Changes

Jump to navigation Jump to search
Line 158: Line 158:  
One should take those as a daily routine, which maintains the health as well as prevents the onset of diseases. [13]
 
One should take those as a daily routine, which maintains the health as well as prevents the onset of diseases. [13]
   −
Daily procedures for preservation of health:
+
==== Daily procedures for preservation of health ====
 +
 
 
अत ऊर्ध्वं शरीरस्य कार्यमक्ष्यञ्जनादिकम्|  
 
अत ऊर्ध्वं शरीरस्य कार्यमक्ष्यञ्जनादिकम्|  
 
स्वस्थवृत्तिमभिप्रेत्य गुणतः सम्प्रवक्ष्यते||१४||
 
स्वस्थवृत्तिमभिप्रेत्य गुणतः सम्प्रवक्ष्यते||१४||
Ata ūrdhvaṁ śarīrasya kāryamakṣyañjanādikam|  
+
 
 +
Ata ūrdhvaṁ śarīrasya kāryamakṣyañjanādikam|  
 
svasthavr̥ttimabhiprētya guṇataḥ sampravakṣyatē||14||
 
svasthavr̥ttimabhiprētya guṇataḥ sampravakṣyatē||14||
ata UrdhvaM sharIrasya kAryamakShya~jjanAdikam|  
+
 
 +
ata UrdhvaM sharIrasya kAryamakShya~jjanAdikam|  
 
svasthavRuttimabhipretya guNataH sampravakShyate||14||
 
svasthavRuttimabhipretya guNataH sampravakShyate||14||
 +
 
From here onwards we shall explain the body regimen like collyrium etc. with reference to their role of maintaining health. [14]
 
From here onwards we shall explain the body regimen like collyrium etc. with reference to their role of maintaining health. [14]
Directions of Collyrium Use:
+
 
 +
==== Directions of Collyrium Use ====
 +
 
 
सौवीरमञ्जनं नित्यं हितमक्ष्णोः प्रयोजयेत्|  
 
सौवीरमञ्जनं नित्यं हितमक्ष्णोः प्रयोजयेत्|  
 
पञ्चरात्रेऽष्टरात्रे वा स्रावणार्थे रसाञ्जनम्||१५||
 
पञ्चरात्रेऽष्टरात्रे वा स्रावणार्थे रसाञ्जनम्||१५||
Sauvīramañjanaṁ nityaṁ hitamakṣṇōḥ prayōjayēt|  
+
 
 +
Sauvīramañjanaṁ nityaṁ hitamakṣṇōḥ prayōjayēt|  
 
pañcarātrē'ṣṭarātrē vā srāvaṇārthē rasāñjanam||15||  
 
pañcarātrē'ṣṭarātrē vā srāvaṇārthē rasāñjanam||15||  
 +
 
sauvIrama~jjanaM nityaM hitamakShNoH prayojayet|  
 
sauvIrama~jjanaM nityaM hitamakShNoH prayojayet|  
 
pa~jcarAtre~aShTarAtre vA srAvaNArthe rasA~jjanam||15||
 
pa~jcarAtre~aShTarAtre vA srAvaNArthe rasA~jjanam||15||
 +
 
One should apply the collyrium of antimony sulphide, which is beneficial to the eyes, daily; one should use rasanjana once in every fifth or eighth night for the drainage of the eyes. [15]
 
One should apply the collyrium of antimony sulphide, which is beneficial to the eyes, daily; one should use rasanjana once in every fifth or eighth night for the drainage of the eyes. [15]
 +
 
चक्षुस्तेजोमयं तस्य विशेषाच्छ्लेष्मतो भयम्|  
 
चक्षुस्तेजोमयं तस्य विशेषाच्छ्लेष्मतो भयम्|  
 
ततः श्लेष्महरं कर्म हितं दृष्टेः प्रसादनम्||१६||  
 
ततः श्लेष्महरं कर्म हितं दृष्टेः प्रसादनम्||१६||  
 +
 
दिवा तन्न प्रयोक्तव्यं नेत्रयोस्तीक्ष्णमञ्जनम्|  
 
दिवा तन्न प्रयोक्तव्यं नेत्रयोस्तीक्ष्णमञ्जनम्|  
 
विरेकदुर्बला दृष्टिरादित्यं प्राप्य सीदति||१७||  
 
विरेकदुर्बला दृष्टिरादित्यं प्राप्य सीदति||१७||  
 +
 
तस्मात् स्राव्यं निशायां तु ध्रुवमञ्जनमिष्यते|१८|
 
तस्मात् स्राव्यं निशायां तु ध्रुवमञ्जनमिष्यते|१८|
Cakṣustējōmayaṁ tasya viśēṣācchlēṣmatō bhayam|  
+
 
 +
Cakṣustējōmayaṁ tasya viśēṣācchlēṣmatō bhayam|  
 
tataḥ ślēṣmaharaṁ karma hitaṁ dr̥ṣṭēḥ prasādanam||16||  
 
tataḥ ślēṣmaharaṁ karma hitaṁ dr̥ṣṭēḥ prasādanam||16||  
 +
 
divā tanna prayōktavyaṁ nētrayōstīkṣṇamañjanam|  
 
divā tanna prayōktavyaṁ nētrayōstīkṣṇamañjanam|  
 
virēkadurbalā dr̥ṣṭirādityaṁ prāpya sīdati||17||  
 
virēkadurbalā dr̥ṣṭirādityaṁ prāpya sīdati||17||  
 +
 
tasmāt srāvyaṁ niśāyāṁ tu dhruvamañjanamiṣyatē|18|  
 
tasmāt srāvyaṁ niśāyāṁ tu dhruvamañjanamiṣyatē|18|  
 +
 
cakShustejomayaM tasya visheShAcchleShmato bhayam|  
 
cakShustejomayaM tasya visheShAcchleShmato bhayam|  
 
tataH shleShmaharaM karma hitaM dRuShTeH prasAdanam||16||  
 
tataH shleShmaharaM karma hitaM dRuShTeH prasAdanam||16||  
 +
 
divA tanna prayoktavyaM netrayostIkShNama~jjanam|  
 
divA tanna prayoktavyaM netrayostIkShNama~jjanam|  
 
virekadurbalA dRuShTirAdityaM prApya sIdati||17||  
 
virekadurbalA dRuShTirAdityaM prApya sIdati||17||  
 +
 
tasmAt srAvyaM nishAyAM tu dhruvama~jjanamiShyate|18|
 
tasmAt srAvyaM nishAyAM tu dhruvama~jjanamiShyate|18|
 +
 
The eye is the element of agni. So, it is susceptible to vitiated kapha. Therefore, measures that pacify kapha are beneficial for keeping the vision clear. Strong collyrium shall not be applied to the eyes during the daytime as the eyes already weakened by drainage will get impaired further on exposure to sunshine. Therefore, the collyrium meant for drainage is desirable exclusively at night. [16-17]
 
The eye is the element of agni. So, it is susceptible to vitiated kapha. Therefore, measures that pacify kapha are beneficial for keeping the vision clear. Strong collyrium shall not be applied to the eyes during the daytime as the eyes already weakened by drainage will get impaired further on exposure to sunshine. Therefore, the collyrium meant for drainage is desirable exclusively at night. [16-17]
Importance of collyrium application:
+
 
 +
==== Importance of collyrium application ====
 +
 
 
यथा हि कनकादीनां मलिनां  विविधात्मनाम्||१८||  
 
यथा हि कनकादीनां मलिनां  विविधात्मनाम्||१८||  
 +
 
धौतानां निर्मला शुद्धिस्तैलचेलकचादिभिः|  
 
धौतानां निर्मला शुद्धिस्तैलचेलकचादिभिः|  
 
एवं नेत्रेषु मर्त्यानामञ्जनाश्च्योतनादिभिः||१९||  
 
एवं नेत्रेषु मर्त्यानामञ्जनाश्च्योतनादिभिः||१९||  
 +
 
दृष्टिर्निराकुला भाति निर्मले नभसीन्दुवत्|२०|  
 
दृष्टिर्निराकुला भाति निर्मले नभसीन्दुवत्|२०|  
Pathā hi kanakādīnāṁ malināṁ  vividhātmanām||18||  
+
 
 +
Pathā hi kanakādīnāṁ malināṁ  vividhātmanām||18||  
 +
 
 
dhautānāṁ nirmalā śuddhistailacēlakacādibhiḥ|  
 
dhautānāṁ nirmalā śuddhistailacēlakacādibhiḥ|  
 
ēvaṁ nētrēṣu martyānāmañjanāścyōtanādibhiḥ||19||  
 
ēvaṁ nētrēṣu martyānāmañjanāścyōtanādibhiḥ||19||  
 +
 
dr̥ṣṭirnirākulā bhāti nirmalē nabhasīnduvat|20|  
 
dr̥ṣṭirnirākulā bhāti nirmalē nabhasīnduvat|20|  
 +
 
yathA hi kanakAdInAM malinAM [2] vividhAtmanAm||18||  
 
yathA hi kanakAdInAM malinAM [2] vividhAtmanAm||18||  
 +
 
dhautAnAM nirmalA shuddhistailacelakacAdibhiH|  
 
dhautAnAM nirmalA shuddhistailacelakacAdibhiH|  
 
evaM netreShu martyAnAma~jjanAshcyotanAdibhiH||19||  
 
evaM netreShu martyAnAma~jjanAshcyotanAdibhiH||19||  
 +
 
dRuShTirnirAkulA bhAti nirmale nabhasInduvat|20|  
 
dRuShTirnirAkulA bhAti nirmale nabhasInduvat|20|  
 +
 
Just as various kinds of tarnished gold-ornaments get cleansed by washing with oil, cloth and hair, so also, by the use of salves, aspersions in the eyes, the vision of a person shines brightly like moon in the clear sky. [18-19]
 
Just as various kinds of tarnished gold-ornaments get cleansed by washing with oil, cloth and hair, so also, by the use of salves, aspersions in the eyes, the vision of a person shines brightly like moon in the clear sky. [18-19]
Herbal cigars, its types, directions of use and indications:
+
 
Prayogika dhumapana (daily smoking for prevention of disease)
+
==== Herbal cigars, its types, directions of use and indications ====
 +
 
 +
===== Prayogika dhumapana (daily smoking for prevention of disease) =====
 +
 
 
हरेणुकां प्रियङ्गुं च पृथ्वीकां केशरं नखम्||२०|
 
हरेणुकां प्रियङ्गुं च पृथ्वीकां केशरं नखम्||२०|
 +
 
ह्रीवेरं चन्दनं पत्रं त्वगेलोशीरपद्मकम्|  
 
ह्रीवेरं चन्दनं पत्रं त्वगेलोशीरपद्मकम्|  
 
ध्यामकं मधुकं मांसी गुग्गुल्वगुरुशर्करम्||२१||  
 
ध्यामकं मधुकं मांसी गुग्गुल्वगुरुशर्करम्||२१||  
 +
 
न्यग्रोधोदुम्बराश्वत्थप्लक्षलोध्रत्वचः शुभाः|  
 
न्यग्रोधोदुम्बराश्वत्थप्लक्षलोध्रत्वचः शुभाः|  
 
वन्यं सर्जरसं मुस्तं शैलेयं कमलोत्पले||२२||  
 
वन्यं सर्जरसं मुस्तं शैलेयं कमलोत्पले||२२||  
 +
 
श्रीवेष्टकं शल्लकीं च शुकबर्हमथापि च|  
 
श्रीवेष्टकं शल्लकीं च शुकबर्हमथापि च|  
 
पिष्ट्वा लिम्पेच्छरेषीकां तां वर्तिं यवसन्निभाम्||२३||  
 
पिष्ट्वा लिम्पेच्छरेषीकां तां वर्तिं यवसन्निभाम्||२३||  
 +
 
अङ्गुष्ठसम्मितां कुर्यादष्टाङ्गुलसमां भिषक्|  
 
अङ्गुष्ठसम्मितां कुर्यादष्टाङ्गुलसमां भिषक्|  
 
शुष्कां निगर्भां तां वर्तिं धूमनेत्रार्पितां नरः||२४||  
 
शुष्कां निगर्भां तां वर्तिं धूमनेत्रार्पितां नरः||२४||  
 +
 
स्नेहाक्तामग्निसम्प्लुष्टां पिबेत् प्रायोगिकीं सुखाम्|२५|
 
स्नेहाक्तामग्निसम्प्लुष्टां पिबेत् प्रायोगिकीं सुखाम्|२५|
Harēṇukāṁ priyaṅguṁ ca pr̥thvīkāṁ kēśaraṁ nakham||20||  
+
 
 +
Harēṇukāṁ priyaṅguṁ ca pr̥thvīkāṁ kēśaraṁ nakham||20||  
 +
 
 
hrīvēraṁ candanaṁ patraṁ tvagēlōśīrapadmakam|  
 
hrīvēraṁ candanaṁ patraṁ tvagēlōśīrapadmakam|  
 
dhyāmakaṁ madhukaṁ māṁsī guggulvaguruśarkaram||21||  
 
dhyāmakaṁ madhukaṁ māṁsī guggulvaguruśarkaram||21||  
 +
 
nyagrōdhōdumbarāśvatthaplakṣalōdhratvacaḥ śubhāḥ|  
 
nyagrōdhōdumbarāśvatthaplakṣalōdhratvacaḥ śubhāḥ|  
 
vanyaṁ sarjarasaṁ mustaṁ śailēyaṁ kamalōtpalē||22||  
 
vanyaṁ sarjarasaṁ mustaṁ śailēyaṁ kamalōtpalē||22||  
 +
 
śrīvēṣṭakaṁ śallakīṁ ca śukabarhamathāpi ca|  
 
śrīvēṣṭakaṁ śallakīṁ ca śukabarhamathāpi ca|  
 
piṣṭvā limpēccharēṣīkāṁ tāṁ vartiṁ yavasannibhām||23||  
 
piṣṭvā limpēccharēṣīkāṁ tāṁ vartiṁ yavasannibhām||23||  
 +
 
aṅguṣṭhasammitāṁ kuryādaṣṭāṅgulasamāṁ bhiṣak|  
 
aṅguṣṭhasammitāṁ kuryādaṣṭāṅgulasamāṁ bhiṣak|  
 
śuṣkāṁ nigarbhāṁ tāṁ vartiṁ dhūmanētrārpitāṁ naraḥ||24||  
 
śuṣkāṁ nigarbhāṁ tāṁ vartiṁ dhūmanētrārpitāṁ naraḥ||24||  
 +
 
snēhāktāmagnisampluṣṭāṁ pibēt prāyōgikīṁ sukhām|25|
 
snēhāktāmagnisampluṣṭāṁ pibēt prāyōgikīṁ sukhām|25|
 +
 
hareNukAM priya~gguM ca pRuthvIkAM kesharaM nakham||20||  
 
hareNukAM priya~gguM ca pRuthvIkAM kesharaM nakham||20||  
 +
 
hrIveraM candanaM patraM tvageloshIrapadmakam|  
 
hrIveraM candanaM patraM tvageloshIrapadmakam|  
 
dhyAmakaM madhukaM mAMsI guggulvagurusharkaram||21||  
 
dhyAmakaM madhukaM mAMsI guggulvagurusharkaram||21||  
 +
 
nyagrodhodumbarAshvatthaplakShalodhratvacaH shubhAH|  
 
nyagrodhodumbarAshvatthaplakShalodhratvacaH shubhAH|  
 
vanyaM sarjarasaM mustaM shaileyaM kamalotpale||22||  
 
vanyaM sarjarasaM mustaM shaileyaM kamalotpale||22||  
 +
 
shrIveShTakaM shallakIM ca shukabarhamathApi ca|  
 
shrIveShTakaM shallakIM ca shukabarhamathApi ca|  
piShTvA limpecchareShIkAM tAM vartiM yavasannibhAm||23||  
+
piShTvA limpecchareShIkAM tAM vartiM yavasannibhAm||23||
 +
 
a~gguShThasammitAM kuryAdaShTA~ggulasamAM bhiShak|  
 
a~gguShThasammitAM kuryAdaShTA~ggulasamAM bhiShak|  
 
shuShkAM nigarbhAM tAM vartiM dhUmanetrArpitAM naraH||24||  
 
shuShkAM nigarbhAM tAM vartiM dhUmanetrArpitAM naraH||24||  
 +
 
snehAktAmagnisampluShTAM pibet prAyogikIM sukhAm|25|  
 
snehAktAmagnisampluShTAM pibet prAyogikIM sukhAm|25|  
 +
 
Harenuka, priyangu, prithvika, kesara, nakha, hribera, candana, patra, tvak, ela, usira, padmaka, dhyamaka, madhuka, mamsi, guggulu, aguru, sarkara, good bark of nyagrodha, asvatha, plakha, and lodhra, vanya, sarjarasa, musta, saileya, kamala, utpala, sriveshtaka, sallaki, and sukabarha – all these are macerated, made as  paste and applied on a hollow reed of sara plant, to the thickness  of yava, on the reed of the size of the thumb and  of  eight angula (16 cm) in length. After the paste dries, the physician should remove the reed of sara plant, smear the wick with ghee and introduce it into the nozzle of the smoking apparatus, and light its front tip with fire and ask the person to inhale its smoke. This is prayogiki dhuma (daily inhalation for the healthy person) and it bestows comfort. [20-24]
 
Harenuka, priyangu, prithvika, kesara, nakha, hribera, candana, patra, tvak, ela, usira, padmaka, dhyamaka, madhuka, mamsi, guggulu, aguru, sarkara, good bark of nyagrodha, asvatha, plakha, and lodhra, vanya, sarjarasa, musta, saileya, kamala, utpala, sriveshtaka, sallaki, and sukabarha – all these are macerated, made as  paste and applied on a hollow reed of sara plant, to the thickness  of yava, on the reed of the size of the thumb and  of  eight angula (16 cm) in length. After the paste dries, the physician should remove the reed of sara plant, smear the wick with ghee and introduce it into the nozzle of the smoking apparatus, and light its front tip with fire and ask the person to inhale its smoke. This is prayogiki dhuma (daily inhalation for the healthy person) and it bestows comfort. [20-24]
Snaihika dhumapana (lubricatory smoking for reducing dryness ):
+
 
 +
===== Snaihika dhumapana (lubricatory smoking for reducing dryness) =====
 +
 
 
वसाघृतमधूच्छिष्टैर्युक्तियुक्तैर्वरौषधैः||२५||  
 
वसाघृतमधूच्छिष्टैर्युक्तियुक्तैर्वरौषधैः||२५||  
 +
 
वर्तिं मधुरकैः कृत्वा स्नैहिकीं धूममाचरेत्|२६|  
 
वर्तिं मधुरकैः कृत्वा स्नैहिकीं धूममाचरेत्|२६|  
 +
 
Vasāghr̥tamadhūcchiṣṭairyuktiyuktairvarauṣadhaiḥ||25||  
 
Vasāghr̥tamadhūcchiṣṭairyuktiyuktairvarauṣadhaiḥ||25||  
 +
 
vartiṁ madhurakaiḥ kr̥tvā snaihikīṁ dhūmamācarēt|26|  
 
vartiṁ madhurakaiḥ kr̥tvā snaihikīṁ dhūmamācarēt|26|  
 +
 
vasAghRutamadhUcchiShTairyuktiyuktairvarauShadhaiH||25||  
 
vasAghRutamadhUcchiShTairyuktiyuktairvarauShadhaiH||25||  
 +
 
vartiM madhurakaiH kRutvA snaihikIM dhUmamAcaret|26|
 
vartiM madhurakaiH kRutvA snaihikIM dhUmamAcaret|26|
 +
 
One should use a herbal cigar, prepared from animal fat, ghee and wax and should combine skillfully with the best of drugs belonging to the category of sweat taste, for unctuous smoke. [25-26]
 
One should use a herbal cigar, prepared from animal fat, ghee and wax and should combine skillfully with the best of drugs belonging to the category of sweat taste, for unctuous smoke. [25-26]
Sirovirochana dhumapana (purgative smoking for cleansing):
+
 
 +
===== Sirovirochana dhumapana (purgative smoking for cleansing) =====
 +
 
 
श्वेता ज्योतिष्मती चैव हरितालं मनःशिला||२६||  
 
श्वेता ज्योतिष्मती चैव हरितालं मनःशिला||२६||  
 
गन्धाश्चागुरुपत्राद्या धूमं मूर्धविरेचने  |२७|  
 
गन्धाश्चागुरुपत्राद्या धूमं मूर्धविरेचने  |२७|  

Navigation menu