Changes

Jump to navigation Jump to search
1,933 bytes added ,  10:09, 21 December 2019
no edit summary
Line 1: Line 1:  +
{{#seo:
 +
|title=Raktapitta Nidana
 +
|titlemode=append
 +
|keywords=Etio-pathogenesis of raktapitta, bleeding disorders, epistaxis, hemorrhage, hematemesis, rectal bleeding
 +
|description=Nidana Sthana Chapter 2. Diagnosis and etiopathogenesis of Bleeding Disorders
 +
}}
 +
 
<big>''' Nidana Sthana Chapter 2. Diagnosis and etiopathogenesis of Bleeding Disorders '''</big>
 
<big>''' Nidana Sthana Chapter 2. Diagnosis and etiopathogenesis of Bleeding Disorders '''</big>
   Line 35: Line 42:  
</div>
 
</div>
 
===Sanskrit Text, Transliteration and English Translation===
 
===Sanskrit Text, Transliteration and English Translation===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 
      
 
      
 
अथातोरक्तपित्तनिदानंव्याख्यास्यामः||१||
 
अथातोरक्तपित्तनिदानंव्याख्यास्यामः||१||
    
इतिहस्माहभगवानात्रेयः||२||
 
इतिहस्माहभगवानात्रेयः||२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
athātō raktapittanidānaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athātō raktapittanidānaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
Line 47: Line 56:     
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 +
</div></div>
    
Now, the etio-pathogenesis of ''raktapitta'' would be explained. Thus, said Lord Atreya. [1-2]
 
Now, the etio-pathogenesis of ''raktapitta'' would be explained. Thus, said Lord Atreya. [1-2]
    
==== Synonym of ''raktapitta'' ====
 
==== Synonym of ''raktapitta'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पित्तं यथाभूतं  लोहितपित्तमिति  सञ्ज्ञां  लभते, तद्व्याख्यास्यामः||३||
 
पित्तं यथाभूतं  लोहितपित्तमिति  सञ्ज्ञां  लभते, तद्व्याख्यास्यामः||३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
pittaṁ yathābhūtaṁ lōhitapittamiti sañjñāṁ labhatē, tad [1] vyākhyāsyāmaḥ||3||  
 
pittaṁ yathābhūtaṁ lōhitapittamiti sañjñāṁ labhatē, tad [1] vyākhyāsyāmaḥ||3||  
    
pittaM yathAbhUtaM lohitapittamiti sa~jj~jAM labhate, tad [1] vyAkhyAsyAmaH||3||  
 
pittaM yathAbhUtaM lohitapittamiti sa~jj~jAM labhate, tad [1] vyAkhyAsyAmaH||3||  
 +
</div></div>
    
Also explained would be the origin of ''lohitapitta'' as an alternate name for ''pitta''. [3]  
 
Also explained would be the origin of ''lohitapitta'' as an alternate name for ''pitta''. [3]  
    
==== Etiopathogenesis ====
 
==== Etiopathogenesis ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
यदा  जन्तुर्यवकोद्दालककोरदूषप्रायाण्यन्नानि भुङ्क्ते, भृशोष्णतीक्ष्णमपि चान्यदन्नजातं  निष्पावमाषकुलत्थसूपक्षारोपसंहितं, दधिदधिमण्डोदश्वित्कट्वराम्लकाञ्जिकोपसेकं  वा, वाराहमाहिषाविकमात्स्यगव्यपिशितं,  पिण्याकपिण्डालुशुष्कशाकोपहितं, मूलकसर्षपलशुन-करञ्ज-शिग्रुमधुशिग्रु(खडयूष) भूस्तृणसुमुखसुरसकुठेरकगण्डीरकालमालकपर्णासक्षवकफ-णिज्झ-कोपदंशं, सुरासौवीरतुषोदकमैरेयमेदकमधूलकशुक्तकुवलबदराम्लप्रायानुपानं वा,  पिष्टान्नोत्तरभूयिष्ठम्; उष्णाभितप्तो  वाऽतिमात्रमतिवेलं  वाऽऽमं  पयः पिबति, पयसा  समश्नाति  रौहिणीकं काणकपोतं  वा  सर्षपतैलक्षारसिद्धं, कुलत्थपिण्याकजाम्बवलकुचपक्वैः शौक्तिकैर्वा  सह  क्षीरं  बत्युष्णाभितप्तः तस्यैवमाचरतः पित्तं  प्रकोपमापद्यते,  लोहितं  च स्वप्रमाणमतिवर्तते तस्मिन्  प्रमाणातिवृत्ते  पित्तं  प्रकुपितं  शरीरमनुसर्पद्यदेव यकृत्प्लीहप्रभवाणां  लोहितवहानां  च  स्रोतसां  लोहिताभिष्यन्दगुरूणि मुखान्यासाद्य  प्रतिरुन्ध्यात् तदेव लोहितं  दूषयति||४||
 
यदा  जन्तुर्यवकोद्दालककोरदूषप्रायाण्यन्नानि भुङ्क्ते, भृशोष्णतीक्ष्णमपि चान्यदन्नजातं  निष्पावमाषकुलत्थसूपक्षारोपसंहितं, दधिदधिमण्डोदश्वित्कट्वराम्लकाञ्जिकोपसेकं  वा, वाराहमाहिषाविकमात्स्यगव्यपिशितं,  पिण्याकपिण्डालुशुष्कशाकोपहितं, मूलकसर्षपलशुन-करञ्ज-शिग्रुमधुशिग्रु(खडयूष) भूस्तृणसुमुखसुरसकुठेरकगण्डीरकालमालकपर्णासक्षवकफ-णिज्झ-कोपदंशं, सुरासौवीरतुषोदकमैरेयमेदकमधूलकशुक्तकुवलबदराम्लप्रायानुपानं वा,  पिष्टान्नोत्तरभूयिष्ठम्; उष्णाभितप्तो  वाऽतिमात्रमतिवेलं  वाऽऽमं  पयः पिबति, पयसा  समश्नाति  रौहिणीकं काणकपोतं  वा  सर्षपतैलक्षारसिद्धं, कुलत्थपिण्याकजाम्बवलकुचपक्वैः शौक्तिकैर्वा  सह  क्षीरं  बत्युष्णाभितप्तः तस्यैवमाचरतः पित्तं  प्रकोपमापद्यते,  लोहितं  च स्वप्रमाणमतिवर्तते तस्मिन्  प्रमाणातिवृत्ते  पित्तं  प्रकुपितं  शरीरमनुसर्पद्यदेव यकृत्प्लीहप्रभवाणां  लोहितवहानां  च  स्रोतसां  लोहिताभिष्यन्दगुरूणि मुखान्यासाद्य  प्रतिरुन्ध्यात् तदेव लोहितं  दूषयति||४||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
yadā janturyavakōddālakakōradūṣaprāyāṇyannāni bhuṅktē, bhr̥śōṣṇatīkṣṇamapi cānyadannajātaṁ niṣpāvamāṣakulatthasūpakṣārōpasaṁhitaṁ,dadhidadhimaṇḍōdaśvitkaṭvarāmlakāñjikōpasēkaṁ [2] vā, vārāhamāhiṣāvikamātsyagavyapiśitaṁ, piṇyākapiṇḍāluśuṣkaśākōpahitaṁ,mūlakasarṣapalaśunakarañjaśigrumadhuśigru(khaḍayūṣa [3] ) bhūstr̥ṇasumukhasurasakuṭhērakagaṇḍīrakālamālakaparṇāsakṣavakaphaṇijjhakōpadaṁśaṁ,surāsauvīratuṣōdakamairēyamēdakamadhūlakaśuktakuvalab<br>adarāmlaprāyānu<br>pānaṁ vā, piṣṭānnōttarabhūyiṣṭham; uṣṇābhitaptō vā'timātramativēlaṁ vā''maṁpayaḥ pibati, payasā samaśnāti rauhiṇīkaṁ [4] , kāṇakapōtaṁ vā sarṣapatailakṣārasiddhaṁ, kulatthapiṇyākajāmbavalakucapakvaiḥ śauktikairvā saha kṣīraṁpibatyuṣṇābhitaptaḥ [5] ; tasyaivamācarataḥ pittaṁ prakōpamāpadyatē, lōhitaṁ ca [6] svapramāṇamativartatē|  
 
yadā janturyavakōddālakakōradūṣaprāyāṇyannāni bhuṅktē, bhr̥śōṣṇatīkṣṇamapi cānyadannajātaṁ niṣpāvamāṣakulatthasūpakṣārōpasaṁhitaṁ,dadhidadhimaṇḍōdaśvitkaṭvarāmlakāñjikōpasēkaṁ [2] vā, vārāhamāhiṣāvikamātsyagavyapiśitaṁ, piṇyākapiṇḍāluśuṣkaśākōpahitaṁ,mūlakasarṣapalaśunakarañjaśigrumadhuśigru(khaḍayūṣa [3] ) bhūstr̥ṇasumukhasurasakuṭhērakagaṇḍīrakālamālakaparṇāsakṣavakaphaṇijjhakōpadaṁśaṁ,surāsauvīratuṣōdakamairēyamēdakamadhūlakaśuktakuvalab<br>adarāmlaprāyānu<br>pānaṁ vā, piṣṭānnōttarabhūyiṣṭham; uṣṇābhitaptō vā'timātramativēlaṁ vā''maṁpayaḥ pibati, payasā samaśnāti rauhiṇīkaṁ [4] , kāṇakapōtaṁ vā sarṣapatailakṣārasiddhaṁ, kulatthapiṇyākajāmbavalakucapakvaiḥ śauktikairvā saha kṣīraṁpibatyuṣṇābhitaptaḥ [5] ; tasyaivamācarataḥ pittaṁ prakōpamāpadyatē, lōhitaṁ ca [6] svapramāṇamativartatē|  
Line 69: Line 84:  
yadA janturyavakoddAlakakoradUShaprAyANyannAni bhu~gkte, bhRushoShNatIkShNamapi cAnyadannajAtaM niShpAvamAShakulatthasUpakShAropasaMhitaM,dadhidadhimaNDodashvitkaTvarAmlakA~jjikopasekaM [2] vA, vArAhamAhiShAvikamAtsyagavyapishitaM, piNyAkapiNDAlushuShkashAkopahitaM,mUlakasarShapalashunakara~jjashigrumadhushigru(khaDayUSha [3])bhUstRuNasumukhasurasakuTherakagaNDIrakAlamAlakaparNAsakShavakaphaNijjhakopadaMshaM,surAsauvIratuShodakamaireyamedakamadhUlakas<br>huktakuvalabadarAmlaprAyAnupAnaM vA, piShTAnnottarabhUyiShTham; uShNAbhitapto vA~atimAtramativelaMvA~a~amaM payaH pibati, payasA samashnAti rauhiNIkaM [4], kANakapotaM vA sarShapatailakShArasiddhaM, kulatthapiNyAkajAmbavalakucapakvaiH shauktikairvAsaha kShIraM pibatyuShNAbhitaptaH [5] ; tasyaivamAcarataH pittaM prakopamApadyate, lohitaM ca [6] svapramANamativartate|  
 
yadA janturyavakoddAlakakoradUShaprAyANyannAni bhu~gkte, bhRushoShNatIkShNamapi cAnyadannajAtaM niShpAvamAShakulatthasUpakShAropasaMhitaM,dadhidadhimaNDodashvitkaTvarAmlakA~jjikopasekaM [2] vA, vArAhamAhiShAvikamAtsyagavyapishitaM, piNyAkapiNDAlushuShkashAkopahitaM,mUlakasarShapalashunakara~jjashigrumadhushigru(khaDayUSha [3])bhUstRuNasumukhasurasakuTherakagaNDIrakAlamAlakaparNAsakShavakaphaNijjhakopadaMshaM,surAsauvIratuShodakamaireyamedakamadhUlakas<br>huktakuvalabadarAmlaprAyAnupAnaM vA, piShTAnnottarabhUyiShTham; uShNAbhitapto vA~atimAtramativelaMvA~a~amaM payaH pibati, payasA samashnAti rauhiNIkaM [4], kANakapotaM vA sarShapatailakShArasiddhaM, kulatthapiNyAkajAmbavalakucapakvaiH shauktikairvAsaha kShIraM pibatyuShNAbhitaptaH [5] ; tasyaivamAcarataH pittaM prakopamApadyate, lohitaM ca [6] svapramANamativartate|  
 
tasmin pramANAtivRutte pittaM prakupitaM sharIramanusarpadyadeva [7] yakRutplIhaprabhavANAM lohitavahAnAM ca srotasAM lohitAbhiShyandagurUNimukhAnyAsAdya pratirundhyAt [8] tadeva [9] lohitaM dUShayati||4||
 
tasmin pramANAtivRutte pittaM prakupitaM sharIramanusarpadyadeva [7] yakRutplIhaprabhavANAM lohitavahAnAM ca srotasAM lohitAbhiShyandagurUNimukhAnyAsAdya pratirundhyAt [8] tadeva [9] lohitaM dUShayati||4||
 +
</div></div>
    
When a person consumes a diet or food consisting mostly of:
 
When a person consumes a diet or food consisting mostly of:
Line 86: Line 102:  
With such food articles, a person’s ''pitta'' gets vitiated and the quantity of blood in his body exceeds its normal quantity. Along with the increased quantity of vitiated blood in the system, vitiated ''pitta'' gets into the circulation and reaches ''raktavaha srotas'' and its organs like liver and spleen. Due to ''abhishyandi'' and guru qualities of ''rakta'', obstructions in the channels occur leading to morbidity in ''rakta''. [4]
 
With such food articles, a person’s ''pitta'' gets vitiated and the quantity of blood in his body exceeds its normal quantity. Along with the increased quantity of vitiated blood in the system, vitiated ''pitta'' gets into the circulation and reaches ''raktavaha srotas'' and its organs like liver and spleen. Due to ''abhishyandi'' and guru qualities of ''rakta'', obstructions in the channels occur leading to morbidity in ''rakta''. [4]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
संसर्गाल्लोहितप्रदूषणाल्लोहितगन्धवर्णानुविधानाच्च पित्तं  लोहितपित्तमित्याचक्षते||५||
 
संसर्गाल्लोहितप्रदूषणाल्लोहितगन्धवर्णानुविधानाच्च पित्तं  लोहितपित्तमित्याचक्षते||५||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
saṁsargāllōhitapradūṣaṇāllōhitagandhavarṇānuvidhānācca [12] pittaṁ lōhitapittamityācakṣatē||5||
 
saṁsargāllōhitapradūṣaṇāllōhitagandhavarṇānuvidhānācca [12] pittaṁ lōhitapittamityācakṣatē||5||
    
saMsargAllohitapradUShaNAllohitagandhavarNAnuvidhAnAcca [12] pittaM lohitapittamityAcakShate||5||  
 
saMsargAllohitapradUShaNAllohitagandhavarNAnuvidhAnAcca [12] pittaM lohitapittamityAcakShate||5||  
 +
</div></div>
    
''Pitta'' gets the name ''lohitapitta'' because after mixing with blood it acquires the color and smell of blood. [5]
 
''Pitta'' gets the name ''lohitapitta'' because after mixing with blood it acquires the color and smell of blood. [5]
    
==== Prodromal symptoms ====
 
==== Prodromal symptoms ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तस्येमानि पूर्वरूपाणि भवन्ति; तद्यथा- अनन्नाभिलाषः, भुक्तस्य विदाहः, शुक्ताम्लगन्धरस उद्गारः, छर्देरभीक्ष्णमागमनं, छर्दितस्य बीभत्सता, स्वरभेदो, गात्राणां सदनं, परिदाहः, मुखाद्धूमागम इव, लोहलोहितमत्स्यामगन्धित्वमिव चास्यस्य, रक्तहरितहारिद्रत्वमङ्गावयवशकृन्मूत्रस्वेदलालासिङ्घाणकास्यकर्णमलपिडकोलिकापिडकानाम्, अङ्गवेदना, लोहितनीलपीतश्यावानामर्चिष्मतां च रूपाणां स्वप्ने दर्शनमभीक्ष्णमिति (लोहितपित्तपूर्वरूपाणि  भवन्ति)||६||
 
तस्येमानि पूर्वरूपाणि भवन्ति; तद्यथा- अनन्नाभिलाषः, भुक्तस्य विदाहः, शुक्ताम्लगन्धरस उद्गारः, छर्देरभीक्ष्णमागमनं, छर्दितस्य बीभत्सता, स्वरभेदो, गात्राणां सदनं, परिदाहः, मुखाद्धूमागम इव, लोहलोहितमत्स्यामगन्धित्वमिव चास्यस्य, रक्तहरितहारिद्रत्वमङ्गावयवशकृन्मूत्रस्वेदलालासिङ्घाणकास्यकर्णमलपिडकोलिकापिडकानाम्, अङ्गवेदना, लोहितनीलपीतश्यावानामर्चिष्मतां च रूपाणां स्वप्ने दर्शनमभीक्ष्णमिति (लोहितपित्तपूर्वरूपाणि  भवन्ति)||६||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasyēmāni pūrvarūpāṇi bhavanti; tadyathā- anannābhilāṣaḥ, bhuktasya vidāhaḥ, śuktāmlagandharasa udgāraḥ, chardērabhīkṣṇamāgamanaṁ, charditasyabībhatsatā, svarabhēdō, gātrāṇāṁ sadanaṁ, paridāhaḥ, mukhāddhūmāgama iva, lōhalōhitamatsyāmagandhitvamiva cāsyasya,raktaharitahāridratvamaṅgāvayavaśakr̥nmūtrasvēdalālāsiṅghāṇakāsyakarṇamalapiḍakōlikāpiḍakānām [14] , aṅgavēdanā, lōhitanīlapītaśyāvānāmarciṣmatāṁ carūpāṇāṁ svapnē darśanamabhīkṣṇamiti (lōhitapittapūrvarūpāṇi [15] bhavanti)||6||
 
tasyēmāni pūrvarūpāṇi bhavanti; tadyathā- anannābhilāṣaḥ, bhuktasya vidāhaḥ, śuktāmlagandharasa udgāraḥ, chardērabhīkṣṇamāgamanaṁ, charditasyabībhatsatā, svarabhēdō, gātrāṇāṁ sadanaṁ, paridāhaḥ, mukhāddhūmāgama iva, lōhalōhitamatsyāmagandhitvamiva cāsyasya,raktaharitahāridratvamaṅgāvayavaśakr̥nmūtrasvēdalālāsiṅghāṇakāsyakarṇamalapiḍakōlikāpiḍakānām [14] , aṅgavēdanā, lōhitanīlapītaśyāvānāmarciṣmatāṁ carūpāṇāṁ svapnē darśanamabhīkṣṇamiti (lōhitapittapūrvarūpāṇi [15] bhavanti)||6||
    
tasyemAni pUrvarUpANi bhavanti; tadyathA- anannAbhilAShaH, bhuktasya vidAhaH, shuktAmlagandharasa udgAraH, charderabhIkShNamAgamanaM, charditasyabIbhatsatA, svarabhedo, gAtrANAM sadanaM, paridAhaH, mukhAddhUmAgama iva, lohalohitamatsyAmagandhitvamiva cAsyasya,raktaharitahAridratvama~ggAvayavashakRunmUtrasvedalAlAsi~gghANakAsyakarNamalapiDakolikApiDakAnAm [14] , a~ggavedanA,lohitanIlapItashyAvAnAmarciShmatAM ca rUpANAM svapne darshanamabhIkShNamiti (lohitapittapUrvarUpANi [15] bhavanti)||6||  
 
tasyemAni pUrvarUpANi bhavanti; tadyathA- anannAbhilAShaH, bhuktasya vidAhaH, shuktAmlagandharasa udgAraH, charderabhIkShNamAgamanaM, charditasyabIbhatsatA, svarabhedo, gAtrANAM sadanaM, paridAhaH, mukhAddhUmAgama iva, lohalohitamatsyAmagandhitvamiva cAsyasya,raktaharitahAridratvama~ggAvayavashakRunmUtrasvedalAlAsi~gghANakAsyakarNamalapiDakolikApiDakAnAm [14] , a~ggavedanA,lohitanIlapItashyAvAnAmarciShmatAM ca rUpANAM svapne darshanamabhIkShNamiti (lohitapittapUrvarUpANi [15] bhavanti)||6||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
The prodromal symptoms of ''raktapitta'' include aversion to food, hot eructation just after meal, belches with smell and aftertaste of sour gruel, frequent vomiting, ugliness of vomitus, hoarseness of voice, malaise, radiating burning sensation, emittance of smoke from the mouth, smell of metal, blood, or fish , mucus in the mouth, appearance of red, green or yellow spots in body parts, feces, urine, sweat, saliva, nose-secretion, excreta from mouth and ear and boils, bodyache, and frequent vision of red, blue, yellow, blackish and brilliant objects in dreams. [6]
 
The prodromal symptoms of ''raktapitta'' include aversion to food, hot eructation just after meal, belches with smell and aftertaste of sour gruel, frequent vomiting, ugliness of vomitus, hoarseness of voice, malaise, radiating burning sensation, emittance of smoke from the mouth, smell of metal, blood, or fish , mucus in the mouth, appearance of red, green or yellow spots in body parts, feces, urine, sweat, saliva, nose-secretion, excreta from mouth and ear and boils, bodyache, and frequent vision of red, blue, yellow, blackish and brilliant objects in dreams. [6]
 
</div>
 
</div>
 
==== Complications ====  
 
==== Complications ====  
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
उपद्रवास्तु खलु दौर्बल्यारोचकाविपाकश्वासकासज्वरातीसारशोफशोषपाण्डुरोगाः स्वरभेदश्च||७||
 
उपद्रवास्तु खलु दौर्बल्यारोचकाविपाकश्वासकासज्वरातीसारशोफशोषपाण्डुरोगाः स्वरभेदश्च||७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
upadravāstu khalu daurbalyārōcakāvipākaśvāsakāsajvarātīsāraśōphaśōṣapāṇḍurōgāḥ svarabhēdaśca||7||  
 
upadravāstu khalu daurbalyārōcakāvipākaśvāsakāsajvarātīsāraśōphaśōṣapāṇḍurōgāḥ svarabhēdaśca||7||  
    
upadravAstu khalu daurbalyArocakAvipAkashvAsakAsajvarAtIsArashophashoShapANDurogAH svarabhedashca||7||
 
upadravAstu khalu daurbalyArocakAvipAkashvAsakAsajvarAtIsArashophashoShapANDurogAH svarabhedashca||7||
 +
</div></div>
    
Complications (of ''raktapitta'') include debility, anorexia, indigestion, dyspnea, cough, fever, diarrhea, edema, emaciation, anemia and hoarseness of voice. [7]
 
Complications (of ''raktapitta'') include debility, anorexia, indigestion, dyspnea, cough, fever, diarrhea, edema, emaciation, anemia and hoarseness of voice. [7]
    
==== Disease pathways ====
 
==== Disease pathways ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
मार्गौ पुनरस्य द्वौ ऊर्ध्वं, चाधश्च तद्बहुश्लेष्मणि शरीरे  श्लेष्मसंसर्गादूर्ध्वं प्रतिपद्यमानं कर्णनासिकानेत्रास्येभ्यः प्रच्यवते, बहुवाते तु शरीरे वातसंसर्गादधः प्रतिपद्यमानं मूत्रपुरीषमार्गाभ्यां प्रच्यवते, बहुश्लेष्मवाते तु शरीरे श्लेष्मवातसंसर्गाद्द्वावपि मार्गौ प्रतिपद्यते, तौ मार्गौ प्रतिपद्यमानं सर्वेभ्य एव यथोक्तेभ्यः खेभ्यः प्रच्यवते शरीरस्य||८||  
 
मार्गौ पुनरस्य द्वौ ऊर्ध्वं, चाधश्च तद्बहुश्लेष्मणि शरीरे  श्लेष्मसंसर्गादूर्ध्वं प्रतिपद्यमानं कर्णनासिकानेत्रास्येभ्यः प्रच्यवते, बहुवाते तु शरीरे वातसंसर्गादधः प्रतिपद्यमानं मूत्रपुरीषमार्गाभ्यां प्रच्यवते, बहुश्लेष्मवाते तु शरीरे श्लेष्मवातसंसर्गाद्द्वावपि मार्गौ प्रतिपद्यते, तौ मार्गौ प्रतिपद्यमानं सर्वेभ्य एव यथोक्तेभ्यः खेभ्यः प्रच्यवते शरीरस्य||८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
mārgau punarasya dvau ūrdhvaṁ, cādhaśca|  
 
mārgau punarasya dvau ūrdhvaṁ, cādhaśca|  
Line 123: Line 152:  
mArgau punarasya dvau UrdhvaM, cAdhashca|  
 
mArgau punarasya dvau UrdhvaM, cAdhashca|  
 
tadbahushleShmaNi sharIre shleShmasaMsargAdUrdhvaM pratipadyamAnaM karNanAsikAnetrAsyebhyaH pracyavate, bahuvAte tu sharIre vAtasaMsargAdadhaHpratipadyamAnaM mUtrapurIShamArgAbhyAM pracyavate, bahushleShmavAte tu sharIre shleShmavAtasaMsargAddvAvapi mArgau pratipadyate, tau mArgaupratipadyamAnaM sarvebhya eva yathoktebhyaH khebhyaH pracyavate sharIrasya||8||  
 
tadbahushleShmaNi sharIre shleShmasaMsargAdUrdhvaM pratipadyamAnaM karNanAsikAnetrAsyebhyaH pracyavate, bahuvAte tu sharIre vAtasaMsargAdadhaHpratipadyamAnaM mUtrapurIShamArgAbhyAM pracyavate, bahushleShmavAte tu sharIre shleShmavAtasaMsargAddvAvapi mArgau pratipadyate, tau mArgaupratipadyamAnaM sarvebhya eva yathoktebhyaH khebhyaH pracyavate sharIrasya||8||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
There are two routes of the manifestation of ''raktapitta'' -  upwards and downwards. In persons having an abundance of ''kapha'', vitiated ''rakta'' goes up and bleeding occurs from ear, nose, eyes and mouth. In those having an excess of ''vata, rakta'' flows downwards along with ''vata'' and patients bleed through the urinary tract and rectum. Finally, in those having abundance of both ''kapha'' and ''vata'', ''rakta'' comes out from the body with both the routes and thus bleeds through all the aforesaid orifices. [8]
 
There are two routes of the manifestation of ''raktapitta'' -  upwards and downwards. In persons having an abundance of ''kapha'', vitiated ''rakta'' goes up and bleeding occurs from ear, nose, eyes and mouth. In those having an excess of ''vata, rakta'' flows downwards along with ''vata'' and patients bleed through the urinary tract and rectum. Finally, in those having abundance of both ''kapha'' and ''vata'', ''rakta'' comes out from the body with both the routes and thus bleeds through all the aforesaid orifices. [8]
 
</div>
 
</div>
 
==== Prognosis ====
 
==== Prognosis ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र यदूर्ध्वभागं तत् साध्यं, विरेचनोपक्रमणीयत्वाद्बह्वौषधत्वाच्च; यदधोभागं तद्याप्यं, वमनोपक्रमणीयत्वादल्पौषधत्वाच्च; यदुभयभागं तदसाध्यं, वमनविरेचनायोगित्वादनौषधत्वाच्चेति||९||
 
तत्र यदूर्ध्वभागं तत् साध्यं, विरेचनोपक्रमणीयत्वाद्बह्वौषधत्वाच्च; यदधोभागं तद्याप्यं, वमनोपक्रमणीयत्वादल्पौषधत्वाच्च; यदुभयभागं तदसाध्यं, वमनविरेचनायोगित्वादनौषधत्वाच्चेति||९||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra yadūrdhvabhāgaṁ tat sādhyaṁ, virēcanōpakramaṇīyatvādbahvauṣadhatvācca; yadadhōbhāgaṁ tadyāpyaṁ, vamanōpakramaṇīyatvādalpauṣadhatvācca;yadubhayabhāgaṁ tadasādhyaṁ, vamanavirēcanāyōgitvādanauṣadhatvāccēti||9||  
 
tatra yadūrdhvabhāgaṁ tat sādhyaṁ, virēcanōpakramaṇīyatvādbahvauṣadhatvācca; yadadhōbhāgaṁ tadyāpyaṁ, vamanōpakramaṇīyatvādalpauṣadhatvācca;yadubhayabhāgaṁ tadasādhyaṁ, vamanavirēcanāyōgitvādanauṣadhatvāccēti||9||  
 +
 
tatra yadUrdhvabhAgaM tat sAdhyaM, virecanopakramaNIyatvAdbahvauShadhatvAcca; yadadhobhAgaM tadyApyaM, vamanopakramaNIyatvAdalpauShadhatvAcca;yadubhayabhAgaM tadasAdhyaM, vamanavirecanAyogitvAdanauShadhatvAcceti||9||  
 
tatra yadUrdhvabhAgaM tat sAdhyaM, virecanopakramaNIyatvAdbahvauShadhatvAcca; yadadhobhAgaM tadyApyaM, vamanopakramaNIyatvAdalpauShadhatvAcca;yadubhayabhAgaM tadasAdhyaM, vamanavirecanAyogitvAdanauShadhatvAcceti||9||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Amongst these, that which comes out of the upper orifices is curable and is treatable by purgation due to availability of plenty of drugs for the purpose. That coming out from the lower orifices is palliable because of being amenable to emesis and availability of lesser number of drugs for the purpose. That coming out from both the routes is incurable because of non-applicability of both emesis and purgation and in want of suitable drugs. (9)
 
Amongst these, that which comes out of the upper orifices is curable and is treatable by purgation due to availability of plenty of drugs for the purpose. That coming out from the lower orifices is palliable because of being amenable to emesis and availability of lesser number of drugs for the purpose. That coming out from both the routes is incurable because of non-applicability of both emesis and purgation and in want of suitable drugs. (9)
 
</div>
 
</div>
 
==== Origin of ''raktapitta'' ====
 
==== Origin of ''raktapitta'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
रक्तपित्तप्रकोपस्तु खलु पुरा दक्षयज्ञोद्ध्वंसे रुद्रकोपामर्षाग्निना प्राणिनां  परिगतशरीरप्राणानामभवज्ज्वरमनु||१०||  
 
रक्तपित्तप्रकोपस्तु खलु पुरा दक्षयज्ञोद्ध्वंसे रुद्रकोपामर्षाग्निना प्राणिनां  परिगतशरीरप्राणानामभवज्ज्वरमनु||१०||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
raktapittaprakōpastu khalu purā dakṣayajñōddhvaṁsē rudrakōpāmarṣāgninā [16] prāṇināṁ parigataśarīraprāṇānāmabhavajjvaramanu||10||
 
raktapittaprakōpastu khalu purā dakṣayajñōddhvaṁsē rudrakōpāmarṣāgninā [16] prāṇināṁ parigataśarīraprāṇānāmabhavajjvaramanu||10||
    
raktapittaprakopastu khalu purA dakShayaj~joddhvaMse rudrakopAmarShAgninA [16] prANinAM parigatasharIraprANAnAmabhavajjvaramanu||10||
 
raktapittaprakopastu khalu purA dakShayaj~joddhvaMse rudrakopAmarShAgninA [16] prANinAM parigatasharIraprANAnAmabhavajjvaramanu||10||
 +
</div></div>
    
Hystorically, ''raktapitta'' occured after ''jwara'' because of Rudra’s anger pervaded the human being  at the time of destruction of Daksha's sacrifice. [10]
 
Hystorically, ''raktapitta'' occured after ''jwara'' because of Rudra’s anger pervaded the human being  at the time of destruction of Daksha's sacrifice. [10]
    
==== General principles of management ====
 
==== General principles of management ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तस्याशुकारिणो दावाग्नेरिवापतितस्यात्ययिकस्याशु प्रशान्त्यै प्रयतितव्यं मात्रां देशं कालं चाभिसमीक्ष्य  सन्तर्पणेनापतर्पणेन  वा मृदुमधुरशिशिरतिक्तकषायैरभ्यवहार्यैः प्रदेहपरिषेकावगाहसंस्पर्शनैर्वमनाद्यैर्वा  तत्रावहितेनेति||११||
 
तस्याशुकारिणो दावाग्नेरिवापतितस्यात्ययिकस्याशु प्रशान्त्यै प्रयतितव्यं मात्रां देशं कालं चाभिसमीक्ष्य  सन्तर्पणेनापतर्पणेन  वा मृदुमधुरशिशिरतिक्तकषायैरभ्यवहार्यैः प्रदेहपरिषेकावगाहसंस्पर्शनैर्वमनाद्यैर्वा  तत्रावहितेनेति||११||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasyāśukāriṇō dāvāgnērivāpatitasyātyayikasyāśu praśāntyai prayatitavyaṁ mātrāṁ dēśaṁ kālaṁ cābhisamīkṣya santarpaṇēnāpatarpaṇēna vāmr̥dumadhuraśiśiratiktakaṣāyairabhyavahāryaiḥ pradēhapariṣēkāvagāhasaṁsparśanairvamanādyairvā tatrāvahitēnēti||11||  
 
tasyāśukāriṇō dāvāgnērivāpatitasyātyayikasyāśu praśāntyai prayatitavyaṁ mātrāṁ dēśaṁ kālaṁ cābhisamīkṣya santarpaṇēnāpatarpaṇēna vāmr̥dumadhuraśiśiratiktakaṣāyairabhyavahāryaiḥ pradēhapariṣēkāvagāhasaṁsparśanairvamanādyairvā tatrāvahitēnēti||11||  
    
tasyAshukAriNo dAvAgnerivApatitasyAtyayikasyAshu prashAntyai prayatitavyaM mAtrAM deshaM kAlaM cAbhisamIkShya santarpaNenApatarpaNena vAmRudumadhurashishiratiktakaShAyairabhyavahAryaiH pradehapariShekAvagAhasaMsparshanairvamanAdyairvA tatrAvahiteneti||11||  
 
tasyAshukAriNo dAvAgnerivApatitasyAtyayikasyAshu prashAntyai prayatitavyaM mAtrAM deshaM kAlaM cAbhisamIkShya santarpaNenApatarpaNena vAmRudumadhurashishiratiktakaShAyairabhyavahAryaiH pradehapariShekAvagAhasaMsparshanairvamanAdyairvA tatrAvahiteneti||11||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
The disease is acute in nature and becomes critical very quickly, spreading like bush fire. Hence its treatment should be done immediately with saturating or de-saturating soft, sweet, cold, bitter and astringent diet and pastes, baths, emesis etc. after due consideration of dose, place and time. [11]
 
The disease is acute in nature and becomes critical very quickly, spreading like bush fire. Hence its treatment should be done immediately with saturating or de-saturating soft, sweet, cold, bitter and astringent diet and pastes, baths, emesis etc. after due consideration of dose, place and time. [11]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
भवन्ति  चात्र- साध्यं लोहितपित्तं तद्यदूर्ध्वं प्रतिपद्यते|  
 
भवन्ति  चात्र- साध्यं लोहितपित्तं तद्यदूर्ध्वं प्रतिपद्यते|  
   Line 166: Line 211:     
तस्मात् साध्यं मतं रक्तं  यदूर्ध्वं प्रतिपद्यते||१४||
 
तस्मात् साध्यं मतं रक्तं  यदूर्ध्वं प्रतिपद्यते||१४||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
bhavanti cātra- sādhyaṁ lōhitapittaṁ tadyadūrdhvaṁ pratipadyatē|  
 
bhavanti cātra- sādhyaṁ lōhitapittaṁ tadyadūrdhvaṁ pratipadyatē|  
Line 190: Line 236:     
tasmAt sAdhyaM mataM raktaM yadUrdhvaM pratipadyate||14||
 
tasmAt sAdhyaM mataM raktaM yadUrdhvaM pratipadyate||14||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
The “upward” variety of ''raktapitta'' is curable because of applicability of purgation and abundance of useful drugs. Purgation is the best remedy for alleviation of ''pitta'' and ambivalence to ''kapha''. Sweet drugs are also applicable in this case. Hence, bleeding from the upper part is curable. [12-14]  
 
The “upward” variety of ''raktapitta'' is curable because of applicability of purgation and abundance of useful drugs. Purgation is the best remedy for alleviation of ''pitta'' and ambivalence to ''kapha''. Sweet drugs are also applicable in this case. Hence, bleeding from the upper part is curable. [12-14]  
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
रक्तं  तु यदधोभागं तद्याप्यमिति  निश्चितम्|  
 
रक्तं  तु यदधोभागं तद्याप्यमिति  निश्चितम्|  
   Line 204: Line 254:     
तस्माद्याप्यं समाख्यातं यदुक्तमनुलोमगम्||१७||
 
तस्माद्याप्यं समाख्यातं यदुक्तमनुलोमगम्||१७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
raktaṁ tu yadadhōbhāgaṁ tadyāpyamiti niścitam|  
 
raktaṁ tu yadadhōbhāgaṁ tadyāpyamiti niścitam|  
Line 228: Line 279:     
tasmAdyApyaM samAkhyAtaM yaduktamanulomagam [23] ||17||
 
tasmAdyApyaM samAkhyAtaM yaduktamanulomagam [23] ||17||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Hemorrhage from the lower parts is decidedly palliable because emesis has limited efficacy here and effective drugs are also a few. Emesis is not so efficacious for elimination of ''pitta'' and it is also ineffective in alleviation of ''vata'' responsible for the downward flow. Moreover, astringents and bitter drugs are not applicable there. Hence hemorrhage from the lower parts is considered palliable. [15-17]   
 
Hemorrhage from the lower parts is decidedly palliable because emesis has limited efficacy here and effective drugs are also a few. Emesis is not so efficacious for elimination of ''pitta'' and it is also ineffective in alleviation of ''vata'' responsible for the downward flow. Moreover, astringents and bitter drugs are not applicable there. Hence hemorrhage from the lower parts is considered palliable. [15-17]   
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
रक्तपित्तं तु यन्मार्गौ द्वावपि  प्रतिपद्यते|  
 
रक्तपित्तं तु यन्मार्गौ द्वावपि  प्रतिपद्यते|  
   Line 244: Line 299:     
इत्युक्तं त्रिविधोदर्कं  रक्तं मार्गविशेषतः||२१||
 
इत्युक्तं त्रिविधोदर्कं  रक्तं मार्गविशेषतः||२१||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
raktapittaṁ tu yanmārgau dvāvapi pratipadyatē|  
 
raktapittaṁ tu yanmārgau dvāvapi pratipadyatē|  
Line 272: Line 328:     
ityuktaM trividhodarkaM raktaM mArgavisheShataH|21|  
 
ityuktaM trividhodarkaM raktaM mArgavisheShataH|21|  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
In cases where blood comes out from both the routes, ''raktapitta'' is incurable because no effective evacuative measure is applicable. In ''raktapitta'', elimination of ''dosha'' from the opposite route is recommended. Thus, the three types (on the basis of the routes taken by ''rakta'') of ''raktapitta'' progression (''udarka'') have been described. [18-20]
 
In cases where blood comes out from both the routes, ''raktapitta'' is incurable because no effective evacuative measure is applicable. In ''raktapitta'', elimination of ''dosha'' from the opposite route is recommended. Thus, the three types (on the basis of the routes taken by ''rakta'') of ''raktapitta'' progression (''udarka'') have been described. [18-20]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
एभ्यस्तु खलु हेतुभ्यः किञ्चित्साध्यं न सिध्यति||२१||
 
एभ्यस्तु खलु हेतुभ्यः किञ्चित्साध्यं न सिध्यति||२१||
   Line 282: Line 342:     
तत्रासाध्यत्वमेकं स्यात्  साध्ययाप्यपरिक्रमात्|२३|
 
तत्रासाध्यत्वमेकं स्यात्  साध्ययाप्यपरिक्रमात्|२३|
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ēbhyastu khalu hētubhyaḥ kiñcitsādhyaṁ na sidhyati||21||  
 
ēbhyastu khalu hētubhyaḥ kiñcitsādhyaṁ na sidhyati||21||  
Line 298: Line 359:     
tatrAsAdhyatvamekaM syAt sAdhyayApyaparikramAt|23|
 
tatrAsAdhyatvamekaM syAt sAdhyayApyaparikramAt|23|
 +
</div></div>
    
Some curable diseases do not get treated successfully because of the lack of attendants and equipments, uncontrolled self and fault of the physician. If the disease is not treated, then it proceeds to incurability. If treated well, sometimes the incurable disease may become curable or palliable.  [21-23]
 
Some curable diseases do not get treated successfully because of the lack of attendants and equipments, uncontrolled self and fault of the physician. If the disease is not treated, then it proceeds to incurability. If treated well, sometimes the incurable disease may become curable or palliable.  [21-23]
    
==== Signs of incurable ''raktapitta'' ====
 
==== Signs of incurable ''raktapitta'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
रक्तपित्तस्य विज्ञानमिदं तस्योपदिश्यते||२३||  
 
रक्तपित्तस्य विज्ञानमिदं तस्योपदिश्यते||२३||  
Line 316: Line 379:     
पश्येद्दृश्यं वियच्चापि तच्चासाध्यं न संशयः||२६||
 
पश्येद्दृश्यं वियच्चापि तच्चासाध्यं न संशयः||२६||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
raktapittasya vijñānamidaṁ tasyōpadiśyatē||23||  
 
raktapittasya vijñānamidaṁ tasyōpadiśyatē||23||  
Line 344: Line 408:     
pashyeddRushyaM viyaccApi taccAsAdhyaM na saMshayaH||26||
 
pashyeddRushyaM viyaccApi taccAsAdhyaM na saMshayaH||26||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Now described are types of ''raktapitta'', identified (by their physical appearance). ''Raktapitta'' which is black, blue or of rainbow color and stains clothes is incurable. Bleeding which is of excessively fetid smell, in large quantities, and which is associated with all the complications particularly in weak and emaciated patients is incurable. A patient, if sees things around him and the sky red, is certainly suffering from an incurable variant of the disease. [23-26]
 
Now described are types of ''raktapitta'', identified (by their physical appearance). ''Raktapitta'' which is black, blue or of rainbow color and stains clothes is incurable. Bleeding which is of excessively fetid smell, in large quantities, and which is associated with all the complications particularly in weak and emaciated patients is incurable. A patient, if sees things around him and the sky red, is certainly suffering from an incurable variant of the disease. [23-26]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
तत्रासाध्यं परित्याज्यं, याप्यं यत्नेन यापयेत्|  
 
तत्रासाध्यं परित्याज्यं, याप्यं यत्नेन यापयेत्|  
    
साध्यं चावहितः सिद्धैर्भेषजैः साधयेद्भिषक्||२७|
 
साध्यं चावहितः सिद्धैर्भेषजैः साधयेद्भिषक्||२७|
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatrāsādhyaṁ parityājyaṁ, yāpyaṁ yatnēna yāpayēt|  
 
tatrāsādhyaṁ parityājyaṁ, yāpyaṁ yatnēna yāpayēt|  
Line 358: Line 427:     
sAdhyaM cAvahitaH siddhairbheShajaiH sAdhayedbhiShak||27||
 
sAdhyaM cAvahitaH siddhairbheShajaiH sAdhayedbhiShak||27||
 +
</div></div>
    
A patient suffering from the incurable variant should be avoided, while the one with the palliable variant should be managed with efforts and the curable one should be treated successfully with tried remedies. [27]
 
A patient suffering from the incurable variant should be avoided, while the one with the palliable variant should be managed with efforts and the curable one should be treated successfully with tried remedies. [27]
    
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र श्लोकौ-  
 
तत्र श्लोकौ-  
Line 372: Line 443:     
वीतमोहरजोदोषलोभमानमदस्पृहः||२९||
 
वीतमोहरजोदोषलोभमानमदस्पृहः||२९||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra ślōkau- kāraṇaṁ nāmanirvr̥ttiṁ pūrvarūpāṇyupadravān|  
 
tatra ślōkau- kāraṇaṁ nāmanirvr̥ttiṁ pūrvarūpāṇyupadravān|  
Line 388: Line 460:     
vItamoharajodoShalobhamAnamadaspRuhaH||29||
 
vItamoharajodoShalobhamAnamadaspRuhaH||29||
 +
</div></div>
    
Now summarizing the chapter–  
 
Now summarizing the chapter–  
Line 394: Line 467:  
Etiology, etymology of the disease, prodroma, complications, routes, association of ''doshas'', curability (or otherwise), with reasoning – all this has been addressed in the chapter on diagnosis of ''raktapitta'' by Punarvasu who has shed off ''tamas'' and ''rajas, doshas,'' greed, conceit and pride. [28-29]
 
Etiology, etymology of the disease, prodroma, complications, routes, association of ''doshas'', curability (or otherwise), with reasoning – all this has been addressed in the chapter on diagnosis of ''raktapitta'' by Punarvasu who has shed off ''tamas'' and ''rajas, doshas,'' greed, conceit and pride. [28-29]
 
</div>
 
</div>
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृते|  
 
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृते|  
    
निदानस्थाने रक्तपित्तनिदानं नाम  द्वितीयोऽध्यायः||२||
 
निदानस्थाने रक्तपित्तनिदानं नाम  द्वितीयोऽध्यायः||२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē  
 
ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē  
Line 405: Line 481:     
nidAnasthAne raktapittanidAnaM nAma dvitIyo~adhyAyaH||2||  
 
nidAnasthAne raktapittanidAnaM nAma dvitIyo~adhyAyaH||2||  
 +
</div></div>
    
Thus ends the second chapter on diagnosis of ''raktapitta'' in [[Nidana Sthana]] in the treatise composed by Agnivesha and redacted by Charak. [2]
 
Thus ends the second chapter on diagnosis of ''raktapitta'' in [[Nidana Sthana]] in the treatise composed by Agnivesha and redacted by Charak. [2]

Navigation menu