Changes

169 bytes added ,  13:17, 28 October 2018
Line 3,043: Line 3,043:     
===== Treatment of eye diseases =====
 
===== Treatment of eye diseases =====
 +
 
उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः|  
 
उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः|  
कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१||  
+
कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१||
 +
 
नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया|  
 
नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया|  
 
निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२||  
 
निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२||  
 +
 
तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः|  
 
तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः|  
 
तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३||  
 
तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३||  
 +
 
पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः|  
 
पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः|  
 
कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४||  
 
कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४||  
 +
 
गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया|  
 
गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया|  
 
कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५||  
 
कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५||  
 +
 
सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्|  
 
सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्|  
 
पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६||  
 
पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६||  
 +
 
आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः|  
 
आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः|  
 
कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७||  
 
कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७||  
 +
 
पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः|  
 
पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः|  
 
क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८||  
 
क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८||  
 +
 
नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे|  
 
नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे|  
 
कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९||  
 
कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९||  
 +
 
बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्|  
 
बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्|  
 
अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०||  
 
अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०||  
 +
 
सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला|  
 
सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला|  
 
पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१||  
 
पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१||  
 +
 
सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः|  
 
सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः|  
 
फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२||  
 
फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२||  
 +
 
अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्|  
 
अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्|  
 
प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३||  
 
प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३||  
 +
 
एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्|  
 
एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्|  
 
तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४||  
 
तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४||  
 +
 
कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्|  
 
कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्|  
 
चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५||  
 
चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५||  
 +
 
शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः|  
 
शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः|  
 
स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६||  
 
स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६||  
 +
 
शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः|  
 
शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः|  
 
शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७||  
 
शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७||  
 +
 
पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्|  
 
पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्|  
 
कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८||  
 
कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८||  
 +
 
बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्|  
 
बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्|  
 
चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९||  
 
चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९||  
 +
 
सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला|  
 
सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला|  
 
चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०||  
 
चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०||  
 +
 
सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्|  
 
सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्|  
 
तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१||  
 
तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१||  
 +
 
कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता|  
 
कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता|  
 
फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२||  
 
फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२||  
 +
 
कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति|  
 
कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति|  
 
तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३||  
 
तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३||  
 +
 
इतिसुखावतीवर्तिः|  
 
इतिसुखावतीवर्तिः|  
 +
 
त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः|  
 
त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः|  
 
नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४||  
 
नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४||  
 +
 
आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने|  
 
आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने|  
 
सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५||  
 
सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५||  
 +
 
एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६||  
 
एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६||  
 +
 
इतिदृष्टिप्रदावर्तिः|  
 
इतिदृष्टिप्रदावर्तिः|  
 +
 
वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६||  
 
वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६||  
 +
 
ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः|  
 
ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः|  
 
सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७||  
 
सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७||  
 +
 
एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्|  
 
एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्|  
 
पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८||  
 
पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८||  
 +
 
जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया|  
 
जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया|  
 
कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९||  
 
कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९||  
 +
 
शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच|  
 
शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच|  
 
धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०||  
 
धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०||  
 +
 
पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा|  
 
पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा|  
 
धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१||  
 
धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१||  
 +
 
क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२|  
 
क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२|  
 +
 
इतिनेत्ररोगचिकित्सा|
 
इतिनेत्ररोगचिकित्सा|
 +
 
utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ|  
 
utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ|  
 
kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231||  
 
kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231||  
 +
 
nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā|  
 
nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā|  
 
nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232||  
 
nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232||  
 +
 
tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ|  
 
tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ|  
 
tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233||  
 
tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233||  
 +
 
paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ|  
 
paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ|  
 
kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234||  
 
kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234||  
 +
 
gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā|  
 
gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā|  
 
kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235||  
 
kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235||  
 +
 
sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam|  
 
sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam|  
 
pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236||  
 
pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236||  
 +
 
āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ|  
 
āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ|  
 
kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237||  
 
kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237||  
 +
 
pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ|  
 
pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ|  
 
kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238||  
 
kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238||  
 +
 
nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē|  
 
nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē|  
 
kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239||  
 
kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239||  
 +
 
br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam|  
 
br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam|  
 
ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240||  
 
ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240||  
 +
 
sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā|  
 
sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā|  
 
pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241||  
 
pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241||  
 +
 
saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ|  
 
saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ|  
 
phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242||  
 
phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242||  
 +
 
amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t|  
 
amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t|  
 
prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243||  
 
prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243||  
 +
 
ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān|  
 
ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān|  
 
tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244||  
 
tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244||  
 +
 
karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam|  
 
karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam|  
 
cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245||  
 
cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245||  
 +
 
śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ|  
 
śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ|  
 
srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246||  
 
srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246||  
 +
 
śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ|  
 
śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ|  
 
śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247||  
 
śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247||  
 +
 
piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham|  
 
piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham|  
 
kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248||  
 
kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248||  
 +
 
bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam|  
 
bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam|  
 
cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249||  
 
cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249||  
 +
 
sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā|  
 
sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā|  
 
cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250||  
 
cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250||  
 +
 
saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham|  
 
saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham|  
 
timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251||  
 
timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251||  
 +
 
katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā|  
 
katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā|  
 
phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252||  
 
phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252||  
 +
 
kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati|  
 
kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati|  
 
timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253||  
 
timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253||  
 +
 
iti sukhāvatī vartiḥ |  
 
iti sukhāvatī vartiḥ |  
 +
 
triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ|  
 
triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ|  
 
nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254||  
 
nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254||  
 +
 
ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē|  
 
ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē|  
 
saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255||  
 
saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255||  
 +
 
ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256||  
 
ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256||  
 +
 
iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ |  
 
iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ |  
 +
 
vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256||  
 
vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256||  
 +
 
tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ|  
 
tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ|  
 
sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257||  
 
sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257||  
 +
 
ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam|  
 
ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam|  
 
pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258||  
 
pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258||  
 +
 
jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā|  
 
jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā|  
 
kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259||  
 
kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259||  
 +
 
śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca|  
 
śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca|  
 
dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260||  
 
dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260||  
 +
 
pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā|  
 
pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā|  
 
dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261||  
 
dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261||  
 +
 
kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262|  
 
kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262|  
 +
 
iti nētrarōgacikitsā |  
 
iti nētrarōgacikitsā |  
    
utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH |  
 
utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH |  
 
kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231||  
 
kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231||  
 +
 
nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA |  
 
nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA |  
 
nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232||  
 
nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232||  
 +
 
tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH |  
 
tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH |  
 
tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233||  
 
tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233||  
 +
 
paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH |  
 
paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH |  
 
kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234||  
 
kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234||  
 +
 
gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA |  
 
gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA |  
 
kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235||  
 
kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235||  
 +
 
sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam |  
 
sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam |  
 
pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236||  
 
pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236||  
 +
 
AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH |  
 
AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH |  
 
koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237||  
 
koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237||  
 +
 
pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH |  
 
pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH |  
 
kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238||  
 
kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238||  
 +
 
nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe |  
 
nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe |  
 
koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239||  
 
koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239||  
 +
 
bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam |  
 
bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam |  
 
ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240||  
 
ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240||  
 +
 
sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA |  
 
sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA |  
 
pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241||  
 
pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241||  
 +
 
saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH |  
 
saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH |  
 
phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242||  
 
phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242||  
 +
 
amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut |  
 
amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut |  
 
prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243||  
 
prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243||  
 +
 
eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn |  
 
eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn |  
 
toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244||  
 
toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244||  
 +
 
karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam |  
 
karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam |  
 
cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245||  
 
cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245||  
 +
 
sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH |  
 
sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH |  
 
srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246||  
 
srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246||  
 +
 
shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH |  
 
shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH |  
 
shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247||  
 
shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247||  
 +
 
piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham |  
 
piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham |  
 
kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248||  
 
kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248||  
 +
 
bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam |  
 
bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam |  
 
cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249||  
 
cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249||  
 +
 
sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA |  
 
sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA |  
 
cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250||  
 
cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250||  
 +
 
saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham |  
 
saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham |  
 
timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251||  
 
timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251||  
 +
 
katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA |  
 
katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA |  
 
pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252||  
 
pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252||  
 +
 
kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati |  
 
kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati |  
 
timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253||  
 
timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253||  
 +
 
iti sukhAvatI vartiH |  
 
iti sukhAvatI vartiH |  
 +
 
triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH |  
 
triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH |  
 
nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254||  
 
nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254||  
 +
 
Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane |  
 
Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane |  
 
saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255||  
 
saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255||  
 +
 
eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256||  
 
eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256||  
 +
 
iti dRuShTipradA vartiH |  
 
iti dRuShTipradA vartiH |  
 +
 
vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256||  
 
vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256||  
 +
 
tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH |  
 
tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH |  
 
sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257||  
 
sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257||  
 +
 
etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam |  
 
etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam |  
 
pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258||  
 
pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258||  
 +
 
jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA |  
 
jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA |  
 
kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259||  
 
kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259||  
 +
 
shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca |  
 
shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca |  
 
dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260||  
 
dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260||  
 +
 
pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA |  
 
pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA |  
 
dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261||  
 
dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261||  
 +
 
kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262|  
 
kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262|  
 +
 
iti netrarogacikitsA |
 
iti netrarogacikitsA |
   −
Principles of treatment:
+
====== Principles of treatment: Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases ======
Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases:
+
 
Bidalaka (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231]
+
''Bidalaka'' (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231]
Treatment of vatika eye disease:
+
 
 +
====== Treatment of ''vatika'' eye disease ======
 
[Stage I, pastes for application on the eyelid]
 
[Stage I, pastes for application on the eyelid]
1. Shunthi, saindhava, ghee-scum triturated and made a paste also known as “Rasakriya”) is applied as bidalaka.
+
#''Shunthi, saindhava,'' ghee-scum triturated and made a paste also known as ''rasakriya'') is applied as ''bidalaka''.
2. Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232]
+
#Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232]
 +
 
 
The following paste when applied relieves pain:
 
The following paste when applied relieves pain:
1. Shavara lodhra fried in ghee
+
#''Shavara lodhra'' fried in ghee
2. Haritaki fried in the ghee. [233]
+
#''Haritaki'' fried in the ghee. [233]
Treatment of paittika type eye diseases:
+
 
 +
====== Treatment of ''paittika'' type eye diseases ======
 +
 
 
1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied.
 
1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied.
 
2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234]
 
2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234]