Changes

Jump to navigation Jump to search
2,486 bytes added ,  10:44, 30 December 2019
no edit summary
Line 1: Line 1:  +
{{#seo:
 +
|title=Pannarupiya
 +
|titlemode=append
 +
|keywords=shadow image, complexion, luster, chhaya, varna, prabha
 +
|description=Indriya Sthana Chapter 7.Fatal signs of changes in Shadows, Complexion, and luster
 +
}}
 +
 +
<big>'''[[Indriya Sthana]] Chapter 7.Fatal signs of changes in Shadows, Complexion, and luster'''</big>
 +
 +
<big>'''Abstract'''</big>
 +
 +
<div style="text-align:justify;">
 +
The seventh chapter [[Pannarupiya]] deals with the loss of shadow image in eyes, changes in complexion and luster indicative of imminent death. Difference between shadow and luster is also explained in this chapter with characteristic features of shadows pertaining to each of ''pancha mahabhuta''. The chapter focuses on fatal prognostic features related to complexion and luster.
 +
 +
Keywords: shadow image, complexion, luster, ''chhaya, varna, prabha''.
 +
 
{{Infobox
 
{{Infobox
 
|title = Pannarupiya
 
|title = Pannarupiya
Line 7: Line 23:     
|label3= Succeeding Chapter
 
|label3= Succeeding Chapter
|data3 = [[Avakshirsheeya]]
+
|data3 = [[Avakshiraseeya]]
 
|label5 = Other Sections
 
|label5 = Other Sections
 
|data5 = [[Sutra Sthana]], [[Nidana Sthana]],  [[Vimana Sthana]],  [[Sharira Sthana]], [[Chikitsa Sthana]], [[Kalpa Sthana]], [[Siddhi Sthana]]
 
|data5 = [[Sutra Sthana]], [[Nidana Sthana]],  [[Vimana Sthana]],  [[Sharira Sthana]], [[Chikitsa Sthana]], [[Kalpa Sthana]], [[Siddhi Sthana]]
Line 14: Line 30:     
}}
 
}}
== ([[Indriya Sthana]] Chapter 7, Chapter on changes in Shadows, Complexion, and luster indicating Imminent Death) ==
  −
  −
=== Abstract ===
  −
<div style="text-align:justify;">
  −
The seventh chapter [[Pannarupiya]] deals with the loss of shadow image in eyes, changes in complexion and luster indicative of imminent death. Difference between shadow and luster is also explained in this chapter with characteristic features of shadows pertaining to each of ''pancha mahabhuta''. The chapter focuses on fatal prognostic features related to complexion and luster.
  −
  −
Keywords: shadow image, complexion, luster, ''chhaya, varna, prabha''.
  −
   
=== Introduction ===
 
=== Introduction ===
   Line 27: Line 35:  
</div>
 
</div>
 
===Sanskrit text, Transliteration and English Translation===
 
===Sanskrit text, Transliteration and English Translation===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 
 
पन्नरूपीयेन्द्रियोपक्रमः
   
अथातः पन्नरूपीयमिन्द्रियं व्याख्यास्यामः||१||
 
अथातः पन्नरूपीयमिन्द्रियं व्याख्यास्यामः||१||
 
   
 
   
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||  
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
athātaḥ pannarūpīyamindriyaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athātaḥ pannarūpīyamindriyaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
Line 40: Line 49:     
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 +
</div></div>
    
Now we shall expound the chapter on the signs of imminent death as indicated by the distortion of the image reflected in the pupil.[1-2]
 
Now we shall expound the chapter on the signs of imminent death as indicated by the distortion of the image reflected in the pupil.[1-2]
    
==== Loss of shadow image in eyes ====
 
==== Loss of shadow image in eyes ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
दृष्ट्यां यस्य विजानीयात् पन्नरूपां कुमारिकाम्|  
+
दृष्ट्यां यस्य विजानीयात् पन्नरूपां कुमारिकाम्| <br />
प्रतिच्छायामयीमक्ष्णोर्नैनमिच्छेच्चिकित्सितुम्||३||  
+
प्रतिच्छायामयीमक्ष्णोर्नैनमिच्छेच्चिकित्सितुम्||३|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
dr̥ṣṭyāṁ yasya vijānīyāt pannarūpāṁ kumārikām|  
+
dr̥ṣṭyāṁ yasya vijānīyāt pannarūpāṁ kumārikām| <br />
praticchāyāmayīmakṣṇōrnainamicchēccikitsitum||3||  
+
praticchāyāmayīmakṣṇōrnainamicchēccikitsitum||3|| <br />
   −
dRuShTyAM yasya vijAnIyAt pannarUpAM kumArikAm|  
+
dRuShTyAM yasya vijAnIyAt pannarUpAM kumArikAm| <br />
praticchAyAmayImakShNornainamiccheccikitsitum||3||  
+
praticchAyAmayImakShNornainamiccheccikitsitum||3|| <br />
 +
</div></div>
    
The condition in which loss of shadow image is observed in the pupil (eyes) of the patient, should be discarded for treatment.[3]
 
The condition in which loss of shadow image is observed in the pupil (eyes) of the patient, should be discarded for treatment.[3]
    
==== Features of fatal prognosis as per shadows ====
 
==== Features of fatal prognosis as per shadows ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
ज्योत्स्नायामातपे दीपे सलिलादर्शयोरपि|  
+
ज्योत्स्नायामातपे दीपे सलिलादर्शयोरपि| <br />
अङ्गेषु विकृता यस्य च्छाया प्रेतस्तथैव  सः||४||  
+
अङ्गेषु विकृता यस्य च्छाया प्रेतस्तथैव  सः||४|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
jyōtsnāyāmātapē dīpē salilādarśayōrapi|  
+
jyōtsnāyāmātapē dīpē salilādarśayōrapi| <br />
aṅgēṣu vikr̥tā yasya cchāyā prētastathaiva saḥ||4||
+
aṅgēṣu vikr̥tā yasya cchāyā prētastathaiva saḥ||4||<br />
   −
jyotsnAyAmAtape dIpe salilAdarshayorapi|  
+
jyotsnAyAmAtape dIpe salilAdarshayorapi| <br />
a~ggeShu vikRutA yasya cchAyA pretastathaiva saH||4||
+
a~ggeShu vikRutA yasya cchAyA pretastathaiva saH||4||<br />
 +
</div></div>
    
If any sorts of deformity observed in body parts in the shadow of the person in moonlight, sunlight, light of a lamp, water or mirror. He should be considered as dead. [4]
 
If any sorts of deformity observed in body parts in the shadow of the person in moonlight, sunlight, light of a lamp, water or mirror. He should be considered as dead. [4]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 +
छिन्ना भिन्नाऽऽकुला च्छाया हीना वाऽप्यधिकाऽपि वा| <br />
 +
नष्टा तन्वी द्विधा च्छिन्ना विकृता विशिरा च या||५|| <br />
   −
छिन्ना भिन्नाऽऽकुला च्छाया हीना वाऽप्यधिकाऽपि वा|  
+
एताश्चान्याश्च याः काश्चित् प्रतिच्छाया विगर्हिताः| <br />
नष्टा तन्वी द्विधा च्छिन्ना विकृता विशिरा च या||||  
+
सर्वा मुमूर्षतां ज्ञेया न चेल्लक्ष्यनिमित्तजाः|||| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
एताश्चान्याश्च याः काश्चित् प्रतिच्छाया विगर्हिताः|  
+
chinnā bhinnā''kulā cchāyā hīnā vā'pyadhikā'pi vā| <br />
सर्वा मुमूर्षतां ज्ञेया न चेल्लक्ष्यनिमित्तजाः||||  
+
naṣṭā tanvī dvidhā cchinnā vikr̥tā viśirā ca yā||5|| <br />
   −
chinnā bhinnā''kulā cchāyā hīnā vā'pyadhikā'pi vā|  
+
ētāścānyāśca yāḥ kāścit praticchāyā vigarhitāḥ| <br />
naṣṭā tanvī dvidhā cchinnā vikr̥tā viśirā ca yā||5||  
+
sarvā mumūrṣatāṁ jñēyā na cēllakṣyanimittajāḥ||6||<br />
   −
ētāścānyāśca yāḥ kāścit praticchāyā vigarhitāḥ|  
+
chinnA bhinnA~a~akulA cchAyA hInA vA~apyadhikA~api vA| <br />
sarvā mumūrṣatāṁ jñēyā na cēllakṣyanimittajāḥ||6||
+
naShTA tanvI dvidhA cchinnA vikRutA vishirA ca yA||5|| <br />
   −
chinnA bhinnA~a~akulA cchAyA hInA vA~apyadhikA~api vA|  
+
etAshcAnyAshca yAH kAshcit praticchAyA vigarhitAH| <br />
naShTA tanvI dvidhA cchinnA vikRutA vishirA ca yA||5||  
+
sarvA mumUrShatAM j~jeyA na cellakShyanimittajAH||6||<br />
 +
</div></div>
   −
etAshcAnyAshca yAH kAshcit praticchAyA vigarhitAH|
  −
sarvA mumUrShatAM j~jeyA na cellakShyanimittajAH||6||
   
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Observation of shadow of a patient as broken, torn, hazy, devoid of certain organs, seeing excess organs, not conspicuous, bifurcated, deformed and without head, such other similar abnormal shadows if develops without any apparent cause it is considered as severe morbidity.[5-6]
 
Observation of shadow of a patient as broken, torn, hazy, devoid of certain organs, seeing excess organs, not conspicuous, bifurcated, deformed and without head, such other similar abnormal shadows if develops without any apparent cause it is considered as severe morbidity.[5-6]
 
</div>
 
</div>
संस्थानेन प्रमाणेन वर्णेन प्रभया तथा|  
+
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
छाया विवर्तते यस्य स्वस्थोऽपि प्रेत एव सः||७||  
+
 
 +
संस्थानेन प्रमाणेन वर्णेन प्रभया तथा| <br />
 +
छाया विवर्तते यस्य स्वस्थोऽपि प्रेत एव सः||७|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
saṁsthānēna pramāṇēna varṇēna prabhayā tathā|  
+
saṁsthānēna pramāṇēna varṇēna prabhayā tathā| <br />
chāyā vivartatē yasya svasthō'pi prēta ēva saḥ||7||
+
chāyā vivartatē yasya svasthō'pi prēta ēva saḥ||7||<br />
   −
saMsthAnena pramANena varNena prabhayA tathA|  
+
saMsthAnena pramANena varNena prabhayA tathA| <br />
chAyA vivartate yasya svastho~api preta eva saH||7||  
+
chAyA vivartate yasya svastho~api preta eva saH||7||<br />
 +
</div></div>
    
Distortion of shadow in respect of changes in shape, measurement, colour and lustre should be considered as ominous sign even in healthy individual.[7]
 
Distortion of shadow in respect of changes in shape, measurement, colour and lustre should be considered as ominous sign even in healthy individual.[7]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
संस्थानमाकृतिर्ज्ञेया सुषमा विषमा च सा|  
+
संस्थानमाकृतिर्ज्ञेया सुषमा विषमा च सा| <br />
मध्यमल्पं महच्चोक्तं प्रमाणं त्रिविधं नृणाम्||८||  
+
मध्यमल्पं महच्चोक्तं प्रमाणं त्रिविधं नृणाम्||८|| <br />
   −
प्रतिप्रमाणसंस्थाना जलादर्शातपादिषु|  
+
प्रतिप्रमाणसंस्थाना जलादर्शातपादिषु| <br />
छाया या सा प्रतिच्छाया च्छाया वर्णप्रभाश्रया||९||
+
छाया या सा प्रतिच्छाया च्छाया वर्णप्रभाश्रया||९||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
saṁsthānamākr̥tirjñēyā suṣamā viṣamā ca sā|  
+
saṁsthānamākr̥tirjñēyā suṣamā viṣamā ca sā|<br />
madhyamalpaṁ mahaccōktaṁ pramāṇaṁ trividhaṁ nr̥ṇām||8||  
+
madhyamalpaṁ mahaccōktaṁ pramāṇaṁ trividhaṁ nr̥ṇām||8|| <br />
   −
pratipramāṇasaṁsthānā jalādarśātapādiṣu|  
+
pratipramāṇasaṁsthānā jalādarśātapādiṣu| <br />
chāyā yā sā praticchāyā cchāyā varṇaprabhāśrayā||9||
+
chāyā yā sā praticchāyā cchāyā varṇaprabhāśrayā||9||<br />
   −
saMsthAnamAkRutirj~jeyA suShamA viShamA ca sA|  
+
saMsthAnamAkRutirj~jeyA suShamA viShamA ca sA| <br />
madhyamalpaM mahaccoktaMpramANaM trividhaM nRuNAm||8||  
+
madhyamalpaM mahaccoktaMpramANaM trividhaM nRuNAm||8|| <br />
 +
 
 +
pratipramANasaMsthAnA jalAdarshAtapAdiShu| <br />
 +
chAyA yA sA praticchAyA cchAyA varNaprabhAshrayA||9|| <br />
 +
</div></div>
   −
pratipramANasaMsthAnA jalAdarshAtapAdiShu|
  −
chAyA yA sA praticchAyA cchAyA varNaprabhAshrayA||9||
   
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
The term ''sansthana'' means shape which may be symmetrical or asymmetrical.
 
The term ''sansthana'' means shape which may be symmetrical or asymmetrical.
Line 122: Line 150:  
</div>
 
</div>
 
==== Features of Shadow of ''Pancha-Mahabhuta'' ====
 
==== Features of Shadow of ''Pancha-Mahabhuta'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
खादीनां पञ्च पञ्चानां छाया विविधलक्षणाः|  
+
खादीनां पञ्च पञ्चानां छाया विविधलक्षणाः| <br />
नाभसी निर्मला नीला सस्नेहा सप्रभेव च||१०||  
+
नाभसी निर्मला नीला सस्नेहा सप्रभेव च||१०|| <br />
   −
रूक्षा श्यावारुणा या तु वायवी सा हतप्रभा|  
+
रूक्षा श्यावारुणा या तु वायवी सा हतप्रभा| <br />
विशुद्धरक्ता त्वाग्नेयी दीप्ताभा दर्शनप्रिया||११||  
+
विशुद्धरक्ता त्वाग्नेयी दीप्ताभा दर्शनप्रिया||११|| <br />
   −
शुद्धवैदूर्यविमला सुस्निग्धा चाम्भसी मता|  
+
शुद्धवैदूर्यविमला सुस्निग्धा चाम्भसी मता| <br />
स्थिरा स्निग्धा  घना श्लक्ष्णा श्यामा श्वेता च पार्थिवी||१२||  
+
स्थिरा स्निग्धा  घना श्लक्ष्णा श्यामा श्वेता च पार्थिवी||१२|| <br />
   −
वायवी गर्हिता त्वासां चतस्रः स्युः सुखोदयाः  |  
+
वायवी गर्हिता त्वासां चतस्रः स्युः सुखोदयाः  | <br />
वायवी तु विनाशाय क्लेशाय महतेऽपि वा||१३||  
+
वायवी तु विनाशाय क्लेशाय महतेऽपि वा||१३|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
khādīnāṁ pañca pañcānāṁ chāyā vividhalakṣaṇāḥ|  
+
khādīnāṁ pañca pañcānāṁ chāyā vividhalakṣaṇāḥ| <br />
nābhasī nirmalā nīlā sasnēhā saprabhēva ca||10||  
+
nābhasī nirmalā nīlā sasnēhā saprabhēva ca||10|| <br />
   −
rūkṣā śyāvāruṇā yā tu vāyavī sā hataprabhā|  
+
rūkṣā śyāvāruṇā yā tu vāyavī sā hataprabhā| <br />
viśuddharaktā tvāgnēyī dīptābhā darśanapriyā||11||  
+
viśuddharaktā tvāgnēyī dīptābhā darśanapriyā||11|| <br />
   −
śuddhavaidūryavimalā susnigdhā cāmbhasī matā|  
+
śuddhavaidūryavimalā susnigdhā cāmbhasī matā| <br />
sthirā snigdhā  ghanā ślakṣṇā śyāmā śvētā ca pārthivī||12||  
+
sthirā snigdhā  ghanā ślakṣṇā śyāmā śvētā ca pārthivī||12|| <br />
   −
vāyavī garhitā tvāsāṁ catasraḥ syuḥ sukhōdayāḥ |  
+
vāyavī garhitā tvāsāṁ catasraḥ syuḥ sukhōdayāḥ | <br />
vāyavī tu vināśāya klēśāya mahatē'pi vā||13||  
+
vāyavī tu vināśāya klēśāya mahatē'pi vā||13|| <br />
   −
khAdInAM pa~jca pa~jcAnAM chAyA vividhalakShaNAH|  
+
khAdInAM pa~jca pa~jcAnAM chAyA vividhalakShaNAH| <br />
nAbhasI nirmalA nIlA sasnehA saprabheva ca||10||  
+
nAbhasI nirmalA nIlA sasnehA saprabheva ca||10|| <br />
   −
rUkShA shyAvAruNA yA tu vAyavI sA hataprabhA|  
+
rUkShA shyAvAruNA yA tu vAyavI sA hataprabhA| <br />
vishuddharaktA tvAgneyI dIptAbhA darshanapriyA||11||  
+
vishuddharaktA tvAgneyI dIptAbhA darshanapriyA||11||<br />
   −
shuddhavaidUryavimalA susnigdhA cAmbhasI matA|  
+
shuddhavaidUryavimalA susnigdhA cAmbhasI matA| <br />
sthirA snigdhAghanA shlakShNA shyAmA shvetA ca pArthivI||12||  
+
sthirA snigdhAghanA shlakShNA shyAmA shvetA ca pArthivI||12|| <br />
   −
vAyavI garhitA tvAsAM catasraH syuH sukhodayAH  |  
+
vAyavI garhitA tvAsAM catasraH syuH sukhodayAH  | <br />
vAyavI tu vinAshAya kleshAya mahate~api vA||13||
+
vAyavI tu vinAshAya kleshAya mahate~api vA||13||<br />
 +
</div></div>
    
The following are the distinctive characteristic features of shadows pertaining to each of the five great elements.
 
The following are the distinctive characteristic features of shadows pertaining to each of the five great elements.
Line 179: Line 210:     
The shadow pertaining to ''vayu bhuta'' is of inferior in nature whereas the remaining four are indicative of pleasure and happiness. ''Vayu bhuta'' shadows indicative of great calamities and miseries.[10-13]
 
The shadow pertaining to ''vayu bhuta'' is of inferior in nature whereas the remaining four are indicative of pleasure and happiness. ''Vayu bhuta'' shadows indicative of great calamities and miseries.[10-13]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 +
स्यात्तैजसी प्रभा सर्वा सा तु सप्तविधा स्मृता| <br />
 +
रक्ता पीता सिता श्यावा हरिता पाण्डुराऽसिता||१४|| <br />
   −
स्यात्तैजसी प्रभा सर्वा सा तु सप्तविधा स्मृता|  
+
तासां याः स्युर्विकासिन्यः स्निग्धाश्च विपुलाश्च याः| <br />
रक्ता पीता सिता श्यावा हरिता पाण्डुराऽसिता||१४||  
+
ताः शुभा रूक्षमलिनाः सङ्क्षिप्ताश्चाशुभोदयाः  ||१५|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
तासां याः स्युर्विकासिन्यः स्निग्धाश्च विपुलाश्च याः|  
+
syāttaijasī prabhā sarvā sā tu saptavidhā smr̥tā| <br />
ताः शुभा रूक्षमलिनाः सङ्क्षिप्ताश्चाशुभोदयाः  ||१५||  
+
raktā pītā sitā śyāvā haritā pāṇḍurā'sitā||14|| <br />
   −
syāttaijasī prabhā sarvā sā tu saptavidhā smr̥tā|  
+
tāsāṁ yāḥ syurvikāsinyaḥ snigdhāśca vipulāśca yāḥ| <br />
raktā pītā sitā śyāvā haritā pāṇḍurā'sitā||14||  
+
tāḥ śubhā rūkṣamalināḥ saṅkṣiptāścāśubhōdayāḥ ||15|| <br />
   −
tāsāṁ yāḥ syurvikāsinyaḥ snigdhāśca vipulāśca yāḥ|  
+
syAttaijasI prabhA sarvA sA tu saptavidhA smRutA| <br />
tāḥ śubhā rūkṣamalināḥ saṅkṣiptāścāśubhōdayāḥ ||15||  
+
raktA pItA sitA shyAvA haritA pANDurA~asitA||14|| <br />
   −
syAttaijasI prabhA sarvA sA tu saptavidhA smRutA|  
+
tAsAM yAH syurvikAsinyaH snigdhAshca vipulAshca yAH| <br />
raktA pItA sitA shyAvA haritA pANDurA~asitA||14||  
+
tAH shubhA rUkShamalinAH sa~gkShiptAshcAshubhodayAH||15|| <br />
 +
</div></div>
   −
tAsAM yAH syurvikAsinyaH snigdhAshca vipulAshca yAH|
  −
tAH shubhA rUkShamalinAH sa~gkShiptAshcAshubhodayAH||15||
   
<div style="text-align:justify;">  
 
<div style="text-align:justify;">  
 
All varieties of  luster are constituted of ''tejas bhuta''. They are classified as seven type’s namely red, yellow, white, brown, green, pale yellowish and black. Of them which are emanative, unctuous, and dense are auspicious and those others which are dry, dirty and thin are inauspicious.[14-15]
 
All varieties of  luster are constituted of ''tejas bhuta''. They are classified as seven type’s namely red, yellow, white, brown, green, pale yellowish and black. Of them which are emanative, unctuous, and dense are auspicious and those others which are dry, dirty and thin are inauspicious.[14-15]
 
</div>
 
</div>
 
==== Difference between ''Chhaya'' (shadow) and ''Prabha''(lustre) ====
 
==== Difference between ''Chhaya'' (shadow) and ''Prabha''(lustre) ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 +
वर्णमाक्रामति च्छाया भास्तु  वर्णप्रकाशिनी| <br />
 +
आसन्ना लक्ष्यते च्छाया भाः प्रकृष्टा  प्रकाशते||१६||<br />
   −
वर्णमाक्रामति च्छाया भास्तु  वर्णप्रकाशिनी|  
+
नाच्छायो नाप्रभः कश्चिद्विशेषाश्चिह्नयन्ति तु| <br />
आसन्ना लक्ष्यते च्छाया भाः प्रकृष्टा  प्रकाशते||१६||  
+
नृणां शुभाशुभोत्पत्तिं काले छायाप्रभाश्रयाः||१७|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
नाच्छायो नाप्रभः कश्चिद्विशेषाश्चिह्नयन्ति तु|  
+
varṇamākrāmati cchāyā bhāstu  varṇaprakāśinī| <br />
नृणां शुभाशुभोत्पत्तिं काले छायाप्रभाश्रयाः||१७||  
+
āsannā lakṣyatē cchāyā bhāḥ prakr̥ṣṭā  prakāśatē||16|| <br />
   −
varṇamākrāmati cchāyā bhāstu  varṇaprakāśinī|  
+
nācchāyō nāprabhaḥ kaścidviśēṣāścihnayanti tu| <br />
āsannā lakṣyatē cchāyā bhāḥ prakr̥ṣṭā  prakāśatē||16||  
+
nr̥ṇāṁ śubhāśubhōtpattiṁ kālē chāyāprabhāśrayāḥ||17||<br />
   −
nācchāyō nāprabhaḥ kaścidviśēṣāścihnayanti tu|  
+
varNamAkrAmati cchAyA bhAstu  varNaprakAshinI| <br />
nr̥ṇāṁ śubhāśubhōtpattiṁ kālē chāyāprabhāśrayāḥ||17||
+
AsannA lakShyate cchAyA bhAH prakRuShTA  prakAshate||16|| <br />
   −
varNamAkrAmati cchAyA bhAstu  varNaprakAshinI|  
+
nAcchAyo nAprabhaH kashcidvisheShAshcihnayanti tu| <br />
AsannA lakShyate cchAyA bhAH prakRuShTA  prakAshate||16||  
+
nRuNAM shubhAshubhotpattiM kAle chAyAprabhAshrayAH||17|| <br />
 +
</div></div>
   −
nAcchAyo nAprabhaH kashcidvisheShAshcihnayanti tu|
  −
nRuNAM shubhAshubhotpattiM kAle chAyAprabhAshrayAH||17||
   
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
The shadow decreases the complexion of the body whereas the lustre illuminates. The shadow can be observed from nearby whereas lustre illuminates from a distance. There is nothing devoid of lustre or shadow. Certain distinctive features of the shadow and the lustre when mature indicates emergence of inauspicious or auspicious results in relation to human beings. [16-17]
 
The shadow decreases the complexion of the body whereas the lustre illuminates. The shadow can be observed from nearby whereas lustre illuminates from a distance. There is nothing devoid of lustre or shadow. Certain distinctive features of the shadow and the lustre when mature indicates emergence of inauspicious or auspicious results in relation to human beings. [16-17]
 
</div>
 
</div>
 
==== Fatal signs ====
 
==== Fatal signs ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
कामलाऽक्ष्णोर्मुखं पूर्णं शङ्खयोर्मुक्तमांसता|  
+
कामलाऽक्ष्णोर्मुखं पूर्णं शङ्खयोर्मुक्तमांसता| <br />
सन्त्रासश्चोष्णगात्रत्वं  यस्य तं परिवर्जयेत्||१८||  
+
सन्त्रासश्चोष्णगात्रत्वं  यस्य तं परिवर्जयेत्||१८|| <br />
   −
उत्थाप्यमानः शयनात् प्रमोहं याति यो नरः|  
+
उत्थाप्यमानः शयनात् प्रमोहं याति यो नरः| <br />
मुहुर्मुहुर्न सप्ताहं स जीवति विकत्थनः ||१९||  
+
मुहुर्मुहुर्न सप्ताहं स जीवति विकत्थनः ||१९|| <br />
   −
संसृष्टा व्याधयो यस्य प्रतिलोमानुलोमगाः|  
+
संसृष्टा व्याधयो यस्य प्रतिलोमानुलोमगाः| <br />
व्यापन्ना ग्रहणी प्रायः सोऽर्धमासं न जीवति||२०||  
+
व्यापन्ना ग्रहणी प्रायः सोऽर्धमासं न जीवति||२०|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
kāmalā'kṣṇōrmukhaṁ pūrṇaṁ śaṅkhayōrmuktamāṁsatā|  
+
kāmalā'kṣṇōrmukhaṁ pūrṇaṁ śaṅkhayōrmuktamāṁsatā| <br />
santrāsaścōṣṇagātratvaṁ  yasya taṁ parivarjayēt||18||  
+
santrāsaścōṣṇagātratvaṁ  yasya taṁ parivarjayēt||18|| <br />
   −
utthāpyamānaḥ śayanāt pramōhaṁ yāti yō naraḥ|  
+
utthāpyamānaḥ śayanāt pramōhaṁ yāti yō naraḥ| <br />
muhurmuhurna saptāhaṁ sa jīvati vikatthanaḥ  ||19||  
+
muhurmuhurna saptāhaṁ sa jīvati vikatthanaḥ  ||19|| <br />
   −
saṁsr̥ṣṭā vyādhayō yasya pratilōmānulōmagāḥ|  
+
saṁsr̥ṣṭā vyādhayō yasya pratilōmānulōmagāḥ| <br />
vyāpannā grahaṇī prāyaḥ sō'rdhamāsaṁ na jīvati||20||  
+
vyāpannā grahaṇī prāyaḥ sō'rdhamāsaṁ na jīvati||20|| <br />
   −
kAmalA~akShNormukhaM pUrNaM sha~gkhayormuktamAMsatA|  
+
kAmalA~akShNormukhaM pUrNaM sha~gkhayormuktamAMsatA| <br />
santrAsashcoShNagAtratvaM  yasya taM parivarjayet||18||  
+
santrAsashcoShNagAtratvaM  yasya taM parivarjayet||18|| <br />
   −
utthApyamAnaH shayanAt pramohaM yAti yo naraH|  
+
utthApyamAnaH shayanAt pramohaM yAti yo naraH| <br />
muhurmuhurna saptAhaM sa jIvati vikatthanaH  ||19||  
+
muhurmuhurna saptAhaM sa jIvati vikatthanaH  ||19|| <br />
 +
 
 +
saMsRuShTA vyAdhayo yasya pratilomAnulomagAH| <br />
 +
vyApannA grahaNI prAyaH so~ardhamAsaM na jIvati||20|| <br />
 +
</div></div>
   −
saMsRuShTA vyAdhayo yasya pratilomAnulomagAH|
  −
vyApannA grahaNI prAyaH so~ardhamAsaM na jIvati||20||
   
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Patient who is suffering from ''kamala'', swelling of face, wasting in temples and terrifying appearance with high fever such patient should be discarded for management.
 
Patient who is suffering from ''kamala'', swelling of face, wasting in temples and terrifying appearance with high fever such patient should be discarded for management.
Line 256: Line 299:  
The patient afflicted with multiple ''doshas'' having movements  in upward, downward both directions along with disordered ''grahani''(Duodenum and Small intestine) cannot survive for longer than for a fortnight.[18-20]
 
The patient afflicted with multiple ''doshas'' having movements  in upward, downward both directions along with disordered ''grahani''(Duodenum and Small intestine) cannot survive for longer than for a fortnight.[18-20]
 
</div>
 
</div>
उपरुद्धस्य रोगेण कर्शितस्याल्पमश्नतः|  
+
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
बहु मूत्रपुरीषं स्याद्यस्य तं परिवर्जयेत्||२१||  
+
 
 +
उपरुद्धस्य रोगेण कर्शितस्याल्पमश्नतः| <br />
 +
बहु मूत्रपुरीषं स्याद्यस्य तं परिवर्जयेत्||२१|| <br />
 +
 
 +
दुर्बलो बहु भुङ्क्ते यः प्राग्भुक्तादन्नमातुरः  | <br />
 +
अल्पमूत्रपुरीषश्च यथा प्रेतस्तथैव सः||२२|| <br />
   −
दुर्बलो बहु भुङ्क्ते यः प्राग्भुक्तादन्नमातुरः |  
+
इष्टं च गुणसम्पन्नमन्नमश्नाति यो नरः| <br />
अल्पमूत्रपुरीषश्च यथा प्रेतस्तथैव सः||२२||  
+
शश्वच्च बलवर्णाभ्यां हीयते न स जीवति||२३|| <br />
   −
इष्टं च गुणसम्पन्नमन्नमश्नाति  यो नरः|  
+
प्रकूजति प्रश्वसिति शिथिलं चातिसार्यते| <br />
शश्वच्च बलवर्णाभ्यां हीयते न स जीवति||२३||  
+
बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२४|| <br />
   −
प्रकूजति प्रश्वसिति शिथिलं चातिसार्यते|  
+
ह्रस्वं च यः प्रश्वसिति व्याविद्धं स्पन्दते च यः| <br />
बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२४||  
+
मृतमेव तमात्रेयो व्याचचक्षे पुनर्वसुः||२५|| <br />
   −
ह्रस्वं च यः प्रश्वसिति व्याविद्धं स्पन्दते च यः|  
+
ऊर्ध्वं च यः प्रश्वसिति श्लेष्मणा चाभिभूयते| <br />
मृतमेव तमात्रेयो व्याचचक्षे पुनर्वसुः||२५||  
+
हीनवर्णबलाहारो यो नरो न स जीवति||२६|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
ऊर्ध्वं च यः प्रश्वसिति श्लेष्मणा चाभिभूयते|  
+
uparuddhasya rōgēṇa karśitasyālpamaśnataḥ| <br />
हीनवर्णबलाहारो यो नरो न स जीवति||२६||  
+
bahu mūtrapurīṣaṁ syādyasya taṁ parivarjayēt||21|| <br />
   −
uparuddhasya rōgēṇa karśitasyālpamaśnataḥ|  
+
durbalō bahu bhuṅktē yaḥ prāgbhuktādannamāturaḥ  | <br />
bahu mūtrapurīṣaṁ syādyasya taṁ parivarjayēt||21||  
+
alpamūtrapurīṣaśca yathā prētastathaiva saḥ||22|| <br />
   −
durbalō bahu bhuṅktē yaḥ prāgbhuktādannamāturaḥ |  
+
iṣṭaṁ ca guṇasampannamannamaśnāti yō naraḥ| <br />
alpamūtrapurīṣaśca yathā prētastathaiva saḥ||22||  
+
śaśvacca balavarṇābhyāṁ hīyatē na sa jīvati||23|| <br />
   −
iṣṭaṁ ca guṇasampannamannamaśnāti  yō naraḥ|  
+
prakūjati praśvasiti śithilaṁ cātisāryatē| <br />
śaśvacca balavarṇābhyāṁ hīyatē na sa jīvati||23||  
+
balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||24|| <br />
   −
prakūjati praśvasiti śithilaṁ cātisāryatē|  
+
hrasvaṁ ca yaḥ praśvasiti vyāviddhaṁ spandatē ca yaḥ| <br />
balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||24||  
+
mr̥tamēva tamātrēyō vyācacakṣē punarvasuḥ||25|| <br />
   −
hrasvaṁ ca yaḥ praśvasiti vyāviddhaṁ spandatē ca yaḥ|  
+
ūrdhvaṁ ca yaḥ praśvasiti ślēṣmaṇā cābhibhūyatē| <br />
mr̥tamēva tamātrēyō vyācacakṣē punarvasuḥ||25||  
+
hīnavarṇabalāhārō yō narō na sa jīvati||26|| <br />
   −
ūrdhvaṁ ca yaḥ praśvasiti ślēṣmaṇā cābhibhūyatē|  
+
uparuddhasya rogeNa karshitasyAlpamashnataH| <br />
hīnavarṇabalāhārō yō narō na sa jīvati||26||  
+
bahu mUtrapurIShaM syAdyasya taM parivarjayet||21|| <br />
   −
uparuddhasya rogeNa karshitasyAlpamashnataH|  
+
durbalo bahu bhu~gkte yaH prAgbhuktAdannamAturaH  | <br />
bahu mUtrapurIShaM syAdyasya taM parivarjayet||21||  
+
alpamUtrapurIShashca yathA pretastathaiva saH||22|| <br />
   −
durbalo bahu bhu~gkte yaH prAgbhuktAdannamAturaH  |  
+
iShTaM ca guNasampannamannamashnAti yo naraH| <br />
alpamUtrapurIShashca yathA pretastathaiva saH||22||  
+
shashvacca balavarNAbhyAM hIyate na sa jIvati||23|| <br />
   −
iShTaM ca guNasampannamannamashnAti yo naraH|  
+
prakUjati prashvasiti shithilaM cAtisAryate| <br />
shashvacca balavarNAbhyAM hIyate na sa jIvati||23||  
+
balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||24|| <br />
   −
prakUjati prashvasiti shithilaM cAtisAryate|  
+
hrasvaM ca yaH prashvasiti vyAviddhaM spandate ca yaH| <br />
balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||24||  
+
mRutameva tamAtreyo vyAcacakShe punarvasuH||25|| <br />
   −
hrasvaM ca yaH prashvasiti vyAviddhaM spandate ca yaH|  
+
UrdhvaM ca yaH prashvasiti shleShmaNA cAbhibhUyate| <br />
mRutameva tamAtreyo vyAcacakShe punarvasuH||25||  
+
hInavarNabalAhAro yo naro na sa jIvati||26||<br />
 +
</div></div>
   −
UrdhvaM ca yaH prashvasiti shleShmaNA cAbhibhUyate|
  −
hInavarNabalAhAro yo naro na sa jIvati||26||
   
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Consumption of little quantity of food by emaciated person but excretes large amount of urine and stool should be discarded for management.  
 
Consumption of little quantity of food by emaciated person but excretes large amount of urine and stool should be discarded for management.  
Line 319: Line 367:  
Person who is suffering from respiratory distress with abundance of ''kapha'' along with diminution of complexion, strength and less intake of food will not survive for longer.[21-26]
 
Person who is suffering from respiratory distress with abundance of ''kapha'' along with diminution of complexion, strength and less intake of food will not survive for longer.[21-26]
 
</div>
 
</div>
ऊर्ध्वाग्रे नयने यस्य मन्ये  चारतकम्पने|  
+
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२७||  
+
 
 +
ऊर्ध्वाग्रे नयने यस्य मन्ये  चारतकम्पने| <br />
 +
बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२७|| <br />
 +
 
 +
यस्य गण्डावुपचितौ ज्वरकासौ च दारुणौ| <br />
 +
शूली प्रद्वेष्टि चाप्यन्नं तस्मिन् कर्म न सिध्यति||२८|| <br />
   −
यस्य गण्डावुपचितौ ज्वरकासौ दारुणौ|  
+
व्यावृत्तमूर्धजिह्वास्यो  भ्रुवौ यस्य च विच्युते| <br />
शूली प्रद्वेष्टि चाप्यन्नं तस्मिन् कर्म न सिध्यति||२८||  
+
कण्टकैश्चाचिता जिह्वा यथा प्रेतस्तथैव सः||२९|| <br />
   −
व्यावृत्तमूर्धजिह्वास्यो  भ्रुवौ यस्य च विच्युते|  
+
शेफश्चात्यर्थमुत्सिक्तं निःसृतौ वृषणौ भृशम्| <br />
कण्टकैश्चाचिता जिह्वा यथा प्रेतस्तथैव सः||२९||  
+
अतश्चैव विपर्यासो विकृत्या प्रेतलक्षणम्||३०|| <br />
   −
शेफश्चात्यर्थमुत्सिक्तं निःसृतौ वृषणौ भृशम्|  
+
निचितं यस्य मांसं स्यात्त्वगस्थिष्वेव  दृश्यते| <br />
अतश्चैव विपर्यासो विकृत्या प्रेतलक्षणम्||३०||  
+
क्षीणस्यानश्नतस्तस्य मासमायुः परं भवेत्||३१|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
निचितं यस्य मांसं स्यात्त्वगस्थिष्वेव दृश्यते|  
+
ūrdhvāgrē nayanē yasya manyē cāratakampanē| <br />
क्षीणस्यानश्नतस्तस्य मासमायुः परं भवेत्||३१||  
+
balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||27|| <br />
   −
ūrdhvāgrē nayanē yasya manyē  cāratakampanē|  
+
yasya gaṇḍāvupacitau jvarakāsau ca dāruṇau| <br />
balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||27||  
+
śūlī pradvēṣṭi cāpyannaṁ tasmin karma na sidhyati||28|| <br />
   −
yasya gaṇḍāvupacitau jvarakāsau ca dāruṇau|  
+
vyāvr̥ttamūrdhajihvāsyō  bhruvau yasya ca vicyutē| <br />
śūlī pradvēṣṭi cāpyannaṁ tasmin karma na sidhyati||28||  
+
kaṇṭakaiścācitā jihvā yathā prētastathaiva saḥ||29|| <br />
   −
vyāvr̥ttamūrdhajihvāsyō  bhruvau yasya ca vicyutē|  
+
śēphaścātyarthamutsiktaṁ niḥsr̥tau vr̥ṣaṇau bhr̥śam| <br />
kaṇṭakaiścācitā jihvā yathā prētastathaiva saḥ||29||  
+
ataścaiva viparyāsō vikr̥tyā prētalakṣaṇam||30|| <br />
   −
śēphaścātyarthamutsiktaṁ niḥsr̥tau vr̥ṣaṇau bhr̥śam|  
+
nicitaṁ yasya māṁsaṁ syāttvagasthiṣvēva  dr̥śyatē| <br />
ataścaiva viparyāsō vikr̥tyā prētalakṣaṇam||30||  
+
kṣīṇasyānaśnatastasya māsamāyuḥ paraṁ bhavēt||31|| <br />
   −
nicitaṁ yasya māṁsaṁ syāttvagasthiṣvēva dr̥śyatē|  
+
UrdhvAgre nayane yasya manye cAratakampane| <br />
kṣīṇasyānaśnatastasya māsamāyuḥ paraṁ bhavēt||31||  
+
balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||27|| <br />
   −
UrdhvAgre nayane yasya manye  cAratakampane|  
+
yasya gaNDAvupacitau jvarakAsau ca dAruNau| <br />
balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||27||  
+
shUlI pradveShTi cApyannaM tasmin karma na sidhyati||28|| <br />
   −
yasya gaNDAvupacitau jvarakAsau ca dAruNau|  
+
vyAvRuttamUrdhajihvAsyo  bhruvau yasya ca vicyute| <br />
shUlI pradveShTi cApyannaM tasmin karma na sidhyati||28||  
+
kaNTakaishcAcitA jihvA yathA pretastathaiva saH||29|| <br />
   −
vyAvRuttamUrdhajihvAsyo  bhruvau yasya ca vicyute|  
+
shephashcAtyarthamutsiktaM niHsRutau vRuShaNau bhRusham| <br />
kaNTakaishcAcitA jihvA yathA pretastathaiva saH||29||  
+
atashcaiva viparyAso vikRutyA pretalakShaNam||30|| <br />
   −
shephashcAtyarthamutsiktaM niHsRutau vRuShaNau bhRusham|  
+
nicitaM yasya mAMsaM syAttvagasthiShveva  dRushyate| <br />
atashcaiva viparyAso vikRutyA pretalakShaNam||30||  
+
kShINasyAnashnatastasya mAsamAyuH paraM bhavet||31|| <br />
 +
</div></div>
   −
nicitaM yasya mAMsaM syAttvagasthiShveva  dRushyate|
  −
kShINasyAnashnatastasya mAsamAyuH paraM bhavet||31||
   
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
A weak, thirsty and dryness of mouth suffers from rigid and upward look of the eyes and persistent throbbing of the carotid region of the neck, will not survive for long.
 
A weak, thirsty and dryness of mouth suffers from rigid and upward look of the eyes and persistent throbbing of the carotid region of the neck, will not survive for long.
Line 374: Line 427:  
</div>
 
</div>
 
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
तत्र श्लोकः-  
+
तत्र श्लोकः- <br />
इदं लिङ्गमरिष्टाख्यमनेकमभिजज्ञिवान्|  
+
इदं लिङ्गमरिष्टाख्यमनेकमभिजज्ञिवान्| <br />
आयुर्वेदविदित्याख्यां लभते कुशलो जनः||३२||
+
आयुर्वेदविदित्याख्यां लभते कुशलो जनः||३२||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
tatra ślōkaḥ-  
+
tatra ślōkaḥ- <br />
idaṁ liṅgamariṣṭākhyamanēkamabhijajñivān|  
+
idaṁ liṅgamariṣṭākhyamanēkamabhijajñivān| <br />
āyurvēdavidityākhyāṁ labhatē kuśalō janaḥ||32||
+
āyurvēdavidityākhyāṁ labhatē kuśalō janaḥ||32||<br />
   −
tatra shlokaH-  
+
tatra shlokaH- <br />
idaM li~ggamariShTAkhyamanekamabhijaj~jivAn|  
+
idaM li~ggamariShTAkhyamanekamabhijaj~jivAn| <br />
AyurvedavidityAkhyAM labhate kushalo janaH||32||
+
[[Ayurveda]]vidityAkhyAM labhate kushalo janaH||32||<br />
 +
</div></div>
    
To summarize:
 
To summarize:
Line 391: Line 447:  
Who is well versed with the observation of above signs and symptoms which indicates imminent death, is entitled to be known as intelligent physician. [32]
 
Who is well versed with the observation of above signs and symptoms which indicates imminent death, is entitled to be known as intelligent physician. [32]
   −
=== ''Tattva Vimarsha'' ===
+
=== ''Tattva Vimarsha'' / Fundamental Principles===
    
*Shadow image in pupils, changes in complexion and luster should be examined to assess prognosis.  
 
*Shadow image in pupils, changes in complexion and luster should be examined to assess prognosis.  
 
*Perception of distorted images of body parts or their absence are ominous signs.
 
*Perception of distorted images of body parts or their absence are ominous signs.
   −
=== ''Vidhi Vimarsha'' ===
+
=== ''Vidhi Vimarsha'' / Applied Inferences===
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
==== Role of ''Pancha-mahabhuta'' in complexion and luster ====
 
==== Role of ''Pancha-mahabhuta'' in complexion and luster ====

Navigation menu