Madatyaya Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 407: | Line 407: | ||
मद्यं हृदयमाविश्य स्वगुणैरोजसो गुणान् | | मद्यं हृदयमाविश्य स्वगुणैरोजसो गुणान् | | ||
दशभिर्दश सङ्क्षोभ्य चेतो नयति विक्रियाम् ||२९|| | दशभिर्दश सङ्क्षोभ्य चेतो नयति विक्रियाम् ||२९|| | ||
लघूष्णतीक्ष्णसूक्ष्माम्लव्यवाय्याशुगमेव च | | लघूष्णतीक्ष्णसूक्ष्माम्लव्यवाय्याशुगमेव च | | ||
रूक्षं विकाशि विशदं मद्यं दशगुणं स्मृतम् ||३०|| | रूक्षं विकाशि विशदं मद्यं दशगुणं स्मृतम् ||३०|| | ||
गुरु शीतं मृदु श्लक्ष्णं बहलं मधुरं स्थिरम् | | गुरु शीतं मृदु श्लक्ष्णं बहलं मधुरं स्थिरम् | | ||
प्रसन्नं पिच्छिलं स्निग्धमोजो दशगुणं स्मृतम् ||३१|| | प्रसन्नं पिच्छिलं स्निग्धमोजो दशगुणं स्मृतम् ||३१|| | ||
गुरुत्वं लाघवाच्छैत्यमौष्णादम्लस्वभावतः | | गुरुत्वं लाघवाच्छैत्यमौष्णादम्लस्वभावतः | | ||
माधुर्यं मार्दवं तैक्ष्ण्यात्प्रसादं चाशुभावनात् ||३२|| | माधुर्यं मार्दवं तैक्ष्ण्यात्प्रसादं चाशुभावनात् ||३२|| | ||
रौक्ष्यात् स्नेहं व्यवायित्वात् स्थिरत्वं श्लक्ष्णतामपि | | रौक्ष्यात् स्नेहं व्यवायित्वात् स्थिरत्वं श्लक्ष्णतामपि | | ||
विकासिभावात्पैच्छिल्यं वैशद्यात्सान्द्रतां तथा ||३३|| | विकासिभावात्पैच्छिल्यं वैशद्यात्सान्द्रतां तथा ||३३|| | ||
सौक्ष्म्यान्मद्यं निहन्त्येवमोजसः स्वगुणैर्गुणान् | | सौक्ष्म्यान्मद्यं निहन्त्येवमोजसः स्वगुणैर्गुणान् | | ||
सत्त्वं तदाश्रयं चाशु सङ्क्षोभ्य जनयेन्मदम् ||३४|| | सत्त्वं तदाश्रयं चाशु सङ्क्षोभ्य जनयेन्मदम् ||३४|| | ||
रसवातादिमार्गाणां [१] सत्त्वबुद्धीन्द्रियात्मनाम् | | रसवातादिमार्गाणां [१] सत्त्वबुद्धीन्द्रियात्मनाम् | | ||
प्रधानस्यौजसश्चैव हृदयं स्थानमुच्यते ||३५|| | प्रधानस्यौजसश्चैव हृदयं स्थानमुच्यते ||३५|| | ||
अतिपीतेन मद्येन विहतेनौजसा च तत् | | अतिपीतेन मद्येन विहतेनौजसा च तत् | | ||
हृदयं याति विकृतिं तत्रस्था ये च धातवः ||३६|| | हृदयं याति विकृतिं तत्रस्था ये च धातवः ||३६|| | ||
madyaṁ hr̥dayamāviśya svaguṇairōjasō guṇān| | madyaṁ hr̥dayamāviśya svaguṇairōjasō guṇān| | ||
daśabhirdaśa saṅkṣōbhya cētō nayati vikriyām||29|| | daśabhirdaśa saṅkṣōbhya cētō nayati vikriyām||29|| | ||
laghūṣṇatīkṣṇasūkṣmāmlavyavāyyāśugamēva ca| | laghūṣṇatīkṣṇasūkṣmāmlavyavāyyāśugamēva ca| | ||
rūkṣaṁ vikāśi viśadaṁ madyaṁ daśaguṇaṁ smr̥tam||30|| | rūkṣaṁ vikāśi viśadaṁ madyaṁ daśaguṇaṁ smr̥tam||30|| | ||
guru śītaṁ mr̥du ślakṣṇaṁ bahalaṁ madhuraṁ sthiram| | guru śītaṁ mr̥du ślakṣṇaṁ bahalaṁ madhuraṁ sthiram| | ||
prasannaṁ picchilaṁ snigdhamōjō daśaguṇaṁ smr̥tam||31|| | prasannaṁ picchilaṁ snigdhamōjō daśaguṇaṁ smr̥tam||31|| | ||
gurutvaṁ lāghavācchaityamauṣṇādamlasvabhāvataḥ| | gurutvaṁ lāghavācchaityamauṣṇādamlasvabhāvataḥ| | ||
mādhuryaṁ mārdavaṁ taikṣṇyātprasādaṁ cāśubhāvanāt||32|| | mādhuryaṁ mārdavaṁ taikṣṇyātprasādaṁ cāśubhāvanāt||32|| | ||
raukṣyāt snēhaṁ vyavāyitvāt sthiratvaṁ ślakṣṇatāmapi| | raukṣyāt snēhaṁ vyavāyitvāt sthiratvaṁ ślakṣṇatāmapi| | ||
vikāsibhāvātpaicchilyaṁ vaiśadyātsāndratāṁ tathā||33|| | vikāsibhāvātpaicchilyaṁ vaiśadyātsāndratāṁ tathā||33|| | ||
saukṣmyānmadyaṁ nihantyēvamōjasaḥ svaguṇairguṇān| | saukṣmyānmadyaṁ nihantyēvamōjasaḥ svaguṇairguṇān| | ||
sattvaṁ tadāśrayaṁ cāśu saṅkṣōbhya janayēnmadam||34|| | sattvaṁ tadāśrayaṁ cāśu saṅkṣōbhya janayēnmadam||34|| | ||
rasavātādimārgāṇāṁ [1] sattvabuddhīndriyātmanām| | rasavātādimārgāṇāṁ [1] sattvabuddhīndriyātmanām| | ||
pradhānasyaujasaścaiva hr̥dayaṁ sthānamucyatē||35|| | pradhānasyaujasaścaiva hr̥dayaṁ sthānamucyatē||35|| | ||
atipītēna madyēna vihatēnaujasā ca tat| | atipītēna madyēna vihatēnaujasā ca tat| | ||
hr̥dayaṁ yāti vikr̥tiṁ tatrasthā yē ca dhātavaḥ||36|| | hr̥dayaṁ yāti vikr̥tiṁ tatrasthā yē ca dhātavaḥ||36|| | ||
madyaM hRudayamAvishya svaguNairojaso guNAn | | madyaM hRudayamAvishya svaguNairojaso guNAn | | ||
dashabhirdasha sa~gkShobhya ceto nayati vikriyAm ||29|| | dashabhirdasha sa~gkShobhya ceto nayati vikriyAm ||29|| | ||
laghUShNatIkShNasUkShmAmlavyavAyyAshugameva ca | | laghUShNatIkShNasUkShmAmlavyavAyyAshugameva ca | | ||
rUkShaM vikAshi vishadaM madyaM dashaguNaM smRutam ||30|| | rUkShaM vikAshi vishadaM madyaM dashaguNaM smRutam ||30|| | ||
guru shItaM mRudu shlakShNaM bahalaM madhuraM sthiram | | guru shItaM mRudu shlakShNaM bahalaM madhuraM sthiram | | ||
prasannaM picchilaM snigdhamojo dashaguNaM smRutam ||31|| | prasannaM picchilaM snigdhamojo dashaguNaM smRutam ||31|| | ||
gurutvaM lAghavAcchaityamauShNAdamlasvabhAvataH | | gurutvaM lAghavAcchaityamauShNAdamlasvabhAvataH | | ||
mAdhuryaM mArdavaM taikShNyAtprasAdaM cAshubhAvanAt ||32|| | mAdhuryaM mArdavaM taikShNyAtprasAdaM cAshubhAvanAt ||32|| | ||
raukShyAt snehaM vyavAyitvAt sthiratvaM shlakShNatAmapi | | raukShyAt snehaM vyavAyitvAt sthiratvaM shlakShNatAmapi | | ||
vikAsibhAvAtpaicchilyaM vaishadyAtsAndratAM tathA ||33|| | vikAsibhAvAtpaicchilyaM vaishadyAtsAndratAM tathA ||33|| | ||
saukShmyAnmadyaM nihantyevamojasaH svaguNairguNAn | | saukShmyAnmadyaM nihantyevamojasaH svaguNairguNAn | | ||
sattvaM tadAshrayaM cAshu sa~gkShobhya janayenmadam ||34|| | sattvaM tadAshrayaM cAshu sa~gkShobhya janayenmadam ||34|| | ||
rasavAtAdimArgANAM [1] sattvabuddhIndriyAtmanAm | | rasavAtAdimArgANAM [1] sattvabuddhIndriyAtmanAm | | ||
pradhAnasyaujasashcaiva hRudayaM sthAnamucyate ||35|| | pradhAnasyaujasashcaiva hRudayaM sthAnamucyate ||35|| | ||
atipItena madyena vihatenaujasA ca tat | | atipItena madyena vihatenaujasA ca tat | | ||
hRudayaM yAti vikRutiM tatrasthA ye ca dhAtavaH ||36|| | hRudayaM yAti vikRutiM tatrasthA ye ca dhAtavaH ||36|| | ||