Madatyaya Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 1,615: | Line 1,615: | ||
मद्योत्क्लिष्टेन दोषेण रुद्धः [१] स्रोतःसु मारुतः | | मद्योत्क्लिष्टेन दोषेण रुद्धः [१] स्रोतःसु मारुतः | | ||
करोति वेदनां तीव्रां शिरस्यस्थिषु सन्धिषु ||११७|| | करोति वेदनां तीव्रां शिरस्यस्थिषु सन्धिषु ||११७|| | ||
दोषविष्यन्दनार्थं हि तस्मै [२] मद्यं विशेषतः | | दोषविष्यन्दनार्थं हि तस्मै [२] मद्यं विशेषतः | | ||
व्यवायितीक्ष्णोष्णतया देयमम्ले(न्ये)षु सत्स्वपि ||११८|| | व्यवायितीक्ष्णोष्णतया देयमम्ले(न्ये)षु सत्स्वपि ||११८|| | ||
स्रोतोविबन्धनुन्मद्यं मारुतस्यानुलोमनम् | | स्रोतोविबन्धनुन्मद्यं मारुतस्यानुलोमनम् | | ||
रोचनं दीपनं चाग्नेरभ्यासात् सात्म्यमेव च ||११९|| | रोचनं दीपनं चाग्नेरभ्यासात् सात्म्यमेव च ||११९|| | ||
रुजः [३] स्रोतःस्वरुद्धेषु मारुते चानुलोमिते | | रुजः [३] स्रोतःस्वरुद्धेषु मारुते चानुलोमिते | | ||
निवर्तन्ते विकाराश्च शाम्यन्त्यस्य मदोदयाः ||१२०|| | निवर्तन्ते विकाराश्च शाम्यन्त्यस्य मदोदयाः ||१२०|| | ||
बीजपूरकवृक्षाम्लकोलदाडिमसंयुतम् | | बीजपूरकवृक्षाम्लकोलदाडिमसंयुतम् | | ||
यवानीहपुषाजाजीशृङ्गवेरावचूर्णितम् ||१२१|| | यवानीहपुषाजाजीशृङ्गवेरावचूर्णितम् ||१२१|| | ||
सस्नेहैः शक्तुभिर्युक्तमवदंशैर्विरोचितम् [४] | | सस्नेहैः शक्तुभिर्युक्तमवदंशैर्विरोचितम् [४] | | ||
दद्यात् सलवणं मद्यं पैष्टिकं वातशान्तये ||१२२|| | दद्यात् सलवणं मद्यं पैष्टिकं वातशान्तये ||१२२|| | ||
दृष्ट्वा वातोल्बणं लिङ्गं रसैश्चैनमुपाचरेत् | | दृष्ट्वा वातोल्बणं लिङ्गं रसैश्चैनमुपाचरेत् | | ||
लावतित्तिरदक्षाणां स्निग्धाम्लैः शिखिनामपि ||१२३|| | लावतित्तिरदक्षाणां स्निग्धाम्लैः शिखिनामपि ||१२३|| | ||
पक्षिणां मृगमत्स्यानामानूपानां च संस्कृतैः | | पक्षिणां मृगमत्स्यानामानूपानां च संस्कृतैः | | ||
भूशयप्रसहानां च रसैः शाल्योदनेन च ||१२४|| | भूशयप्रसहानां च रसैः शाल्योदनेन च ||१२४|| | ||
स्निग्धोष्णलवणाम्लैश्च वेशवारैर्मुखप्रियैः | | स्निग्धोष्णलवणाम्लैश्च वेशवारैर्मुखप्रियैः | | ||
चित्रैर्गौधूमिकैश्चान्नैर्वारुणीमण्डसंयुतैः [५] ||१२५|| | चित्रैर्गौधूमिकैश्चान्नैर्वारुणीमण्डसंयुतैः [५] ||१२५|| | ||
पिशितार्द्रकगर्भाभिः स्निग्धाभिः पूपवर्तिभिः | | पिशितार्द्रकगर्भाभिः स्निग्धाभिः पूपवर्तिभिः | | ||
माषपूपलिकाभिश्च वातिकं समुपाचरेत् ||१२६|| | माषपूपलिकाभिश्च वातिकं समुपाचरेत् ||१२६|| | ||
नातिस्निग्धं न चाम्लेन युक्तं समरिचार्द्रकम् | | नातिस्निग्धं न चाम्लेन युक्तं समरिचार्द्रकम् | | ||
मेद्यं प्रागुदितं मांसं दाडिमस्वरसेन वा ||१२७|| | मेद्यं प्रागुदितं मांसं दाडिमस्वरसेन वा ||१२७|| | ||
पृथक्त्रिजातकोपेतं सधान्यमरिचार्द्रकम् | | पृथक्त्रिजातकोपेतं सधान्यमरिचार्द्रकम् | | ||
रसप्रलेपि [६] सम्पूपैः सुखोष्णैः सम्प्रदापयेत् ||१२८|| | रसप्रलेपि [६] सम्पूपैः सुखोष्णैः सम्प्रदापयेत् ||१२८|| | ||
भुक्ते [७] तु वारुणीमण्डं दद्यात् पातुं पिपासवे | | भुक्ते [७] तु वारुणीमण्डं दद्यात् पातुं पिपासवे | | ||
दाडिमस्य रसं वाऽपि जलं वा पाञ्चमूलिकम् ||१२९|| | दाडिमस्य रसं वाऽपि जलं वा पाञ्चमूलिकम् ||१२९|| | ||
धान्यनागरतोयं च दधिमण्डमथापि वा | | धान्यनागरतोयं च दधिमण्डमथापि वा | | ||
अम्लकाञ्जिकमण्डं वा शुक्तोदकमथापि वा ||१३०|| | अम्लकाञ्जिकमण्डं वा शुक्तोदकमथापि वा ||१३०|| | ||
कर्मणाऽनेन सिद्धेन विकार उपशाम्यति | | कर्मणाऽनेन सिद्धेन विकार उपशाम्यति | | ||
मात्राकालप्रयुक्तेन बलं वर्णश्च वर्धते ||१३१|| | मात्राकालप्रयुक्तेन बलं वर्णश्च वर्धते ||१३१|| | ||
| Line 1,663: | Line 1,678: | ||
अभ्यङ्गोत्सादनैः स्नानैरुष्णैः प्रावरणैर्घनैः | | अभ्यङ्गोत्सादनैः स्नानैरुष्णैः प्रावरणैर्घनैः | | ||
घनैरगुरुपङ्कैश्च धूपैश्चागुरुजैर्घनैः ||१३३|| | घनैरगुरुपङ्कैश्च धूपैश्चागुरुजैर्घनैः ||१३३|| | ||
नारीणां यौवनोष्णानां निर्दयैरुपगूहनैः | | नारीणां यौवनोष्णानां निर्दयैरुपगूहनैः | | ||
श्रोण्यूरुकुचभारैश्च संरोधोष्णसुखावहैः ||१३४|| | श्रोण्यूरुकुचभारैश्च संरोधोष्णसुखावहैः ||१३४|| | ||
शयनाच्छादनैरुष्णैरुष्णैश्चान्तर्गृहैः सुखैः | | शयनाच्छादनैरुष्णैरुष्णैश्चान्तर्गृहैः सुखैः | | ||
मारुतप्रबलः शीघ्रं प्रशाम्यति मदात्ययः ||१३५|| | मारुतप्रबलः शीघ्रं प्रशाम्यति मदात्ययः ||१३५|| | ||
madyōtkliṣṭēna dōṣēṇa ruddhaḥ [1] srōtaḥsu mārutaḥ| | madyōtkliṣṭēna dōṣēṇa ruddhaḥ [1] srōtaḥsu mārutaḥ| | ||
karōti vēdanāṁ tīvrāṁ śirasyasthiṣu sandhiṣu||117|| | karōti vēdanāṁ tīvrāṁ śirasyasthiṣu sandhiṣu||117|| | ||
dōṣaviṣyandanārthaṁ hi tasmai [2] madyaṁ viśēṣataḥ| | dōṣaviṣyandanārthaṁ hi tasmai [2] madyaṁ viśēṣataḥ| | ||
vyavāyitīkṣṇōṣṇatayā dēyamamlē(nyē)ṣu satsvapi||118|| | vyavāyitīkṣṇōṣṇatayā dēyamamlē(nyē)ṣu satsvapi||118|| | ||
srōtōvibandhanunmadyaṁ mārutasyānulōmanam| | srōtōvibandhanunmadyaṁ mārutasyānulōmanam| | ||
rōcanaṁ dīpanaṁ cāgnērabhyāsāt sātmyamēva ca||119|| | rōcanaṁ dīpanaṁ cāgnērabhyāsāt sātmyamēva ca||119|| | ||
rujaḥ [3] srōtaḥsvaruddhēṣu mārutē cānulōmitē| | rujaḥ [3] srōtaḥsvaruddhēṣu mārutē cānulōmitē| | ||
nivartantē vikārāśca śāmyantyasya madōdayāḥ||120|| | nivartantē vikārāśca śāmyantyasya madōdayāḥ||120|| | ||
bījapūrakavr̥kṣāmlakōladāḍimasaṁyutam| | bījapūrakavr̥kṣāmlakōladāḍimasaṁyutam| | ||
yavānīhapuṣājājīśr̥ṅgavērāvacūrṇitam||121|| | yavānīhapuṣājājīśr̥ṅgavērāvacūrṇitam||121|| | ||
sasnēhaiḥ śaktubhiryuktamavadaṁśairvirōcitam [4] | | sasnēhaiḥ śaktubhiryuktamavadaṁśairvirōcitam [4] | | ||
dadyāt salavaṇaṁ madyaṁ paiṣṭikaṁ vātaśāntayē||122|| | dadyāt salavaṇaṁ madyaṁ paiṣṭikaṁ vātaśāntayē||122|| | ||
dr̥ṣṭvā vātōlbaṇaṁ liṅgaṁ rasaiścainamupācarēt| | dr̥ṣṭvā vātōlbaṇaṁ liṅgaṁ rasaiścainamupācarēt| | ||
lāvatittiradakṣāṇāṁ snigdhāmlaiḥ śikhināmapi||123|| | lāvatittiradakṣāṇāṁ snigdhāmlaiḥ śikhināmapi||123|| | ||
pakṣiṇāṁ mr̥gamatsyānāmānūpānāṁ ca saṁskr̥taiḥ| | pakṣiṇāṁ mr̥gamatsyānāmānūpānāṁ ca saṁskr̥taiḥ| | ||
bhūśayaprasahānāṁ ca rasaiḥ śālyōdanēna ca||124|| | bhūśayaprasahānāṁ ca rasaiḥ śālyōdanēna ca||124|| | ||
snigdhōṣṇalavaṇāmlaiśca vēśavārairmukhapriyaiḥ| | snigdhōṣṇalavaṇāmlaiśca vēśavārairmukhapriyaiḥ| | ||
citrairgaudhūmikaiścānnairvāruṇīmaṇḍasaṁyutaiḥ [5] ||125|| | citrairgaudhūmikaiścānnairvāruṇīmaṇḍasaṁyutaiḥ [5] ||125|| | ||
piśitārdrakagarbhābhiḥ snigdhābhiḥ pūpavartibhiḥ| | piśitārdrakagarbhābhiḥ snigdhābhiḥ pūpavartibhiḥ| | ||
māṣapūpalikābhiśca vātikaṁ samupācarēt||126|| | māṣapūpalikābhiśca vātikaṁ samupācarēt||126|| | ||
nātisnigdhaṁ na cāmlēna yuktaṁ samaricārdrakam| | nātisnigdhaṁ na cāmlēna yuktaṁ samaricārdrakam| | ||
mēdyaṁ prāguditaṁ māṁsaṁ dāḍimasvarasēna vā||127|| | mēdyaṁ prāguditaṁ māṁsaṁ dāḍimasvarasēna vā||127|| | ||
pr̥thaktrijātakōpētaṁ sadhānyamaricārdrakam| | pr̥thaktrijātakōpētaṁ sadhānyamaricārdrakam| | ||
rasapralēpi [6] sampūpaiḥ sukhōṣṇaiḥ sampradāpayēt||128|| | rasapralēpi [6] sampūpaiḥ sukhōṣṇaiḥ sampradāpayēt||128|| | ||
bhuktē [7] tu vāruṇīmaṇḍaṁ dadyāt pātuṁ pipāsavē| | bhuktē [7] tu vāruṇīmaṇḍaṁ dadyāt pātuṁ pipāsavē| | ||
dāḍimasya rasaṁ vā'pi jalaṁ vā pāñcamūlikam||129|| | dāḍimasya rasaṁ vā'pi jalaṁ vā pāñcamūlikam||129|| | ||
dhānyanāgaratōyaṁ ca dadhimaṇḍamathāpi vā| | dhānyanāgaratōyaṁ ca dadhimaṇḍamathāpi vā| | ||
amlakāñjikamaṇḍaṁ vā śuktōdakamathāpi vā||130|| | amlakāñjikamaṇḍaṁ vā śuktōdakamathāpi vā||130|| | ||
karmaṇā'nēna siddhēna vikāra upaśāmyati| | karmaṇā'nēna siddhēna vikāra upaśāmyati| | ||
mātrākālaprayuktēna balaṁ varṇaśca vardhatē||131|| | mātrākālaprayuktēna balaṁ varṇaśca vardhatē||131|| | ||
rāgaṣāḍavasaṁyōgairvividhairbhaktarōcanaiḥ| | rāgaṣāḍavasaṁyōgairvividhairbhaktarōcanaiḥ| | ||
piśitaiḥ śākapiṣṭānnairyavagōdhūmaśālibhiḥ||132|| | piśitaiḥ śākapiṣṭānnairyavagōdhūmaśālibhiḥ||132|| | ||
abhyaṅgōtsādanaiḥ snānairuṣṇaiḥ prāvaraṇairghanaiḥ| | abhyaṅgōtsādanaiḥ snānairuṣṇaiḥ prāvaraṇairghanaiḥ| | ||
ghanairagurupaṅkaiśca dhūpaiścāgurujairghanaiḥ||133|| | ghanairagurupaṅkaiśca dhūpaiścāgurujairghanaiḥ||133|| | ||
nārīṇāṁ yauvanōṣṇānāṁ nirdayairupagūhanaiḥ| | nārīṇāṁ yauvanōṣṇānāṁ nirdayairupagūhanaiḥ| | ||
śrōṇyūrukucabhāraiśca saṁrōdhōṣṇasukhāvahaiḥ||134|| | śrōṇyūrukucabhāraiśca saṁrōdhōṣṇasukhāvahaiḥ||134|| | ||
śayanācchādanairuṣṇairuṣṇaiścāntargr̥haiḥ sukhaiḥ| | śayanācchādanairuṣṇairuṣṇaiścāntargr̥haiḥ sukhaiḥ| | ||
mārutaprabalaḥ śīghraṁ praśāmyati madātyayaḥ||135|| | mārutaprabalaḥ śīghraṁ praśāmyati madātyayaḥ||135|| | ||
madyotkliShTena doSheNa ruddhaH [1] srotaHsu mArutaH | | madyotkliShTena doSheNa ruddhaH [1] srotaHsu mArutaH | | ||
karoti vedanAM tIvrAM shirasyasthiShu sandhiShu ||117|| | karoti vedanAM tIvrAM shirasyasthiShu sandhiShu ||117|| | ||
doShaviShyandanArthaM hi tasmai [2] madyaM visheShataH | | doShaviShyandanArthaM hi tasmai [2] madyaM visheShataH | | ||
vyavAyitIkShNoShNatayA deyamamle(nye)Shu satsvapi ||118|| | vyavAyitIkShNoShNatayA deyamamle(nye)Shu satsvapi ||118|| | ||
srotovibandhanunmadyaM mArutasyAnulomanam | | srotovibandhanunmadyaM mArutasyAnulomanam | | ||
rocanaM dIpanaM cAgnerabhyAsAt sAtmyameva ca ||119|| | rocanaM dIpanaM cAgnerabhyAsAt sAtmyameva ca ||119|| | ||
rujaH [3] srotaHsvaruddheShu mArute cAnulomite | | rujaH [3] srotaHsvaruddheShu mArute cAnulomite | | ||
nivartante vikArAshca shAmyantyasya madodayAH ||120|| | nivartante vikArAshca shAmyantyasya madodayAH ||120|| | ||
bIjapUrakavRukShAmlakoladADimasaMyutam | | bIjapUrakavRukShAmlakoladADimasaMyutam | | ||
yavAnIhapuShAjAjIshRu~ggaverAvacUrNitam ||121|| | yavAnIhapuShAjAjIshRu~ggaverAvacUrNitam ||121|| | ||
sasnehaiH shaktubhiryuktamavadaMshairvirocitam [4] | | sasnehaiH shaktubhiryuktamavadaMshairvirocitam [4] | | ||
dadyAt salavaNaM madyaM paiShTikaM vAtashAntaye ||122|| | dadyAt salavaNaM madyaM paiShTikaM vAtashAntaye ||122|| | ||
dRuShTvA vAtolbaNaM li~ggaM rasaishcainamupAcaret | | dRuShTvA vAtolbaNaM li~ggaM rasaishcainamupAcaret | | ||
lAvatittiradakShANAM snigdhAmlaiH shikhinAmapi ||123|| | lAvatittiradakShANAM snigdhAmlaiH shikhinAmapi ||123|| | ||
pakShiNAM mRugamatsyAnAmAnUpAnAM ca saMskRutaiH | | pakShiNAM mRugamatsyAnAmAnUpAnAM ca saMskRutaiH | | ||
bhUshayaprasahAnAM ca rasaiH shAlyodanena ca ||124|| | bhUshayaprasahAnAM ca rasaiH shAlyodanena ca ||124|| | ||
snigdhoShNalavaNAmlaishca veshavArairmukhapriyaiH | | snigdhoShNalavaNAmlaishca veshavArairmukhapriyaiH | | ||
citrairgaudhUmikaishcAnnairvAruNImaNDasaMyutaiH [5] ||125|| | citrairgaudhUmikaishcAnnairvAruNImaNDasaMyutaiH [5] ||125|| | ||
pishitArdrakagarbhAbhiH snigdhAbhiH pUpavartibhiH | | pishitArdrakagarbhAbhiH snigdhAbhiH pUpavartibhiH | | ||
mAShapUpalikAbhishca vAtikaM samupAcaret ||126|| | mAShapUpalikAbhishca vAtikaM samupAcaret ||126|| | ||
nAtisnigdhaM na cAmlena yuktaM samaricArdrakam | | nAtisnigdhaM na cAmlena yuktaM samaricArdrakam | | ||
medyaM prAguditaM mAMsaM dADimasvarasena vA ||127|| | medyaM prAguditaM mAMsaM dADimasvarasena vA ||127|| | ||
pRuthaktrijAtakopetaM sadhAnyamaricArdrakam | | pRuthaktrijAtakopetaM sadhAnyamaricArdrakam | | ||
rasapralepi [6] sampUpaiH sukhoShNaiH sampradApayet ||128|| | rasapralepi [6] sampUpaiH sukhoShNaiH sampradApayet ||128|| | ||
bhukte [7] tu vAruNImaNDaM dadyAt pAtuM pipAsave | | bhukte [7] tu vAruNImaNDaM dadyAt pAtuM pipAsave | | ||
dADimasya rasaM vA~api jalaM vA pA~jcamUlikam ||129|| | dADimasya rasaM vA~api jalaM vA pA~jcamUlikam ||129|| | ||
dhAnyanAgaratoyaM ca dadhimaNDamathApi vA | | dhAnyanAgaratoyaM ca dadhimaNDamathApi vA | | ||
amlakA~jjikamaNDaM vA shuktodakamathApi vA ||130|| | amlakA~jjikamaNDaM vA shuktodakamathApi vA ||130|| | ||
karmaNA~anena siddhena vikAra upashAmyati | | karmaNA~anena siddhena vikAra upashAmyati | | ||
mAtrAkAlaprayuktena balaM varNashca vardhate ||131|| | mAtrAkAlaprayuktena balaM varNashca vardhate ||131|| | ||
rAgaShADavasaMyogairvividhairbhaktarocanaiH | | rAgaShADavasaMyogairvividhairbhaktarocanaiH | | ||
pishitaiH shAkapiShTAnnairyavagodhUmashAlibhiH ||132|| | pishitaiH shAkapiShTAnnairyavagodhUmashAlibhiH ||132|| | ||
abhya~ggotsAdanaiH snAnairuShNaiH prAvaraNairghanaiH | | abhya~ggotsAdanaiH snAnairuShNaiH prAvaraNairghanaiH | | ||
ghanairagurupa~gkaishca dhUpaishcAgurujairghanaiH ||133|| | ghanairagurupa~gkaishca dhUpaishcAgurujairghanaiH ||133|| | ||
nArINAM yauvanoShNAnAM nirdayairupagUhanaiH | | nArINAM yauvanoShNAnAM nirdayairupagUhanaiH | | ||
shroNyUrukucabhAraishca saMrodhoShNasukhAvahaiH ||134|| | shroNyUrukucabhAraishca saMrodhoShNasukhAvahaiH ||134|| | ||
shayanAcchAdanairuShNairuShNaishcAntargRuhaiH sukhaiH | | shayanAcchAdanairuShNairuShNaishcAntargRuhaiH sukhaiH | | ||
mArutaprabalaH shIghraM prashAmyati madAtyayaH ||135|| | mArutaprabalaH shIghraM prashAmyati madAtyayaH ||135|| | ||