Changes

Jump to navigation Jump to search
119 bytes added ,  17:30, 22 July 2017
Line 49: Line 49:     
अथातोऽभयामलकीयं रसायनपादं व्याख्यास्यामः||१||  
 
अथातोऽभयामलकीयं रसायनपादं व्याख्यास्यामः||१||  
 +
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
 +
 
athātō'bhayāmalakīyaṁ rasāyanapādaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athātō'bhayāmalakīyaṁ rasāyanapādaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 +
 
iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2||
 
iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2||
 +
 
athAto~abhayAmalakIyaM rasAyanapAdaM vyAkhyAsyAmaH||1||  
 
athAto~abhayAmalakIyaM rasAyanapAdaM vyAkhyAsyAmaH||1||  
 +
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
   −
Now I shall deliberate on the first quarter of the chapter on rasayana i.e. promotive therapy specially dealing with Abhaya(Haritaki), Amlaki etc. As propounded by Lord Atreya.(1-2)
+
Now I shall deliberate on the first quarter of the chapter on rasayana i.e. promotive therapy specially dealing with Abhaya(Haritaki), Amlaki etc. As propounded by Lord Atreya.[1-2]
Synonyms of bheshaja:
+
 
 +
==== Synonyms of bheshaja ====
 +
 
 
चिकित्सितं व्याधिहरं पथ्यं साधनमौषधम्|  
 
चिकित्सितं व्याधिहरं पथ्यं साधनमौषधम्|  
 
प्रायश्चित्तं प्रशमनंप्रकृतिस्थापनं हितम्||३||  
 
प्रायश्चित्तं प्रशमनंप्रकृतिस्थापनं हितम्||३||  
 +
 
विद्याद्भेषजनामानि,...|४|
 
विद्याद्भेषजनामानि,...|४|
 +
 
cikitsitaṁ vyādhiharaṁ pathyaṁ sādhanamauṣadham|  
 
cikitsitaṁ vyādhiharaṁ pathyaṁ sādhanamauṣadham|  
 
prāyaścittaṁ praśamanaṁ prakr̥tisthāpanaṁ hitam||3||  
 
prāyaścittaṁ praśamanaṁ prakr̥tisthāpanaṁ hitam||3||  
 +
 
vidyādbhēṣajanāmāni, ...|4|
 
vidyādbhēṣajanāmāni, ...|4|
 +
 
cikitsitaM vyAdhiharaM pathyaM sAdhanamauShadham|  
 
cikitsitaM vyAdhiharaM pathyaM sAdhanamauShadham|  
 
prAyashcittaM prashamanaM prakRutisthApanaM hitam||3||  
 
prAyashcittaM prashamanaM prakRutisthApanaM hitam||3||  
 +
 
vidyAdbheShajanAmAni, ...|4|  
 
vidyAdbheShajanAmAni, ...|4|  
Chikitsa (measures which alleviate disorders), vyadhihara (destroyer of diseases), pathya (beneficial for the bodily channels), sadhana (instrument for therapeutic action), aushadha (that which is prepared of herbes), prayashchitta (expiation), prashamana (pacification), prakritisthapana (that which helps recovery to normalcy), hita (wholesome) – these are the synonyms of bheshaja (therapeutics).(3-4)
+
 
Types of Bheshaja:
+
Chikitsa (measures which alleviate disorders), vyadhihara (destroyer of diseases), pathya (beneficial for the bodily channels), sadhana (instrument for therapeutic action), aushadha (that which is prepared of herbes), prayashchitta (expiation), prashamana (pacification), prakritisthapana (that which helps recovery to normalcy), hita (wholesome) – these are the synonyms of bheshaja (therapeutics).[3-4]
 +
 
 +
====Types of Bheshaja ====
 +
 
 
भेषजं द्विविधं च तत्| स्वस्थस्योर्जस्करं किञ्चित् किञ्चिदार्तस्य रोगनुत्||४||
 
भेषजं द्विविधं च तत्| स्वस्थस्योर्जस्करं किञ्चित् किञ्चिदार्तस्य रोगनुत्||४||
bhēṣajaṁ dvividhaṁ ca tat| svasthasyōrjaskaraṁ kiñcit kiñcidārtasya  
+
 
rōganut||4||
+
bhēṣajaṁ dvividhaṁ ca tat|  
 +
svasthasyōrjaskaraṁ kiñcit kiñcidārtasya rōganut||4||
 +
 
 
.. bheShajaM dvividhaM ca tat|  
 
.. bheShajaM dvividhaM ca tat|  
 
svasthasyorjaskaraM ki~jcit ki~jcidArtasya roganut||4||  
 
svasthasyorjaskaraM ki~jcit ki~jcidArtasya roganut||4||  
Therapeutics is of two categories: (1) that which promotes strength and immunity in the healthy, (2) that which alleviates disorders. (4)
+
 
Types of Abheshaja:
+
Therapeutics is of two categories: (1) that which promotes strength and immunity in the healthy, (2) that which alleviates disorders. [4]
 +
 
 +
==== Types of Abheshaja ====
 +
 
 
अभेषजं च द्विविधं बाधनं सानुबाधनम्||
 
अभेषजं च द्विविधं बाधनं सानुबाधनम्||
 +
 
abhēṣajaṁ ca dvividhaṁ bādhanaṁ sānubādhanam|
 
abhēṣajaṁ ca dvividhaṁ bādhanaṁ sānubādhanam|
 
abheShajaM ca dvividhaM bAdhanaM sAnubAdhanam|5|
 
abheShajaM ca dvividhaM bAdhanaM sAnubAdhanam|5|
Abheshaja (non-therapeutics) is also of two types – (1) badhana (acute), (2) sanubadhana (chronic).(5)
+
 
Objective of rasayana and vajeekarana:
+
Abheshaja (non-therapeutics) is also of two types – (1) badhana (acute), (2) sanubadhana (chronic).[5]
 +
 
 +
==== Objective of rasayana and vajikarana ====
 +
 
 
स्वस्थस्योर्जस्करं यत्तु तद्वृष्यं तद्रसायनम्||५||  
 
स्वस्थस्योर्जस्करं यत्तु तद्वृष्यं तद्रसायनम्||५||  
 +
 
प्रायः, प्रायेण रोगाणां द्वितीयं प्रशमेमतम्|  
 
प्रायः, प्रायेण रोगाणां द्वितीयं प्रशमेमतम्|  
 
प्रायःशब्दोविशेषार्थो ह्युभयं ह्युभयार्थकृत्||६||
 
प्रायःशब्दोविशेषार्थो ह्युभयं ह्युभयार्थकृत्||६||
 +
 
svasthasyōrjaskaraṁ yattu tadvr̥ṣyaṁ tadrasāyanam||5||  
 
svasthasyōrjaskaraṁ yattu tadvr̥ṣyaṁ tadrasāyanam||5||  
 +
 
prāyaḥ, prāyēṇa rōgāṇāṁ dvitīyaṁ praśamē matam|  
 
prāyaḥ, prāyēṇa rōgāṇāṁ dvitīyaṁ praśamē matam|  
 
prāyaḥśabdō viśēṣārthō hyubhayaṁ hyubhayārthakr̥t||6||  
 
prāyaḥśabdō viśēṣārthō hyubhayaṁ hyubhayārthakr̥t||6||  
    
svasthasyorjaskaraM yattu tadvRuShyaM tadrasAyanam||5||  
 
svasthasyorjaskaraM yattu tadvRuShyaM tadrasAyanam||5||  
 +
 
prAyaH, prAyeNa rogANAM dvitIyaM prashame matam|  
 
prAyaH, prAyeNa rogANAM dvitIyaM prashame matam|  
 
prAyaHshabdo visheShArtho hyubhayaM hyubhayArthakRut||6||
 
prAyaHshabdo visheShArtho hyubhayaM hyubhayArthakRut||6||
Therapeutics which promotes strength and immunity is categorised in vrushya (aphrodisiac) and rasayana (promotives), while the therapy of the second category is mostly applied for alleviation of disorders. The word prayaḥ specially denotes only particularity because both the groups perform both the above functions namely, promotion of strength including immunity and alleviation of diseases. (5-6)
+
 
Benefits of rasayana:
+
Therapeutics which promotes strength and immunity is categorised in vrushya (aphrodisiac) and rasayana (promotives), while the therapy of the second category is mostly applied for alleviation of disorders. The word prayaḥ specially denotes only particularity because both the groups perform both the above functions namely, promotion of strength including immunity and alleviation of diseases. [5-6]
 +
 
 +
==== Benefits of rasayana ====
 +
 
 
दीर्घमायुः स्मृतिं मेधामारोग्यं तरुणंवयः|  
 
दीर्घमायुः स्मृतिं मेधामारोग्यं तरुणंवयः|  
 
प्रभावर्णस्वरौदार्यं देहेन्द्रियबलं परम्||७||  
 
प्रभावर्णस्वरौदार्यं देहेन्द्रियबलं परम्||७||  
 +
 
वाक्सिद्धिं प्रणतिंकान्तिं लभते ना रसायनात्|  
 
वाक्सिद्धिं प्रणतिंकान्तिं लभते ना रसायनात्|  
 
लाभोपायो हि शस्तानां रसादीनां रसायनम्||८||
 
लाभोपायो हि शस्तानां रसादीनां रसायनम्||८||
 +
 
dīrghamāyuḥ smr̥tiṁ mēdhāmārōgyaṁ taruṇaṁ vayaḥ|  
 
dīrghamāyuḥ smr̥tiṁ mēdhāmārōgyaṁ taruṇaṁ vayaḥ|  
 
prabhāvarṇasvaraudāryaṁ  dēhēndriyabalaṁ param||7||  
 
prabhāvarṇasvaraudāryaṁ  dēhēndriyabalaṁ param||7||  
 +
 
vāksiddhiṁ praṇatiṁ kāntiṁ labhatēnā rasāyanāt|  
 
vāksiddhiṁ praṇatiṁ kāntiṁ labhatēnā rasāyanāt|  
 
lābhōpāyō hi śastānāṁ rasādīnāṁ rasāyanam||8||
 
lābhōpāyō hi śastānāṁ rasādīnāṁ rasāyanam||8||
 +
 
dIrghamAyuH smRutiM medhAmArogyaM taruNaM vayaH|  
 
dIrghamAyuH smRutiM medhAmArogyaM taruNaM vayaH|  
 
prabhAvarNasvaraudAryaM dehendriyabalaM param||7||  
 
prabhAvarNasvaraudAryaM dehendriyabalaM param||7||  
 +
 
vAksiddhiM praNatiM  kAntiM labhate nA rasAyanAt|  
 
vAksiddhiM praNatiM  kAntiM labhate nA rasAyanAt|  
 
lAbhopAyo hi shastAnAM rasAdInAM rasAyanam||8||  
 
lAbhopAyo hi shastAnAM rasAdInAM rasAyanam||8||  
By promotive treatment, one attains longevity, memory, intelligence, freedom from illness, youthfulness, excellence of lustre, complexion and voice, optimum strength of physique and sense organs, perfection in deliberation, respectability and brilliance. Rasayana is the means of attaining excellent qualities of rasa etc. dhatus i.e. body cells and tissues. (7-8)
+
 
Benefits of vajeekarana:
+
By promotive treatment, one attains longevity, memory, intelligence, freedom from illness, youthfulness, excellence of lustre, complexion and voice, optimum strength of physique and sense organs, perfection in deliberation, respectability and brilliance. Rasayana is the means of attaining excellent qualities of rasa etc. dhatus i.e. body cells and tissues. [7-8]
 +
 
 +
==== Benefits of vajikarana ====
 +
 
 
अपत्यसन्तानकरं यत् सद्यः सम्प्रहर्षणम्|  
 
अपत्यसन्तानकरं यत् सद्यः सम्प्रहर्षणम्|  
 
वाजीवातिबलो येनयात्यप्रतिहतः स्त्रियः||९||  
 
वाजीवातिबलो येनयात्यप्रतिहतः स्त्रियः||९||  
 +
 
भवत्यतिप्रियः स्त्रीणां येन येनोपचीयते|  
 
भवत्यतिप्रियः स्त्रीणां येन येनोपचीयते|  
 
जीर्यतोऽप्यक्षयं शुक्रं फलवद्येन दृश्यते||१०||  
 
जीर्यतोऽप्यक्षयं शुक्रं फलवद्येन दृश्यते||१०||  
 +
 
प्रभूतशाखः शाखीव येन चैत्यो यथा महान्|  
 
प्रभूतशाखः शाखीव येन चैत्यो यथा महान्|  
 
भवत्यर्च्योबहुमतः प्रजानां सुबहुप्रजः||११||  
 
भवत्यर्च्योबहुमतः प्रजानां सुबहुप्रजः||११||  
 +
 
सन्तानमूलं येनेह प्रेत्य चानन्त्यमश्नुते|  
 
सन्तानमूलं येनेह प्रेत्य चानन्त्यमश्नुते|  
 
यशः श्रियं बलं पुष्टिं वाजीकरणमेव तत्||१२||
 
यशः श्रियं बलं पुष्टिं वाजीकरणमेव तत्||१२||
 +
 
apatyasantānakaraṁ yat sadyaḥsampraharṣaṇam|  
 
apatyasantānakaraṁ yat sadyaḥsampraharṣaṇam|  
 
vājīvātibalō yēna yātyapratihataḥ striyaḥ||9||  
 
vājīvātibalō yēna yātyapratihataḥ striyaḥ||9||  
 +
 
bhavatyatipriyaḥ strīṇāṁ yēna yēnōpacīyatē|  
 
bhavatyatipriyaḥ strīṇāṁ yēna yēnōpacīyatē|  
 
jīryatō'pyakṣayaṁ śukraṁ phalavadyēna dr̥śyatē||10||  
 
jīryatō'pyakṣayaṁ śukraṁ phalavadyēna dr̥śyatē||10||  
 +
 
prabhūtaśākhaḥ śākhīva yēna caityō yathā mahān|  
 
prabhūtaśākhaḥ śākhīva yēna caityō yathā mahān|  
 
bhavatyarcyō bahumataḥ prajānāṁsubahuprajaḥ||11||  
 
bhavatyarcyō bahumataḥ prajānāṁsubahuprajaḥ||11||  
 +
 
santānamūlaṁ yēnēha prētya cānantyamaśnutē|  
 
santānamūlaṁ yēnēha prētya cānantyamaśnutē|  
 
yaśaḥ śriyaṁ balaṁ puṣṭiṁ vājīkaraṇamēva tat||12||
 
yaśaḥ śriyaṁ balaṁ puṣṭiṁ vājīkaraṇamēva tat||12||
 +
 
apatyasantAnakaraM yat sadyaH sampraharShaNam|  
 
apatyasantAnakaraM yat sadyaH sampraharShaNam|  
 
vAjIvAtibalo yena yAtyapratihataH striyaH||9||  
 
vAjIvAtibalo yena yAtyapratihataH striyaH||9||  
 +
 
bhavatyatipriyaH strINAM yena yenopacIyate|  
 
bhavatyatipriyaH strINAM yena yenopacIyate|  
 
jIryato~apyakShayaM shukraM phalavadyena dRushyate||10||  
 
jIryato~apyakShayaM shukraM phalavadyena dRushyate||10||  
 +
 
prabhUtashAkhaH shAkhIva yena caityo yathA mahAn|  
 
prabhUtashAkhaH shAkhIva yena caityo yathA mahAn|  
 
bhavatyarcyo [1] bahumataH prajAnAM subahuprajaH||11||  
 
bhavatyarcyo [1] bahumataH prajAnAM subahuprajaH||11||  
 +
 
santAnamUlaM yeneha pretya cAnantyamashnute|  
 
santAnamUlaM yeneha pretya cAnantyamashnute|  
 
yashaH shriyaM balaM puShTiM vAjIkaraNameva tat||12||  
 
yashaH shriyaM balaM puShTiM vAjIkaraNameva tat||12||  
Vajikarana (aphrodisiac treatment) is that which produces lineage of progeny, quick sexual stimulation, enables one to perform sexual act with the women uninterruptedly and vigorously like a horse, makes one charming for the women, promotes corpulence and infallible and indestructible semen even in the old persons, renders one great having a number of off-springs like a sacred tree branched profusely and commanding respect and popularity in the society. By this one attains eternality based on filial tradition here and hereafter along with fame, fortune, strength and corpulence. (9-12)
+
 
Two types of aushadha (medicine):
+
Vajikarana (aphrodisiac treatment) is that which produces lineage of progeny, quick sexual stimulation, enables one to perform sexual act with the women uninterruptedly and vigorously like a horse, makes one charming for the women, promotes corpulence and infallible and indestructible semen even in the old persons, renders one great having a number of off-springs like a sacred tree branched profusely and commanding respect and popularity in the society. By this one attains eternality based on filial tradition here and hereafter along with fame, fortune, strength and corpulence. [9-12]
 +
 
 +
==== Two types of aushadha (medicine) ====
 +
 
 
स्वस्थस्योर्जस्करं त्वेतद्द्विविधं प्रोक्तमौषधम्|  
 
स्वस्थस्योर्जस्करं त्वेतद्द्विविधं प्रोक्तमौषधम्|  
 
यद्व्याधिनिर्घातकरं वक्ष्यते तच्चिकित्सिते||१३||  
 
यद्व्याधिनिर्घातकरं वक्ष्यते तच्चिकित्सिते||१३||  
 +
 
चिकित्सितार्थ एतावान् विकाराणां यदौषधम्|  
 
चिकित्सितार्थ एतावान् विकाराणां यदौषधम्|  
 
रसायनविधिश्चाग्रे वाजीकरणमेव च||१४||
 
रसायनविधिश्चाग्रे वाजीकरणमेव च||१४||
 +
 
svasthasyōrjaskaraṁ tvētaddvividhaṁ prōktamauṣadham|  
 
svasthasyōrjaskaraṁ tvētaddvividhaṁ prōktamauṣadham|  
 
yadvyādhinirghātakaraṁ vakṣyatē taccikitsitē||13||  
 
yadvyādhinirghātakaraṁ vakṣyatē taccikitsitē||13||  
 +
 
cikitsitārtha ētāvān vikārāṇāṁ yadauṣadham|  
 
cikitsitārtha ētāvān vikārāṇāṁ yadauṣadham|  
 
rasāyanavidhiścāgrē vājīkaraṇamēva ca||14||
 
rasāyanavidhiścāgrē vājīkaraṇamēva ca||14||
 +
 
svasthasyorjaskaraM tvetaddvividhaM proktamauShadham|  
 
svasthasyorjaskaraM tvetaddvividhaM proktamauShadham|  
 
yadvyAdhinirghAtakaraM vakShyate taccikitsite||13||  
 
yadvyAdhinirghAtakaraM vakShyate taccikitsite||13||  
 +
 
cikitsitArtha etAvAn vikArANAM yadauShadham|  
 
cikitsitArtha etAvAn vikArANAM yadauShadham|  
 
rasAyanavidhishcAgre vAjIkaraNameva ca||14||  
 
rasAyanavidhishcAgre vAjIkaraNameva ca||14||  
Thus, the twofold promotive treatment for the healthy is described here. As regard the measures for alleviating diseases, those will be described in the concerned chapters on therapeutics. The sole purpose of therapeutics is to alleviate diseases. The method of rasayana has been described first and thereafter the aphrodisiac measures have been described. (13-14)
+
 
 +
Thus, the twofold promotive treatment for the healthy is described here. As regard the measures for alleviating diseases, those will be described in the concerned chapters on therapeutics. The sole purpose of therapeutics is to alleviate diseases. The method of rasayana has been described first and thereafter the aphrodisiac measures have been described. [13-14]
 
Abheshaja (non-therapeutics):
 
Abheshaja (non-therapeutics):
 
अभेषजमिति ज्ञेयं विपरीतं यदौषधात्|  
 
अभेषजमिति ज्ञेयं विपरीतं यदौषधात्|  

Navigation menu