Madatyaya Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 1,032: | Line 1,032: | ||
सुगन्धिमाल्यगन्धर्वं सुप्रणीतममाकुलम् | | सुगन्धिमाल्यगन्धर्वं सुप्रणीतममाकुलम् | | ||
मिष्टान्नपानविशदं सदा मधुरसङ्कथम् ||७४|| | मिष्टान्नपानविशदं सदा मधुरसङ्कथम् ||७४|| | ||
सुखप्रपानं [१] सुमदं हर्षप्रीतिविवर्धनम् | | सुखप्रपानं [१] सुमदं हर्षप्रीतिविवर्धनम् | | ||
स्वन्तं सात्त्विकमापानं न चोत्तममदप्रदम् ||७५|| | स्वन्तं सात्त्विकमापानं न चोत्तममदप्रदम् ||७५|| | ||
वैगुण्यं सहसा यान्ति मद्यदोषैर्न सात्त्विकाः | | वैगुण्यं सहसा यान्ति मद्यदोषैर्न सात्त्विकाः | | ||
मद्यं हि बलवत्सत्त्वं गृह्णाति सहसा न तु [२] ||७६|| | मद्यं हि बलवत्सत्त्वं गृह्णाति सहसा न तु [२] ||७६|| | ||
सौम्यासौम्यकथाप्रायं विशदाविशदं क्षणात् | | सौम्यासौम्यकथाप्रायं विशदाविशदं क्षणात् | | ||
चित्रं राजसमापन्नं प्रायेणास्वन्तकाकुलम् ||७७|| | चित्रं राजसमापन्नं प्रायेणास्वन्तकाकुलम् ||७७|| | ||
हर्षप्रीतिकथापेतमतुष्टं पानभोजने | | हर्षप्रीतिकथापेतमतुष्टं पानभोजने | | ||
सम्मोहक्रोधनिद्रान्तमापानं तामसं स्मृतम् ||७८|| | सम्मोहक्रोधनिद्रान्तमापानं तामसं स्मृतम् ||७८|| | ||
आपाने सात्त्विकान् बुद्ध्वा तथा राजसतामसान् | | आपाने सात्त्विकान् बुद्ध्वा तथा राजसतामसान् | | ||
जह्यात्सहायान् यैः पीत्वा मद्यदोषानुपाश्नुते ||७९|| | जह्यात्सहायान् यैः पीत्वा मद्यदोषानुपाश्नुते ||७९|| | ||
sugandhimālyagandharvaṁ supraṇītamamākulam| | sugandhimālyagandharvaṁ supraṇītamamākulam| | ||
miṣṭānnapānaviśadaṁ sadā madhurasaṅkatham||74|| | miṣṭānnapānaviśadaṁ sadā madhurasaṅkatham||74|| | ||
sukhaprapānaṁ [1] sumadaṁ harṣaprītivivardhanam| | sukhaprapānaṁ [1] sumadaṁ harṣaprītivivardhanam| | ||
svantaṁ sāttvikamāpānaṁ na cōttamamadapradam||75|| | svantaṁ sāttvikamāpānaṁ na cōttamamadapradam||75|| | ||
vaiguṇyaṁ sahasā yānti madyadōṣairna sāttvikāḥ| | vaiguṇyaṁ sahasā yānti madyadōṣairna sāttvikāḥ| | ||
madyaṁ hi balavatsattvaṁ gr̥hṇāti sahasā na tu [2] ||76|| | madyaṁ hi balavatsattvaṁ gr̥hṇāti sahasā na tu [2] ||76|| | ||
saumyāsaumyakathāprāyaṁ viśadāviśadaṁ kṣaṇāt| | saumyāsaumyakathāprāyaṁ viśadāviśadaṁ kṣaṇāt| | ||
citraṁ rājasamāpannaṁ prāyēṇāsvantakākulam||77|| | citraṁ rājasamāpannaṁ prāyēṇāsvantakākulam||77|| | ||
harṣaprītikathāpētamatuṣṭaṁ pānabhōjanē| | harṣaprītikathāpētamatuṣṭaṁ pānabhōjanē| | ||
sammōhakrōdhanidrāntamāpānaṁ tāmasaṁ smr̥tam||78|| | sammōhakrōdhanidrāntamāpānaṁ tāmasaṁ smr̥tam||78|| | ||
āpānē sāttvikān buddhvā tathā rājasatāmasān| | āpānē sāttvikān buddhvā tathā rājasatāmasān| | ||
jahyātsahāyān yaiḥ pītvā madyadōṣānupāśnutē||79|| | jahyātsahāyān yaiḥ pītvā madyadōṣānupāśnutē||79|| | ||
sugandhimAlyagandharvaM supraNItamamAkulam | | sugandhimAlyagandharvaM supraNItamamAkulam | | ||
miShTAnnapAnavishadaM sadA madhurasa~gkatham ||74|| | miShTAnnapAnavishadaM sadA madhurasa~gkatham ||74|| | ||
sukhaprapAnaM [1] sumadaM harShaprItivivardhanam | | sukhaprapAnaM [1] sumadaM harShaprItivivardhanam | | ||
svantaM sAttvikamApAnaM na cottamamadapradam ||75|| | svantaM sAttvikamApAnaM na cottamamadapradam ||75|| | ||
vaiguNyaM sahasA yAnti madyadoShairna sAttvikAH | | vaiguNyaM sahasA yAnti madyadoShairna sAttvikAH | | ||
madyaM hi balavatsattvaM gRuhNAti sahasA na tu [2] ||76|| | madyaM hi balavatsattvaM gRuhNAti sahasA na tu [2] ||76|| | ||
saumyAsaumyakathAprAyaM vishadAvishadaM kShaNAt | | saumyAsaumyakathAprAyaM vishadAvishadaM kShaNAt | | ||
citraM rAjasamApannaM prAyeNAsvantakAkulam ||77|| | citraM rAjasamApannaM prAyeNAsvantakAkulam ||77|| | ||
harShaprItikathApetamatuShTaM pAnabhojane | | harShaprItikathApetamatuShTaM pAnabhojane | | ||
sammohakrodhanidrAntamApAnaM tAmasaM smRutam ||78|| | sammohakrodhanidrAntamApAnaM tAmasaM smRutam ||78|| | ||
ApAne sAttvikAn buddhvA tathA rAjasatAmasAn | | ApAne sAttvikAn buddhvA tathA rAjasatAmasAn | | ||
jahyAtsahAyAn yaiH pItvA madyadoShAnupAshnute ||79|| | jahyAtsahAyAn yaiH pItvA madyadoShAnupAshnute ||79|| | ||
| Line 1,096: | Line 1,114: | ||
सुखशीलाः सुसम्भाषाः सुमुखाः सम्मताः सताम् | | सुखशीलाः सुसम्भाषाः सुमुखाः सम्मताः सताम् | | ||
कलास्वबाह्या विशदा विषयप्रवणाश्च ये ||८०|| | कलास्वबाह्या विशदा विषयप्रवणाश्च ये ||८०|| | ||
परस्परविधेया ये येषामैक्यं सुहृत्तया | | परस्परविधेया ये येषामैक्यं सुहृत्तया | | ||
प्रहर्षप्रीतिमाधुर्यैरापानं वर्धयन्ति ये ||८१|| | प्रहर्षप्रीतिमाधुर्यैरापानं वर्धयन्ति ये ||८१|| | ||
उत्सवादुत्सवतरं येषामन्योन्यदर्शनम् | | उत्सवादुत्सवतरं येषामन्योन्यदर्शनम् | | ||
ते सहायाः सुखाः पाने तैः पिबन्सह मोदते ||८२|| | ते सहायाः सुखाः पाने तैः पिबन्सह मोदते ||८२|| | ||
रूपगन्धरसस्पर्शैः शब्दैश्चापि मनोरमैः | | रूपगन्धरसस्पर्शैः शब्दैश्चापि मनोरमैः | | ||
पिबन्ति सुसहाया ये ते वै सुकृतिभिः समाः ||८३|| | पिबन्ति सुसहाया ये ते वै सुकृतिभिः समाः ||८३|| | ||
पञ्चभिर्विषयैरिष्टैरुपेतैर्मनसः [१] प्रियैः | | पञ्चभिर्विषयैरिष्टैरुपेतैर्मनसः [१] प्रियैः | | ||
देशे काले पिबेन्मद्यं प्रहृष्टेनान्तरात्मना ||८४|| | देशे काले पिबेन्मद्यं प्रहृष्टेनान्तरात्मना ||८४|| | ||
स्थिरसत्त्वशरीरा ये पूर्वान्ना मद्यपान्वयाः | | स्थिरसत्त्वशरीरा ये पूर्वान्ना मद्यपान्वयाः | | ||
बहुमद्योचिता ये च माद्यन्ति सहसा न ते ||८५|| | बहुमद्योचिता ये च माद्यन्ति सहसा न ते ||८५|| | ||
क्षुत्पिपासापरीताश्च [२] दुर्बला वातपैत्तिकाः | | क्षुत्पिपासापरीताश्च [२] दुर्बला वातपैत्तिकाः | | ||
रूक्षाल्पप्रमिताहारा विष्टब्धाः सत्त्वदुर्बलाः ||८६|| | रूक्षाल्पप्रमिताहारा विष्टब्धाः सत्त्वदुर्बलाः ||८६|| | ||
क्रोधिनोऽनुचिताः क्षीणाः परिश्रान्ता मदक्षताः | | क्रोधिनोऽनुचिताः क्षीणाः परिश्रान्ता मदक्षताः | | ||
स्वल्पेनापि मदं शीघ्रं यान्ति मद्येन मानवाः ||८७|| | स्वल्पेनापि मदं शीघ्रं यान्ति मद्येन मानवाः ||८७|| | ||
sukhaśīlāḥ susambhāṣāḥ sumukhāḥ sammatāḥ satām| | sukhaśīlāḥ susambhāṣāḥ sumukhāḥ sammatāḥ satām| | ||
kalāsvabāhyā viśadā viṣayapravaṇāśca yē||80|| | kalāsvabāhyā viśadā viṣayapravaṇāśca yē||80|| | ||
parasparavidhēyā yē yēṣāmaikyaṁ suhr̥ttayā| | parasparavidhēyā yē yēṣāmaikyaṁ suhr̥ttayā| | ||
praharṣaprītimādhuryairāpānaṁ vardhayanti yē||81|| | praharṣaprītimādhuryairāpānaṁ vardhayanti yē||81|| | ||
utsavādutsavataraṁ yēṣāmanyōnyadarśanam| | utsavādutsavataraṁ yēṣāmanyōnyadarśanam| | ||
tē sahāyāḥ sukhāḥ pānē taiḥ pibansaha mōdatē||82|| | tē sahāyāḥ sukhāḥ pānē taiḥ pibansaha mōdatē||82|| | ||
rūpagandharasasparśaiḥ śabdaiścāpi manōramaiḥ| | rūpagandharasasparśaiḥ śabdaiścāpi manōramaiḥ| | ||
pibanti susahāyā yē tē vai sukr̥tibhiḥ samāḥ||83|| | pibanti susahāyā yē tē vai sukr̥tibhiḥ samāḥ||83|| | ||
pañcabhirviṣayairiṣṭairupētairmanasaḥ [1] priyaiḥ| | pañcabhirviṣayairiṣṭairupētairmanasaḥ [1] priyaiḥ| | ||
dēśē kālē pibēnmadyaṁ prahr̥ṣṭēnāntarātmanā||84|| | dēśē kālē pibēnmadyaṁ prahr̥ṣṭēnāntarātmanā||84|| | ||
sthirasattvaśarīrā yē pūrvānnā madyapānvayāḥ| | sthirasattvaśarīrā yē pūrvānnā madyapānvayāḥ| | ||
bahumadyōcitā yē ca mādyanti sahasā na tē||85|| | bahumadyōcitā yē ca mādyanti sahasā na tē||85|| | ||
kṣutpipāsāparītāśca [2] durbalā vātapaittikāḥ| | kṣutpipāsāparītāśca [2] durbalā vātapaittikāḥ| | ||
rūkṣālpapramitāhārā viṣṭabdhāḥ sattvadurbalāḥ||86|| | rūkṣālpapramitāhārā viṣṭabdhāḥ sattvadurbalāḥ||86|| | ||
krōdhinō'nucitāḥ kṣīṇāḥ pariśrāntā madakṣatāḥ| | krōdhinō'nucitāḥ kṣīṇāḥ pariśrāntā madakṣatāḥ| | ||
svalpēnāpi madaṁ śīghraṁ yānti madyēna mānavāḥ||87|| | svalpēnāpi madaṁ śīghraṁ yānti madyēna mānavāḥ||87|| | ||
sukhashIlAH susambhAShAH sumukhAH sammatAH satAm | | sukhashIlAH susambhAShAH sumukhAH sammatAH satAm | | ||
kalAsvabAhyA vishadA viShayapravaNAshca ye ||80|| | kalAsvabAhyA vishadA viShayapravaNAshca ye ||80|| | ||
parasparavidheyA ye yeShAmaikyaM suhRuttayA | | parasparavidheyA ye yeShAmaikyaM suhRuttayA | | ||
praharShaprItimAdhuryairApAnaM vardhayanti ye ||81|| | praharShaprItimAdhuryairApAnaM vardhayanti ye ||81|| | ||
utsavAdutsavataraM yeShAmanyonyadarshanam | | utsavAdutsavataraM yeShAmanyonyadarshanam | | ||
te sahAyAH sukhAH pAne taiH pibansaha modate ||82|| | te sahAyAH sukhAH pAne taiH pibansaha modate ||82|| | ||
rUpagandharasasparshaiH shabdaishcApi manoramaiH | | rUpagandharasasparshaiH shabdaishcApi manoramaiH | | ||
pibanti susahAyA ye te vai sukRutibhiH samAH ||83|| | pibanti susahAyA ye te vai sukRutibhiH samAH ||83|| | ||
pa~jcabhirviShayairiShTairupetairmanasaH [1] priyaiH | | pa~jcabhirviShayairiShTairupetairmanasaH [1] priyaiH | | ||
deshe kAle pibenmadyaM prahRuShTenAntarAtmanA ||84|| | deshe kAle pibenmadyaM prahRuShTenAntarAtmanA ||84|| | ||
sthirasattvasharIrA ye pUrvAnnA madyapAnvayAH | | sthirasattvasharIrA ye pUrvAnnA madyapAnvayAH | | ||
bahumadyocitA ye ca mAdyanti sahasA na te ||85|| | bahumadyocitA ye ca mAdyanti sahasA na te ||85|| | ||
kShutpipAsAparItAshca [2] durbalA vAtapaittikAH | | kShutpipAsAparItAshca [2] durbalA vAtapaittikAH | | ||
rUkShAlpapramitAhArA viShTabdhAH sattvadurbalAH ||86| | |||
rUkShAlpapramitAhArA viShTabdhAH sattvadurbalAH ||86|| | |||
krodhino~anucitAH kShINAH parishrAntA madakShatAH | | krodhino~anucitAH kShINAH parishrAntA madakShatAH | | ||
svalpenApi madaM shIghraM yAnti madyena mAnavAH ||87|| | svalpenApi madaM shIghraM yAnti madyena mAnavAH ||87|| | ||