Changes

Jump to navigation Jump to search
15 bytes added ,  08:14, 28 March 2018
Line 200: Line 200:  
atishItasnigdharUkShoShNagurukharakaThinaviShamaviruddhAsAtmyabhojanAdabhojanAtkAlAtItabhojanAd yatki~jcidabhyavaharaNAtpraduShTamadyapAnIyapAnAdatimadyapAnAdasaMshodhanAt pratikarmaNAMviShamagamanAdanupacArAjjvalanAdityapavanasalilAtisevanAdasvapnA-datisvapnAdvegavidhAraNAdRutuviparyayAdayathAbalamArambhAdbhayashokacittodvegAtiyogAtkRumishoShajvarArshovikArAtikarShaNAdvA vyApannAgnestrayo doShAH prakupitA bhUyaevAgnimupahatya pakvAshayamanupravishyAtIsAraM sarvadoShali~ggaM janayanti||8||  
 
atishItasnigdharUkShoShNagurukharakaThinaviShamaviruddhAsAtmyabhojanAdabhojanAtkAlAtItabhojanAd yatki~jcidabhyavaharaNAtpraduShTamadyapAnIyapAnAdatimadyapAnAdasaMshodhanAt pratikarmaNAMviShamagamanAdanupacArAjjvalanAdityapavanasalilAtisevanAdasvapnA-datisvapnAdvegavidhAraNAdRutuviparyayAdayathAbalamArambhAdbhayashokacittodvegAtiyogAtkRumishoShajvarArshovikArAtikarShaNAdvA vyApannAgnestrayo doShAH prakupitA bhUyaevAgnimupahatya pakvAshayamanupravishyAtIsAraM sarvadoShali~ggaM janayanti||8||  
   −
The causative factors of sannipataja atisara (diarrhoea caused by the simultaneous vitiation of all the three doshas) are as follows:  
+
The causative factors of ''sannipataja atisara'' (diarrhea caused by the simultaneous vitiation of all the three ''doshas'') are as follows:  
Intake of excessively cold, unctuous, ununctuous, hot, heavy, coarse and hard ingredients;
+
*Intake of excessively cold, unctuous, ununctuous, hot, heavy, coarse and hard ingredients;
Intake of irregular meals, ingredients of food having mutually contradictory properties and unwholesome food;
+
*Intake of irregular meals, ingredients of food having mutually contradictory properties and unwholesome food;
Intake of food long after the scheduled time;
+
*Intake of food long after the scheduled time;
Intake of food without caring for its wholesomeness or otherwise;
+
*Intake of food without caring for its wholesomeness or otherwise;
Drinking of alcohol and other drinks which are “polluted”, toxic or harmful;
+
*Drinking of alcohol and other drinks which are “polluted”, toxic or harmful;
Drinking of alcohol in excess;  
+
*Drinking of alcohol in excess;  
Not resorting to elimination therapies (in appropriate seasons);
+
*Not resorting to elimination therapies (in appropriate seasons);
Inappropriate administration or non-administration of therapeutics;  
+
*Inappropriate administration or non-administration of therapeutics;  
Excessive exposure to fire, hot rays of the sun, strong wind and bath etc., in strong current of water;
+
*Excessive exposure to fire, hot rays of the sun, strong wind and bath etc., in strong current of water;
Not sleeping or sleeping in excess;
+
*Not sleeping or sleeping in excess;
Suppression of natural urges;  
+
*Suppression of natural urges;  
Not resorting to appropriate regimens during different seasons,
+
*Not resorting to appropriate regimens during different seasons,
Over courageous attitude;
+
*Over courageous attitude;
Excessive exposure to fear, grief and anxiety; and  
+
*Excessive exposure to fear, grief and anxiety; and  
Excessive emaciation due to worm-infection, consumption, fever and piles (bleeding).
+
*Excessive emaciation due to worm-infection, consumption, fever and piles (bleeding).
Because of the above mentioned causative factors, agni (power of digestion) gets vitiated as a result of which all the three doshas get aggravated. These aggravated doshas in turn further afflict the agni, and having entered into pakvāshaya (colon) cause sannipataja atisara. [8]
+
 
Signs and symptoms of sannipataja atisara:
+
Because of the above mentioned causative factors, ''agni'' (power of digestion) gets vitiated as a result of which all the three ''doshas'' get aggravated. These aggravated ''doshas'' in turn further afflict the ''agni'', and having entered into ''pakvashaya'' (colon) cause ''sannipataja atisara''. [8]
 +
 
 +
==== Signs and symptoms of ''sannipataja atisara'' ====
 +
 
 
अपिचशोणितादीन्धातूनतिप्रकृष्टं[१]दूषयन्तोधातुदोषस्वभावकृतानतीसारवर्णानुपदर्शयन्ति |  
 
अपिचशोणितादीन्धातूनतिप्रकृष्टं[१]दूषयन्तोधातुदोषस्वभावकृतानतीसारवर्णानुपदर्शयन्ति |  
 
तत्रशोणितादिषुधातुष्वतिप्रदुष्टेषुहारिद्रहरितनीलमाञ्जिष्ठमांसधावनसन्निकाशंरक्तंकृष्णंश्वेतंवराहभेदःसदृशमनुबद्धवेदनमवेदनंवासमासव्यत्यासादुपवेश्यतेशकृद्ग्रथितमामंसकृत्, सकृदपिपक्वमनतिक्षीणमांसशोणितबलोमन्दाग्निर्विहतमुखरसश्च; तादृशमातुरंकृच्छ्रसाध्यंविद्यात् |  
 
तत्रशोणितादिषुधातुष्वतिप्रदुष्टेषुहारिद्रहरितनीलमाञ्जिष्ठमांसधावनसन्निकाशंरक्तंकृष्णंश्वेतंवराहभेदःसदृशमनुबद्धवेदनमवेदनंवासमासव्यत्यासादुपवेश्यतेशकृद्ग्रथितमामंसकृत्, सकृदपिपक्वमनतिक्षीणमांसशोणितबलोमन्दाग्निर्विहतमुखरसश्च; तादृशमातुरंकृच्छ्रसाध्यंविद्यात् |  
एभिर्वर्णैरतिसार्यमाणंसोपद्रवमातुरमसाध्योऽयमितिप्रत्याचक्षीत; तद्यथा- पक्वशोणिताभं[२]यकृत्खण्डोपमंमेदोमांसोदकसन्निकाशंदधिघृतमज्जतैलवसाक्षीरवेसवाराभमतिनीलमतिरक्तमतिकृष्णमुदकमिवाच्छंपुनर्मेचकाभमतिस्निग्धंहरितनीलकषायवर्णंकर्बुरमाविलंपिच्छिलंतन्तुमदामंचन्द्रकोपगतमतिकुणपपूतिपूयगन्ध्यामाममत्स्यगन्धिमक्षिकाकान्तं[३]कुथितबहुधातुस्रावमल्पपुरीषमपुरीषंवाऽतिसार्यमाणंतृष्णादाहज्वरभ्रमतमकहिक्काश्वासानुबन्धमतिवेदनमवेदनंवास्रस्तपक्वगुदंपतितगुदवलिंमुक्तनालमतिक्षीणबलमांसशोणितंसर्वपर्वास्थिशूलिनमरोचकारतिप्रलापसम्मोहपरीतंसहसोपरतविकारमतिसारिणमचिकित्स्यंविद्यात्; इतिसन्निपातातिसारः ||९|| api ca śōṇitādīn dhātūnatiprakr̥ṣṭaṁ [1] dūṣayantō dhātudōṣasvabhāvakr̥tānatīsāravarṇānupadarśayanti|  
+
एभिर्वर्णैरतिसार्यमाणंसोपद्रवमातुरमसाध्योऽयमितिप्रत्याचक्षीत; तद्यथा- पक्वशोणिताभं[२]यकृत्खण्डोपमंमेदोमांसोदकसन्निकाशंदधिघृतमज्जतैलवसाक्षीरवेसवाराभमतिनीलमतिरक्तमतिकृष्णमुदकमिवाच्छंपुनर्मेचकाभमतिस्निग्धंहरितनीलकषायवर्णंकर्बुरमाविलंपिच्छिलंतन्तुमदामंचन्द्रकोपगतमतिकुणपपूतिपूयगन्ध्यामाममत्स्यगन्धिमक्षिकाकान्तं[३]कुथितबहुधातुस्रावमल्पपुरीषमपुरीषंवाऽतिसार्यमाणंतृष्णादाहज्वरभ्रमतमकहिक्काश्वासानुबन्धमतिवेदनमवेदनंवास्रस्तपक्वगुदंपतितगुदवलिंमुक्तनालमतिक्षीणबलमांसशोणितंसर्वपर्वास्थिशूलिनमरोचकारतिप्रलापसम्मोहपरीतंसहसोपरतविकारमतिसारिणमचिकित्स्यंविद्यात्; इतिसन्निपातातिसारः ||९||  
 +
 
 +
api ca śōṇitādīn dhātūnatiprakr̥ṣṭaṁ [1] dūṣayantō dhātudōṣasvabhāvakr̥tānatīsāravarṇānupadarśayanti|  
 
tatra śōṇitādiṣu dhātuṣvatipraduṣṭēṣu hāridraharitanīlamāñjiṣṭhamāṁsadhāvanasannikāśaṁ raktaṁkr̥ṣṇaṁ śvētaṁ varāhabhēdaḥsadr̥śamanubaddhavēdanamavēdanaṁ vā samāsavyatyāsādupavēśyatēśakr̥d grathitamāmaṁ sakr̥t, sakr̥dapi pakvamanatikṣīṇamāṁsaśōṇitabalō mandāgnirvihatamukharasaśca;tādr̥śamāturaṁ kr̥cchrasādhyaṁ vidyāt|  
 
tatra śōṇitādiṣu dhātuṣvatipraduṣṭēṣu hāridraharitanīlamāñjiṣṭhamāṁsadhāvanasannikāśaṁ raktaṁkr̥ṣṇaṁ śvētaṁ varāhabhēdaḥsadr̥śamanubaddhavēdanamavēdanaṁ vā samāsavyatyāsādupavēśyatēśakr̥d grathitamāmaṁ sakr̥t, sakr̥dapi pakvamanatikṣīṇamāṁsaśōṇitabalō mandāgnirvihatamukharasaśca;tādr̥śamāturaṁ kr̥cchrasādhyaṁ vidyāt|  
 
ēbhirvarṇairatisāryamāṇaṁ sōpadravamāturamasādhyō'yamiti pratyācakṣīta; tadyathā- pakvaśōṇitābhaṁ[2] yakr̥tkhaṇḍōpamaṁ mēdōmāṁsōdakasannikāśaṁdadhighr̥tamajjatailavasākṣīravēsavārābhamatinīlamatiraktamatikr̥ṣṇamudakamivācchaṁpunarmēcakābhamatisnigdhaṁ haritanīlakaṣāyavarṇaṁ karburamāvilaṁ picchilaṁ tantumadāmaṁcandrakōpagatamatikuṇapapūtipūyagandhyāmāmamatsyagandhi makṣikākāntaṁ [3]kuthitabahudhātusrāvamalpapurīṣamapurīṣaṁ vā'tisāryamāṇaṁtr̥ṣṇādāhajvarabhramatamakahikkāśvāsānubandhamativēdanamavēdanaṁ vā srastapakvagudaṁpatitagudavaliṁ muktanālamatikṣīṇabalamāṁsaśōṇitaṁsarvaparvāsthiśūlinamarōcakāratipralāpasammōhaparītaṁ sahasōparatavikāramatisāriṇamacikitsyaṁvidyāt; iti sannipātātisāraḥ||9||
 
ēbhirvarṇairatisāryamāṇaṁ sōpadravamāturamasādhyō'yamiti pratyācakṣīta; tadyathā- pakvaśōṇitābhaṁ[2] yakr̥tkhaṇḍōpamaṁ mēdōmāṁsōdakasannikāśaṁdadhighr̥tamajjatailavasākṣīravēsavārābhamatinīlamatiraktamatikr̥ṣṇamudakamivācchaṁpunarmēcakābhamatisnigdhaṁ haritanīlakaṣāyavarṇaṁ karburamāvilaṁ picchilaṁ tantumadāmaṁcandrakōpagatamatikuṇapapūtipūyagandhyāmāmamatsyagandhi makṣikākāntaṁ [3]kuthitabahudhātusrāvamalpapurīṣamapurīṣaṁ vā'tisāryamāṇaṁtr̥ṣṇādāhajvarabhramatamakahikkāśvāsānubandhamativēdanamavēdanaṁ vā srastapakvagudaṁpatitagudavaliṁ muktanālamatikṣīṇabalamāṁsaśōṇitaṁsarvaparvāsthiśūlinamarōcakāratipralāpasammōhaparītaṁ sahasōparatavikāramatisāriṇamacikitsyaṁvidyāt; iti sannipātātisāraḥ||9||
 +
 
api ca shoNitAdIn dhAtUnatiprakRuShTaM [1] dUShayantodhAtudoShasvabhAvakRutAnatIsAravarNAnupadarshayanti|  
 
api ca shoNitAdIn dhAtUnatiprakRuShTaM [1] dUShayantodhAtudoShasvabhAvakRutAnatIsAravarNAnupadarshayanti|  
 
tatra shoNitAdiShu dhAtuShvatipraduShTeShu hAridraharitanIlamA~jjiShThamAMsadhAvanasannikAshaMraktaM kRuShNaM shvetaM varAhabhedaHsadRushamanubaddhavedanamavedanaM vAsamAsavyatyAsAdupaveshyate shakRud grathitamAmaM sakRut, sakRudapipakvamanatikShINamAMsashoNitabalo mandAgnirvihatamukharasashca; tAdRushamAturaMkRucchrasAdhyaM vidyAt|  
 
tatra shoNitAdiShu dhAtuShvatipraduShTeShu hAridraharitanIlamA~jjiShThamAMsadhAvanasannikAshaMraktaM kRuShNaM shvetaM varAhabhedaHsadRushamanubaddhavedanamavedanaM vAsamAsavyatyAsAdupaveshyate shakRud grathitamAmaM sakRut, sakRudapipakvamanatikShINamAMsashoNitabalo mandAgnirvihatamukharasashca; tAdRushamAturaMkRucchrasAdhyaM vidyAt|  
 
ebhirvarNairatisAryamANaM sopadravamAturamasAdhyo~ayamiti pratyAcakShIta; tadyathA-pakvashoNitAbhaM [2] yakRutkhaNDopamaM medomAMsodakasannikAshaMdadhighRutamajjatailavasAkShIravesavArAbhamatinIlamatiraktamatikRuShNamudakamivAcchaMpunarmecakAbhamatisnigdhaM haritanIlakaShAyavarNaM karburamAvilaM picchilaM tantumadAmaMcandrakopagatamatikuNapapUtipUyagandhyAmAmamatsyagandhi makShikAkAntaM [3]kuthitabahudhAtusrAvamalpapurIShamapurIShaM vA~atisAryamANaMtRuShNAdAhajvarabhramatamakahikkAshvAsAnubandhamativedanamavedanaM vA srastapakvagudaMpatitagudavaliM muktanAlamatikShINabalamAMsashoNitaMsarvaparvAsthishUlinamarocakAratipralApasammohaparItaM sahasoparatavikAramatisAriNamacikitsyaMvidyAt; iti sannipAtAtisAraH||9||  
 
ebhirvarNairatisAryamANaM sopadravamAturamasAdhyo~ayamiti pratyAcakShIta; tadyathA-pakvashoNitAbhaM [2] yakRutkhaNDopamaM medomAMsodakasannikAshaMdadhighRutamajjatailavasAkShIravesavArAbhamatinIlamatiraktamatikRuShNamudakamivAcchaMpunarmecakAbhamatisnigdhaM haritanIlakaShAyavarNaM karburamAvilaM picchilaM tantumadAmaMcandrakopagatamatikuNapapUtipUyagandhyAmAmamatsyagandhi makShikAkAntaM [3]kuthitabahudhAtusrAvamalpapurIShamapurIShaM vA~atisAryamANaMtRuShNAdAhajvarabhramatamakahikkAshvAsAnubandhamativedanamavedanaM vA srastapakvagudaMpatitagudavaliM muktanAlamatikShINabalamAMsashoNitaMsarvaparvAsthishUlinamarocakAratipralApasammohaparItaM sahasoparatavikAramatisAriNamacikitsyaMvidyAt; iti sannipAtAtisAraH||9||  
 +
 
The three aggravated doshas cause excessive vitiation of dhatus (tissue elements, e.g., rakta (blood)), resulting in the appearance of different colours (in the stool). The nature of these colours depends upon the nature of the vitiated dhatus and doshas. If the dhātus like rakta are excessively vitiated then the following signs and symptoms are manifested:
 
The three aggravated doshas cause excessive vitiation of dhatus (tissue elements, e.g., rakta (blood)), resulting in the appearance of different colours (in the stool). The nature of these colours depends upon the nature of the vitiated dhatus and doshas. If the dhātus like rakta are excessively vitiated then the following signs and symptoms are manifested:
 
• The patient passes stool having yellow (like the colour of turmeric), green, blue, reddish (like the colour of manjisthā), pink (like the colour of water in which meat is washed), red, black, white and yellowish (like the colour of pig-fat) in colour;
 
• The patient passes stool having yellow (like the colour of turmeric), green, blue, reddish (like the colour of manjisthā), pink (like the colour of water in which meat is washed), red, black, white and yellowish (like the colour of pig-fat) in colour;
Line 248: Line 255:  
• There is sudden cessation of the signs and symptoms of the disease.  
 
• There is sudden cessation of the signs and symptoms of the disease.  
 
Such a patient should be rejected for the treatment (as it is incurable). [9]
 
Such a patient should be rejected for the treatment (as it is incurable). [9]
Principles of treatment:
+
 
 +
==== Principles of treatment ====
 +
 
 
तमसाध्यतामसम्प्राप्तंचिकित्सेद्यथाप्रधानोपक्रमेणहेतूपशयदोषविशेषपरीक्षयाचेति ||१०||
 
तमसाध्यतामसम्प्राप्तंचिकित्सेद्यथाप्रधानोपक्रमेणहेतूपशयदोषविशेषपरीक्षयाचेति ||१०||
 
tamasādhyatāmasamprāptaṁ cikitsēd yathāpradhānōpakramēṇa hētūpaśayadōṣaviśēṣaparīkṣayācēti||10||
 
tamasādhyatāmasamprāptaṁ cikitsēd yathāpradhānōpakramēṇa hētūpaśayadōṣaviśēṣaparīkṣayācēti||10||

Navigation menu