Madatyaya Chikitsa: Difference between revisions

भव्यखर्जूरमृद्वीकापरूषकरसैर्युतम् [१] |  

सदाडिमरसं शीतं सक्तुभिश्चावचूर्णितम् ||१३६||  

सशर्करं शार्करं वा मार्द्वीकमथवाऽपरम् |  

दद्याद्बहूदकं काले पातुं पित्तमदात्यये ||१३७||  

शशान् कपिञ्जलानेणाँल्लावानसितपुच्छकान् |  

मधुराम्लान् प्रयुञ्जीत भोजने शालिषष्टिकान् ||१३८||  

पटोलयूषमिश्रं वा छागलं कल्पयेद्रसम् |  

सतीनमुद्गमिश्रं वा दाडिमामलकान्वितम् ||१३९||  

द्राक्षामलकखर्जूरपरूषकरसेन वा |  

कल्पयेत्तर्पणान् यूषान् रसांश्च विविधात्मकान् ||१४०||  

आमाशयस्थमुत्क्लिष्टं कफपित्तं मदात्यये |  

विज्ञाय बहुदोषस्य दह्यमानस्य [२] तृष्यतः ||१४१||  

मद्यं द्राक्षारसं तोयं दत्त्वा तर्पणमेव वा |  

निःशेषं वामयेच्छीघ्रमेवं रोगाद्विमुच्यते ||१४२||  

काले पुनस्तर्पणाद्यं क्रमं कुर्यात् प्रकाङ्क्षिते |  

तेनाग्निर्दीप्यते तस्य दोषशेषान्नपाचकः ||१४३||  

कासे सरक्तनिष्ठीवे पार्श्वस्तनरुजासु च |  

तृष्यते सविदाहे च सोत्क्लेशे हृदयोरसि ||१४४||  

गुडूचीभद्रमुस्तानां पटोलस्याथवा भिषक् |  

रसं सनागरं दद्यात् तित्तिरिप्रतिभोजनम् [३] ||१४५||  

तृष्यते चातिबलवद्वातपित्ते समुद्धते |  

दद्याद्द्राक्षारसं पातुं शीतं दोषानुलोमनम् ||१४६||  

जीर्णे समधुराम्लेन छागमांसरसेन तम् |  

भोजनं भोजयेन्मद्यमनुतर्षं च पाययेत् ||१४७||  

अनुतर्षस्य मात्रा सा यया नो दूष्यते [४] मनः |  

तृष्यते मद्यमल्पाल्पं प्रदेयं स्याद्बहूदकम् ||१४८||  

तृष्णा येनोपशाम्येत मदं येन च नाप्नुयात् |  

परूषकाणां पीलूनां रसं शीतमथापि [५] वा ||१४९||  

पर्णिनीनां चतसॄणां पिबेद्वा शिशिरं जलम् |  

मुस्तदाडिमलाजानां [६] तृष्णाघ्नं वा पिबेद्रसम् ||१५०||  

कोलदाडिमवृक्षाम्लचुक्रीकाचुक्रिकारसः |  

पञ्चाम्लको मुखालेपः सद्यस्तृष्णां नियच्छति ||१५१||  

शीतलान्यन्नपानानि शीतशय्यासनानि [७] च |  

शीतवातजलस्पर्शाः शीतान्युपवनानि च ||१५२||  

क्षौमपद्मोत्पलानां च मणीनां मौक्तिकस्य च |  

चन्दनोदकशीतानां स्पर्शाश्चन्द्रांशुशीतलाः ||१५३||  

हेमराजतकांस्यानां पात्राणां शीतवारिभिः |  

पूर्णानां हिमपूर्णानां दृतीनां पवनाहताः ||१५४||  

संस्पर्शाश्चन्दनार्द्राणां नारीणां च समारुताः |  

चन्दनानां च मुख्यानां शस्ताः पित्तमदात्यये [८] ||१५५||  

शीतवीर्यं यदन्यच्च तत् सर्वं विनियोजयेत् |  

कुमुदोत्पलपत्राणां सिक्तानां चन्दनाम्बुना ||१५६||  

हिताः स्पर्शा मनोज्ञानां दाहे मद्यसमुत्थिते |  

कथाश्च विविधाः शस्ताः [९] शब्दाश्च शिखिनां शिवाः ||१५७||  

तोयदानां च शब्दा हि शमयन्ति मदात्ययम् |  

जलयन्त्राभिवर्षीणि वातयन्त्रवहानि च ||१५८||  

कल्पनीयानि भिषजा दाहे धारागृहाणि च |  

फलिनीसेव्यलोध्राम्बुहेमपत्रं कुटन्नटम् ||१५९||  

कालीयकरसोपेतं दाहे शस्तं प्रलेपनम् |  

बदरीपल्लवोत्थश्च तथैवारिष्टकोद्भवः ||१६०||  

फेनिलायाश्च यः फेनस्तैर्दाहे लेपनं शुभम् |  

सुरा समण्डा दध्यम्लं मातुलुङ्गरसो मधु ||१६१||  

सेके प्रदेहे शस्यन्ते दाहघ्नाः साम्लकाञ्जिकाः |  

परिषेकावगाहेषु व्यञ्जनानां च सेवने ||१६२||  

शस्यते शिशिरं तोयं दाहतृष्णाप्रशान्तये |  

मात्राकालप्रयुक्तेन कर्मणाऽनेन शाम्यति [१०] ||१६३||

bhavyakharjūramr̥dvīkāparūṣakarasairyutam [1] |  

sadāḍimarasaṁ śītaṁ saktubhiścāvacūrṇitam||136||  

saśarkaraṁ śārkaraṁ vā mārdvīkamathavā'param|  

dadyādbahūdakaṁ kālē pātuṁ pittamadātyayē||137||  

śaśān kapiñjalānēṇāmँllāvānasitapucchakān|  

madhurāmlān prayuñjīta bhōjanē śāliṣaṣṭikān||138||  

paṭōlayūṣamiśraṁ vā chāgalaṁ kalpayēdrasam|  

satīnamudgamiśraṁ vā dāḍimāmalakānvitam||139||  

drākṣāmalakakharjūraparūṣakarasēna vā|  

kalpayēttarpaṇān yūṣān rasāṁśca vividhātmakān||140||  

āmāśayasthamutkliṣṭaṁ kaphapittaṁ madātyayē|  

vijñāya bahudōṣasya dahyamānasya [2] tr̥ṣyataḥ||141||  

madyaṁ drākṣārasaṁ tōyaṁ dattvā tarpaṇamēva vā|  

niḥśēṣaṁ vāmayēcchīghramēvaṁ rōgādvimucyatē||142||  

kālē punastarpaṇādyaṁ kramaṁ kuryāt prakāṅkṣitē|  

tēnāgnirdīpyatē tasya dōṣaśēṣānnapācakaḥ||143||  

kāsē saraktaniṣṭhīvē pārśvastanarujāsu ca|  

tr̥ṣyatē savidāhē ca sōtklēśē hr̥dayōrasi||144||  

guḍūcībhadramustānāṁ paṭōlasyāthavā bhiṣak|  

rasaṁ sanāgaraṁ dadyāt tittiripratibhōjanam [3] ||145||  

tr̥ṣyatē cātibalavadvātapittē samuddhatē|  

dadyāddrākṣārasaṁ pātuṁ śītaṁ dōṣānulōmanam||146||  

jīrṇē samadhurāmlēna chāgamāṁsarasēna tam|  

bhōjanaṁ bhōjayēnmadyamanutarṣaṁ ca pāyayēt||147||  

anutarṣasya mātrā sā yayā nō dūṣyatē [4] manaḥ|  

tr̥ṣyatē madyamalpālpaṁ pradēyaṁ syādbahūdakam||148||  

tr̥ṣṇā yēnōpaśāmyēta madaṁ yēna ca nāpnuyāt|  

parūṣakāṇāṁ pīlūnāṁ rasaṁ śītamathāpi [5] vā||149||  

parṇinīnāṁ catasr̥̄ṇāṁ pibēdvā śiśiraṁ jalam|  

mustadāḍimalājānāṁ [6] tr̥ṣṇāghnaṁ vā pibēdrasam||150||  

kōladāḍimavr̥kṣāmlacukrīkācukrikārasaḥ|  

pañcāmlakō mukhālēpaḥ sadyastr̥ṣṇāṁ niyacchati||151||  

śītalānyannapānāni śītaśayyāsanāni [7] ca|  

śītavātajalasparśāḥ śītānyupavanāni ca||152||  

kṣaumapadmōtpalānāṁ ca maṇīnāṁ mauktikasya ca|  

candanōdakaśītānāṁ sparśāścandrāṁśuśītalāḥ||153||  

hēmarājatakāṁsyānāṁ pātrāṇāṁ śītavāribhiḥ|  

pūrṇānāṁ himapūrṇānāṁ dr̥tīnāṁ pavanāhatāḥ||154||  

saṁsparśāścandanārdrāṇāṁ nārīṇāṁ ca samārutāḥ|  

candanānāṁ ca mukhyānāṁ śastāḥ pittamadātyayē [8] ||155||  

śītavīryaṁ yadanyacca tat sarvaṁ viniyōjayēt|  

kumudōtpalapatrāṇāṁ siktānāṁ candanāmbunā||156||  

hitāḥ sparśā manōjñānāṁ dāhē madyasamutthitē|  

kathāśca vividhāḥ śastāḥ [9] śabdāśca śikhināṁ śivāḥ||157||  

tōyadānāṁ ca śabdā hi śamayanti madātyayam|  

jalayantrābhivarṣīṇi vātayantravahāni ca||158||

   

kalpanīyāni bhiṣajā dāhē dhārāgr̥hāṇi ca|  

phalinīsēvyalōdhrāmbuhēmapatraṁ kuṭannaṭam||159||  

kālīyakarasōpētaṁ dāhē śastaṁ pralēpanam|  

badarīpallavōtthaśca tathaivāriṣṭakōdbhavaḥ||160||  

phēnilāyāśca yaḥ phēnastairdāhē lēpanaṁ śubham|  

surā samaṇḍā dadhyamlaṁ mātuluṅgarasō madhu||161||  

sēkē pradēhē śasyantē dāhaghnāḥ sāmlakāñjikāḥ|  

pariṣēkāvagāhēṣu vyañjanānāṁ ca sēvanē||162||  

śasyatē śiśiraṁ tōyaṁ dāhatr̥ṣṇāpraśāntayē|  

mātrākālaprayuktēna karmaṇā'nēna śāmyati [10] ||163||  

bhavyakharjUramRudvIkAparUShakarasairyutam [1] |  

sadADimarasaM shItaM saktubhishcAvacUrNitam ||136||  

sasharkaraM shArkaraM vA mArdvIkamathavA~aparam |  

dadyAdbahUdakaM kAle pAtuM pittamadAtyaye ||137||  

shashAn kapi~jjalAneNA@mllAvAnasitapucchakAn |  

madhurAmlAn prayu~jjIta bhojane shAliShaShTikAn ||138||  

paTolayUShamishraM vA chAgalaM kalpayedrasam |  

satInamudgamishraM vA dADimAmalakAnvitam ||139||  

drAkShAmalakakharjUraparUShakarasena vA |  

kalpayettarpaNAn yUShAn rasAMshca vividhAtmakAn ||140||  

AmAshayasthamutkliShTaM kaphapittaM madAtyaye |  

vij~jAya bahudoShasya dahyamAnasya [2] tRuShyataH ||141||  

madyaM drAkShArasaM toyaM dattvA tarpaNameva vA |  

niHsheShaM vAmayecchIghramevaM rogAdvimucyate ||142||  

kAle punastarpaNAdyaM kramaM kuryAt prakA~gkShite |  

tenAgnirdIpyate tasya doShasheShAnnapAcakaH ||143||  

kAse saraktaniShThIve pArshvastanarujAsu ca |  

tRuShyate savidAhe ca sotkleshe hRudayorasi ||144||  

guDUcIbhadramustAnAM paTolasyAthavA bhiShak |  

rasaM sanAgaraM dadyAt tittiripratibhojanam [3] ||145||  

tRuShyate cAtibalavadvAtapitte samuddhate |  

dadyAddrAkShArasaM pAtuM shItaM doShAnulomanam ||146||  

jIrNe samadhurAmlena chAgamAMsarasena tam |  

bhojanaM bhojayenmadyamanutarShaM ca pAyayet ||147||  

anutarShasya mAtrA sA yayA no dUShyate [4] manaH |  

tRuShyate madyamalpAlpaM pradeyaM syAdbahUdakam ||148||  

tRuShNA yenopashAmyeta madaM yena ca nApnuyAt |  

parUShakANAM pIlUnAM rasaM shItamathApi [5] vA ||149||  

parNinInAM catasRUNAM pibedvA shishiraM jalam |  

mustadADimalAjAnAM [6] tRuShNAghnaM vA pibedrasam ||150||  

koladADimavRukShAmlacukrIkAcukrikArasaH |  

pa~jcAmlako mukhAlepaH sadyastRuShNAM niyacchati ||151||  

shItalAnyannapAnAni shItashayyAsanAni [7] ca |  

shItavAtajalasparshAH shItAnyupavanAni ca ||152||  

kShaumapadmotpalAnAM ca maNInAM mauktikasya ca |  

candanodakashItAnAM sparshAshcandrAMshushItalAH ||153||  

hemarAjatakAMsyAnAM pAtrANAM shItavAribhiH |  

pUrNAnAM himapUrNAnAM dRutInAM pavanAhatAH ||154||  

saMsparshAshcandanArdrANAM nArINAM ca samArutAH |  

candanAnAM ca mukhyAnAM shastAH pittamadAtyaye [8] ||155||  

shItavIryaM yadanyacca tat sarvaM viniyojayet |  

kumudotpalapatrANAM siktAnAM candanAmbunA ||156||  

hitAH sparshA manoj~jAnAM dAhe madyasamutthite |  

kathAshca vividhAH shastAH [9] shabdAshca shikhinAM shivAH ||157||  

toyadAnAM ca shabdA hi shamayanti madAtyayam |  

jalayantrAbhivarShINi vAtayantravahAni ca ||158||  

kalpanIyAni bhiShajA dAhe dhArAgRuhANi ca |  

phalinIsevyalodhrAmbuhemapatraM kuTannaTam ||159||  

kAlIyakarasopetaM dAhe shastaM pralepanam |  

badarIpallavotthashca tathaivAriShTakodbhavaH ||160||  

phenilAyAshca yaH phenastairdAhe lepanaM shubham |  

surA samaNDA dadhyamlaM mAtulu~ggaraso madhu ||161||  

seke pradehe shasyante dAhaghnAH sAmlakA~jjikAH |  

pariShekAvagAheShu vya~jjanAnAM ca sevane ||162||  

shasyate shishiraM toyaM dAhatRuShNAprashAntaye |  

mAtrAkAlaprayuktena karmaNA~anena shAmyati [10] ||163||