Changes

Jump to navigation Jump to search
no edit summary
Line 1: Line 1:  +
{{#seo:
 +
|title=Dhamargava Kalpa Adhyaya
 +
|titlemode=append
 +
|keywords=Dhamargava, Vamana, Luffa cylindrica, Gara visha
 +
|description=Kalpa Sthana Chapter 4.Pharmaceutical preparations of Dhamargava
 +
}}
 +
 
<big>'''[[Kalpa Sthana]] Chapter 4.Pharmaceutical preparations of Dhamargava'''</big>
 
<big>'''[[Kalpa Sthana]] Chapter 4.Pharmaceutical preparations of Dhamargava'''</big>
   Line 63: Line 70:     
=== Sanskrit Text, Transliteration with English Translation ===
 
=== Sanskrit Text, Transliteration with English Translation ===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अथातो धामार्गवकल्पं व्याख्यास्यामः||१||  
 
अथातो धामार्गवकल्पं व्याख्यास्यामः||१||  
    
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||  
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
athātō dhāmārgavakalpaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athātō dhāmārgavakalpaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
Line 75: Line 84:     
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 +
</div></div>
    
Now we shall expound the chapter on pharmaceutical preparations of ''dhamargava'' (sponge gourd). Thus said Lord Atreya.[1-2]
 
Now we shall expound the chapter on pharmaceutical preparations of ''dhamargava'' (sponge gourd). Thus said Lord Atreya.[1-2]
    
==== Synonyms ====
 
==== Synonyms ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
कर्कोटकी कोठफला महाजालिनिरेव च|  
+
कर्कोटकी कोठफला महाजालिनिरेव च| <br />
धामार्गवस्य पर्याया राजकोशातकी तथा||३||  
+
धामार्गवस्य पर्याया राजकोशातकी तथा||३|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
karkōṭakī kōṭhaphalā mahājālinirēva ca|  
+
karkōṭakī kōṭhaphalā mahājālinirēva ca|<br />
dhāmārgavasya paryāyā rājakōśātakī tathā||3||
+
dhāmārgavasya paryāyā rājakōśātakī tathā||3||<br />
 
   
 
   
karkoTakI koThaphalA mahAjAlinireva ca|  
+
karkoTakI koThaphalA mahAjAlinireva ca| <br />
dhAmArgavasya paryAyA rAjakoshAtakI tathA||3||
+
dhAmArgavasya paryAyA rAjakoshAtakI tathA||3||<br />
 +
</div></div>
    
''Karkotaki, kothaphala, mahajalini'' and ''rajakosataki'' are the synonyms of ''dhamargava''.[3]
 
''Karkotaki, kothaphala, mahajalini'' and ''rajakosataki'' are the synonyms of ''dhamargava''.[3]
    
==== Indications ====
 
==== Indications ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
गरे गुल्मोदरे कासे वाते श्लेष्माशयस्थिते|  
+
गरे गुल्मोदरे कासे वाते श्लेष्माशयस्थिते| <br />
कफे च कण्ठवक्रस्थे कफसञ्चयजेषु च||४||  
+
कफे च कण्ठवक्रस्थे कफसञ्चयजेषु च||४|| <br />
   −
रोगेष्वेषु प्रयोज्यं स्यात् स्थिराश्च गुरवश्च ये   
+
रोगेष्वेषु प्रयोज्यं स्यात् स्थिराश्च गुरवश्च ये  <br />
फलं पुष्पं प्रवालं च विधिना तस्य संहरेत्||५||  
+
फलं पुष्पं प्रवालं च विधिना तस्य संहरेत्||५|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
garē gulmōdarē kāsē vātē ślēṣmāśayasthitē|  
+
garē gulmōdarē kāsē vātē ślēṣmāśayasthitē| <br />
kaphē ca kaṇṭhavakrasthē kaphasañcayajēṣu ca||4||  
+
kaphē ca kaṇṭhavakrasthē kaphasañcayajēṣu ca||4|| <br />
   −
rōgēṣvēṣu prayōjyaṁ syāt sthirāśca guravaśca yē  
+
rōgēṣvēṣu prayōjyaṁ syāt sthirāśca guravaśca yē <br />
phalaṁ puṣpaṁ pravālaṁ ca vidhinā tasya saṁharēt||5||
+
phalaṁ puṣpaṁ pravālaṁ ca vidhinā tasya saṁharēt||5||<br />
   −
gare gulmodare kAse vAte shleShmAshayasthite|  
+
gare gulmodare kAse vAte shleShmAshayasthite| <br />
kaphe ca kaNThavakrasthe kaphasa~jcayajeShu ca||4||  
+
kaphe ca kaNThavakrasthe kaphasa~jcayajeShu ca||4|| <br />
   −
rogeShveShu prayojyaM syAt sthirAshca guravashca ye|5|
+
rogeShveShu prayojyaM syAt sthirAshca guravashca ye|5|<br />
   −
phalaM puShpaM pravAlaM ca vidhinA tasya saMharet||5||  
+
phalaM puShpaM pravAlaM ca vidhinA tasya saMharet||5|| <br />
 +
</div></div>
    
It should be used in conditions of ''gara'' (artificial poison), ''gulma, udara'' (GIT problems), ''kasa'' (cough), ''vata'' situated in the seat of ''kapha, kapha'' located in throat and mouth, diseases caused by accumulation of ''kapha'' and other stable and severe diseases.[4]
 
It should be used in conditions of ''gara'' (artificial poison), ''gulma, udara'' (GIT problems), ''kasa'' (cough), ''vata'' situated in the seat of ''kapha, kapha'' located in throat and mouth, diseases caused by accumulation of ''kapha'' and other stable and severe diseases.[4]
Line 117: Line 133:     
==== Different preparations ====
 
==== Different preparations ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
प्रवालस्वरसं शुष्कं कृत्वा च गुलिकाः पृथक्|  
+
प्रवालस्वरसं शुष्कं कृत्वा च गुलिकाः पृथक्| <br />
कोविदारादिभिः पेयाः कषायैर्मधुकस्य च||६||  
+
कोविदारादिभिः पेयाः कषायैर्मधुकस्य च||६|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
pravālasvarasaṁ śuṣkaṁ kr̥tvā ca gulikāḥ pr̥thak|  
+
pravālasvarasaṁ śuṣkaṁ kr̥tvā ca gulikāḥ pr̥thak| <br />
kōvidārādibhiḥ pēyāḥ kaṣāyairmadhukasya ca||6||  
+
kōvidārādibhiḥ pēyāḥ kaṣāyairmadhukasya ca||6|| <br />
   −
pravAlasvarasaM shuShkaM kRutvA ca gulikAH pRuthak|  
+
pravAlasvarasaM shuShkaM kRutvA ca gulikAH pRuthak| <br />
kovidArAdibhiH peyAH kaShAyairmadhukasya ca||6||
+
kovidArAdibhiH peyAH kaShAyairmadhukasya ca||6||<br />
 +
</div></div>
    
The juice of tender leaves is dried and made into pills which should be administered along with the decoction prepared out of any one of the drug from ''kovidaradi gana'' or ''madhuka'' (Glycyrrhiza glabra Linn.) [6]
 
The juice of tender leaves is dried and made into pills which should be administered along with the decoction prepared out of any one of the drug from ''kovidaradi gana'' or ''madhuka'' (Glycyrrhiza glabra Linn.) [6]
    
* '''Note: ''Kovidaradi gana'':''' ''Kovidaradi'' drugs include ''rakta kanchanara'' (Bauhinia variegata Linn.), ''shweta kanchanara'' (Bauhinia purpurea Linn.), ''kadamba'' (Anthocephalus indicus Miq.), ''jalaveta'' (Salix tetrasperma), ''kundaru'' (Boswellia serrata Roxb.), ''shanapushpi'' (Crotolaria verrucosa Linn.), ''madara'' (Calotropis procera Ait. R. Br.), ''apamarga'' (Achyranthes aspera Linn.). Total nine preparations are enlisted depending on nine decoction prepared. Out of which eight decoctions are prepared from each eight drugs of ''kovidaradi gana'' and one decoction prepared from ''madhuka'' (Glycyrrhiza glabra Linn).
 
* '''Note: ''Kovidaradi gana'':''' ''Kovidaradi'' drugs include ''rakta kanchanara'' (Bauhinia variegata Linn.), ''shweta kanchanara'' (Bauhinia purpurea Linn.), ''kadamba'' (Anthocephalus indicus Miq.), ''jalaveta'' (Salix tetrasperma), ''kundaru'' (Boswellia serrata Roxb.), ''shanapushpi'' (Crotolaria verrucosa Linn.), ''madara'' (Calotropis procera Ait. R. Br.), ''apamarga'' (Achyranthes aspera Linn.). Total nine preparations are enlisted depending on nine decoction prepared. Out of which eight decoctions are prepared from each eight drugs of ''kovidaradi gana'' and one decoction prepared from ''madhuka'' (Glycyrrhiza glabra Linn).
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पुष्पादिषु पयोयोगाश्चत्वारः पञ्चमी सुरा| पूर्ववत्...|७|  
 
पुष्पादिषु पयोयोगाश्चत्वारः पञ्चमी सुरा| पूर्ववत्...|७|  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
puṣpādiṣu payōyōgāścatvāraḥ pañcamī surā| pūrvavat...|7|  
 
puṣpādiṣu payōyōgāścatvāraḥ pañcamī surā| pūrvavat...|7|  
Line 137: Line 158:  
puShpAdiShu payoyogAshcatvAraH pa~jcamI surA|  
 
puShpAdiShu payoyogAshcatvAraH pa~jcamI surA|  
 
pUrvavat...|7|  
 
pUrvavat...|7|  
 +
</div></div>
    
Four preparations are of milk using flower etc. and the fifth one employs wine as said earlier. [7]
 
Four preparations are of milk using flower etc. and the fifth one employs wine as said earlier. [7]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
... जीर्णशुष्काणामतः कल्पः प्रवक्ष्यते||७||  
+
... जीर्णशुष्काणामतः कल्पः प्रवक्ष्यते||७|| <br />
   −
मधुकस्य कषायेण बीजकण्ठोद्धृतं फलम्|  
+
मधुकस्य कषायेण बीजकण्ठोद्धृतं फलम्| <br />
सगुडं व्युषितं रात्रिं कोविदारादिभिस्तथा||८||  
+
सगुडं व्युषितं रात्रिं कोविदारादिभिस्तथा||८|| <br />
   −
दद्याद्गुल्मोदरार्तेभ्यो ये चाप्यन्ये कफामयाः|९|  
+
दद्याद्गुल्मोदरार्तेभ्यो ये चाप्यन्ये कफामयाः|९| <br />
   −
दद्यादन्नेन संयुक्तं छर्दिहृद्रोगशान्तये||९||  
+
दद्यादन्नेन संयुक्तं छर्दिहृद्रोगशान्तये||९|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
... jīrṇaśuṣkāṇāmataḥ kalpaḥ pravakṣyatē||7||  
+
... jīrṇaśuṣkāṇāmataḥ kalpaḥ pravakṣyatē||7|| <br />
   −
madhukasya kaṣāyēṇa bījakaṇṭhōddhr̥taṁ phalam|  
+
madhukasya kaṣāyēṇa bījakaṇṭhōddhr̥taṁ phalam| <br />
saguḍaṁ vyuṣitaṁ rātriṁ kōvidārādibhistathā||8||  
+
saguḍaṁ vyuṣitaṁ rātriṁ kōvidārādibhistathā||8|| <br />
   −
dadyādgulmōdarārtēbhyō yē cāpyanyē kaphāmayāḥ|9|  
+
dadyādgulmōdarārtēbhyō yē cāpyanyē kaphāmayāḥ|9| <br />
   −
dadyādannēna saṁyuktaṁ chardihr̥drōgaśāntayē||9||  
+
dadyādannēna saṁyuktaṁ chardihr̥drōgaśāntayē||9|| <br />
   −
... jIrNashuShkANAmataH kalpaH pravakShyate||7||  
+
... jIrNashuShkANAmataH kalpaH pravakShyate||7|| <br />
   −
madhukasya kaShAyeNa bIjakaNThoddhRutaM phalam|  
+
madhukasya kaShAyeNa bIjakaNThoddhRutaM phalam| <br />
saguDaM vyuShitaM rAtriM kovidArAdibhistathA||8||  
+
saguDaM vyuShitaM rAtriM kovidArAdibhistathA||8|| <br />
   −
dadyAdgulmodarArtebhyo ye cApyanye kaphAmayAH|9|  
+
dadyAdgulmodarArtebhyo ye cApyanye kaphAmayAH|9| <br />
   −
dadyAdannena saMyuktaM chardihRudrogashAntaye||9||  
+
dadyAdannena saMyuktaM chardihRudrogashAntaye||9|| <br />
 +
</div></div>
    
Now, I would say the preparations of over ripened and dry fruits. The meshy /fibrous fruit core containing seeds should be taken out and the fruit should be stuffed with jiggery for the whole night. Next morning it should be given with the decoction of ''madhuka'' or any one of the ''kovidaradi'' drugs in the ailments like ''gulma, udara'' and the disorders of ''kapha''.[7-8]
 
Now, I would say the preparations of over ripened and dry fruits. The meshy /fibrous fruit core containing seeds should be taken out and the fruit should be stuffed with jiggery for the whole night. Next morning it should be given with the decoction of ''madhuka'' or any one of the ''kovidaradi'' drugs in the ailments like ''gulma, udara'' and the disorders of ''kapha''.[7-8]
Line 172: Line 197:     
'''Note: Collection of fruits:''' Fruits of ''dhamargava'' are plucked in spring or autumn season when there are abundant flowers that are growing on flat, even lands that are well nurtured by the ''kusha'' and ''rohisa''. These plants should not be grown directly in sun, and neither along the river bank nor has chasms and crevices or anthills. The fruits themselves ought to be fully developed, ripen and with their juice well formed. A wise physician picking up such fruits should place them covered in a granary of ''yava'' or that of the husks for seven nights. (Bhela Samhita) <ref>Bhela Samhita, Kalpasthana, Dhamargava Kalpa Adhyaya, 4/1-4, English Commentary by K. H. Krishnamurthy, editor Prof.P.V. Sharma, Chaukhambha Visvabharati, Varanasi Reprint 2008, 493.</ref>
 
'''Note: Collection of fruits:''' Fruits of ''dhamargava'' are plucked in spring or autumn season when there are abundant flowers that are growing on flat, even lands that are well nurtured by the ''kusha'' and ''rohisa''. These plants should not be grown directly in sun, and neither along the river bank nor has chasms and crevices or anthills. The fruits themselves ought to be fully developed, ripen and with their juice well formed. A wise physician picking up such fruits should place them covered in a granary of ''yava'' or that of the husks for seven nights. (Bhela Samhita) <ref>Bhela Samhita, Kalpasthana, Dhamargava Kalpa Adhyaya, 4/1-4, English Commentary by K. H. Krishnamurthy, editor Prof.P.V. Sharma, Chaukhambha Visvabharati, Varanasi Reprint 2008, 493.</ref>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
चूर्णैर्वाऽप्युत्पलादीनि भावितानि प्रभूतशः|  
+
चूर्णैर्वाऽप्युत्पलादीनि भावितानि प्रभूतशः| <br />
रसक्षीरयवाग्वादितृप्तो घ्रात्वा वमेत् सुखम्||१०||  
+
रसक्षीरयवाग्वादितृप्तो घ्रात्वा वमेत् सुखम्||१०|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
cūrṇairvā'pyutpalādīni bhāvitāni prabhūtaśaḥ|  
+
cūrṇairvā'pyutpalādīni bhāvitāni prabhūtaśaḥ| <br />
rasakṣīrayavāgvāditr̥ptō ghrātvā vamēt sukham||10||  
+
rasakṣīrayavāgvāditr̥ptō ghrātvā vamēt sukham||10|| <br />
   −
cUrNairvA~apyutpalAdIni bhAvitAni prabhUtashaH|  
+
cUrNairvA~apyutpalAdIni bhAvitAni prabhUtashaH| <br />
rasakShIrayavAgvAditRupto ghrAtvA vamet sukham||10||
+
rasakShIrayavAgvAditRupto ghrAtvA vamet sukham||10||<br />
 +
</div></div>
    
One after being saturated with meat soup, milk, gruel etc. vomits easily by inhaling the flowers of water lily etc. impregnated profusely with the fine powder of ''dhamargava'' fruits.[10]
 
One after being saturated with meat soup, milk, gruel etc. vomits easily by inhaling the flowers of water lily etc. impregnated profusely with the fine powder of ''dhamargava'' fruits.[10]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
चूर्णीकृतस्य वर्तिं वा कृत्वा बदरसम्मिताम्|  
+
चूर्णीकृतस्य वर्तिं वा कृत्वा बदरसम्मिताम्| <br />
विनीयाञ्जलिमात्रे तु पिबेद्गोऽश्वशकृद्रसे ||११||  
+
विनीयाञ्जलिमात्रे तु पिबेद्गोऽश्वशकृद्रसे ||११|| <br />
   −
पृषतर्ष्यकुरङ्गाह्वगजोष्ट्राश्वतराविके|  
+
पृषतर्ष्यकुरङ्गाह्वगजोष्ट्राश्वतराविके| <br />
श्वदंष्ट्रखरखङ्गानां चैवं पेया शकृद्रसे ||१२||  
+
श्वदंष्ट्रखरखङ्गानां चैवं पेया शकृद्रसे ||१२|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
cūrṇīkr̥tasya vartiṁ vā kr̥tvā badarasammitām|  
+
cūrṇīkr̥tasya vartiṁ vā kr̥tvā badarasammitām| <br />
vinīyāñjalimātrē tu pibēdgō'śvaśakr̥drasē  ||11||  
+
vinīyāñjalimātrē tu pibēdgō'śvaśakr̥drasē  ||11|| <br />
   −
pr̥ṣatarṣyakuraṅgāhvagajōṣṭrāśvatarāvikē|  
+
pr̥ṣatarṣyakuraṅgāhvagajōṣṭrāśvatarāvikē| <br />
śvadaṁṣṭrakharakhaṅgānāṁ caivaṁ pēyā śakr̥drasē  ||12||  
+
śvadaṁṣṭrakharakhaṅgānāṁ caivaṁ pēyā śakr̥drasē  ||12|| <br />
   −
cUrNIkRutasya vartiM vA kRutvA badarasammitAm|  
+
cUrNIkRutasya vartiM vA kRutvA badarasammitAm| <br />
vinIyA~jjalimAtre tu pibedgo~ashvashakRudrase ||11||  
+
vinIyA~jjalimAtre tu pibedgo~ashvashakRudrase ||11|| <br />
   −
pRuShatarShyakura~ggAhvagajoShTrAshvatarAvike|  
+
pRuShatarShyakura~ggAhvagajoShTrAshvatarAvike| <br />
shvadaMShTrakharakha~ggAnAM caivaM peyA shakRudrase ||12||  
+
shvadaMShTrakharakha~ggAnAM caivaM peyA shakRudrase ||12|| <br />
 +
</div></div>
    
Caplets of the size of ''kola'' (jujuba) fruit made of the powder of fruits should be taken after dissolving in 160 ml of the juice of cow dung or horse dung. Similarly it should be taken in the juice of feces of (''prasata, rsya, kuranga, gaja, ustra, ashvatara, avi, shvadanstra, khara'' and ''khadaganama'').[11-12]
 
Caplets of the size of ''kola'' (jujuba) fruit made of the powder of fruits should be taken after dissolving in 160 ml of the juice of cow dung or horse dung. Similarly it should be taken in the juice of feces of (''prasata, rsya, kuranga, gaja, ustra, ashvatara, avi, shvadanstra, khara'' and ''khadaganama'').[11-12]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
जीवकर्षभकौ वीरामात्मगुप्तां शतावरीम्|  
+
जीवकर्षभकौ वीरामात्मगुप्तां शतावरीम्| <br />
काकोलीं श्रावणीं मेदां महामेदां मधूलिकाम्||१३||  
+
काकोलीं श्रावणीं मेदां महामेदां मधूलिकाम्||१३|| <br />
   −
एकैकशोऽभिसञ्चूर्ण्य सह धामार्गवेण ते|  
+
एकैकशोऽभिसञ्चूर्ण्य सह धामार्गवेण ते| <br />
शर्करामधुसंयुक्ता लेहा हृद्दाहकासिनाम्||१४||  
+
शर्करामधुसंयुक्ता लेहा हृद्दाहकासिनाम्||१४|| <br />
   −
सुखोदकानुपानाः स्युः पित्तोष्मसहिते कफे  
+
सुखोदकानुपानाः स्युः पित्तोष्मसहिते कफे <br />
धान्यतुम्बुरुयूषेण कल्कः सर्वविषापहः||१५||  
+
धान्यतुम्बुरुयूषेण कल्कः सर्वविषापहः||१५|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
jīvakarṣabhakau vīrāmātmaguptāṁ śatāvarīm|  
+
jīvakarṣabhakau vīrāmātmaguptāṁ śatāvarīm| <br />
kākōlīṁ śrāvaṇīṁ mēdāṁ mahāmēdāṁ madhūlikām||13||  
+
kākōlīṁ śrāvaṇīṁ mēdāṁ mahāmēdāṁ madhūlikām||13|| <br />
   −
ēkaikaśō'bhisañcūrṇya saha dhāmārgavēṇa tē|  
+
ēkaikaśō'bhisañcūrṇya saha dhāmārgavēṇa tē| <br />
śarkarāmadhusaṁyuktā lēhā hr̥ddāhakāsinām||14||  
+
śarkarāmadhusaṁyuktā lēhā hr̥ddāhakāsinām||14|| <br />
   −
sukhōdakānupānāḥ syuḥ pittōṣmasahitē kaphē
+
sukhōdakānupānāḥ syuḥ pittōṣmasahitē kaphē <br />
dhānyatumburuyūṣēṇa kalkaḥ sarvaviṣāpahaḥ||15||  
+
dhānyatumburuyūṣēṇa kalkaḥ sarvaviṣāpahaḥ||15|| <br />
   −
jIvakarShabhakau vIrAmAtmaguptAM shatAvarIm|  
+
jIvakarShabhakau vIrAmAtmaguptAM shatAvarIm| <br />
kAkolIM shrAvaNIM medAM mahAmedAM madhUlikAm||13||  
+
kAkolIM shrAvaNIM medAM mahAmedAM madhUlikAm||13|| <br />
   −
ekaikasho~abhisa~jcUrNya saha dhAmArgaveNa te|  
+
ekaikasho~abhisa~jcUrNya saha dhAmArgaveNa te| <br />
sharkarAmadhusaMyuktA lehA hRuddAhakAsinAm||14||  
+
sharkarAmadhusaMyuktA lehA hRuddAhakAsinAm||14|| <br />
   −
sukhodakAnupAnAH syuH pittoShmasahite kaphe|15|  
+
sukhodakAnupAnAH syuH pittoShmasahite kaphe|15| <br />
   −
dhAnyatumburuyUSheNa kalkaH sarvaviShApahaH||15||
+
dhAnyatumburuyUSheNa kalkaH sarvaviShApahaH||15||<br />
 +
</div></div>
    
''Jivaka'' (Microstylis musifera Ridley), ''rishabhaka'' (Microstylis wallichii Linn.), ''vira'' (Vetiveria zizanioides Linn.), ''atmagupta'' (Mucuna prurita Hook.), ''shatavari'' (Asparagus racemosus Wild.), ''kakoli'' (Roscoca procera Wall.), ''shravani'' (Sphaeranthus indicus Linn.), ''meda'' (Polygonatum airrhifolium Royle), ''mahameda'' (Polygonatum airrhifolium Royle and other species)  and ''madhulika'' (''jala mulethi, murva'') each powdered separately and mixed with ''dhamargava'' is taken with sugar and honey as linctus in case of heart burning and cough. ''Kapha'' associated with aggravated ''pitta'' it should be taken with lukewarm water.[13-14]
 
''Jivaka'' (Microstylis musifera Ridley), ''rishabhaka'' (Microstylis wallichii Linn.), ''vira'' (Vetiveria zizanioides Linn.), ''atmagupta'' (Mucuna prurita Hook.), ''shatavari'' (Asparagus racemosus Wild.), ''kakoli'' (Roscoca procera Wall.), ''shravani'' (Sphaeranthus indicus Linn.), ''meda'' (Polygonatum airrhifolium Royle), ''mahameda'' (Polygonatum airrhifolium Royle and other species)  and ''madhulika'' (''jala mulethi, murva'') each powdered separately and mixed with ''dhamargava'' is taken with sugar and honey as linctus in case of heart burning and cough. ''Kapha'' associated with aggravated ''pitta'' it should be taken with lukewarm water.[13-14]
    
Paste of ''dhamargava'' taken with the soup of the seeds of ''dhanyaka'' (Coriandrum sativum Linn. Tumburu (Zanthoxylum alatum Roxb.) alleviates all poisons. [15]
 
Paste of ''dhamargava'' taken with the soup of the seeds of ''dhanyaka'' (Coriandrum sativum Linn. Tumburu (Zanthoxylum alatum Roxb.) alleviates all poisons. [15]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
जात्याः सौमनसायिन्या रजन्याश्चोरकस्य च|  
+
जात्याः सौमनसायिन्या रजन्याश्चोरकस्य च| <br />
वृश्चीरस्य महाक्षुद्रसहाहैमवतस्य च||१६||  
+
वृश्चीरस्य महाक्षुद्रसहाहैमवतस्य च||१६|| <br />
   −
बिम्ब्याः पुनर्नवाया वा कासमर्दस्य वा पृथक्  |  
+
बिम्ब्याः पुनर्नवाया वा कासमर्दस्य वा पृथक्  | <br />
एकं धामार्गवं द्वे वा कषाये परिमृद्य तु||१७||  
+
एकं धामार्गवं द्वे वा कषाये परिमृद्य तु||१७|| <br />
   −
पूतं मनोविकारेषु पिबेद्वमनमुत्तमम्|१८|
+
पूतं मनोविकारेषु पिबेद्वमनमुत्तमम्|१८|<br />
   −
तच्छृतक्षीरजं सर्पिः साधितं वा फलादिभिः||१८||  
+
तच्छृतक्षीरजं सर्पिः साधितं वा फलादिभिः||१८|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
jātyāḥ saumanasāyinyā rajanyāścōrakasya ca|  
+
jātyāḥ saumanasāyinyā rajanyāścōrakasya ca| <br />
vr̥ścīrasya mahākṣudrasahāhaimavatasya ca||16||  
+
vr̥ścīrasya mahākṣudrasahāhaimavatasya ca||16|| <br />
   −
bimbyāḥ punarnavāyā vā kāsamardasya vā pr̥thak |  
+
bimbyāḥ punarnavāyā vā kāsamardasya vā pr̥thak | <br />
ēkaṁ dhāmārgavaṁ dvē vā kaṣāyē parimr̥dya tu||17||  
+
ēkaṁ dhāmārgavaṁ dvē vā kaṣāyē parimr̥dya tu||17|| <br />
   −
pūtaṁ manōvikārēṣu pibēdvamanamuttamam|  
+
pūtaṁ manōvikārēṣu pibēdvamanamuttamam| <br />
tacchr̥takṣīrajaṁ sarpiḥ sādhitaṁ vā phalādibhiḥ||18||  
+
tacchr̥takṣīrajaṁ sarpiḥ sādhitaṁ vā phalādibhiḥ||18|| <br />
   −
jAtyAH saumanasAyinyA rajanyAshcorakasya ca|  
+
jAtyAH saumanasAyinyA rajanyAshcorakasya ca| <br />
vRushcIrasya mahAkShudrasahAhaimavatasya ca||16||  
+
vRushcIrasya mahAkShudrasahAhaimavatasya ca||16|| <br />
   −
bimbyAH punarnavAyA vA kAsamardasya vA pRuthak |  
+
bimbyAH punarnavAyA vA kAsamardasya vA pRuthak | <br />
ekaM dhAmArgavaM dve vA kaShAye parimRudya tu||17||  
+
ekaM dhAmArgavaM dve vA kaShAye parimRudya tu||17|| <br />
   −
pUtaM manovikAreShu pibedvamanamuttamam|18|  
+
pUtaM manovikAreShu pibedvamanamuttamam|18| <br />
   −
tacchRutakShIrajaM sarpiH sAdhitaM vA phalAdibhiH||18||  
+
tacchRutakShIrajaM sarpiH sAdhitaM vA phalAdibhiH||18|| <br />
 +
</div></div>
    
Powder of one or two fruits of ''dhamargava'' is added in decoction prepared out of  any one of these drugs – ''jati'' (Jasminum grandiflorum Linn.), ''saumanasayini, Haridra'' (Curcuma longa Linn.), ''choraka'' (Angelica glauca Edgw.), ''vrischira, masaparni'' (Teramnus labialis Spreng), ''mudgaparni'' (Phaseolus trilobus Ait.), ''haimavata'' (Iris ensata Thumb.), ''bimbi'' (Coccinia indica W. & A.), ''punarnava'' (Boerhaavia diffusa Linn.) and ''kasmarda'' (Cassia occidentalis Linn.) , should be filtered and taken as an excellent emetic in mental disorders. [16,17]
 
Powder of one or two fruits of ''dhamargava'' is added in decoction prepared out of  any one of these drugs – ''jati'' (Jasminum grandiflorum Linn.), ''saumanasayini, Haridra'' (Curcuma longa Linn.), ''choraka'' (Angelica glauca Edgw.), ''vrischira, masaparni'' (Teramnus labialis Spreng), ''mudgaparni'' (Phaseolus trilobus Ait.), ''haimavata'' (Iris ensata Thumb.), ''bimbi'' (Coccinia indica W. & A.), ''punarnava'' (Boerhaavia diffusa Linn.) and ''kasmarda'' (Cassia occidentalis Linn.) , should be filtered and taken as an excellent emetic in mental disorders. [16,17]
Line 270: Line 307:     
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
तत्र श्लोकौ-  
+
तत्र श्लोकौ- <br />
   −
पल्लवे नव चत्वारः क्षीर एकः सुरासवे|  
+
पल्लवे नव चत्वारः क्षीर एकः सुरासवे| <br />
कषाये विंशतिः कल्के दश द्वौ च शकृद्रसे||१९||  
+
कषाये विंशतिः कल्के दश द्वौ च शकृद्रसे||१९|| <br />
   −
अन्न एकस्तथा घ्रेये दश लेहास्तथा घृतम्|  
+
अन्न एकस्तथा घ्रेये दश लेहास्तथा घृतम्| <br />
कल्पे धामार्गवस्योक्ताः षष्टिर्योगा महर्षिणा||२०||  
+
कल्पे धामार्गवस्योक्ताः षष्टिर्योगा महर्षिणा||२०|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
tatra ślōkau-  
+
tatra ślōkau- <br />
   −
pallavē nava catvāraḥ kṣīra ēkaḥ surāsavē|  
+
pallavē nava catvāraḥ kṣīra ēkaḥ surāsavē| <br />
kaṣāyē viṁśatiḥ kalkē daśa dvau ca śakr̥drasē||19||  
+
kaṣāyē viṁśatiḥ kalkē daśa dvau ca śakr̥drasē||19|| <br />
   −
anna ēkastathā ghrēyē daśa lēhāstathā ghr̥tam|  
+
anna ēkastathā ghrēyē daśa lēhāstathā ghr̥tam| <br />
kalpē dhāmārgavasyōktāḥ ṣaṣṭiryōgā maharṣiṇā||20||  
+
kalpē dhāmārgavasyōktāḥ ṣaṣṭiryōgā maharṣiṇā||20|| <br />
   −
tatra shlokau-  
+
tatra shlokau- <br />
   −
pallave nava catvAraH kShIra ekaH surAsave|  
+
pallave nava catvAraH kShIra ekaH surAsave| <br />
kaShAye viMshatiH kalke dasha dvau ca shakRudrase||19||  
+
kaShAye viMshatiH kalke dasha dvau ca shakRudrase||19|| <br />
   −
anna ekastathA ghreye dasha lehAstathA ghRutam|  
+
anna ekastathA ghreye dasha lehAstathA ghRutam| <br />
kalpe dhAmArgavasyoktAH ShaShTiryogA maharShiNA||20||  
+
kalpe dhAmArgavasyoktAH ShaShTiryogA maharShiNA||20|| <br />
 +
</div></div>
    
Now summing up verses –
 
Now summing up verses –
    
Nine preparations in tender leaves, four in milk, one in alcohol, twenty in decoction, one in paste, twelve with the juice of cow dung etc., one with food, one for inhalation, ten linctus preparations and one with ''ghrita'' – thus total sixty formulations have been described by the great sage in the chapter on preparations of ''dhamargava''.[19-20]
 
Nine preparations in tender leaves, four in milk, one in alcohol, twenty in decoction, one in paste, twelve with the juice of cow dung etc., one with food, one for inhalation, ten linctus preparations and one with ''ghrita'' – thus total sixty formulations have been described by the great sage in the chapter on preparations of ''dhamargava''.[19-20]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृतेऽप्राप्ते दृढबलसम्पूरिते कल्पस्थाने धामार्गवकल्पो नाम चतुर्थोऽध्यायः||४||  
 
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृतेऽप्राप्ते दृढबलसम्पूरिते कल्पस्थाने धामार्गवकल्पो नाम चतुर्थोऽध्यायः||४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē'prāptē dr̥ḍhabalasampūritē kalpasthānē dhāmārgavakalpō nāma caturthō'dhyāyaḥ||4||  
 
ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē'prāptē dr̥ḍhabalasampūritē kalpasthānē dhāmārgavakalpō nāma caturthō'dhyāyaḥ||4||  
    
ityagniveshakRute tantre carakapratisaMskRute~aprApte dRuDhabalasampUrite kalpasthAne dhAmArgavakalpo nAma caturtho~adhyAyaH||4||  
 
ityagniveshakRute tantre carakapratisaMskRute~aprApte dRuDhabalasampUrite kalpasthAne dhAmArgavakalpo nAma caturtho~adhyAyaH||4||  
 +
</div></div>
    
Thus ends the fourth chapter on pharmaceutical preparations of ''dhamargava'' in [[Kalpa Sthana]] in the treatise composed by Dridhabala as it was not available. [4]
 
Thus ends the fourth chapter on pharmaceutical preparations of ''dhamargava'' in [[Kalpa Sthana]] in the treatise composed by Dridhabala as it was not available. [4]

Navigation menu