9,091
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Line 1,277:
Line 1,277: + + + + − + + + + + + + Line 1,309:
Line 1,319: + + + + + + + + + + Line 1,341:
Line 1,361: + + + + + + + + + + Line 1,394:
Line 1,424: + + + + + + + + + + + + + − + + + Line 1,441:
Line 1,486: + + + + + + + − + + + + + + + − + + + Line 1,488:
Line 1,548: + + + + + + + + + + + + + − + + − + + Line 1,555:
Line 1,630: + + + + + + + + + + + + Line 1,591:
Line 1,678: + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
Annapanavidhi Adhyaya (view source)
Revision as of 13:25, 14 December 2018
, 13:25, 14 December 2018→Class of vegetables
अथशाकवर्गः-
अथशाकवर्गः-
पाठाशुषाशटीशाकंवास्तुकंसुनिषण्णाकम्॥८८॥
पाठाशुषाशटीशाकंवास्तुकंसुनिषण्णाकम्॥८८॥
विद्याद्ग्राहित्रिदोषघ्नंभिन्नवर्चस्तुवास्तुकम्।
विद्याद्ग्राहित्रिदोषघ्नंभिन्नवर्चस्तुवास्तुकम्।
त्रिदोषशमनीवृष्याकाकमाचीरसायनी॥८९॥
त्रिदोषशमनीवृष्याकाकमाचीरसायनी॥८९॥
नात्युष्णशीतवीर्याचभेदिनीकुष्ठनाशिनी।
नात्युष्णशीतवीर्याचभेदिनीकुष्ठनाशिनी।
राजक्षवकशाकंतुत्रिदोषशमनंलघु॥९०॥
राजक्षवकशाकंतुत्रिदोषशमनंलघु॥९०॥
ग्राहिशस्तंविशेषेणग्रहण्यर्शोविकारिणाम्।
ग्राहिशस्तंविशेषेणग्रहण्यर्शोविकारिणाम्।
कालशाकंतुकटुकंदीपनंगरशोफजित्॥९१॥
कालशाकंतुकटुकंदीपनंगरशोफजित्॥९१॥
लघूष्णंवातलंरूक्षंकालायं शाकमुच्यते।
लघूष्णंवातलंरूक्षंकालायं शाकमुच्यते।
दीपनीचोष्णवीर्याचग्राहिणीकफमारुते॥९२॥
दीपनीचोष्णवीर्याचग्राहिणीकफमारुते॥९२॥
प्रशस्यतेऽम्लचाङ्गेरीग्रहण्यर्शोहिताचसा।
प्रशस्यतेऽम्लचाङ्गेरीग्रहण्यर्शोहिताचसा।
मधुरामधुरापाकेभेदिनीश्लेष्मवर्धनी॥९३॥
मधुरामधुरापाकेभेदिनीश्लेष्मवर्धनी॥९३॥
वृष्यास्निग्धाचशीताचमदघ्नीचाप्युपोदिका।
वृष्यास्निग्धाचशीताचमदघ्नीचाप्युपोदिका।
रूक्षोमदविषघ्नश्चप्रशस्तोरक्तपित्तिनाम्॥९४॥
रूक्षोमदविषघ्नश्चप्रशस्तोरक्तपित्तिनाम्॥९४॥
मधुरोमधुरःपाकेशीतलस्तण्डुलीयकः।
मधुरोमधुरःपाकेशीतलस्तण्डुलीयकः।
मण्डूकपर्णीवेत्राग्रंकुचेलावनतिक्तकम्॥९५॥
मण्डूकपर्णीवेत्राग्रंकुचेलावनतिक्तकम्॥९५॥
कर्कोटकावल्गुजकौपटोलंशकुलादनी
कर्कोटकावल्गुजकौपटोलंशकुलादनी
वृषपुष्पाणिशार्ङ्गेष्टाकेम्बूकंसकठिल्लकम्॥९६॥
वृषपुष्पाणिशार्ङ्गेष्टाकेम्बूकंसकठिल्लकम्॥९६॥
नाडीकलायंगोजिह्वावार्ताकंतिलपर्णिका।
नाडीकलायंगोजिह्वावार्ताकंतिलपर्णिका।
कौलकंकार्कशंनैम्बंशाकंपार्पटकंचयत्॥९७॥
कौलकंकार्कशंनैम्बंशाकंपार्पटकंचयत्॥९७॥
atha śākavargaḥ-
atha śākavargaḥ-
pāṭhāśuṣāśaṭīśākaṁ vāstukaṁ suniṣaṇṇākam||88||
pāṭhāśuṣāśaṭīśākaṁ vāstukaṁ suniṣaṇṇākam||88||
vidyādgrāhi tridōṣaghnaṁ bhinnavarcastu vāstukam|
vidyādgrāhi tridōṣaghnaṁ bhinnavarcastu vāstukam|
tridōṣaśamanī vr̥ṣyā kākamācī rasāyanī||89||
tridōṣaśamanī vr̥ṣyā kākamācī rasāyanī||89||
nātyuṣṇaśītavīryā ca bhēdinī kuṣṭhanāśinī|
nātyuṣṇaśītavīryā ca bhēdinī kuṣṭhanāśinī|
rājakṣavakaśākaṁ tu tridōṣaśamanaṁ laghu||90||
rājakṣavakaśākaṁ tu tridōṣaśamanaṁ laghu||90||
grāhi śastaṁ viśēṣēṇa grahaṇyarśōvikāriṇām|
grāhi śastaṁ viśēṣēṇa grahaṇyarśōvikāriṇām|
kālaśākaṁ tu kaṭukaṁ dīpanaṁ garaśōphajit||91||
kālaśākaṁ tu kaṭukaṁ dīpanaṁ garaśōphajit||91||
laghūṣṇaṁ vātalaṁ rūkṣaṁ kālāyaṁ [1] śākamucyatē|
laghūṣṇaṁ vātalaṁ rūkṣaṁ kālāyaṁ [1] śākamucyatē|
dīpanī cōṣṇavīryā ca grāhiṇī kaphamārutē||92||
dīpanī cōṣṇavīryā ca grāhiṇī kaphamārutē||92||
praśasyatē'mlacāṅgērī grahaṇyarśōhitā ca sā|
praśasyatē'mlacāṅgērī grahaṇyarśōhitā ca sā|
madhurā madhurā pākē bhēdinī ślēṣmavardhanī||93||
madhurā madhurā pākē bhēdinī ślēṣmavardhanī||93||
vr̥ṣyā snigdhā ca śītā ca madaghnī cāpyupōdikā|
vr̥ṣyā snigdhā ca śītā ca madaghnī cāpyupōdikā|
rūkṣō madaviṣaghnaśca praśastō raktapittinām||94||
rūkṣō madaviṣaghnaśca praśastō raktapittinām||94||
madhurō madhuraḥ pākē śītalastaṇḍulīyakaḥ|
madhurō madhuraḥ pākē śītalastaṇḍulīyakaḥ|
maṇḍūkaparṇī vētrāgraṁ kucēlā vanatiktakam||95||
maṇḍūkaparṇī vētrāgraṁ kucēlā vanatiktakam||95||
karkōṭakāvalgujakau paṭōlaṁ śakulādanī|
karkōṭakāvalgujakau paṭōlaṁ śakulādanī|
vr̥ṣapuṣpāṇi śārṅgēṣṭā kēmbūkaṁ sakaṭhillakam||96||
vr̥ṣapuṣpāṇi śārṅgēṣṭā kēmbūkaṁ sakaṭhillakam||96||
nāḍī kalāyaṁ gōjihvā vārtākaṁ tilaparṇikā|
nāḍī kalāyaṁ gōjihvā vārtākaṁ tilaparṇikā|
kaulakaṁ kārkaśaṁ naimbaṁ śākaṁ pārpaṭakaṁ ca yat||97||
kaulakaṁ kārkaśaṁ naimbaṁ śākaṁ pārpaṭakaṁ ca yat||97||
atha SAkavargaH-
atha SAkavargaH-
pAThASuShASaTISAkaM vAstukaM suniShaNNAkam||88||
pAThASuShASaTISAkaM vAstukaM suniShaNNAkam||88||
vidyAdgrAhi tridoShaGnaM Binnavarcastu vAstukam|
vidyAdgrAhi tridoShaGnaM Binnavarcastu vAstukam|
tridoShaSamanI vRuShyA kAkamAcI rasAyanI||89||
tridoShaSamanI vRuShyA kAkamAcI rasAyanI||89||
nAtyuShNaSItavIryA ca BedinI kuShThanASinI|
nAtyuShNaSItavIryA ca BedinI kuShThanASinI|
rAjakShavakaSAkaM tu tridoShaSamanaM laGu||90||
rAjakShavakaSAkaM tu tridoShaSamanaM laGu||90||
grAhi SastaM viSeSheNa grahaNyarSovikAriNAm|
grAhi SastaM viSeSheNa grahaNyarSovikAriNAm|
kAlaSAkaM tu kaTukaM dIpanaM garaSoPajit||91||
kAlaSAkaM tu kaTukaM dIpanaM garaSoPajit||91||
laGUShNaM vAtalaM rUkShaM kAlAyaM SAkamucyate|
laGUShNaM vAtalaM rUkShaM kAlAyaM SAkamucyate|
dIpanI coShNavIryA ca grAhiNI kaPamArute||92||
dIpanI coShNavIryA ca grAhiNI kaPamArute||92||
praSasyate&mlacA~ggerI grahaNyarSohitA ca sA|
praSasyate&mlacA~ggerI grahaNyarSohitA ca sA|
madhurA madhurA pAke BedinI SleShmavardhanI||93||
madhurA madhurA pAke BedinI SleShmavardhanI||93||
vRuShyA snigdhA ca SItA ca madaGnI cApyupodikA|
vRuShyA snigdhA ca SItA ca madaGnI cApyupodikA|
rUkSho madaviShaGnaSca praSasto raktapittinAm||94||
rUkSho madaviShaGnaSca praSasto raktapittinAm||94||
madhuro madhuraH pAke SItalastaNDulIyakaH|
madhuro madhuraH pAke SItalastaNDulIyakaH|
maNDUkaparNI vetrAgraM kucelA vanatiktakam||95||
maNDUkaparNI vetrAgraM kucelA vanatiktakam||95||
karkoTakAvalgujakau paTolaM SakulAdanI
karkoTakAvalgujakau paTolaM SakulAdanI
vRuShapuShpANi SAr~ggeShTA kembUkaM sakaThillakam||96||
vRuShapuShpANi SAr~ggeShTA kembUkaM sakaThillakam||96||
nADI kalAyaM gojihvA vArtAkaM tilaparNikA|
nADI kalAyaM gojihvA vArtAkaM tilaparNikA|
kaulakaM kArkaSaM naimbaM SAkaM pArpaTakaM ca yat||97||
kaulakaM kArkaSaM naimbaM SAkaM pArpaTakaM ca yat||97||
आलुकानिचसर्वाणिसपत्राणिकुटिञ्जरम् ।
आलुकानिचसर्वाणिसपत्राणिकुटिञ्जरम् ।
शणशाल्मलिपुष्पाणिकर्बुदारःसुवर्चला॥९९॥
शणशाल्मलिपुष्पाणिकर्बुदारःसुवर्चला॥९९॥
निष्पावःकोविदारश्चपत्तुरश्चुच्चुपर्णिका।
निष्पावःकोविदारश्चपत्तुरश्चुच्चुपर्णिका।
कुमारजीवोलोट्टाकःपालङ्क्यामारिषस्तथा॥१००॥
कुमारजीवोलोट्टाकःपालङ्क्यामारिषस्तथा॥१००॥
कलम्बनालिकासूर्यःकुसुम्भवृकधूमकौ।
कलम्बनालिकासूर्यःकुसुम्भवृकधूमकौ।
लक्ष्मणाचप्रपुन्नाडोनलिनीकाकुठेरकः॥१०१॥
लक्ष्मणाचप्रपुन्नाडोनलिनीकाकुठेरकः॥१०१॥
लोणिकायवशाकंचकूष्माण्डकमवल्गुजम्।
लोणिकायवशाकंचकूष्माण्डकमवल्गुजम्।
यातुकःशालकल्याणीत्रिपर्णीपीलुपर्णिका॥१०२॥
यातुकःशालकल्याणीत्रिपर्णीपीलुपर्णिका॥१०२॥
शाकंगुरुचरूक्षंचप्रायोविष्टभ्यजीर्यति।
शाकंगुरुचरूक्षंचप्रायोविष्टभ्यजीर्यति।
मधुरंशीतवीर्यंचपुरीषस्यचभेदनम्॥१०३॥
मधुरंशीतवीर्यंचपुरीषस्यचभेदनम्॥१०३॥
स्विन्नंनिष्पीडितरसंस्नेहाढ्यंतत्प्रशस्यते।
स्विन्नंनिष्पीडितरसंस्नेहाढ्यंतत्प्रशस्यते।
शणस्यकोविदारस्यकर्बुदारस्यशाल्मलेः॥१०४॥
शणस्यकोविदारस्यकर्बुदारस्यशाल्मलेः॥१०४॥
पुष्पंग्राहिप्रशस्तंचरक्तपित्तेविशेषतः।
पुष्पंग्राहिप्रशस्तंचरक्तपित्तेविशेषतः।
न्यग्रोधोदुम्बराश्वत्थप्लक्षपद्मादिपल्लवाः॥१०५॥
न्यग्रोधोदुम्बराश्वत्थप्लक्षपद्मादिपल्लवाः॥१०५॥
कषायाःस्तम्भनाःशीताहिताःपित्तातिसारिणाम्।
कषायाःस्तम्भनाःशीताहिताःपित्तातिसारिणाम्।
वायुंवत्सादनीहन्यात्कफंगण्डीरचित्रकौ॥१०६॥
वायुंवत्सादनीहन्यात्कफंगण्डीरचित्रकौ॥१०६॥
श्रेयसीबिल्वपर्णीचबिल्वपत्रंतुवातनुत्।
श्रेयसीबिल्वपर्णीचबिल्वपत्रंतुवातनुत्।
भण्डीशतावरीशाकंबलाजीवन्तिकंचयत्॥१०७॥
भण्डीशतावरीशाकंबलाजीवन्तिकंचयत्॥१०७॥
पर्वण्याःपर्वपुष्प्याश्चवातपित्तहरंस्मृतम्।
पर्वण्याःपर्वपुष्प्याश्चवातपित्तहरंस्मृतम्।
लघुभिन्नशकृत्तिक्तंलाङ्गलक्युरुबूकयोः॥१०८॥
लघुभिन्नशकृत्तिक्तंलाङ्गलक्युरुबूकयोः॥१०८॥
तिलवेतसशाकंचशाकंपञ्चाङ्गुलस्यच।
तिलवेतसशाकंचशाकंपञ्चाङ्गुलस्यच।
वातलंकटुतिक्ताम्लमधोमार्गप्रवर्तनम्॥१०९॥
वातलंकटुतिक्ताम्लमधोमार्गप्रवर्तनम्॥१०९॥
रूक्षाम्लमुष्णंकौसुम्भंकफघ्नंपित्तवर्धनम्।
रूक्षाम्लमुष्णंकौसुम्भंकफघ्नंपित्तवर्धनम्।
त्रपुसैर्वारुकंस्वादुगुरुविष्टम्भिशीतलम्॥११०॥
त्रपुसैर्वारुकंस्वादुगुरुविष्टम्भिशीतलम्॥११०॥
मुखप्रियंचरूक्षंचमूत्रलंत्रपुसंत्वति।
मुखप्रियंचरूक्षंचमूत्रलंत्रपुसंत्वति।
एर्वारुकंचसम्पक्वंदाहतृष्णाक्लमार्तिनुत्॥१११॥
एर्वारुकंचसम्पक्वंदाहतृष्णाक्लमार्तिनुत्॥१११॥
वर्चोभेदीन्यलाबूनि रूक्षशीतगुरूणिच।
वर्चोभेदीन्यलाबूनि रूक्षशीतगुरूणिच।
चिर्भटैर्वारुकेतद्वद्वर्चोभेदहितेतुते॥११२॥
चिर्भटैर्वारुकेतद्वद्वर्चोभेदहितेतुते॥११२॥
सक्षारं पक्वकूष्माण्डंमधुराम्लंतथालघु।
सक्षारं पक्वकूष्माण्डंमधुराम्लंतथालघु।
सृष्टमूत्रपुरीषंचसर्वदोषनिबर्हणम्॥११३॥
सृष्टमूत्रपुरीषंचसर्वदोषनिबर्हणम्॥११३॥
ālukāni ca sarvāṇi sapatrāṇi kuṭiñjaram [3] |
ālukāni ca sarvāṇi sapatrāṇi kuṭiñjaram [3] |
śaṇaśālmalipuṣpāṇi karbudāraḥ suvarcalā||99||
śaṇaśālmalipuṣpāṇi karbudāraḥ suvarcalā||99||
niṣpāvaḥ kōvidāraśca patturaścuccuparṇikā|
niṣpāvaḥ kōvidāraśca patturaścuccuparṇikā|
kumārajīvō lōṭṭākaḥ pālaṅkyā māriṣastathā||100||
kumārajīvō lōṭṭākaḥ pālaṅkyā māriṣastathā||100||
kalambanālikāsūryaḥ kusumbhavr̥kadhūmakau|
kalambanālikāsūryaḥ kusumbhavr̥kadhūmakau|
lakṣmaṇā ca prapunnāḍō nalinīkā kuṭhērakaḥ||101||
lakṣmaṇā ca prapunnāḍō nalinīkā kuṭhērakaḥ||101||
lōṇikā yavaśākaṁ ca kūṣmāṇḍakamavalgujam|
lōṇikā yavaśākaṁ ca kūṣmāṇḍakamavalgujam|
yātukaḥ śālakalyāṇī triparṇī pīluparṇikā||102||
yātukaḥ śālakalyāṇī triparṇī pīluparṇikā||102||
śākaṁ guru ca rūkṣaṁ ca prāyō viṣṭabhya jīryati|
śākaṁ guru ca rūkṣaṁ ca prāyō viṣṭabhya jīryati|
madhuraṁ śītavīryaṁ ca purīṣasya ca bhēdanam||103||
madhuraṁ śītavīryaṁ ca purīṣasya ca bhēdanam||103||
svinnaṁ niṣpīḍitarasaṁ snēhāḍhyaṁ tat praśasyatē|
svinnaṁ niṣpīḍitarasaṁ snēhāḍhyaṁ tat praśasyatē|
śaṇasya kōvidārasya karbudārasya śālmalēḥ||104||
śaṇasya kōvidārasya karbudārasya śālmalēḥ||104||
puṣpaṁ grāhi praśastaṁ ca raktapittē viśēṣataḥ|
puṣpaṁ grāhi praśastaṁ ca raktapittē viśēṣataḥ|
nyagrōdhōdumbarāśvatthaplakṣapadmādipallavāḥ||105||
nyagrōdhōdumbarāśvatthaplakṣapadmādipallavāḥ||105||
kaṣāyāḥ stambhanāḥ śītā hitāḥ pittātisāriṇām|
kaṣāyāḥ stambhanāḥ śītā hitāḥ pittātisāriṇām|
vāyuṁ vatsādanī hanyāt kaphaṁ gaṇḍīracitrakau||106||
vāyuṁ vatsādanī hanyāt kaphaṁ gaṇḍīracitrakau||106||
śrēyasī bilvaparṇī ca bilvapatraṁ tu vātanut|
śrēyasī bilvaparṇī ca bilvapatraṁ tu vātanut|
bhaṇḍī śatāvarīśākaṁ balā jīvantikaṁ ca yat||107||
bhaṇḍī śatāvarīśākaṁ balā jīvantikaṁ ca yat||107||
parvaṇyāḥ parvapuṣpyāśca vātapittaharaṁ smr̥tam|
parvaṇyāḥ parvapuṣpyāśca vātapittaharaṁ smr̥tam|
laghu bhinnaśakr̥ttiktaṁ lāṅgalakyurubūkayōḥ||108||
laghu bhinnaśakr̥ttiktaṁ lāṅgalakyurubūkayōḥ||108||
tilavētasaśākaṁ ca śākaṁ pañcāṅgulasya ca|
tilavētasaśākaṁ ca śākaṁ pañcāṅgulasya ca|
vātalaṁ kaṭutiktāmlamadhōmārgapravartanam||109||
vātalaṁ kaṭutiktāmlamadhōmārgapravartanam||109||
rūkṣāmlamuṣṇaṁ kausumbhaṁ kaphaghnaṁ pittavardhanam|
rūkṣāmlamuṣṇaṁ kausumbhaṁ kaphaghnaṁ pittavardhanam|
trapusairvārukaṁ svādu guru viṣṭambhi śītalam||110||
trapusairvārukaṁ svādu guru viṣṭambhi śītalam||110||
mukhapriyaṁ ca rūkṣaṁ ca mūtralaṁ trapusaṁ tvati|
mukhapriyaṁ ca rūkṣaṁ ca mūtralaṁ trapusaṁ tvati|
ērvārukaṁ ca sampakvaṁ dāhatr̥ṣṇāklamārtinut||111||
ērvārukaṁ ca sampakvaṁ dāhatr̥ṣṇāklamārtinut||111||
varcōbhēdīnyalābūni [4] rūkṣaśītagurūṇi ca|
varcōbhēdīnyalābūni [4] rūkṣaśītagurūṇi ca|
cirbhaṭairvārukē tadvadvarcōbhēdahitē tu tē||112||
cirbhaṭairvārukē tadvadvarcōbhēdahitē tu tē||112||
sakṣāraṁ [5] pakvakūṣmāṇḍaṁ madhurāmlaṁ tathā laghu|
sakṣāraṁ [5] pakvakūṣmāṇḍaṁ madhurāmlaṁ tathā laghu|
sr̥ṣṭamūtrapurīṣaṁ ca sarvadōṣanibarhaṇam||113||
sr̥ṣṭamūtrapurīṣaṁ ca sarvadōṣanibarhaṇam||113||
AlukAni ca sarvANi sapatrANi kuTi~jjaram |
AlukAni ca sarvANi sapatrANi kuTi~jjaram |
SaNaSAlmalipuShpANi karbudAraH suvarcalA||99||
SaNaSAlmalipuShpANi karbudAraH suvarcalA||99||
niShpAvaH kovidAraSca patturaScuccuparNikA|
niShpAvaH kovidAraSca patturaScuccuparNikA|
kumArajIvo loTTAkaH pAla~gkyA mAriShastathA||100||
kumArajIvo loTTAkaH pAla~gkyA mAriShastathA||100||
kalambanAlikAsUryaH kusumBavRukadhUmakau|
kalambanAlikAsUryaH kusumBavRukadhUmakau|
lakShmaNA ca prapunnADo nalinIkA kuTherakaH||101||
lakShmaNA ca prapunnADo nalinIkA kuTherakaH||101||
loNikA yavaSAkaM ca kUShmANDakamavalgujam|
loNikA yavaSAkaM ca kUShmANDakamavalgujam|
yAtukaH SAlakalyANI triparNI pIluparNikA||102||
yAtukaH SAlakalyANI triparNI pIluparNikA||102||
SAkaM guru ca rUkShaM ca prAyo viShTaBya jIryati|
SAkaM guru ca rUkShaM ca prAyo viShTaBya jIryati|
madhuraM SItavIryaM ca purIShasya ca Bedanam||103||
madhuraM SItavIryaM ca purIShasya ca Bedanam||103||
svinnaM niShpIDitarasaM snehADhyaM tat praSasyate|
svinnaM niShpIDitarasaM snehADhyaM tat praSasyate|
SaNasya kovidArasya karbudArasya SAlmaleH||104||
SaNasya kovidArasya karbudArasya SAlmaleH||104||
puShpaM grAhi praSastaM ca raktapitte viSeShataH|
puShpaM grAhi praSastaM ca raktapitte viSeShataH|
nyagrodhodumbarASvatthaplakShapadmAdipallavAH||105||
nyagrodhodumbarASvatthaplakShapadmAdipallavAH||105||
kaShAyAH stamBanAH SItA hitAH pittAtisAriNAm|
kaShAyAH stamBanAH SItA hitAH pittAtisAriNAm|
vAyuM vatsAdanI hanyAt kaPaM gaNDIracitrakau||106||
vAyuM vatsAdanI hanyAt kaPaM gaNDIracitrakau||106||
SreyasI bilvaparNI ca bilvapatraM tu vAtanut|
SreyasI bilvaparNI ca bilvapatraM tu vAtanut|
BaNDI SatAvarISAkaM balA jIvantikaM ca yat||107||
BaNDI SatAvarISAkaM balA jIvantikaM ca yat||107||
parvaNyAH parvapuShpyASca vAtapittaharaM smRutam|
parvaNyAH parvapuShpyASca vAtapittaharaM smRutam|
laGu BinnaSakRuttiktaM lA~ggalakyurubUkayoH||108||
laGu BinnaSakRuttiktaM lA~ggalakyurubUkayoH||108||
tilavetasaSAkaM ca SAkaM pa~jcA~ggulasya ca|
tilavetasaSAkaM ca SAkaM pa~jcA~ggulasya ca|
vAtalaM kaTutiktAmlamadhomArgapravartanam||109||
vAtalaM kaTutiktAmlamadhomArgapravartanam||109||
rUkShAmlamuShNaM kausumBaM kaPaGnaM pittavardhanam|
rUkShAmlamuShNaM kausumBaM kaPaGnaM pittavardhanam|
trapusairvArukaM svAdu guru viShTamBi SItalam||110||
trapusairvArukaM svAdu guru viShTamBi SItalam||110||
muKapriyaM ca rUkShaM ca mUtralaM trapusaM tvati|
muKapriyaM ca rUkShaM ca mUtralaM trapusaM tvati|
ervArukaM ca sampakvaM dAhatRuShNAklamArtinut||111||
ervArukaM ca sampakvaM dAhatRuShNAklamArtinut||111||
varcoBedInyalAbUni rUkShaSItagurUNi ca|
varcoBedInyalAbUni rUkShaSItagurUNi ca|
cirBaTairvAruke tadvadvarcoBedahite tu te||112||
cirBaTairvAruke tadvadvarcoBedahite tu te||112||
sakShAraM pakvakUShmANDaM madhurAmlaM tathA laGu|
sakShAraM pakvakUShmANDaM madhurAmlaM tathA laGu|
sRuShTamUtrapurIShaM ca sarvadoShanibarhaNam||113||
sRuShTamUtrapurIShaM ca sarvadoShanibarhaNam||113||
केलूटंचकदम्बंचनदीमाषकमैन्दुकम्।
केलूटंचकदम्बंचनदीमाषकमैन्दुकम्।
विशदंगुरुशीतंचसमभिष्यन्दिचोच्यते॥११४॥
विशदंगुरुशीतंचसमभिष्यन्दिचोच्यते॥११४॥
उत्पलानिकषायाणिरक्तपित्तहराणिच।
उत्पलानिकषायाणिरक्तपित्तहराणिच।
तथातालप्रलम्बंस्यादुरःक्षतरुजापहम्॥११५॥
तथातालप्रलम्बंस्यादुरःक्षतरुजापहम्॥११५॥
खर्जूरंतालशस्यंचरक्तपित्तक्षयापहम्।
खर्जूरंतालशस्यंचरक्तपित्तक्षयापहम्।
तरूटबिसशालूकक्रौञ्चादनकशेरुकम्॥११६॥
तरूटबिसशालूकक्रौञ्चादनकशेरुकम्॥११६॥
शृङ्गाटकाङ्कलोड्यंचगुरुविष्टम्भिशीतलम्।
शृङ्गाटकाङ्कलोड्यंचगुरुविष्टम्भिशीतलम्।
कुमुदोत्पलनालास्तुसपुष्पाःसफलाःस्मृताः॥११७॥
कुमुदोत्पलनालास्तुसपुष्पाःसफलाःस्मृताः॥११७॥
शीताःस्वादुकषायास्तुकफमारुतकोपनाः।
शीताःस्वादुकषायास्तुकफमारुतकोपनाः।
कषायमीषद्विष्टम्भिरक्तपित्तहरंस्मृतम्॥११८॥
कषायमीषद्विष्टम्भिरक्तपित्तहरंस्मृतम्॥११८॥
पौष्करंतुभवेद्बीजंमधुरंरसपाकयोः।
पौष्करंतुभवेद्बीजंमधुरंरसपाकयोः।
बल्यःशीतोगुरुःस्निग्धस्तर्पणोबृंहणात्मकः॥११९॥
बल्यःशीतोगुरुःस्निग्धस्तर्पणोबृंहणात्मकः॥११९॥
वातपित्तहरःस्वादुर्वृष्योमुञ्जातकःपरम्।
वातपित्तहरःस्वादुर्वृष्योमुञ्जातकःपरम्।
जीवनोबृंहणोवृष्यःकण्ठ्यःशस्तोरसायने॥१२०॥
जीवनोबृंहणोवृष्यःकण्ठ्यःशस्तोरसायने॥१२०॥
विदारिकन्दोबल्यश्चमूत्रलःस्वादुशीतलः।
विदारिकन्दोबल्यश्चमूत्रलःस्वादुशीतलः।
अम्लिकायाःस्मृतःकन्दोग्रहण्यर्शोहितोलघुः॥१२१॥
अम्लिकायाःस्मृतःकन्दोग्रहण्यर्शोहितोलघुः॥१२१॥
नात्युष्णःकफवातघ्नोग्राहीशस्तोमदात्यये।
नात्युष्णःकफवातघ्नोग्राहीशस्तोमदात्यये।
त्रिदोषंबद्धविण्मूत्रंसार्षपंशाकमुच्यते॥१२२॥
त्रिदोषंबद्धविण्मूत्रंसार्षपंशाकमुच्यते॥१२२॥
(तद्वत् स्याद्रक्तनालस्यरूक्षमम्लंविशेषतः।)
(तद्वत् स्याद्रक्तनालस्यरूक्षमम्लंविशेषतः।)
तद्वत्पिण्डालुकंविद्यात्कन्दत्वाच्चमुखप्रियम्।
तद्वत्पिण्डालुकंविद्यात्कन्दत्वाच्चमुखप्रियम्।
सर्पच्छत्रकवर्ज्यास्तुबह्व्योऽन्याश्छत्रजातयः॥१२३॥
सर्पच्छत्रकवर्ज्यास्तुबह्व्योऽन्याश्छत्रजातयः॥१२३॥
शीताःपीनसकर्त्र्यश्चमधुरागुर्व्यएवच।
शीताःपीनसकर्त्र्यश्चमधुरागुर्व्यएवच।
चतुर्थःशाकवर्गोऽयंपत्रकन्दफलाश्रयः॥१२४॥
चतुर्थःशाकवर्गोऽयंपत्रकन्दफलाश्रयः॥१२४॥
kēlūṭaṁ ca kadambaṁ ca nadīmāṣakamaindukam|
kēlūṭaṁ ca kadambaṁ ca nadīmāṣakamaindukam|
viśadaṁ guru śītaṁ ca samabhiṣyandi cōcyatē||114||
viśadaṁ guru śītaṁ ca samabhiṣyandi cōcyatē||114||
utpalāni kaṣāyāṇi raktapittaharāṇi ca|
utpalāni kaṣāyāṇi raktapittaharāṇi ca|
tathā tālapralambaṁ syāduraḥkṣatarujāpaham||115||
tathā tālapralambaṁ syāduraḥkṣatarujāpaham||115||
kharjūraṁ tālaśasyaṁ ca raktapittakṣayāpaham|
kharjūraṁ tālaśasyaṁ ca raktapittakṣayāpaham|
tarūṭabisaśālūkakrauñcādanakaśērukam||116||
tarūṭabisaśālūkakrauñcādanakaśērukam||116||
śr̥ṅgāṭakāṅkalōḍyaṁ ca guru viṣṭambhi śītalam|
śr̥ṅgāṭakāṅkalōḍyaṁ ca guru viṣṭambhi śītalam|
kumudōtpalanālāstu sapuṣpāḥ saphalāḥ smr̥tāḥ||117||
kumudōtpalanālāstu sapuṣpāḥ saphalāḥ smr̥tāḥ||117||
śītāḥ svādukaṣāyāstu kaphamārutakōpanāḥ|
śītāḥ svādukaṣāyāstu kaphamārutakōpanāḥ|
kaṣāyamīṣadviṣṭambhi raktapittaharaṁ smr̥tam||118||
kaṣāyamīṣadviṣṭambhi raktapittaharaṁ smr̥tam||118||
pauṣkaraṁ tu bhavēdbījaṁ madhuraṁ rasapākayōḥ|
pauṣkaraṁ tu bhavēdbījaṁ madhuraṁ rasapākayōḥ|
balyaḥ śītō guruḥ snigdhastarpaṇō br̥ṁhaṇātmakaḥ||119||
balyaḥ śītō guruḥ snigdhastarpaṇō br̥ṁhaṇātmakaḥ||119||
vātapittaharaḥ svādurvr̥ṣyō muñjātakaḥ param|
vātapittaharaḥ svādurvr̥ṣyō muñjātakaḥ param|
jīvanō br̥ṁhaṇō vr̥ṣyaḥ kaṇṭhyaḥ śastō rasāyanē||120||
jīvanō br̥ṁhaṇō vr̥ṣyaḥ kaṇṭhyaḥ śastō rasāyanē||120||
vidārikandō balyaśca mūtralaḥ svāduśītalaḥ|
vidārikandō balyaśca mūtralaḥ svāduśītalaḥ|
amlikāyāḥ smr̥taḥ kandō grahaṇyarśōhitō laghuḥ||121||
amlikāyāḥ smr̥taḥ kandō grahaṇyarśōhitō laghuḥ||121||
nātyuṣṇaḥ kaphavātaghnō grāhī śastō madātyayē|
nātyuṣṇaḥ kaphavātaghnō grāhī śastō madātyayē|
tridōṣaṁ baddhaviṇmūtraṁ sārṣapaṁ śākamucyatē||122||
tridōṣaṁ baddhaviṇmūtraṁ sārṣapaṁ śākamucyatē||122||
(tadvat [1] syādraktanālasya rūkṣamamlaṁ viśēṣataḥ|)
(tadvat [1] syādraktanālasya rūkṣamamlaṁ viśēṣataḥ|)
tadvat piṇḍālukaṁ vidyāt kandatvācca mukhapriyam|
tadvat piṇḍālukaṁ vidyāt kandatvācca mukhapriyam|
sarpacchatrakavarjyāstu bahvyō'nyāśchatrajātayaḥ||123||
sarpacchatrakavarjyāstu bahvyō'nyāśchatrajātayaḥ||123||
śītāḥ pīnasakartryaśca madhurā gurvya ēva ca|
śītāḥ pīnasakartryaśca madhurā gurvya ēva ca|
caturthaḥ śākavargō'yaṁ patrakandaphalāśrayaḥ||124||
caturthaḥ śākavargō'yaṁ patrakandaphalāśrayaḥ||124||
iti śākavargaścaturthaḥ
iti śākavargaścaturthaḥ
kelUTaM ca kadambaM ca nadImAShakamaindukam|
kelUTaM ca kadambaM ca nadImAShakamaindukam|
viSadaM guru SItaM ca samaBiShyandi cocyate||114||
viSadaM guru SItaM ca samaBiShyandi cocyate||114||
utpalAni kaShAyANi raktapittaharANi ca|
utpalAni kaShAyANi raktapittaharANi ca|
tathA tAlapralambaM syAduraHkShatarujApaham||115||
tathA tAlapralambaM syAduraHkShatarujApaham||115||
KarjUraM tAlaSasyaM ca raktapittakShayApaham|
KarjUraM tAlaSasyaM ca raktapittakShayApaham|
tarUTabisaSAlUkakrau~jcAdanakaSerukam||116||
tarUTabisaSAlUkakrau~jcAdanakaSerukam||116||
SRu~ggATakA~gkaloDyaM ca guru viShTamBi SItalam|
SRu~ggATakA~gkaloDyaM ca guru viShTamBi SItalam|
kumudotpalanAlAstu sapuShpAH saPalAH smRutAH||117||
kumudotpalanAlAstu sapuShpAH saPalAH smRutAH||117||
SItAH svAdukaShAyAstu kaPamArutakopanAH|
SItAH svAdukaShAyAstu kaPamArutakopanAH|
kaShAyamIShadviShTamBi raktapittaharaM smRutam||118||
kaShAyamIShadviShTamBi raktapittaharaM smRutam||118||
pauShkaraM tu BavedbIjaM madhuraM rasapAkayoH|
pauShkaraM tu BavedbIjaM madhuraM rasapAkayoH|
balyaH SIto guruH snigdhastarpaNo bRuMhaNAtmakaH||119||
balyaH SIto guruH snigdhastarpaNo bRuMhaNAtmakaH||119||
vAtapittaharaH svAdurvRuShyo mu~jjAtakaH param|
vAtapittaharaH svAdurvRuShyo mu~jjAtakaH param|
jIvano bRuMhaNo vRuShyaH kaNThyaH Sasto rasAyane||120||
jIvano bRuMhaNo vRuShyaH kaNThyaH Sasto rasAyane||120||
vidArikando balyaSca mUtralaH svAduSItalaH|
vidArikando balyaSca mUtralaH svAduSItalaH|
amlikAyAH smRutaH kando grahaNyarSohito laGuH||121||
amlikAyAH smRutaH kando grahaNyarSohito laGuH||121||
nAtyuShNaH kaPavAtaGno grAhI Sasto madAtyaye|
nAtyuShNaH kaPavAtaGno grAhI Sasto madAtyaye|
tridoShaM baddhaviNmUtraM sArShapaM SAkamucyate||122||
tridoShaM baddhaviNmUtraM sArShapaM SAkamucyate||122||
(tadvat syAdraktanAlasya rUkShamamlaM viSeShataH|)
(tadvat syAdraktanAlasya rUkShamamlaM viSeShataH|)
tadvat piNDAlukaM vidyAt kandatvAcca muKapriyam|
tadvat piNDAlukaM vidyAt kandatvAcca muKapriyam|
sarpacCatrakavarjyAstu bahvyo&nyASCatrajAtayaH||123||
sarpacCatrakavarjyAstu bahvyo&nyASCatrajAtayaH||123||
SItAH pInasakartryaSca madhurA gurvya eva ca|
SItAH pInasakartryaSca madhurA gurvya eva ca|
caturthaH SAkavargo&yaM patrakandaPalASrayaH||124||
caturthaH SAkavargo&yaM patrakandaPalASrayaH||124||