Changes

Jump to navigation Jump to search
2,627 bytes added ,  13:09, 21 December 2019
no edit summary
Line 1: Line 1:  +
{{#seo:
 +
|title=Unmada Nidana
 +
|titlemode=append
 +
|keywords=Unmada, Sanjna Jnana, Amarsha, himsa, Prajnaparadha, Psychosis, insanity, mental factors examination, perversion, impairment of decision making, intellectual functions
 +
|description=Nidana Sthana Chapter 7. Diagnosis and etiopathogenesis of psychosis disorders
 +
}}
 +
 
<big>'''Nidana Sthana Chapter 7. Diagnosis and etiopathogenesis of psychosis disorders '''</big>
 
<big>'''Nidana Sthana Chapter 7. Diagnosis and etiopathogenesis of psychosis disorders '''</big>
   Line 33: Line 40:  
</div>
 
</div>
 
===Sanskrit Text, Transliteration and English Translation===
 
===Sanskrit Text, Transliteration and English Translation===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अथात उन्मादनिदानं व्याख्यास्यामः||१||  
 
अथात उन्मादनिदानं व्याख्यास्यामः||१||  
    
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
athāta unmādanidānaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athāta unmādanidānaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
Line 45: Line 54:     
Iti ha smAha  bhagavAnAtreyaH||2||
 
Iti ha smAha  bhagavAnAtreyaH||2||
 +
</div></div>
    
I shall now describe the chapter on the diagnosis of ''unmada''. Thus said Lord Atreya.[1- 2]  
 
I shall now describe the chapter on the diagnosis of ''unmada''. Thus said Lord Atreya.[1- 2]  
    
==== Five types of ''unmada'' ====  
 
==== Five types of ''unmada'' ====  
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
इह खलु पञ्चोन्मादा भवन्ति|
 
इह खलु पञ्चोन्मादा भवन्ति|
    
तद्यथा- वातपित्तकफसन्निपातागन्तुनिमित्ताः||३||
 
तद्यथा- वातपित्तकफसन्निपातागन्तुनिमित्ताः||३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
iha khalu pañcōnmādā bhavanti|
 
iha khalu pañcōnmādā bhavanti|
Line 61: Line 73:     
tadyathA-  vAtapittakaphasannipAtAgantunimittAH||3||
 
tadyathA-  vAtapittakaphasannipAtAgantunimittAH||3||
 +
</div></div>
    
There are five types of ''unmada'' such as those caused due to the three ''doshas, sannipata'' (simultaneous vitiation of the three ''doshas''), and exogenous causes. [3]
 
There are five types of ''unmada'' such as those caused due to the three ''doshas, sannipata'' (simultaneous vitiation of the three ''doshas''), and exogenous causes. [3]
    
==== Individuals prone to ''unmada'' ====
 
==== Individuals prone to ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र दोषनिमित्ताश्चत्वारः पुरुषाणामेवंविधानां क्षिप्रमभिनिर्वर्तन्ते; तद्यथा- भीरूणामुपक्लिष्टसत्त्वानामुत्सन्नदोषाणां समलविकृतोपहितान्यनुचितान्याहारजातानि वैषम्ययुक्तेनोपयोगविधिनोपयुञ्जानानां तन्त्रप्रयोगमपि विषममाचरतामन्याश्च शरीरचेष्टा विषमाः समाचरतामत्युपक्षीणदेहानां व्याधिवेगसमुद्भ्रमितानामुपहतमनसां वा कामक्रोधलोभहर्षभयमोहायासशोकचिन्तोद्वेगादिभिर्भूयोऽभिघाताभ्याहतानां वा मनस्युपहते बुद्धौ च प्रचलितायामभ्युदीर्णा दोषाः प्रकुपिता हृदयमुपसृत्य मनोवहानि स्रोतांस्यावृत्य जनयन्त्युन्मादम्||४||
 
तत्र दोषनिमित्ताश्चत्वारः पुरुषाणामेवंविधानां क्षिप्रमभिनिर्वर्तन्ते; तद्यथा- भीरूणामुपक्लिष्टसत्त्वानामुत्सन्नदोषाणां समलविकृतोपहितान्यनुचितान्याहारजातानि वैषम्ययुक्तेनोपयोगविधिनोपयुञ्जानानां तन्त्रप्रयोगमपि विषममाचरतामन्याश्च शरीरचेष्टा विषमाः समाचरतामत्युपक्षीणदेहानां व्याधिवेगसमुद्भ्रमितानामुपहतमनसां वा कामक्रोधलोभहर्षभयमोहायासशोकचिन्तोद्वेगादिभिर्भूयोऽभिघाताभ्याहतानां वा मनस्युपहते बुद्धौ च प्रचलितायामभ्युदीर्णा दोषाः प्रकुपिता हृदयमुपसृत्य मनोवहानि स्रोतांस्यावृत्य जनयन्त्युन्मादम्||४||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra dōṣanimittāścatvāraḥ puruṣāṇāmēvaṁvidhānāṁ kṣipramabhinirvartantē; tadyathā- bhīrūṇāmupakliṣṭasattvānāmutsannadōṣāṇāṁsamalavikr̥tōpahitānyanucitānyāhārajātāni vaiṣamyayuktēnōpayōgavidhinōpayuñjānānāṁ tantraprayōgamapi viṣamamācaratāmanyāśca śarīracēṣṭā viṣamāḥsamācaratāmatyupakṣīṇadēhānāṁ vyādhivēgasamudbhramitānāmupahatamanasāṁ [1] vākāmakrōdhalōbhaharṣabhayamōhāyāsaśōkacintōdvēgādibhirbhūyō'bhighātābhyāhatānāṁ vā manasyupahatē buddhau ca pracalitāyāmabhyudīrṇā [2] dōṣāḥprakupitā hr̥dayamupasr̥tya manōvahāni srōtāṁsyāvr̥tya janayantyunmādam||4||  
 
tatra dōṣanimittāścatvāraḥ puruṣāṇāmēvaṁvidhānāṁ kṣipramabhinirvartantē; tadyathā- bhīrūṇāmupakliṣṭasattvānāmutsannadōṣāṇāṁsamalavikr̥tōpahitānyanucitānyāhārajātāni vaiṣamyayuktēnōpayōgavidhinōpayuñjānānāṁ tantraprayōgamapi viṣamamācaratāmanyāśca śarīracēṣṭā viṣamāḥsamācaratāmatyupakṣīṇadēhānāṁ vyādhivēgasamudbhramitānāmupahatamanasāṁ [1] vākāmakrōdhalōbhaharṣabhayamōhāyāsaśōkacintōdvēgādibhirbhūyō'bhighātābhyāhatānāṁ vā manasyupahatē buddhau ca pracalitāyāmabhyudīrṇā [2] dōṣāḥprakupitā hr̥dayamupasr̥tya manōvahāni srōtāṁsyāvr̥tya janayantyunmādam||4||  
Line 74: Line 89:  
manovahAni  srotAMsyAvRutya  janayantyUnmadaam||4||
 
manovahAni  srotAMsyAvRutya  janayantyUnmadaam||4||
 
tatra  doShanimittAshcatvAraH
 
tatra  doShanimittAshcatvAraH
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
This verse describes the qualities of a person prone to getting afflicted with ''unmada'', as well as the conditions that are conducive to the affliction of the disease:
 
This verse describes the qualities of a person prone to getting afflicted with ''unmada'', as well as the conditions that are conducive to the affliction of the disease:
Line 88: Line 105:     
==== Types of cognitive distortions ====
 
==== Types of cognitive distortions ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
उन्मादं पुनर्मनोबुद्धिसञ्ज्ञाज्ञानस्मृतिभक्तिशीलचेष्टाचारविभ्रमंविद्यात्||५||
 
उन्मादं पुनर्मनोबुद्धिसञ्ज्ञाज्ञानस्मृतिभक्तिशीलचेष्टाचारविभ्रमंविद्यात्||५||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
unmādaṁ punarmanōbuddhisañjñājñānasmr̥tibhaktiśīlacēṣṭācāravibhramaṁ [1] vidyāt||5||  
 
unmādaṁ punarmanōbuddhisañjñājñānasmr̥tibhaktiśīlacēṣṭācāravibhramaṁ [1] vidyāt||5||  
    
Unmadaam punarmanobuddhisa~jj~jAj~jAnasmRutibhaktishIlaceShTAcAravibhramavidyAt||5||
 
Unmadaam punarmanobuddhisa~jj~jAj~jAnasmRutibhaktishIlaceShTAcAravibhramavidyAt||5||
 +
</div></div>
    
''Unmada'' is again defined as cognitive distortion pertaining to mind, intellect, consciousness, knowledge, memory, desire, attitude, activities and behavior. [5]
 
''Unmada'' is again defined as cognitive distortion pertaining to mind, intellect, consciousness, knowledge, memory, desire, attitude, activities and behavior. [5]
    
==== Premonitory symptoms ====
 
==== Premonitory symptoms ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तस्येमानि पूर्वरूपाणि; तद्यथा- शिरसः शून्यता, चक्षुषोराकुलता, स्वनः कर्णयोः, उच्छ्वासस्याधिक्यम्, आस्यसंस्रवणम्, अनन्नाभिलाषारोचकाविपाकाः, हृद्ग्रहः, ध्यानायाससम्मोहोद्वेगाश्चास्थाने, सततं लोमहर्षः,  
 
तस्येमानि पूर्वरूपाणि; तद्यथा- शिरसः शून्यता, चक्षुषोराकुलता, स्वनः कर्णयोः, उच्छ्वासस्याधिक्यम्, आस्यसंस्रवणम्, अनन्नाभिलाषारोचकाविपाकाः, हृद्ग्रहः, ध्यानायाससम्मोहोद्वेगाश्चास्थाने, सततं लोमहर्षः,  
 
ज्वरश्चाभीक्ष्णम् उन्मत्तचित्तत्वम्, उदर्दित्वम् अर्दिताकृतिकरणं च व्याधेः, स्वप्ने चाभीक्ष्णं दर्शनं भ्रान्तचलितानवस्थितानां रूपाणामप्रशस्तानां  
 
ज्वरश्चाभीक्ष्णम् उन्मत्तचित्तत्वम्, उदर्दित्वम् अर्दिताकृतिकरणं च व्याधेः, स्वप्ने चाभीक्ष्णं दर्शनं भ्रान्तचलितानवस्थितानां रूपाणामप्रशस्तानां  
 
च तिलपीडकचक्राधिरोहणं वातकुण्डलिकाभिश्चोन्मथनं निमज्जनं च कलुषाणामम्भसामावर्ते चक्षुषोश्चापसर्पणमिति(दोषनिमित्तानामुन्मादानां पूर्वरूपाणि भवन्ति)||६||  
 
च तिलपीडकचक्राधिरोहणं वातकुण्डलिकाभिश्चोन्मथनं निमज्जनं च कलुषाणामम्भसामावर्ते चक्षुषोश्चापसर्पणमिति(दोषनिमित्तानामुन्मादानां पूर्वरूपाणि भवन्ति)||६||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasyēmāni pūrvarūpāṇi; tadyathā- śirasaḥ śūnyatā, cakṣuṣōrākulatā, svanaḥ karṇayōḥ, ucchvāsasyādhikyam, āsyasaṁsravaṇam, anannābhilāṣārōcakāvipākāḥ,hr̥dgrahaḥ, dhyānāyāsasammōhōdvēgāścāsthānē, satataṁ lōmaharṣaḥ, jvaraścābhīkṣṇam, unmattacittatvam, udarditvam [1] , arditākr̥tikaraṇaṁ ca vyādhēḥ, svapnēcābhīkṣṇaṁ darśanaṁ bhrāntacalitānavasthitānāṁ rūpāṇāmapraśastānāṁ ca tilapīḍakacakrādhirōhaṇaṁ vātakuṇḍalikābhiścōnmathanaṁ nimajjanaṁ cakaluṣāṇāmambhasāmāvartē cakṣuṣōścāpasarpaṇamiti [2] (dōṣanimittānāmunmādānāṁ pūrvarūpāṇi bhavanti)||6||  
 
tasyēmāni pūrvarūpāṇi; tadyathā- śirasaḥ śūnyatā, cakṣuṣōrākulatā, svanaḥ karṇayōḥ, ucchvāsasyādhikyam, āsyasaṁsravaṇam, anannābhilāṣārōcakāvipākāḥ,hr̥dgrahaḥ, dhyānāyāsasammōhōdvēgāścāsthānē, satataṁ lōmaharṣaḥ, jvaraścābhīkṣṇam, unmattacittatvam, udarditvam [1] , arditākr̥tikaraṇaṁ ca vyādhēḥ, svapnēcābhīkṣṇaṁ darśanaṁ bhrāntacalitānavasthitānāṁ rūpāṇāmapraśastānāṁ ca tilapīḍakacakrādhirōhaṇaṁ vātakuṇḍalikābhiścōnmathanaṁ nimajjanaṁ cakaluṣāṇāmambhasāmāvartē cakṣuṣōścāpasarpaṇamiti [2] (dōṣanimittānāmunmādānāṁ pūrvarūpāṇi bhavanti)||6||  
Line 111: Line 133:  
tilapIDakacakrAdhirohaNaM  vAtakuNDalikAbhishconmathana nimajjanaM  ca
 
tilapIDakacakrAdhirohaNaM  vAtakuNDalikAbhishconmathana nimajjanaM  ca
 
kaluShANAmambhasAm AvartecakShuShoshc ApasarpaNamiti (doShanimittAnAm UnmadaAnAM pUrvarUpANi  bhavanti)||6||
 
kaluShANAmambhasAm AvartecakShuShoshc ApasarpaNamiti (doShanimittAnAm UnmadaAnAM pUrvarUpANi  bhavanti)||6||
 +
</div></div>
    
Following are the premonitory symptoms of ''unmada'':
 
Following are the premonitory symptoms of ''unmada'':
Line 137: Line 160:     
==== Specific features of ''vatika'' type ''unmada'' ====
 
==== Specific features of ''vatika'' type ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
ततोऽनन्तरमेवमुन्मादाभिनिर्वृत्तिरेव| तत्रेदमुन्मादविशेषविज्ञानं भवति; तद्यथा- परिसरणमजस्रम्, अक्षिभ्रुवौष्ठांसहन्वग्रहस्तपादाङ्गविक्षेपणमकस्मात्,सततमनियतानां च  
 
ततोऽनन्तरमेवमुन्मादाभिनिर्वृत्तिरेव| तत्रेदमुन्मादविशेषविज्ञानं भवति; तद्यथा- परिसरणमजस्रम्, अक्षिभ्रुवौष्ठांसहन्वग्रहस्तपादाङ्गविक्षेपणमकस्मात्,सततमनियतानां च  
 
गिरामुत्सर्गः, फेनागमनमास्यात्, अभीक्ष्णं स्मितहसितनृत्यगीतवादित्रसम्प्रयोगाश्चास्थाने, वीणावंशशङ्खशम्यातालशब्दानुकरणमसाम्ना, यानमयानैः, अलङ्करणमनलङ्कारिकैर्द्रव्यैः, लोभश्चाभ्यवहार्येष्वलब्धेषु, लब्धेषु चावमानस्तीव्रमात्सर्यं च, कार्श्यं, पारुष्यम्, उत्पिण्डितारुणाक्षता वातोपशयविपर्यासादनुपशयता च; इति वातोन्मादलिङ्गानि भवन्ति(१);
 
गिरामुत्सर्गः, फेनागमनमास्यात्, अभीक्ष्णं स्मितहसितनृत्यगीतवादित्रसम्प्रयोगाश्चास्थाने, वीणावंशशङ्खशम्यातालशब्दानुकरणमसाम्ना, यानमयानैः, अलङ्करणमनलङ्कारिकैर्द्रव्यैः, लोभश्चाभ्यवहार्येष्वलब्धेषु, लब्धेषु चावमानस्तीव्रमात्सर्यं च, कार्श्यं, पारुष्यम्, उत्पिण्डितारुणाक्षता वातोपशयविपर्यासादनुपशयता च; इति वातोन्मादलिङ्गानि भवन्ति(१);
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatō'nantaramēvamunmādābhinirvr̥ttirēva|  
 
tatō'nantaramēvamunmādābhinirvr̥ttirēva|  
Line 151: Line 176:  
vAtopashayaviparyAsAdanupashayatA ca;
 
vAtopashayaviparyAsAdanupashayatA ca;
 
iti vAtonmAdali~ggAni bhavanti(1);
 
iti vAtonmAdali~ggAni bhavanti(1);
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
After the above stage, ''unmada'' manifests. The distinctive features of ''vatika'' type of ''unmada'' are as follows:
 
After the above stage, ''unmada'' manifests. The distinctive features of ''vatika'' type of ''unmada'' are as follows:
Line 171: Line 198:     
==== Features of ''paittika'' type ''unmada'' ====
 
==== Features of ''paittika'' type ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अमर्षः, क्रोधः, संरम्भश्चास्थाने, शस्त्रलोष्ट्रकशाकाष्ठमुष्टिभिरभिहननं स्वेषां परेषां वा, अभिद्रवणं, प्रच्छायशीतोदकान्नाभिलाषः, सन्तापश्चातिवेलं, ताम्रहरितहारिद्रसंरब्धाक्षता, पित्तोपशयविपर्यासादनुपशयता च; इति पित्तोन्मादलिङ्गानि  
 
अमर्षः, क्रोधः, संरम्भश्चास्थाने, शस्त्रलोष्ट्रकशाकाष्ठमुष्टिभिरभिहननं स्वेषां परेषां वा, अभिद्रवणं, प्रच्छायशीतोदकान्नाभिलाषः, सन्तापश्चातिवेलं, ताम्रहरितहारिद्रसंरब्धाक्षता, पित्तोपशयविपर्यासादनुपशयता च; इति पित्तोन्मादलिङ्गानि  
 
भवन्ति(२) ;   
 
भवन्ति(२) ;   
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
amarṣaḥ, krōdhaḥ, saṁrambhaścāsthānē, śastralōṣṭrakaśākāṣṭhamuṣṭibhirabhihananaṁ svēṣāṁ parēṣāṁ vā, abhidravaṇaṁ, pracchāyaśītōdakānnābhilāṣaḥ,santāpaścātivēlaṁ, tāmraharitahāridrasaṁrabdhākṣatā, pittōpaśayaviparyāsādanupaśayatā ca; iti pittōnmādaliṅgāni bhavanti(2);   
 
amarṣaḥ, krōdhaḥ, saṁrambhaścāsthānē, śastralōṣṭrakaśākāṣṭhamuṣṭibhirabhihananaṁ svēṣāṁ parēṣāṁ vā, abhidravaṇaṁ, pracchāyaśītōdakānnābhilāṣaḥ,santāpaścātivēlaṁ, tāmraharitahāridrasaṁrabdhākṣatā, pittōpaśayaviparyāsādanupaśayatā ca; iti pittōnmādaliṅgāni bhavanti(2);   
Line 181: Line 210:  
sveShAM pareShAM vA, abhidravaNaM,  pracchAyashItodakAnnAbhilAShaH,
 
sveShAM pareShAM vA, abhidravaNaM,  pracchAyashItodakAnnAbhilAShaH,
 
santApashcAtivelaM, tAmraharitahAridrasaMrabdhAkShatA,pittopashayaviparyAsAdanupashayatA  ca; iti  pittonmAdali~ggAni  bhavanti(2);
 
santApashcAtivelaM, tAmraharitahAridrasaMrabdhAkShatA,pittopashayaviparyAsAdanupashayatA  ca; iti  pittonmAdali~ggAni  bhavanti(2);
 +
</div></div>
    
*Intolerance, anger and excitement at inappropriate occasions;
 
*Intolerance, anger and excitement at inappropriate occasions;
Line 194: Line 224:     
==== Features of ''kaphaja'' type ''unmada'' ====
 
==== Features of ''kaphaja'' type ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
स्थानमेकदेशे, तूष्णीम्भावः, अल्पशश्चङ्क्रमणं, लालाशिङ्घाणकस्रवणम्,  
 
स्थानमेकदेशे, तूष्णीम्भावः, अल्पशश्चङ्क्रमणं, लालाशिङ्घाणकस्रवणम्,  
Line 199: Line 230:  
श्लेष्मोपशयविपर्यासादनुपशयता च; इति श्लेष्मोन्मादलिङ्गानि  
 
श्लेष्मोपशयविपर्यासादनुपशयता च; इति श्लेष्मोन्मादलिङ्गानि  
 
भवन्ति(३);त्रिदोषलिङ्गसन्निपाते तु सान्निपातिकं विद्यात्; तमसाध्यमाचक्षते कुशलाः||७||
 
भवन्ति(३);त्रिदोषलिङ्गसन्निपाते तु सान्निपातिकं विद्यात्; तमसाध्यमाचक्षते कुशलाः||७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
sthānamēkadēśē, tūṣṇīmbhāvaḥ, alpaśaścaṅkramaṇaṁ, lālāśiṅghāṇakasravaṇam, anannābhilāṣaḥ, rahaskāmatā, bībhatsatvaṁ, śaucadvēṣaḥ, svapnanityatā,śvayathurānanē, śuklastimitamalōpadigdhākṣatvaṁ, ślēṣmōpaśayaviparyāsādanupaśayatā ca; iti ślēṣmōnmādaliṅgāni bhavanti(3);  
 
sthānamēkadēśē, tūṣṇīmbhāvaḥ, alpaśaścaṅkramaṇaṁ, lālāśiṅghāṇakasravaṇam, anannābhilāṣaḥ, rahaskāmatā, bībhatsatvaṁ, śaucadvēṣaḥ, svapnanityatā,śvayathurānanē, śuklastimitamalōpadigdhākṣatvaṁ, ślēṣmōpaśayaviparyāsādanupaśayatā ca; iti ślēṣmōnmādaliṅgāni bhavanti(3);  
Line 206: Line 238:  
anannAbhilAShaH, rahaskAmatA, bIbhatsatvaM, shaucadveShaH, svapnanityatA, shvayathurAnane,shuklastimitamalopadigdhAkShatvaM,shleShmopashayaviparyA sAdanupashayatA ca; iti shleShmonmAdali~ggAni  bhavanti(3); tridoShali~ggasannipAte
 
anannAbhilAShaH, rahaskAmatA, bIbhatsatvaM, shaucadveShaH, svapnanityatA, shvayathurAnane,shuklastimitamalopadigdhAkShatvaM,shleShmopashayaviparyA sAdanupashayatA ca; iti shleShmonmAdali~ggAni  bhavanti(3); tridoShali~ggasannipAte
 
tu sAnnipAtikaM vidyAt; tamasAdhyamAcakShate kushalAH||7||
 
tu sAnnipAtikaM vidyAt; tamasAdhyamAcakShate kushalAH||7||
 +
</div></div>
    
*Prefers to live at one place (doesn’t move/ immobility)
 
*Prefers to live at one place (doesn’t move/ immobility)
Line 226: Line 259:     
==== Management of ''unmada'' ====
 
==== Management of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
साध्यानां तु त्रयाणां साधनानि- स्नेहस्वेदवमन विरेचनास्थापनानुवासनोपशमन नस्तःकर्मधूमधूपनाञ्जनावपीड प्रधमनाभ्यङ्गप्रदेह परिषेकानुलेपनवधबन्धनावरोधन वित्रासनविस्मापनविस्मारणापतर्पण सिराव्यधनानि, - भोजनविधानं च यथास्वं युक्त्या, यच्चान्यदपि किञ्चिन्निदानविपरीतमौषधं तदपि कार्यं स्यादिति||८||
 
साध्यानां तु त्रयाणां साधनानि- स्नेहस्वेदवमन विरेचनास्थापनानुवासनोपशमन नस्तःकर्मधूमधूपनाञ्जनावपीड प्रधमनाभ्यङ्गप्रदेह परिषेकानुलेपनवधबन्धनावरोधन वित्रासनविस्मापनविस्मारणापतर्पण सिराव्यधनानि, - भोजनविधानं च यथास्वं युक्त्या, यच्चान्यदपि किञ्चिन्निदानविपरीतमौषधं तदपि कार्यं स्यादिति||८||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
sādhyānāṁ tu trayāṇāṁ sādhanāni- snēhasvēdavamanavirēcanāsthāpanānuvāsanōpaśamananastaḥkarmadhūmadhūpanāñjanāvapīḍapradhamanābhyaṅgapradēhapariṣēkānulēpanavadhabandhanāvarōdhana-vitrāsanavismāpanavismāraṇāpatarpaṇasirāvyadhanāni, bhōjanavidhānaṁ ca yathāsvaṁ yuktyā, yaccānyadapi kiñcinnidānaviparītamauṣadhaṁ kāryaṁ tadapisyāditi||8||  
 
sādhyānāṁ tu trayāṇāṁ sādhanāni- snēhasvēdavamanavirēcanāsthāpanānuvāsanōpaśamananastaḥkarmadhūmadhūpanāñjanāvapīḍapradhamanābhyaṅgapradēhapariṣēkānulēpanavadhabandhanāvarōdhana-vitrāsanavismāpanavismāraṇāpatarpaṇasirāvyadhanāni, bhōjanavidhānaṁ ca yathāsvaṁ yuktyā, yaccānyadapi kiñcinnidānaviparītamauṣadhaṁ kāryaṁ tadapisyāditi||8||  
Line 234: Line 269:  
vitrAsanavismApanavismAraNApatarpaNasirAvyadhanAni,ca yathAsvaM
 
vitrAsanavismApanavismAraNApatarpaNasirAvyadhanAni,ca yathAsvaM
 
yuktyA, yaccAnyadapi ki~jcinnidAnaviparItamauShadhaM tadapi kAryaM syAditi||8||
 
yuktyA, yaccAnyadapi ki~jcinnidAnaviparItamauShadhaM tadapi kAryaM syAditi||8||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Modalities of treatment of the three types of curable ''unmada'' are:
 
Modalities of treatment of the three types of curable ''unmada'' are:
Line 246: Line 283:  
Suitable diets should be given according to the requirement of the patient. Such other therapies as would work against the causative factors of the disease should also be given. [8]
 
Suitable diets should be given according to the requirement of the patient. Such other therapies as would work against the causative factors of the disease should also be given. [8]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
भवति चात्र-
 
भवति चात्र-
 
   
 
   
Line 251: Line 290:  
   
 
   
 
अनेन विधियुक्तेन  कर्मणा यत् प्रकीर्तितम्||९||  
 
अनेन विधियुक्तेन  कर्मणा यत् प्रकीर्तितम्||९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
bhavati cātra-  
 
bhavati cātra-  
Line 263: Line 303:     
Anena vidhiyuktena karmaNA yat prakIrtitam||9||
 
Anena vidhiyuktena karmaNA yat prakIrtitam||9||
 +
</div></div>
    
Thus it is said :
 
Thus it is said :
Line 269: Line 310:     
==== Exogenous ''unmada'' ====
 
==== Exogenous ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
यस्तु  दोषनिमित्तेभ्य उन्मादेभ्यः समुत्थानपूर्वरूपलिङ्गवेदनोपशयविशेषसमन्वितो भवत्युन्मादस्तमागन्तुकमाचक्षते|  
 
यस्तु  दोषनिमित्तेभ्य उन्मादेभ्यः समुत्थानपूर्वरूपलिङ्गवेदनोपशयविशेषसमन्वितो भवत्युन्मादस्तमागन्तुकमाचक्षते|  
Line 277: Line 319:     
प्रज्ञापराधाद्ध्ययं देवर्षिपितृगन्धर्वयक्षराक्षसपिशाच गुरुवृद्धसिद्धाचार्यपूज्यानवमत्याहितान्याचरति, अन्यद्वा किञ्चिदेवंविधं कर्माप्रशस्तमारभते; तमात्मना हतमुपघ्नन्तो देवादयःकुर्वन्त्युन्मत्तम्||१०||
 
प्रज्ञापराधाद्ध्ययं देवर्षिपितृगन्धर्वयक्षराक्षसपिशाच गुरुवृद्धसिद्धाचार्यपूज्यानवमत्याहितान्याचरति, अन्यद्वा किञ्चिदेवंविधं कर्माप्रशस्तमारभते; तमात्मना हतमुपघ्नन्तो देवादयःकुर्वन्त्युन्मत्तम्||१०||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
yastu dōṣanimittēbhya unmādēbhyaḥ samutthānapūrvarūpaliṅgavēdanōpaśayaviśēṣasamanvitō bhavatyunmādastamāgantukamācakṣatē|  
 
yastu dōṣanimittēbhya unmādēbhyaḥ samutthānapūrvarūpaliṅgavēdanōpaśayaviśēṣasamanvitō bhavatyunmādastamāgantukamācakṣatē|  
Line 293: Line 336:  
praj~jAparAdhAddhyayaM devarShipitRugandharvayakSharAkShasapishA caguruvRuddhasiddhAcAryapUjyAnavamatyAhitAnyAcarati, anyadvA
 
praj~jAparAdhAddhyayaM devarShipitRugandharvayakSharAkShasapishA caguruvRuddhasiddhAcAryapUjyAnavamatyAhitAnyAcarati, anyadvA
 
ki~jcidevaMvidhaM karmAprashastamArabhate; tamAtmanAhatamupaghnanto devAdayaH kurvantyunmattam||10||
 
ki~jcidevaMvidhaM karmAprashastamArabhate; tamAtmanAhatamupaghnanto devAdayaH kurvantyunmattam||10||
 +
</div></div>
    
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
Line 299: Line 343:     
==== Premonitory symptoms of exogenous ''unmada'' ====
 
==== Premonitory symptoms of exogenous ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र देवादिप्रकोपनिमित्तेनागन्तुकोन्मादेन पुरस्कृतस्येमानि पूर्वरूपाणि भवन्ति; तद्यथा- देवगोब्राह्मणतपस्विनां हिंसारुचित्वं, कोपनत्वं, नृशंसाभिप्रायता,अरतिः ओजोवर्णच्छायाबल वपुषामुपतप्तिः, स्वप्ने च देवादिभिरभिभर्त्सनंप्रवर्तनं चेति; ततोऽनन्तरमुन्मादाभिनिर्वृत्तिः||११||
 
तत्र देवादिप्रकोपनिमित्तेनागन्तुकोन्मादेन पुरस्कृतस्येमानि पूर्वरूपाणि भवन्ति; तद्यथा- देवगोब्राह्मणतपस्विनां हिंसारुचित्वं, कोपनत्वं, नृशंसाभिप्रायता,अरतिः ओजोवर्णच्छायाबल वपुषामुपतप्तिः, स्वप्ने च देवादिभिरभिभर्त्सनंप्रवर्तनं चेति; ततोऽनन्तरमुन्मादाभिनिर्वृत्तिः||११||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra dēvādiprakōpanimittēnāgantukōnmādēna puraskr̥tasyēmāni pūrvarūpāṇi bhavanti; tadyathā- dēvagōbrāhmaṇatapasvināṁ hiṁsārucitvaṁ, kōpanatvaṁ,nr̥śaṁsābhiprāyatā, aratiḥ, ōjōvarṇacchāyābalavapuṣāmupataptiḥ, svapnē ca dēvādibhirabhibhartsanaṁ pravartanaṁ cēti; tatō'nantaramunmādābhinirvr̥ttiḥ||11||
 
tatra dēvādiprakōpanimittēnāgantukōnmādēna puraskr̥tasyēmāni pūrvarūpāṇi bhavanti; tadyathā- dēvagōbrāhmaṇatapasvināṁ hiṁsārucitvaṁ, kōpanatvaṁ,nr̥śaṁsābhiprāyatā, aratiḥ, ōjōvarṇacchāyābalavapuṣāmupataptiḥ, svapnē ca dēvādibhirabhibhartsanaṁ pravartanaṁ cēti; tatō'nantaramunmādābhinirvr̥ttiḥ||11||
Line 310: Line 356:  
ca devAdibhirabhibhartsanaM pravartanaM
 
ca devAdibhirabhibhartsanaM pravartanaM
 
ceti;tato~anantaramUnmadaAbhinirvRuttiH||11||
 
ceti;tato~anantaramUnmadaAbhinirvRuttiH||11||
 +
</div></div>
    
The premonitory symptoms of exogenous ''unmada'' are as follows:
 
The premonitory symptoms of exogenous ''unmada'' are as follows:
Line 321: Line 368:     
''Unmada'' manifests soon after the occurrence of these premonitory symptoms. [11]
 
''Unmada'' manifests soon after the occurrence of these premonitory symptoms. [11]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्रायमुन्मादकराणां  भूतानामुन्मादयिष्यतामारम्भविशेषो भवति; तद्यथा- अवलोकयन्तो देवा जनयन्त्युन्मादं,गुरुवृद्धसिद्धमहर्षयोऽभिशपन्तः , पितरो दर्शयन्त: स्पृशन्तो गन्धर्वाः, समाविशन्तो यक्षाः राक्षस्त्वात्मगन्धमाघ्रापयन्तः, पिशाचाः पुनरारुह्य  वाहयन्तः||१२||
 
तत्रायमुन्मादकराणां  भूतानामुन्मादयिष्यतामारम्भविशेषो भवति; तद्यथा- अवलोकयन्तो देवा जनयन्त्युन्मादं,गुरुवृद्धसिद्धमहर्षयोऽभिशपन्तः , पितरो दर्शयन्त: स्पृशन्तो गन्धर्वाः, समाविशन्तो यक्षाः राक्षस्त्वात्मगन्धमाघ्रापयन्तः, पिशाचाः पुनरारुह्य  वाहयन्तः||१२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatrāyamunmādakarāṇāṁ bhūtānāmunmādayiṣyatāmārambhaviśēṣō bhavati; tadyathā- avalōkayantō dēvā janayantyunmādaṁ,guruvr̥ddhasiddhamaharṣayō'bhiśapantaḥ, pitarō darśayantaḥ [1] , spr̥śantō gandharvāḥ, samāviśantō yakṣāḥ, rākṣasāstvātmagandhamāghrāpayantaḥ, piśācāḥpunarāruhya vāhayantaḥ||12||  
 
tatrāyamunmādakarāṇāṁ bhūtānāmunmādayiṣyatāmārambhaviśēṣō bhavati; tadyathā- avalōkayantō dēvā janayantyunmādaṁ,guruvr̥ddhasiddhamaharṣayō'bhiśapantaḥ, pitarō darśayantaḥ [1] , spr̥śantō gandharvāḥ, samāviśantō yakṣāḥ, rākṣasāstvātmagandhamāghrāpayantaḥ, piśācāḥpunarāruhya vāhayantaḥ||12||  
Line 330: Line 379:  
spRushanto gandharvAH, samAvishanto yakShAH, rAkShasAstvAtmagandhamAghrApayantaH,pishAcAH punarAruhya
 
spRushanto gandharvAH, samAvishanto yakShAH, rAkShasAstvAtmagandhamAghrApayantaH,pishAcAH punarAruhya
 
vAhayantaH||12||  
 
vAhayantaH||12||  
 +
</div></div>
    
The various divine entities unleash their wrath on the individual as follows:  
 
The various divine entities unleash their wrath on the individual as follows:  
Line 342: Line 392:     
==== Symptoms of exogenous ''unmada'' ====
 
==== Symptoms of exogenous ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तस्येमानि रूपाणि भवन्ति ; तद्यथा- अत्यात्मबलवीर्य पौरुषपराक्रम ग्रहणधारणस्मरणज्ञानवचनविज्ञानानि; अनियतश्चोन्मादकालः||१३||
 
तस्येमानि रूपाणि भवन्ति ; तद्यथा- अत्यात्मबलवीर्य पौरुषपराक्रम ग्रहणधारणस्मरणज्ञानवचनविज्ञानानि; अनियतश्चोन्मादकालः||१३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasyēmāni rūpāṇi bhavanti; tadyathā- atyātmabalavīryapauruṣaparākramagrahaṇadhāraṇasmaraṇajñānavacanavijñānāni [1] , aniyataścōnmādakālaḥ||13||
 
tasyēmāni rūpāṇi bhavanti; tadyathā- atyātmabalavīryapauruṣaparākramagrahaṇadhāraṇasmaraṇajñānavacanavijñānāni [1] , aniyataścōnmādakālaḥ||13||
    
rUpANi bhavanti;tadyathAatyAtmabalavIryapauruShaparAkramagrahaNadhAra NasmaraNaj~jAnavacanavij~jAnAni aniyatashconmAdakAlaH||13||
 
rUpANi bhavanti;tadyathAatyAtmabalavIryapauruShaparAkramagrahaNadhAra NasmaraNaj~jAnavacanavij~jAnAni aniyatashconmAdakAlaH||13||
 +
</div></div>
    
Characteristics of a patient afflicted with exogenous ''unmada'' are:
 
Characteristics of a patient afflicted with exogenous ''unmada'' are:
    
Untimely, uncertain and uncalled for manifestations superhuman strength, valor, manliness, enthusiasm, power of understanding and retention, memory, spirituality, logical and scientific knowledge and power of speech. [13]
 
Untimely, uncertain and uncalled for manifestations superhuman strength, valor, manliness, enthusiasm, power of understanding and retention, memory, spirituality, logical and scientific knowledge and power of speech. [13]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
उन्मादयिष्यतामपि खलु  देवर्षिपितृगन्धर्वयक्षराक्षसपिशाचानां गुरुवृद्धसिद्धानां वा एष्वन्तरेष्वभिगमनीयाः पुरुषा भवन्ति; तद्यथा- पापस्य कर्मणः समारम्भे, पूर्वकृतस्य वा कर्मणः परिणामकाले,  
 
उन्मादयिष्यतामपि खलु  देवर्षिपितृगन्धर्वयक्षराक्षसपिशाचानां गुरुवृद्धसिद्धानां वा एष्वन्तरेष्वभिगमनीयाः पुरुषा भवन्ति; तद्यथा- पापस्य कर्मणः समारम्भे, पूर्वकृतस्य वा कर्मणः परिणामकाले,  
 
एकस्य वा शून्यगृहवासे,चतुष्पथाधिष्ठाने वा, सन्ध्यावेलायामप्रयतभावे  वा  पर्वसन्धिषु वा मिथुनीभावे, रजस्वलाभिगमने वा विगुणे ,नियमव्रतब्रह्मचर्यभङ्गे वा, महाहवे वा, देशकुलपुरविनाशे वा, महाग्रहोपगमने वा, स्त्रिया वा प्रजननकाले, विविधभूताशुभाशुचिस्पर्शने वा, वमनविरेचनरुधिरस्रावे, अशुचेरप्रयतस्य वा चैत्यदेवायतनाभिगमने वा,मांसमधुतिलगुडमद्योच्छिष्टे वा, दिग्वाससि वा, निशि   
 
एकस्य वा शून्यगृहवासे,चतुष्पथाधिष्ठाने वा, सन्ध्यावेलायामप्रयतभावे  वा  पर्वसन्धिषु वा मिथुनीभावे, रजस्वलाभिगमने वा विगुणे ,नियमव्रतब्रह्मचर्यभङ्गे वा, महाहवे वा, देशकुलपुरविनाशे वा, महाग्रहोपगमने वा, स्त्रिया वा प्रजननकाले, विविधभूताशुभाशुचिस्पर्शने वा, वमनविरेचनरुधिरस्रावे, अशुचेरप्रयतस्य वा चैत्यदेवायतनाभिगमने वा,मांसमधुतिलगुडमद्योच्छिष्टे वा, दिग्वाससि वा, निशि   
 
नगरनिगमचतुष्पथोपवनश्मशानाघातनाभिगमने वा, द्विजगुरुसुरयतिपूज्याभिधर्षणे वा, धर्माख्यानव्यतिक्रमे वा, अन्यस्य वा कर्मणोऽप्रशस्तस्यारम्भे, इत्यभिघातकाला व्याख्याता  भवन्ति||१४||
 
नगरनिगमचतुष्पथोपवनश्मशानाघातनाभिगमने वा, द्विजगुरुसुरयतिपूज्याभिधर्षणे वा, धर्माख्यानव्यतिक्रमे वा, अन्यस्य वा कर्मणोऽप्रशस्तस्यारम्भे, इत्यभिघातकाला व्याख्याता  भवन्ति||१४||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
unmādayiṣyatāmapi khalu dēvarṣipitr̥gandharvayakṣarākṣasapiśācānāṁ guruvr̥ddhasiddhānāṁ vā ēṣvantarēṣvabhigamanīyāḥ puruṣā bhavanti; tadyathā-pāpasyakarmaṇaḥ samārambhē, pūrvakr̥tasya vā karmaṇaḥ pariṇāmakālē, ēkasya vā śūnyagr̥havāsē catuṣpathādhiṣṭhānē vā, sandhyāvēlāyāmaprayatabhāvē vāparvasandhiṣu vā mithunībhāvē, rajasvalābhigamanē vā, viguṇē vā'dhyayanabalimaṅgalahōmaprayōgē, niyamavratabrahmacaryabhaṅgē vā, mahāhavē vā,dēśakulapuravināśē vā, mahāgrahōpagamanē vā, striyā vā prajananakālē, vividhabhūtāśubhāśucisparśanē vā, vamanavirēcanarudhirasrāvē, aśucēraprayatasya vācaityadēvāyatanābhigamanē vā, māṁsamadhutilaguḍamadyōcchiṣṭē vā, digvāsasi vā, niśi nagaranigamacatuṣpathōpavanaśmaśānāghātanābhigamanē vā,dvijagurusurayatipūjyābhidharṣaṇē vā, dharmākhyānavyatikramē vā, anyasya vā karmaṇō'praśastasyārambhē, ityabhighātakālā vyākhyātā bhavanti||14||  
 
unmādayiṣyatāmapi khalu dēvarṣipitr̥gandharvayakṣarākṣasapiśācānāṁ guruvr̥ddhasiddhānāṁ vā ēṣvantarēṣvabhigamanīyāḥ puruṣā bhavanti; tadyathā-pāpasyakarmaṇaḥ samārambhē, pūrvakr̥tasya vā karmaṇaḥ pariṇāmakālē, ēkasya vā śūnyagr̥havāsē catuṣpathādhiṣṭhānē vā, sandhyāvēlāyāmaprayatabhāvē vāparvasandhiṣu vā mithunībhāvē, rajasvalābhigamanē vā, viguṇē vā'dhyayanabalimaṅgalahōmaprayōgē, niyamavratabrahmacaryabhaṅgē vā, mahāhavē vā,dēśakulapuravināśē vā, mahāgrahōpagamanē vā, striyā vā prajananakālē, vividhabhūtāśubhāśucisparśanē vā, vamanavirēcanarudhirasrāvē, aśucēraprayatasya vācaityadēvāyatanābhigamanē vā, māṁsamadhutilaguḍamadyōcchiṣṭē vā, digvāsasi vā, niśi nagaranigamacatuṣpathōpavanaśmaśānāghātanābhigamanē vā,dvijagurusurayatipūjyābhidharṣaṇē vā, dharmākhyānavyatikramē vā, anyasya vā karmaṇō'praśastasyārambhē, ityabhighātakālā vyākhyātā bhavanti||14||  
Line 361: Line 416:  
Unmadayisyatamapi khalu devarShipitRugandharvayakSharAkShasapishAcAnAM  guruvRuddhasiddhAnAM vA eShvantareShvabhigamanIyAH puruShA bhavanti;tadyathA- pApasyam,karmaNaH  samArambhe, pUrvakRutasya vA NaH pariNAmakAle,ekasya vA shUnyagRuhavAse catuShpathAdhiShThAne  vA,sandhyAvelAyAmaprayatabhAvevA parvasandhiShu vA  mithunIbhAve, rajasvalAbhigamane vA, viguNe  vA~adhyayanabalima~ggalahomaprayoge, niyamavratabrahmacaryabha~ggevA,mahAhave vA,deshakulapuravinAshe vA, mahAgrahopagamane vA, striyA vA  prajananakAle,  vividhabhUtAshubhAshucisparshanevA,vamanavirecanarudhirasrAve,ashuceraprayatasyavAcaityadevAyatanAbhigamanevA,
 
Unmadayisyatamapi khalu devarShipitRugandharvayakSharAkShasapishAcAnAM  guruvRuddhasiddhAnAM vA eShvantareShvabhigamanIyAH puruShA bhavanti;tadyathA- pApasyam,karmaNaH  samArambhe, pUrvakRutasya vA NaH pariNAmakAle,ekasya vA shUnyagRuhavAse catuShpathAdhiShThAne  vA,sandhyAvelAyAmaprayatabhAvevA parvasandhiShu vA  mithunIbhAve, rajasvalAbhigamane vA, viguNe  vA~adhyayanabalima~ggalahomaprayoge, niyamavratabrahmacaryabha~ggevA,mahAhave vA,deshakulapuravinAshe vA, mahAgrahopagamane vA, striyA vA  prajananakAle,  vividhabhUtAshubhAshucisparshanevA,vamanavirecanarudhirasrAve,ashuceraprayatasyavAcaityadevAyatanAbhigamanevA,
 
mAMsamadhutilaguDamadyocchiShTevA,digvAsasi vA,nishi nagaranigama  catuShpathopavana shmashAnAghAtanAbhigamane  vA,dvijagurusurayatipUjyAbhidharShaNe vA, dharmAkhyAnavyatikrame vA, anyasya vA karma No~aprashastasyArambhe, tyabhighAtakAlA  vyAkhyAtA  bhavanti||14||
 
mAMsamadhutilaguDamadyocchiShTevA,digvAsasi vA,nishi nagaranigama  catuShpathopavana shmashAnAghAtanAbhigamane  vA,dvijagurusurayatipUjyAbhidharShaNe vA, dharmAkhyAnavyatikrame vA, anyasya vA karma No~aprashastasyArambhe, tyabhighAtakAlA  vyAkhyAtA  bhavanti||14||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Persons get afflicted by ''unmada'' caused by godly spirits, ascetics, ancestors, ''gandharvas, yakshas, rakshasas, pishachas,'' preceptors, elders and adepts in the following circumstances, places and time:
 
Persons get afflicted by ''unmada'' caused by godly spirits, ascetics, ancestors, ''gandharvas, yakshas, rakshasas, pishachas,'' preceptors, elders and adepts in the following circumstances, places and time:
Line 386: Line 443:  
Thus, described were some circumstances in which a person attracts the wrath of gods, divinities, and the sages and gets afflicted with ''unmada''. [14]
 
Thus, described were some circumstances in which a person attracts the wrath of gods, divinities, and the sages and gets afflicted with ''unmada''. [14]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
त्रिविधं तु खलु उन्मादकराणां  भूतानामुन्मादने प्रयोजनं भवति; तद्यथा-  हिंसा, रतिः, अभ्यर्चनं चेति तेषां  तं  प्रयोजनविशेषमुन्मत्ताचार विशेषलक्षणैर्विद्यात्| हिंसा, अप्सु वा स्थलाच्छ्वभ्रे निमज्जति, पतति, शस्त्रकशाकाष्ठलोष्टमुष्टिभिर्हन्त्यात्मानम्,  अन्यच्च प्राणवधार्थमारभते किञ्चित्, विद्यात्; तमसाध्यं साध्यौ  पुनर्द्वावितरौ||१५||
 
त्रिविधं तु खलु उन्मादकराणां  भूतानामुन्मादने प्रयोजनं भवति; तद्यथा-  हिंसा, रतिः, अभ्यर्चनं चेति तेषां  तं  प्रयोजनविशेषमुन्मत्ताचार विशेषलक्षणैर्विद्यात्| हिंसा, अप्सु वा स्थलाच्छ्वभ्रे निमज्जति, पतति, शस्त्रकशाकाष्ठलोष्टमुष्टिभिर्हन्त्यात्मानम्,  अन्यच्च प्राणवधार्थमारभते किञ्चित्, विद्यात्; तमसाध्यं साध्यौ  पुनर्द्वावितरौ||१५||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
trividhaṁ tu khalūnmādakarāṇāṁ bhūtānāmunmādanē prayōjanaṁ bhavati; tadyathā- hiṁsā, ratiḥ, abhyarcanaṁ cēti|  
 
trividhaṁ tu khalūnmādakarāṇāṁ bhūtānāmunmādanē prayōjanaṁ bhavati; tadyathā- hiṁsā, ratiḥ, abhyarcanaṁ cēti|  
Line 399: Line 459:  
anyacca    prANavadhArthamArabhate  ki~jcit,  vidyat tamasAdhyaM  vidyAt;  sAdhyau
 
anyacca    prANavadhArthamArabhate  ki~jcit,  vidyat tamasAdhyaM  vidyAt;  sAdhyau
 
punardvAvitarau||15||
 
punardvAvitarau||15||
 +
</div></div>
    
''Unmada'' is caused by the above mentioned agents with the following objectives:
 
''Unmada'' is caused by the above mentioned agents with the following objectives:
Line 412: Line 473:     
==== Treatment of exogenous ''unmada'' ====
 
==== Treatment of exogenous ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तयोः साधनानि-  
 
तयोः साधनानि-  
    
मन्त्रौषधिमणिमङ्गलबल्युपहारहोमनियमव्रतप्रायश्चित्तोपवास स्वस्त्ययनप्रणिपातगमनादीनि||१६||
 
मन्त्रौषधिमणिमङ्गलबल्युपहारहोमनियमव्रतप्रायश्चित्तोपवास स्वस्त्ययनप्रणिपातगमनादीनि||१६||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tayōḥ sādhanāni-  
 
tayōḥ sādhanāni-  
Line 424: Line 487:     
mantrauShadhimaNi ma~ggala balyupahArahomaniyama vrataprAyashcitopavAsa  svastyayana praNipAtagamanAdIni||16||
 
mantrauShadhimaNi ma~ggala balyupahArahomaniyama vrataprAyashcitopavAsa  svastyayana praNipAtagamanAdIni||16||
 +
</div></div>
    
For the curable variants of exogenous ''unmada'', the prescribed therapies are:  
 
For the curable variants of exogenous ''unmada'', the prescribed therapies are:  
Line 433: Line 497:     
==== Role of ''dosha'' in causing various types of ''unmada'' ====
 
==== Role of ''dosha'' in causing various types of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
एवमेते पञ्चोन्मादा व्याख्याता  भवन्ति||१७||
 
एवमेते पञ्चोन्मादा व्याख्याता  भवन्ति||१७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ēvamētē pañcōnmādā vyākhyātā bhavanti||17||  
 
ēvamētē pañcōnmādā vyākhyātā bhavanti||17||  
    
Evamete pa~jconmAdA  vyAkhyAtA    bhavanti||17||
 
Evamete pa~jconmAdA  vyAkhyAtA    bhavanti||17||
 +
</div></div>
    
In the following verses, the five types of ''unmada'' have been explained. [17]
 
In the following verses, the five types of ''unmada'' have been explained. [17]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
ते तु खलु निजागन्तुविशेषेण साध्यासाध्यविशेषेण च प्रविभज्यमानाः
 
ते तु खलु निजागन्तुविशेषेण साध्यासाध्यविशेषेण च प्रविभज्यमानाः
Line 449: Line 517:     
तस्य साधनं साधनसंयोगमेव विद्यादिति||१८||
 
तस्य साधनं साधनसंयोगमेव विद्यादिति||१८||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tē tu khalu nijāgantuviśēṣēṇa sādhyāsādhyaviśēṣēṇa ca pravibhajyamānāḥ pañca santō dvāvēva bhavataḥ|  
 
tē tu khalu nijāgantuviśēṣēṇa sādhyāsādhyaviśēṣēṇa ca pravibhajyamānāḥ pañca santō dvāvēva bhavataḥ|  
Line 467: Line 536:     
tatrAsAdhyasaMyogaM  sAdhyAsAdhyasaMyogaM cAsAdhyaM  vidyAt,  sAdhyaM tu  sAdhyasaMyogam| tasya  sAdhanaM sAdhanasaMyogameva  vidyAditi||18||
 
tatrAsAdhyasaMyogaM  sAdhyAsAdhyasaMyogaM cAsAdhyaM  vidyAt,  sAdhyaM tu  sAdhyasaMyogam| tasya  sAdhanaM sAdhanasaMyogameva  vidyAditi||18||
 +
</div></div>
    
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
Line 475: Line 545:     
==== Responsible factors for ''unmada'' ====
 
==== Responsible factors for ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
भवन्ति चात्र-  
 
भवन्ति चात्र-  
Line 481: Line 552:     
न चान्ये स्वयमक्लिष्टमुपक्लिश्नन्ति  मानवम्||१९||
 
न चान्ये स्वयमक्लिष्टमुपक्लिश्नन्ति  मानवम्||१९||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
bhavanti cātra-  
 
bhavanti cātra-  
Line 493: Line 565:     
na cAnyesvayamakliShTamupaklishnanti  mAnavam||19||
 
na cAnyesvayamakliShTamupaklishnanti  mAnavam||19||
 +
</div></div>
    
Neither gods, nor ''gandharvas'', nor ''pishachas'' nor ''rakshasas'' afflict a person who himself is free from misdeeds. The primary cause of ''unmada'' in an individual is the consequences of his own misdeeds and not other agents like the gods etc. [19]
 
Neither gods, nor ''gandharvas'', nor ''pishachas'' nor ''rakshasas'' afflict a person who himself is free from misdeeds. The primary cause of ''unmada'' in an individual is the consequences of his own misdeeds and not other agents like the gods etc. [19]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
ये त्वेनमनुवर्तन्ते क्लिश्यमानं स्वकर्मणा |
 
ये त्वेनमनुवर्तन्ते क्लिश्यमानं स्वकर्मणा |
    
न स तद्धेतुकः क्लेशो न ह्यस्ति  कृतकृत्यता||२०||
 
न स तद्धेतुकः क्लेशो न ह्यस्ति  कृतकृत्यता||२०||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
yē tvēnamanuvartantē kliśyamānaṁ svakarmaṇā|  
 
yē tvēnamanuvartantē kliśyamānaṁ svakarmaṇā|  
Line 507: Line 582:     
na sa taddhetukaH  klesho  na hyasti  kRutakRutyatA||20||
 
na sa taddhetukaH  klesho  na hyasti  kRutakRutyatA||20||
 +
</div></div>
    
If the primary cause of ''unmada'' is misdeeds of the individual, then how could the causation of these exogenous ''unmada'' be attributed to divinities? Misdeeds committed already cannot be undone, but good deeds can pacify or neutralize the effects of these exogenous factors. [20]
 
If the primary cause of ''unmada'' is misdeeds of the individual, then how could the causation of these exogenous ''unmada'' be attributed to divinities? Misdeeds committed already cannot be undone, but good deeds can pacify or neutralize the effects of these exogenous factors. [20]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
प्रज्ञापराधात् सम्भूते व्याधौ कर्मज आत्मनः|
 
प्रज्ञापराधात् सम्भूते व्याधौ कर्मज आत्मनः|
    
नाभिशंसेद्बुधो देवान्न पितॄन्नापि राक्षसान्||२१|
 
नाभिशंसेद्बुधो देवान्न पितॄन्नापि राक्षसान्||२१|
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
prajñāparādhāt sambhūtē vyādhau karmaja ātmanaḥ|  
 
prajñāparādhāt sambhūtē vyādhau karmaja ātmanaḥ|  
Line 521: Line 599:     
nAbhishaMsedbudho  devAnna  pitRUnnApi  rAkShasAn||21||
 
nAbhishaMsedbudho  devAnna  pitRUnnApi  rAkShasAn||21||
 +
</div></div>
    
All the diseases whether ''karmaja'' (due to misdeeds) or ''atman'' (due to one’s self) are caused due to intellectual errors. The Gods, ancestors or ''rakshasas'' shall not be blamed for any disease. [21]
 
All the diseases whether ''karmaja'' (due to misdeeds) or ''atman'' (due to one’s self) are caused due to intellectual errors. The Gods, ancestors or ''rakshasas'' shall not be blamed for any disease. [21]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
आत्मानमेव मन्येत कर्तारं सुखदुःखयोः|
 
आत्मानमेव मन्येत कर्तारं सुखदुःखयोः|
    
तस्माच्छ्रेयस्करं  मार्गं प्रतिपद्येत नो त्रसेत्||२२||
 
तस्माच्छ्रेयस्करं  मार्गं प्रतिपद्येत नो त्रसेत्||२२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ātmānamēva manyēta kartāraṁ sukhaduḥkhayōḥ|  
 
ātmānamēva manyēta kartāraṁ sukhaduḥkhayōḥ|  
Line 535: Line 616:     
tasmAcchreyaskaraM mArgaM pratipadyeta no traset||22||
 
tasmAcchreyaskaraM mArgaM pratipadyeta no traset||22||
 +
</div></div>
    
One should hold himself responsible for his happiness and miseries. Therefore, one should follow the path of welfare without apprehensions. [22]
 
One should hold himself responsible for his happiness and miseries. Therefore, one should follow the path of welfare without apprehensions. [22]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
देवादीनामपचितिर्हितानां चोपसेवनम्|  
 
देवादीनामपचितिर्हितानां चोपसेवनम्|  
    
ते च तेभ्यो विरोधश्च सर्वमायत्तमात्मनि||२३||
 
ते च तेभ्यो विरोधश्च सर्वमायत्तमात्मनि||२३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
dēvādīnāmapacitirhitānāṁ cōpasēvanam|  
 
dēvādīnāmapacitirhitānāṁ cōpasēvanam|  
Line 549: Line 633:     
te ca tebhyo virodhashca sarvamAyattamAtmani||23||
 
te ca tebhyo virodhashca sarvamAyattamAtmani||23||
 +
</div></div>
    
Prayers to the Gods etc. and resorting to wholesome dietary and lifestyle habits act as antidotes to the misdeeds of the individual. Thus, the choice either to avert or get afflicted with ''unmada'' rests with the individual himself. [23]
 
Prayers to the Gods etc. and resorting to wholesome dietary and lifestyle habits act as antidotes to the misdeeds of the individual. Thus, the choice either to avert or get afflicted with ''unmada'' rests with the individual himself. [23]
    
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र श्लोकः-  
 
तत्र श्लोकः-  
Line 559: Line 645:     
उन्मादानां निदानेऽस्मिन् क्रियासूत्रं च भाषितम्||२४||
 
उन्मादानां निदानेऽस्मिन् क्रियासूत्रं च भाषितम्||२४||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra ślōkaḥ-  
 
tatra ślōkaḥ-  
Line 571: Line 658:     
UnmadaAnAM  nidAne~asmin  kriyAsUtraM ca bhAShitam||24||
 
UnmadaAnAM  nidAne~asmin  kriyAsUtraM ca bhAShitam||24||
 +
</div></div>
    
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">

Navigation menu