर्जूरंगुरुशीतलम्।
+
क्षयेऽभिघातेदाहेचवातपित्तेचतद्धितम्॥१२७॥
क्षयेऽभिघातेदाहेचवातपित्तेचतद्धितम्॥१२७॥
तर्पणंबृंहणंफल्गुगुरुविष्टम्भिशीतलम्।
तर्पणंबृंहणंफल्गुगुरुविष्टम्भिशीतलम्।
+
परूषकंमधूकंचवातपित्तेचशस्यते॥१२८॥
परूषकंमधूकंचवातपित्तेचशस्यते॥१२८॥
मधुरंबृंहणंबल्यमाम्रातंतर्पणंगुरु।
मधुरंबृंहणंबल्यमाम्रातंतर्पणंगुरु।
+
सस्नेहंश्लेष्मलंशीतंवृष्यंविष्टभ्यजीर्यति॥१२९॥
सस्नेहंश्लेष्मलंशीतंवृष्यंविष्टभ्यजीर्यति॥१२९॥
तालशस्यानिसिद्धानिनारिकेलफलानिच।
तालशस्यानिसिद्धानिनारिकेलफलानिच।
+
बृंहणस्निग्धशीतानिबल्यानिमधुराणिच॥१३०॥
बृंहणस्निग्धशीतानिबल्यानिमधुराणिच॥१३०॥
मधुराम्लकषायंचविष्टम्भिगुरुशीतलम्।
मधुराम्लकषायंचविष्टम्भिगुरुशीतलम्।
+
पित्तश्लेष्मकरंभव्यंग्राहिवक्रविशोधनम्॥१३१॥
पित्तश्लेष्मकरंभव्यंग्राहिवक्रविशोधनम्॥१३१॥
अम्लंपरूषकंद्राक्षाबदराण्यारुकाणिच।
अम्लंपरूषकंद्राक्षाबदराण्यारुकाणिच।
+
पित्तश्लेष्मप्रकोपीणिकर्कन्धुनिकुचान्यपि॥१३२॥
पित्तश्लेष्मप्रकोपीणिकर्कन्धुनिकुचान्यपि॥१३२॥
नात्युष्णंगुरुसम्पक्वंस्वादुप्रायंमुखप्रियम्।
नात्युष्णंगुरुसम्पक्वंस्वादुप्रायंमुखप्रियम्।
+
बृंहणंजीर्यतिक्षिप्रंनातिदोषलमारुकम्॥१३३॥
बृंहणंजीर्यतिक्षिप्रंनातिदोषलमारुकम्॥१३३॥
द्विविधंशीतमुष्णंचमधुरंचाम्लमेवच।
द्विविधंशीतमुष्णंचमधुरंचाम्लमेवच।
+
गुरुपारावतंज्ञेयमरुच्यत्यग्निनाशनम्॥१३४॥
गुरुपारावतंज्ञेयमरुच्यत्यग्निनाशनम्॥१३४॥
भव्यादल्पान्तरगुणंकाश्मर्यफलमुच्यते।
भव्यादल्पान्तरगुणंकाश्मर्यफलमुच्यते।
+
तथैवाल्पान्तरगुणंतूदमम्लंपरूषकात्॥१३५॥
तथैवाल्पान्तरगुणंतूदमम्लंपरूषकात्॥१३५॥
कषायमधुरंटङ्कंवातलंगुरुशीतलम्।
कषायमधुरंटङ्कंवातलंगुरुशीतलम्।
+
कपित्थमामंकण्ठघ्नंविषघ्नंग्राहिवातलम् ॥१३६॥
कपित्थमामंकण्ठघ्नंविषघ्नंग्राहिवातलम् ॥१३६॥
मधुराम्लकषायत्वात्सौगन्ध्याच्चरुचिप्रदम्।
मधुराम्लकषायत्वात्सौगन्ध्याच्चरुचिप्रदम्।
+
परिपक्वं चदोषघ्नंविषघ्नंग्राहिगुर्वपि॥१३७॥
परिपक्वं चदोषघ्नंविषघ्नंग्राहिगुर्वपि॥१३७॥
बिल्वंतुदुर्जरंपक्वंदोषलंपूतिमारुतम्।
बिल्वंतुदुर्जरंपक्वंदोषलंपूतिमारुतम्।
+
स्निग्धोष्णतीक्ष्णंतद्बालंदीपनंकफवातजित्॥१३८॥
स्निग्धोष्णतीक्ष्णंतद्बालंदीपनंकफवातजित्॥१३८॥
रक्तपित्तकरंबालमापूर्णंपित्तवर्धनम्।
रक्तपित्तकरंबालमापूर्णंपित्तवर्धनम्।
+
पक्वमाम्रंजयेद्वायुंमांसशुक्रबलप्रदम्॥१३९॥
पक्वमाम्रंजयेद्वायुंमांसशुक्रबलप्रदम्॥१३९॥
कषायमधुरप्रायंगुरुविष्टम्भिशीतलम्।
कषायमधुरप्रायंगुरुविष्टम्भिशीतलम्।
+
जाम्बवंकफपित्तघ्नंग्राहिवातकरंपरम्॥१४०॥
जाम्बवंकफपित्तघ्नंग्राहिवातकरंपरम्॥१४०॥
बदरंमधुरंस्निग्धंभेदनंवातपित्तजित्।
बदरंमधुरंस्निग्धंभेदनंवातपित्तजित्।
+
तच्छुष्कंकफवातघ्नंपित्तेनचविरुध्यते॥१४१॥
तच्छुष्कंकफवातघ्नंपित्तेनचविरुध्यते॥१४१॥
कषायमधुरंशीतंग्राहिसिम्बि(ञ्चि)तिकाफलम्।
कषायमधुरंशीतंग्राहिसिम्बि(ञ्चि)तिकाफलम्।
+
गाङ्गेरुकीकरीरंचबिम्बीतोदनधन्वनम्॥१४२॥
गाङ्गेरुकीकरीरंचबिम्बीतोदनधन्वनम्॥१४२॥
मधुरंसकषायंचशीतंपित्तकफापहम्।
मधुरंसकषायंचशीतंपित्तकफापहम्।
+
सम्पक्वंपनसंमोचंराजादनफलानिच॥१४३॥
सम्पक्वंपनसंमोचंराजादनफलानिच॥१४३॥
स्वादूनिसकषायाणिस्निग्धशीतगुरूणिच।
स्वादूनिसकषायाणिस्निग्धशीतगुरूणिच।
+
कषायविशदत्वाच्चसौगन्ध्याच्चरुचिप्रदम्॥१४४॥
कषायविशदत्वाच्चसौगन्ध्याच्चरुचिप्रदम्॥१४४॥
अवदंशक्षमंहृद्यंवातलंलवलीफलम्।
अवदंशक्षमंहृद्यंवातलंलवलीफलम्।
+
नीपंशताह्वकं पीलुतृणशून्यंविकङ्कतम्॥१४५॥
नीपंशताह्वकं पीलुतृणशून्यंविकङ्कतम्॥१४५॥
प्राचीनामलकंचैवदोषघ्नंगरहारिच।
प्राचीनामलकंचैवदोषघ्नंगरहारिच।
+
ऐङ्गुदंतिक्तमधुरंस्निग्धोष्णंकफवातजित्॥१४६॥
ऐङ्गुदंतिक्तमधुरंस्निग्धोष्णंकफवातजित्॥१४६॥
तिन्दुकंकफपित्तघ्नंकषायंमधुरंलघु।
तिन्दुकंकफपित्तघ्नंकषायंमधुरंलघु।
+
विद्यादामलकेसर्वान्रसांल्लवणवर्जितान्॥१४७॥
विद्यादामलकेसर्वान्रसांल्लवणवर्जितान्॥१४७॥
रूक्षंस्वादुकषायाम्लंकफपित्तहरंपरम्।
रूक्षंस्वादुकषायाम्लंकफपित्तहरंपरम्।
+
रसासृङ्मांसमेदोजान्दोषान्हन्तिबिभीतकम्॥१४८॥
रसासृङ्मांसमेदोजान्दोषान्हन्तिबिभीतकम्॥१४८॥
स्वरभेदकफोत्क्लेदपित्तरोगविनाशनम्।
स्वरभेदकफोत्क्लेदपित्तरोगविनाशनम्।
+
अम्लंकषायमधुरंवातघ्नंग्राहिदीपनम्॥१४९॥
अम्लंकषायमधुरंवातघ्नंग्राहिदीपनम्॥१४९॥
स्निग्धोष्णंदाडिमंहृद्यंकफपित्ताविरोधिच।
स्निग्धोष्णंदाडिमंहृद्यंकफपित्ताविरोधिच।
+
रूक्षाम्लंदाडिमंयत्तुतत्पित्तानिलकोपनम्॥१५०॥
रूक्षाम्लंदाडिमंयत्तुतत्पित्तानिलकोपनम्॥१५०॥
मधुरंपित्तनुत्तेषांपूर्वंदाडिममुत्तमम्।
मधुरंपित्तनुत्तेषांपूर्वंदाडिममुत्तमम्।
+
वृक्षाम्लंग्राहिरूक्षोष्णंवातश्लेष्मणिशस्यते॥१५१॥
वृक्षाम्लंग्राहिरूक्षोष्णंवातश्लेष्मणिशस्यते॥१५१॥
अम्लिकायाःफलंपक्वंतस्मादल्पान्तरंगुणैः।
अम्लिकायाःफलंपक्वंतस्मादल्पान्तरंगुणैः।
+
गुणैस्तैरेवसंयुक्तंभेदनंत्वम्लवेतसम्॥१५२॥
गुणैस्तैरेवसंयुक्तंभेदनंत्वम्लवेतसम्॥१५२॥
शूलेऽरुचौविबन्धेचमन्देऽग्नौमद्यविप्लवे ।
शूलेऽरुचौविबन्धेचमन्देऽग्नौमद्यविप्लवे ।
+
हिक्काश्वासेचकासेचवम्यांवर्चोगदेषुच॥१५३॥
हिक्काश्वासेचकासेचवम्यांवर्चोगदेषुच॥१५३॥
वातश्लेष्मसमुत्थेषुसर्वेष्वेवोपदिश्यते।
वातश्लेष्मसमुत्थेषुसर्वेष्वेवोपदिश्यते।
+
केसरंमातुलुङ्गस्यलघुशेषमतोऽन्यथा॥१५४॥
केसरंमातुलुङ्गस्यलघुशेषमतोऽन्यथा॥१५४॥
रोचनोदीपनोहृद्यःसुगन्धिस्त्वग्विवर्जितः।
रोचनोदीपनोहृद्यःसुगन्धिस्त्वग्विवर्जितः।
+
कर्चूरःकफवातघ्नःश्वासहिक्कार्शसांहितः॥१५५॥
कर्चूरःकफवातघ्नःश्वासहिक्कार्शसांहितः॥१५५॥
मधुरंकिञ्चिदम्लंचहृद्यंभक्तप्ररोचनम्।
मधुरंकिञ्चिदम्लंचहृद्यंभक्तप्ररोचनम्।
+
दुर्जरंवातशमनंनागरङ्गफलंगुरु ॥१५६॥
दुर्जरंवातशमनंनागरङ्गफलंगुरु ॥१५६॥
वातामाभिषुकाक्षोटमुकूलकनिकोचकाः।
वातामाभिषुकाक्षोटमुकूलकनिकोचकाः।
+
गुरूष्णस्निग्धमधुराःसोरुमाणाबलप्रदाः॥१५७॥
गुरूष्णस्निग्धमधुराःसोरुमाणाबलप्रदाः॥१५७॥
वातघ्नाबृंहणावृष्याःकफपित्ताभिवर्धनाः।
वातघ्नाबृंहणावृष्याःकफपित्ताभिवर्धनाः।
+
प्रियालमेषांसदृशंविद्यादौष्ण्यंविनागुणैः॥१५८॥
प्रियालमेषांसदृशंविद्यादौष्ण्यंविनागुणैः॥१५८॥
श्लेष्मलंमधुरंशीतंश्लेष्मातकफलंगुरु।
श्लेष्मलंमधुरंशीतंश्लेष्मातकफलंगुरु।
+
श्लेष्मलंगुरुविष्टम्भिचाङ्कोटफलमग्निजित्॥१५९॥
श्लेष्मलंगुरुविष्टम्भिचाङ्कोटफलमग्निजित्॥१५९॥
गुरूष्णंमधुरंरूक्षंकेशघ्नंचशमीफलम्।
गुरूष्णंमधुरंरूक्षंकेशघ्नंचशमीफलम्।
+
विष्टम्भयतिकारञ्जंवातश्लेष्माविरोधिच॥१६०॥
विष्टम्भयतिकारञ्जंवातश्लेष्माविरोधिच॥१६०॥
आम्रातकंदन्तशठमम्लंसकरमर्दकम्।
आम्रातकंदन्तशठमम्लंसकरमर्दकम्।
+
रक्तपित्तकरंविद्यादैरावतकमेवच॥१६१॥
रक्तपित्तकरंविद्यादैरावतकमेवच॥१६१॥
वातघ्नंदीपनंचैववार्ताकंकटुतिक्तकम्।
वातघ्नंदीपनंचैववार्ताकंकटुतिक्तकम्।
+
वातलंकफपित्तघ्नंविद्यात्पर्पटकीफलम्॥१६२॥
वातलंकफपित्तघ्नंविद्यात्पर्पटकीफलम्॥१६२॥
पित्तश्लेष्मघ्नमम्लंचवातलंचाक्षिकीफलम्।
पित्तश्लेष्मघ्नमम्लंचवातलंचाक्षिकीफलम्।
+
मधुराण्यम्लपाकीनिपित्तश्लेष्महराणिच॥१६३॥
मधुराण्यम्लपाकीनिपित्तश्लेष्महराणिच॥१६३॥
अश्वत्थोदुम्बरप्लक्षन्यग्रोधानांफलानिच।
अश्वत्थोदुम्बरप्लक्षन्यग्रोधानांफलानिच।
+
कषायमधुराम्लानिवातलानिगुरूणिच॥१६४॥
कषायमधुराम्लानिवातलानिगुरूणिच॥१६४॥
भल्लातकास्थ्यग्निसमंतन्मांसंस्वादुशीतलम्।
भल्लातकास्थ्यग्निसमंतन्मांसंस्वादुशीतलम्।
+
पञ्चमःफलवर्गोऽयमुक्तःप्रायोपयोगिकः॥१६५॥
पञ्चमःफलवर्गोऽयमुक्तःप्रायोपयोगिकः॥१६५॥
Line 1,929:
Line 1,970:
tr̥ṣṇādāhajvaraśvāsaraktapittakṣatakṣayān|
tr̥ṣṇādāhajvaraśvāsaraktapittakṣatakṣayān|
+
vātapittamudāvartaṁ svarabhēdaṁ madātyayam||125||
vātapittamudāvartaṁ svarabhēdaṁ madātyayam||125||
tiktāsyatāmāsyaśōṣaṁ kāsaṁ cāśu vyapōhati|
tiktāsyatāmāsyaśōṣaṁ kāsaṁ cāśu vyapōhati|
+
mr̥dvīkā br̥ṁhaṇī vr̥ṣyā madhurā snigdhaśītalā||126||
mr̥dvīkā br̥ṁhaṇī vr̥ṣyā madhurā snigdhaśītalā||126||
madhuraṁ br̥ṁhaṇaṁ vr̥ṣyaṁ kharjūraṁ guru śītalam|
madhuraṁ br̥ṁhaṇaṁ vr̥ṣyaṁ kharjūraṁ guru śītalam|
+
kṣayē'bhighātē dāhē ca vātapittē ca taddhitam||127||
kṣayē'bhighātē dāhē ca vātapittē ca taddhitam||127||
tarpaṇaṁ br̥ṁhaṇaṁ phalgu guru viṣṭambhi śītalam|
tarpaṇaṁ br̥ṁhaṇaṁ phalgu guru viṣṭambhi śītalam|
+
parūṣakaṁ madhūkaṁ ca vātapittē ca śasyatē||128||
parūṣakaṁ madhūkaṁ ca vātapittē ca śasyatē||128||
madhuraṁ br̥ṁhaṇaṁ balyamāmrātaṁ tarpaṇaṁ guru|
madhuraṁ br̥ṁhaṇaṁ balyamāmrātaṁ tarpaṇaṁ guru|
+
sasnēhaṁ ślēṣmalaṁ śītaṁ vr̥ṣyaṁ viṣṭabhya jīryati||129||
sasnēhaṁ ślēṣmalaṁ śītaṁ vr̥ṣyaṁ viṣṭabhya jīryati||129||
tālaśasyāni siddhāni nārikēlaphalāni ca|
tālaśasyāni siddhāni nārikēlaphalāni ca|
+
br̥ṁhaṇasnigdhaśītāni balyāni madhurāṇi ca||130||
br̥ṁhaṇasnigdhaśītāni balyāni madhurāṇi ca||130||
madhurāmlakaṣāyaṁ ca viṣṭambhi guru śītalam|
madhurāmlakaṣāyaṁ ca viṣṭambhi guru śītalam|
+
pittaślēṣmakaraṁ bhavyaṁ grāhi vakraviśōdhanam||131||
pittaślēṣmakaraṁ bhavyaṁ grāhi vakraviśōdhanam||131||
amlaṁ parūṣakaṁ drākṣā badarāṇyārukāṇi ca|
amlaṁ parūṣakaṁ drākṣā badarāṇyārukāṇi ca|
+
pittaślēṣmaprakōpīṇi karkandhunikucānyapi||132||
pittaślēṣmaprakōpīṇi karkandhunikucānyapi||132||
−nātyuṣṇaṁ guru sampakvaṁ svāduprāyaṁ mukhapriyam|
+nātyuṣṇaṁ guru sampakvaṁ svāduprāyaṁ mukhapriyam|
+br̥ṁhaṇaṁ jīryati kṣipraṁ nātidōṣalamārukam||133||
br̥ṁhaṇaṁ jīryati kṣipraṁ nātidōṣalamārukam||133||
−dvividhaṁ śītamuṣṇaṁ ca madhuraṁ cāmlamēva ca|
+dvividhaṁ śītamuṣṇaṁ ca madhuraṁ cāmlamēva ca|
+guru pārāvataṁ jñēyamarucyatyagnināśanam||134||
guru pārāvataṁ jñēyamarucyatyagnināśanam||134||
bhavyādalpāntaraguṇaṁ kāśmaryaphalamucyatē|
bhavyādalpāntaraguṇaṁ kāśmaryaphalamucyatē|
+
tathaivālpāntaraguṇaṁ tūdamamlaṁ parūṣakāt||135||
tathaivālpāntaraguṇaṁ tūdamamlaṁ parūṣakāt||135||
kaṣāyamadhuraṁ ṭaṅkaṁ vātalaṁ guru śītalam|
kaṣāyamadhuraṁ ṭaṅkaṁ vātalaṁ guru śītalam|
+
kapitthamāmaṁ kaṇṭhaghnaṁ viṣaghnaṁ grāhi vātalam [1] ||136||
kapitthamāmaṁ kaṇṭhaghnaṁ viṣaghnaṁ grāhi vātalam [1] ||136||
madhurāmlakaṣāyatvāt saugandhyācca rucipradam|
madhurāmlakaṣāyatvāt saugandhyācca rucipradam|
+
paripakvaṁ [2] ca dōṣaghnaṁ viṣaghnaṁ grāhi gurvapi||137||
paripakvaṁ [2] ca dōṣaghnaṁ viṣaghnaṁ grāhi gurvapi||137||
bilvaṁ tu durjaraṁ pakvaṁ dōṣalaṁ pūtimārutam|
bilvaṁ tu durjaraṁ pakvaṁ dōṣalaṁ pūtimārutam|
+
snigdhōṣṇatīkṣṇaṁ tadbālaṁ dīpanaṁ kaphavātajit||138||
snigdhōṣṇatīkṣṇaṁ tadbālaṁ dīpanaṁ kaphavātajit||138||
raktapittakaraṁ bālamāpūrṇaṁ pittavardhanam|
raktapittakaraṁ bālamāpūrṇaṁ pittavardhanam|
+
pakvamāmraṁ jayēdvāyuṁ māṁsaśukrabalapradam||139||
pakvamāmraṁ jayēdvāyuṁ māṁsaśukrabalapradam||139||
kaṣāyamadhuraprāyaṁ guru viṣṭambhi śītalam|
kaṣāyamadhuraprāyaṁ guru viṣṭambhi śītalam|
+
jāmbavaṁ kaphapittaghnaṁ grāhi vātakaraṁ param||140||
jāmbavaṁ kaphapittaghnaṁ grāhi vātakaraṁ param||140||
badaraṁ madhuraṁ snigdhaṁ bhēdanaṁ vātapittajit|
badaraṁ madhuraṁ snigdhaṁ bhēdanaṁ vātapittajit|
+
tacchuṣkaṁ kaphavātaghnaṁ pittē na ca virudhyatē||141||
tacchuṣkaṁ kaphavātaghnaṁ pittē na ca virudhyatē||141||
kaṣāyamadhuraṁ śītaṁ grāhi simbi(ñci)tikāphalam|
kaṣāyamadhuraṁ śītaṁ grāhi simbi(ñci)tikāphalam|
+
gāṅgērukī karīraṁ ca bimbī tōdanadhanvanam||142||
gāṅgērukī karīraṁ ca bimbī tōdanadhanvanam||142||
madhuraṁ sakaṣāyaṁ ca śītaṁ pittakaphāpaham|
madhuraṁ sakaṣāyaṁ ca śītaṁ pittakaphāpaham|
+
sampakvaṁ panasaṁ mōcaṁ rājādanaphalāni ca||143||
sampakvaṁ panasaṁ mōcaṁ rājādanaphalāni ca||143||
svādūni sakaṣāyāṇi snigdhaśītagurūṇi ca|
svādūni sakaṣāyāṇi snigdhaśītagurūṇi ca|
+
kaṣāyaviśadatvācca saugandhyācca rucipradam||144||
kaṣāyaviśadatvācca saugandhyācca rucipradam||144||
avadaṁśakṣamaṁ hr̥dyaṁ vātalaṁ lavalīphalam|
avadaṁśakṣamaṁ hr̥dyaṁ vātalaṁ lavalīphalam|
+
nīpaṁ śatāhvakaṁ [3] pīlu tr̥ṇaśūnyaṁ vikaṅkatam||145||
nīpaṁ śatāhvakaṁ [3] pīlu tr̥ṇaśūnyaṁ vikaṅkatam||145||
prācīnāmalakaṁ caiva dōṣaghnaṁ garahāri ca|
prācīnāmalakaṁ caiva dōṣaghnaṁ garahāri ca|
+
aiṅgudaṁ tiktamadhuraṁ snigdhōṣṇaṁ kaphavātajit||146||
aiṅgudaṁ tiktamadhuraṁ snigdhōṣṇaṁ kaphavātajit||146||
tindukaṁ kaphapittaghnaṁ kaṣāyaṁ madhuraṁ laghu|
tindukaṁ kaphapittaghnaṁ kaṣāyaṁ madhuraṁ laghu|
+
vidyādāmalakē sarvān rasāṁllavaṇavarjitān||147||
vidyādāmalakē sarvān rasāṁllavaṇavarjitān||147||
rūkṣaṁ svādu kaṣāyāmlaṁ kaphapittaharaṁ param|
rūkṣaṁ svādu kaṣāyāmlaṁ kaphapittaharaṁ param|
+
rasāsr̥ṅmāṁsamēdōjāndōṣān hanti bibhītakam||148||
rasāsr̥ṅmāṁsamēdōjāndōṣān hanti bibhītakam||148||
svarabhēdakaphōtklēdapittarōgavināśanam|
svarabhēdakaphōtklēdapittarōgavināśanam|
+
amlaṁ kaṣāyamadhuraṁ vātaghnaṁ grāhi dīpanam||149||
amlaṁ kaṣāyamadhuraṁ vātaghnaṁ grāhi dīpanam||149||
snigdhōṣṇaṁ dāḍimaṁ hr̥dyaṁ kaphapittāvirōdhi ca|
snigdhōṣṇaṁ dāḍimaṁ hr̥dyaṁ kaphapittāvirōdhi ca|
+
rūkṣāmlaṁ dāḍimaṁ yattu tat pittānilakōpanam||150||
rūkṣāmlaṁ dāḍimaṁ yattu tat pittānilakōpanam||150||
madhuraṁ pittanuttēṣāṁ pūrvaṁ dāḍimamuttamam|
madhuraṁ pittanuttēṣāṁ pūrvaṁ dāḍimamuttamam|
+
vr̥kṣāmlaṁ grāhi rūkṣōṣṇaṁ vātaślēṣmaṇi śasyatē||151||
vr̥kṣāmlaṁ grāhi rūkṣōṣṇaṁ vātaślēṣmaṇi śasyatē||151||
amlikāyāḥ phalaṁ pakvaṁ tasmādalpāntaraṁ guṇaiḥ|
amlikāyāḥ phalaṁ pakvaṁ tasmādalpāntaraṁ guṇaiḥ|
+
guṇaistairēva saṁyuktaṁ bhēdanaṁ tvamlavētasam||152||
guṇaistairēva saṁyuktaṁ bhēdanaṁ tvamlavētasam||152||
śūlē'rucau vibandhē ca mandē'gnau madyaviplavē [4] |
śūlē'rucau vibandhē ca mandē'gnau madyaviplavē [4] |
+
hikkāśvāsē ca kāsē ca vamyāṁ varcōgadēṣu ca||153||
hikkāśvāsē ca kāsē ca vamyāṁ varcōgadēṣu ca||153||
vātaślēṣmasamutthēṣu sarvēṣvēvōpadiśyatē|
vātaślēṣmasamutthēṣu sarvēṣvēvōpadiśyatē|
+
kēsaraṁ mātuluṅgasya laghu śēṣamatō'nyathā||154||
kēsaraṁ mātuluṅgasya laghu śēṣamatō'nyathā||154||
rōcanō dīpanō hr̥dyaḥ sugandhistvagvivarjitaḥ|
rōcanō dīpanō hr̥dyaḥ sugandhistvagvivarjitaḥ|
+
karcūraḥ kaphavātaghnaḥ śvāsahikkārśasāṁ hitaḥ||155||
karcūraḥ kaphavātaghnaḥ śvāsahikkārśasāṁ hitaḥ||155||
madhuraṁ kiñcidamlaṁ ca hr̥dyaṁ bhaktaprarōcanam|
madhuraṁ kiñcidamlaṁ ca hr̥dyaṁ bhaktaprarōcanam|
+
durjaraṁ vātaśamanaṁ nāgaraṅgaphalaṁ guru [5] ||156||
durjaraṁ vātaśamanaṁ nāgaraṅgaphalaṁ guru [5] ||156||
vātāmābhiṣukākṣōṭamukūlakanikōcakāḥ|
vātāmābhiṣukākṣōṭamukūlakanikōcakāḥ|
+
gurūṣṇasnigdhamadhurāḥ sōrumāṇā balapradāḥ||157||
gurūṣṇasnigdhamadhurāḥ sōrumāṇā balapradāḥ||157||
vātaghnā br̥ṁhaṇā vr̥ṣyāḥ kaphapittābhivardhanāḥ|
vātaghnā br̥ṁhaṇā vr̥ṣyāḥ kaphapittābhivardhanāḥ|
+
priyālamēṣāṁ sadr̥śaṁ vidyādauṣṇyaṁ vinā guṇaiḥ||158||
priyālamēṣāṁ sadr̥śaṁ vidyādauṣṇyaṁ vinā guṇaiḥ||158||
ślēṣmalaṁ madhuraṁ śītaṁ ślēṣmātakaphalaṁ guru|
ślēṣmalaṁ madhuraṁ śītaṁ ślēṣmātakaphalaṁ guru|
+
ślēṣmalaṁ guru viṣṭambhi cāṅkōṭaphalamagnijit||159||
ślēṣmalaṁ guru viṣṭambhi cāṅkōṭaphalamagnijit||159||
gurūṣṇaṁ madhuraṁ rūkṣaṁ kēśaghnaṁ ca śamīphalam|
gurūṣṇaṁ madhuraṁ rūkṣaṁ kēśaghnaṁ ca śamīphalam|
+
viṣṭambhayati kārañjaṁ vātaślēṣmāvirōdhi ca||160||
viṣṭambhayati kārañjaṁ vātaślēṣmāvirōdhi ca||160||
āmrātakaṁ dantaśaṭhamamlaṁ sakaramardakam|
āmrātakaṁ dantaśaṭhamamlaṁ sakaramardakam|
+
raktapittakaraṁ vidyādairāvatakamēva ca||161||
raktapittakaraṁ vidyādairāvatakamēva ca||161||
vātaghnaṁ dīpanaṁ caiva vārtākaṁ kaṭu tiktakam|
vātaghnaṁ dīpanaṁ caiva vārtākaṁ kaṭu tiktakam|
+
vātalaṁ kaphapittaghnaṁ vidyāt parpaṭakīphalam||162||
vātalaṁ kaphapittaghnaṁ vidyāt parpaṭakīphalam||162||
pittaślēṣmaghnamamlaṁ ca vātalaṁ cākṣikīphalam|
pittaślēṣmaghnamamlaṁ ca vātalaṁ cākṣikīphalam|
+
madhurāṇyamlapākīni pittaślēṣmaharāṇi ca||163||
madhurāṇyamlapākīni pittaślēṣmaharāṇi ca||163||
aśvatthōdumbaraplakṣanyagrōdhānāṁ phalāni ca|
aśvatthōdumbaraplakṣanyagrōdhānāṁ phalāni ca|
+
kaṣāyamadhurāmlāni vātalāni gurūṇi ca||164||
kaṣāyamadhurāmlāni vātalāni gurūṇi ca||164||
bhallātakāsthyagnisamaṁ tanmāṁsaṁ svādu śītalam|
bhallātakāsthyagnisamaṁ tanmāṁsaṁ svādu śītalam|
+
pañcamaḥ phalavargō'yamuktaḥ prāyōpayōgikaḥ||165||
pañcamaḥ phalavargō'yamuktaḥ prāyōpayōgikaḥ||165||
Line 2,056:
Line 2,138:
tRuShNAdAhajvaraSvAsaraktapittakShatakShayAn|
tRuShNAdAhajvaraSvAsaraktapittakShatakShayAn|
+
vAtapittamudAvartaM svaraBedaM madAtyayam||125||
vAtapittamudAvartaM svaraBedaM madAtyayam||125||
tiktAsyatAmAsyaSoShaM kAsaM cASu vyapohati|
tiktAsyatAmAsyaSoShaM kAsaM cASu vyapohati|
+
mRudvIkA bRuMhaNI vRuShyA madhurA snigdhaSItalA||126||
mRudvIkA bRuMhaNI vRuShyA madhurA snigdhaSItalA||126||
madhuraM bRuMhaNaM vRuShyaM KarjUraM guru SItalam|
madhuraM bRuMhaNaM vRuShyaM KarjUraM guru SItalam|
+
kShaye&BiGAte dAhe ca vAtapitte ca taddhitam||127||
kShaye&BiGAte dAhe ca vAtapitte ca taddhitam||127||
tarpaNaM bRuMhaNaM Palgu guru viShTamBi SItalam|
tarpaNaM bRuMhaNaM Palgu guru viShTamBi SItalam|
+
parUShakaM madhUkaM ca vAtapitte ca Sasyate||128||
parUShakaM madhUkaM ca vAtapitte ca Sasyate||128||
madhuraM bRuMhaNaM balyamAmrAtaM tarpaNaM guru|
madhuraM bRuMhaNaM balyamAmrAtaM tarpaNaM guru|
+
sasnehaM SleShmalaM SItaM vRuShyaM viShTaBya jIryati||129||
sasnehaM SleShmalaM SItaM vRuShyaM viShTaBya jIryati||129||
tAlaSasyAni siddhAni nArikelaPalAni ca|
tAlaSasyAni siddhAni nArikelaPalAni ca|
+
bRuMhaNasnigdhaSItAni balyAni madhurANi ca||130||
bRuMhaNasnigdhaSItAni balyAni madhurANi ca||130||
madhurAmlakaShAyaM ca viShTamBi guru SItalam|
madhurAmlakaShAyaM ca viShTamBi guru SItalam|
+
pittaSleShmakaraM BavyaM grAhi vakraviSodhanam||131||
pittaSleShmakaraM BavyaM grAhi vakraviSodhanam||131||
amlaM parUShakaM drAkShA badarANyArukANi ca|
amlaM parUShakaM drAkShA badarANyArukANi ca|
+
pittaSleShmaprakopINi karkandhunikucAnyapi||132||
pittaSleShmaprakopINi karkandhunikucAnyapi||132||
nAtyuShNaM guru sampakvaM svAduprAyaM muKapriyam|
nAtyuShNaM guru sampakvaM svAduprAyaM muKapriyam|
+
bRuMhaNaM jIryati kShipraM nAtidoShalamArukam||133||
bRuMhaNaM jIryati kShipraM nAtidoShalamArukam||133||
dvividhaM SItamuShNaM ca madhuraM cAmlameva ca|
dvividhaM SItamuShNaM ca madhuraM cAmlameva ca|
+
guru pArAvataM j~jeyamarucyatyagninASanam||134||
guru pArAvataM j~jeyamarucyatyagninASanam||134||
BavyAdalpAntaraguNaM kASmaryaPalamucyate|
BavyAdalpAntaraguNaM kASmaryaPalamucyate|
+
tathaivAlpAntaraguNaM tUdamamlaM parUShakAt||135||
tathaivAlpAntaraguNaM tUdamamlaM parUShakAt||135||
kaShAyamadhuraM Ta~gkaM vAtalaM guru SItalam|
kaShAyamadhuraM Ta~gkaM vAtalaM guru SItalam|
+
kapitthamAmaM kaNThaGnaM viShaGnaM grAhi vAtalam ||136||
kapitthamAmaM kaNThaGnaM viShaGnaM grAhi vAtalam ||136||
madhurAmlakaShAyatvAt saugandhyAcca rucipradam|
madhurAmlakaShAyatvAt saugandhyAcca rucipradam|
−paripakvaM ca doShaGnaM viShaGnaM grAhi gurvapi||137||
+paripakvaM ca doShaGnaM viShaGnaM grAhi gurvapi||137||
bilvaM tu durjaraM pakvaM doShalaM pUtimArutam|
bilvaM tu durjaraM pakvaM doShalaM pUtimArutam|
+
snigdhoShNatIkShNaM tadbAlaM dIpanaM kaPavAtajit||138||
snigdhoShNatIkShNaM tadbAlaM dIpanaM kaPavAtajit||138||
raktapittakaraM bAlamApUrNaM pittavardhanam|
raktapittakaraM bAlamApUrNaM pittavardhanam|
+
pakvamAmraM jayedvAyuM mAMsaSukrabalapradam||139||
pakvamAmraM jayedvAyuM mAMsaSukrabalapradam||139||
kaShAyamadhuraprAyaM guru viShTamBi SItalam|
kaShAyamadhuraprAyaM guru viShTamBi SItalam|
+
jAmbavaM kaPapittaGnaM grAhi vAtakaraM param||140||
jAmbavaM kaPapittaGnaM grAhi vAtakaraM param||140||
badaraM madhuraM snigdhaM BedanaM vAtapittajit|
badaraM madhuraM snigdhaM BedanaM vAtapittajit|
+
tacCuShkaM kaPavAtaGnaM pitte na ca virudhyate||141||
tacCuShkaM kaPavAtaGnaM pitte na ca virudhyate||141||
kaShAyamadhuraM SItaM grAhi simbi(~jci)tikAPalam|
kaShAyamadhuraM SItaM grAhi simbi(~jci)tikAPalam|
+
gA~ggerukI karIraM ca bimbI todanadhanvanam||142||
gA~ggerukI karIraM ca bimbI todanadhanvanam||142||
madhuraM sakaShAyaM ca SItaM pittakaPApaham|
madhuraM sakaShAyaM ca SItaM pittakaPApaham|
+
sampakvaM panasaM mocaM rAjAdanaPalAni ca||143||
sampakvaM panasaM mocaM rAjAdanaPalAni ca||143||
svAdUni sakaShAyANi snigdhaSItagurUNi ca|
svAdUni sakaShAyANi snigdhaSItagurUNi ca|
+
kaShAyaviSadatvAcca saugandhyAcca rucipradam||144||
kaShAyaviSadatvAcca saugandhyAcca rucipradam||144||
avadaMSakShamaM hRudyaM vAtalaM lavalIPalam|
avadaMSakShamaM hRudyaM vAtalaM lavalIPalam|
−nIpaM SatAhvakaM pIlu tRuNaSUnyaM vika~gkatam||145||
+nIpaM SatAhvakaM pIlu tRuNaSUnyaM vika~gkatam||145||
prAcInAmalakaM caiva doShaGnaM garahAri ca|
prAcInAmalakaM caiva doShaGnaM garahAri ca|
+
ai~ggudaM tiktamadhuraM snigdhoShNaM kaPavAtajit||146||
ai~ggudaM tiktamadhuraM snigdhoShNaM kaPavAtajit||146||
tindukaM kaPapittaGnaM kaShAyaM madhuraM laGu|
tindukaM kaPapittaGnaM kaShAyaM madhuraM laGu|
+
vidyAdAmalake sarvAn rasAMllavaNavarjitAn||147||
vidyAdAmalake sarvAn rasAMllavaNavarjitAn||147||
rUkShaM svAdu kaShAyAmlaM kaPapittaharaM param|
rUkShaM svAdu kaShAyAmlaM kaPapittaharaM param|
+
rasAsRu~gmAMsamedojAndoShAn hanti biBItakam||148||
rasAsRu~gmAMsamedojAndoShAn hanti biBItakam||148||
svaraBedakaPotkledapittarogavinASanam|
svaraBedakaPotkledapittarogavinASanam|
+
amlaM kaShAyamadhuraM vAtaGnaM grAhi dIpanam||149||
amlaM kaShAyamadhuraM vAtaGnaM grAhi dIpanam||149||
snigdhoShNaM dADimaM hRudyaM kaPapittAvirodhi ca|
snigdhoShNaM dADimaM hRudyaM kaPapittAvirodhi ca|
+
rUkShAmlaM dADimaM yattu tat pittAnilakopanam||150||
rUkShAmlaM dADimaM yattu tat pittAnilakopanam||150||
madhuraM pittanutteShAM pUrvaM dADimamuttamam|
madhuraM pittanutteShAM pUrvaM dADimamuttamam|
+
vRukShAmlaM grAhi rUkShoShNaM vAtaSleShmaNi Sasyate||151||
vRukShAmlaM grAhi rUkShoShNaM vAtaSleShmaNi Sasyate||151||
amlikAyAH PalaM pakvaM tasmAdalpAntaraM guNaiH|
amlikAyAH PalaM pakvaM tasmAdalpAntaraM guNaiH|
+
guNaistaireva saMyuktaM BedanaM tvamlavetasam||152||
guNaistaireva saMyuktaM BedanaM tvamlavetasam||152||
SUle&rucau vibandhe ca mande&gnau madyaviplave |
SUle&rucau vibandhe ca mande&gnau madyaviplave |
+
hikkASvAse ca kAse ca vamyAM varcogadeShu ca||153||
hikkASvAse ca kAse ca vamyAM varcogadeShu ca||153||
vAtaSleShmasamuttheShu sarveShvevopadiSyate|
vAtaSleShmasamuttheShu sarveShvevopadiSyate|
+
kesaraM mAtulu~ggasya laGu SeShamato&nyathA||154||
kesaraM mAtulu~ggasya laGu SeShamato&nyathA||154||
rocano dIpano hRudyaH sugandhistvagvivarjitaH|
rocano dIpano hRudyaH sugandhistvagvivarjitaH|
+
karcUraH kaPavAtaGnaH SvAsahikkArSasAM hitaH||155||
karcUraH kaPavAtaGnaH SvAsahikkArSasAM hitaH||155||
madhuraM ki~jcidamlaM ca hRudyaM Baktaprarocanam|
madhuraM ki~jcidamlaM ca hRudyaM Baktaprarocanam|
+
durjaraM vAtaSamanaM nAgara~ggaPalaM guru ||156||
durjaraM vAtaSamanaM nAgara~ggaPalaM guru ||156||
vAtAmABiShukAkShoTamukUlakanikocakAH|
vAtAmABiShukAkShoTamukUlakanikocakAH|
+
gurUShNasnigdhamadhurAH sorumANA balapradAH||157||
gurUShNasnigdhamadhurAH sorumANA balapradAH||157||
vAtaGnA bRuMhaNA vRuShyAH kaPapittABivardhanAH|
vAtaGnA bRuMhaNA vRuShyAH kaPapittABivardhanAH|
+
priyAlameShAM sadRuSaM vidyAdauShNyaM vinA guNaiH||158||
priyAlameShAM sadRuSaM vidyAdauShNyaM vinA guNaiH||158||