9,091
edits
Changes
Annapanavidhi Adhyaya (view source)
Revision as of 17:39, 27 December 2017
, 17:39, 27 December 2017→Class of green herbs
Line 1,913:
Line 1,913:
+
अथहरितवर्गः-
अथहरितवर्गः-
+
रोचनंदीपनंवृष्यमार्द्रकंविश्वभेषजम्।
रोचनंदीपनंवृष्यमार्द्रकंविश्वभेषजम्।
वातश्लेष्मविबन्धेषुरसस्तस्योपदिश्यते॥१६६॥
वातश्लेष्मविबन्धेषुरसस्तस्योपदिश्यते॥१६६॥
+
रोचनोदीपनस्तीक्ष्णःसुगन्धिर्मुखशोधनः।
रोचनोदीपनस्तीक्ष्णःसुगन्धिर्मुखशोधनः।
जम्बीरःकफवातघ्नःक्रिमिघ्नोभक्तपाचनः॥१६७॥
जम्बीरःकफवातघ्नःक्रिमिघ्नोभक्तपाचनः॥१६७॥
+
बालंदोषहरं, वृद्धंत्रिदोषं, मारुतापहम्।
बालंदोषहरं, वृद्धंत्रिदोषं, मारुतापहम्।
स्निग्धसिद्धं, विशुष्कंतुमूलकंकफवातजित्॥१६८॥
स्निग्धसिद्धं, विशुष्कंतुमूलकंकफवातजित्॥१६८॥
+
हिक्काकासविषश्वासपार्श्वशूलविनाशनः।
हिक्काकासविषश्वासपार्श्वशूलविनाशनः।
पित्तकृत्कफवातघ्नःसुरसःपूतिगन्धहा॥१६९॥
पित्तकृत्कफवातघ्नःसुरसःपूतिगन्धहा॥१६९॥
+
यवानीचार्जकश्चैवशिग्रुशालेयमृष्टकम्।
यवानीचार्जकश्चैवशिग्रुशालेयमृष्टकम्।
हृद्यान्यास्वादनीयानिपित्तमुत्क्लेशयन्तिच॥१७०॥
हृद्यान्यास्वादनीयानिपित्तमुत्क्लेशयन्तिच॥१७०॥
+
गण्डीरोजलपिप्पल्यस्तुम्बरुःशृङ्गवेरिका।
गण्डीरोजलपिप्पल्यस्तुम्बरुःशृङ्गवेरिका।
तीक्ष्णोष्णकटुरूक्षाणिकफवातहराणिच॥१७१॥
तीक्ष्णोष्णकटुरूक्षाणिकफवातहराणिच॥१७१॥
+
पुंस्त्वघ्नःकटुरूक्षोष्णोभूस्तृणोवक्रशोधनः।
पुंस्त्वघ्नःकटुरूक्षोष्णोभूस्तृणोवक्रशोधनः।
खराह्वाकफवातघ्नीबस्तिरोगरुजापहा॥१७२॥
खराह्वाकफवातघ्नीबस्तिरोगरुजापहा॥१७२॥
+
धान्यकंचाजगन्धाचसुमुखश्चेतिरोचनाः।
धान्यकंचाजगन्धाचसुमुखश्चेतिरोचनाः।
सुगन्धानातिकटुकादोषानुत्क्लेशयन्तिच॥१७३॥
सुगन्धानातिकटुकादोषानुत्क्लेशयन्तिच॥१७३॥
+
ग्राहीगृञ्जनकस्तीक्ष्णोवातश्लेष्मार्शसांहितः।
ग्राहीगृञ्जनकस्तीक्ष्णोवातश्लेष्मार्शसांहितः।
स्वेदनेऽभ्यवहारेचयोजयेत्तमपित्तिनाम्॥१७४॥
स्वेदनेऽभ्यवहारेचयोजयेत्तमपित्तिनाम्॥१७४॥
+
श्लेष्मलोमारुतघ्नश्चपलाण्डुर्नचपित्तनुत् ।
श्लेष्मलोमारुतघ्नश्चपलाण्डुर्नचपित्तनुत् ।
आहारयोगीबल्यश्चगुरुर्वृष्योऽथरोचनः॥१७५॥
आहारयोगीबल्यश्चगुरुर्वृष्योऽथरोचनः॥१७५॥
+
क्रिमिकुष्ठकिलासघ्नोवातघ्नोगुल्मनाशनः।
क्रिमिकुष्ठकिलासघ्नोवातघ्नोगुल्मनाशनः।
स्निग्धश्चोष्णश्चवृष्यश्चलशुनःकटुकोगुरुः॥१७६॥
स्निग्धश्चोष्णश्चवृष्यश्चलशुनःकटुकोगुरुः॥१७६॥
+
शुष्काणिकफवातघ्नान्येतान्येषांफलानिच।
शुष्काणिकफवातघ्नान्येतान्येषांफलानिच।
हरितानामयंचैषषष्ठोवर्गःसमाप्यते॥१७७॥
हरितानामयंचैषषष्ठोवर्गःसमाप्यते॥१७७॥
+
इतिहरितवर्गः॥४॥
इतिहरितवर्गः॥४॥
Line 1,942:
Line 1,955:
rōcanaṁ dīpanaṁ vr̥ṣyamārdrakaṁ viśvabhēṣajam|
rōcanaṁ dīpanaṁ vr̥ṣyamārdrakaṁ viśvabhēṣajam|
vātaślēṣmavibandhēṣu rasastasyōpadiśyatē||166||
vātaślēṣmavibandhēṣu rasastasyōpadiśyatē||166||
+
rōcanō dīpanastīkṣṇaḥ sugandhirmukhaśōdhanaḥ|
rōcanō dīpanastīkṣṇaḥ sugandhirmukhaśōdhanaḥ|
jambīraḥ kaphavātaghnaḥ krimighnō bhaktapācanaḥ||167||
jambīraḥ kaphavātaghnaḥ krimighnō bhaktapācanaḥ||167||
+
bālaṁ dōṣaharaṁ, vr̥ddhaṁ tridōṣaṁ, mārutāpaham|
bālaṁ dōṣaharaṁ, vr̥ddhaṁ tridōṣaṁ, mārutāpaham|
snigdhasiddhaṁ, viśuṣkaṁ tu mūlakaṁ kaphavātajit||168||
snigdhasiddhaṁ, viśuṣkaṁ tu mūlakaṁ kaphavātajit||168||
+
hikkākāsaviṣaśvāsapārśvaśūlavināśanaḥ|
hikkākāsaviṣaśvāsapārśvaśūlavināśanaḥ|
pittakr̥t kaphavātaghnaḥ surasaḥ pūtigandhahā||169||
pittakr̥t kaphavātaghnaḥ surasaḥ pūtigandhahā||169||
+
yavānī cārjakaścaiva śigruśālēyamr̥ṣṭakam|
yavānī cārjakaścaiva śigruśālēyamr̥ṣṭakam|
hr̥dyānyāsvādanīyāni pittamutklēśayanti ca||170||
hr̥dyānyāsvādanīyāni pittamutklēśayanti ca||170||
+
gaṇḍīrō jalapippalyastumbaruḥ śr̥ṅgavērikā|
gaṇḍīrō jalapippalyastumbaruḥ śr̥ṅgavērikā|
tīkṣṇōṣṇakaṭurūkṣāṇi kaphavātaharāṇi ca||171||
tīkṣṇōṣṇakaṭurūkṣāṇi kaphavātaharāṇi ca||171||
+
puṁstvaghnaḥ kaṭurūkṣōṣṇō bhūstr̥ṇō vakraśōdhanaḥ|
puṁstvaghnaḥ kaṭurūkṣōṣṇō bhūstr̥ṇō vakraśōdhanaḥ|
−kharāhvā kaphavātaghnī bastirōgarujāpahā||171||
+kharāhvā kaphavātaghnī bastirōgarujāpahā||172||
+dhānyakaṁ cājagandhā ca sumukhaścēti rōcanāḥ|
dhānyakaṁ cājagandhā ca sumukhaścēti rōcanāḥ|
sugandhā nātikaṭukā dōṣānutklēśayanti ca||173||
sugandhā nātikaṭukā dōṣānutklēśayanti ca||173||
+
grāhī gr̥ñjanakastīkṣṇō vātaślēṣmārśasāṁ hitaḥ|
grāhī gr̥ñjanakastīkṣṇō vātaślēṣmārśasāṁ hitaḥ|
svēdanē'bhyavahārē ca yōjayēttamapittinām||174||
svēdanē'bhyavahārē ca yōjayēttamapittinām||174||
+
ślēṣmalō mārutaghnaśca palāṇḍurna ca pittanut [1] |
ślēṣmalō mārutaghnaśca palāṇḍurna ca pittanut [1] |
āhārayōgī balyaśca gururvr̥ṣyō'tha rōcanaḥ||175||
āhārayōgī balyaśca gururvr̥ṣyō'tha rōcanaḥ||175||
+
krimikuṣṭhakilāsaghnō vātaghnō gulmanāśanaḥ|
krimikuṣṭhakilāsaghnō vātaghnō gulmanāśanaḥ|
snigdhaścōṣṇaśca vr̥ṣyaśca laśunaḥ kaṭukō guruḥ||176||
snigdhaścōṣṇaśca vr̥ṣyaśca laśunaḥ kaṭukō guruḥ||176||
+
śuṣkāṇi kaphavātaghnānyētānyēṣāṁ phalāni ca|
śuṣkāṇi kaphavātaghnānyētānyēṣāṁ phalāni ca|
haritānāmayaṁ caiṣa ṣaṣṭhō vargaḥ samāpyatē||177||
haritānāmayaṁ caiṣa ṣaṣṭhō vargaḥ samāpyatē||177||
+
iti haritavargaḥ
iti haritavargaḥ
atha haritavargaH-
atha haritavargaH-
+
rocanaM dIpanaM vRuShyamArdrakaM viSvaBeShajam|
rocanaM dIpanaM vRuShyamArdrakaM viSvaBeShajam|
vAtaSleShmavibandheShu rasastasyopadiSyate||166||
vAtaSleShmavibandheShu rasastasyopadiSyate||166||
+
rocano dIpanastIkShNaH sugandhirmuKaSodhanaH|
rocano dIpanastIkShNaH sugandhirmuKaSodhanaH|
jambIraH kaPavAtaGnaH krimiGno BaktapAcanaH||167||
jambIraH kaPavAtaGnaH krimiGno BaktapAcanaH||167||
+
bAlaM doShaharaM, vRuddhaM tridoShaM, mArutApaham|
bAlaM doShaharaM, vRuddhaM tridoShaM, mArutApaham|
snigdhasiddhaM, viSuShkaM tu mUlakaM kaPavAtajit||168||
snigdhasiddhaM, viSuShkaM tu mUlakaM kaPavAtajit||168||
+
hikkAkAsaviShaSvAsapArSvaSUlavinASanaH|
hikkAkAsaviShaSvAsapArSvaSUlavinASanaH|
pittakRut kaPavAtaGnaH surasaH pUtigandhahA||169||
pittakRut kaPavAtaGnaH surasaH pUtigandhahA||169||
+
yavAnI cArjakaScaiva SigruSAleyamRuShTakam|
yavAnI cArjakaScaiva SigruSAleyamRuShTakam|
hRudyAnyAsvAdanIyAni pittamutkleSayanti ca||170||
hRudyAnyAsvAdanIyAni pittamutkleSayanti ca||170||
+
gaNDIro jalapippalyastumbaruH SRu~ggaverikA|
gaNDIro jalapippalyastumbaruH SRu~ggaverikA|
tIkShNoShNakaTurUkShANi kaPavAtaharANi ca||171||
tIkShNoShNakaTurUkShANi kaPavAtaharANi ca||171||
+
puMstvaGnaH kaTurUkShoShNo BUstRuNo vakraSodhanaH|
puMstvaGnaH kaTurUkShoShNo BUstRuNo vakraSodhanaH|
KarAhvA kaPavAtaGnI bastirogarujApahA||172||
KarAhvA kaPavAtaGnI bastirogarujApahA||172||
+
dhAnyakaM cAjagandhA ca sumuKaSceti rocanAH|
dhAnyakaM cAjagandhA ca sumuKaSceti rocanAH|
sugandhA nAtikaTukA doShAnutkleSayanti ca||173||
sugandhA nAtikaTukA doShAnutkleSayanti ca||173||
+
grAhI gRu~jjanakastIkShNo vAtaSleShmArSasAM hitaH|
grAhI gRu~jjanakastIkShNo vAtaSleShmArSasAM hitaH|
svedane&ByavahAre ca yojayettamapittinAm||174||
svedane&ByavahAre ca yojayettamapittinAm||174||
+
SleShmalo mArutaGnaSca palANDurna ca pittanut |
SleShmalo mArutaGnaSca palANDurna ca pittanut |
AhArayogI balyaSca gururvRuShyo&tha rocanaH||175||
AhArayogI balyaSca gururvRuShyo&tha rocanaH||175||
+
krimikuShThakilAsaGno vAtaGno gulmanASanaH|
krimikuShThakilAsaGno vAtaGno gulmanASanaH|
snigdhaScoShNaSca vRuShyaSca laSunaH kaTuko guruH||176||
snigdhaScoShNaSca vRuShyaSca laSunaH kaTuko guruH||176||
+
SuShkANi kaPavAtaGnAnyetAnyeShAM PalAni ca|
SuShkANi kaPavAtaGnAnyetAnyeShAM PalAni ca|
haritAnAmayaM caiSha ShaShTho vargaH samApyate||177||
haritAnAmayaM caiSha ShaShTho vargaH samApyate||177||
+
iti haritavargaH||4||
iti haritavargaH||4||
+
<div style="text-align:justify;">
<div style="text-align:justify;">
Line 2,017:
Line 2,056:
These in their dried condition and their fruits are effective in curing kapha and vata. Thus, ends the sixth section on greens. [177]
These in their dried condition and their fruits are effective in curing kapha and vata. Thus, ends the sixth section on greens. [177]
</div>
</div>
−Class of wines and alcoholic preparations:
+==== Class of wines and alcoholic preparations ====
+अथमद्यवर्गः-
अथमद्यवर्गः-
+
प्रकृत्यामद्यमम्लोष्णमम्लंचोक्तंविपाकतः।
प्रकृत्यामद्यमम्लोष्णमम्लंचोक्तंविपाकतः।
सर्वंसामान्यतस्तस्यविशेषउपदेक्ष्यते॥१७८॥
सर्वंसामान्यतस्तस्यविशेषउपदेक्ष्यते॥१७८॥
atha madyavargaḥ-
atha madyavargaḥ-
+
prakr̥tyā madyamamlōṣṇamamlaṁ cōktaṁ vipākataḥ|
prakr̥tyā madyamamlōṣṇamamlaṁ cōktaṁ vipākataḥ|
sarvaṁ sāmānyatastasya viśēṣa upadēkṣyatē||178||
sarvaṁ sāmānyatastasya viśēṣa upadēkṣyatē||178||
+
atha madyavargaH-
atha madyavargaH-
+
prakRutyA madyamamloShNamamlaM coktaM vipAkataH|
prakRutyA madyamamloShNamamlaM coktaM vipAkataH|
sarvaM sAmAnyatastasya viSeSha upadekShyate||178||
sarvaM sAmAnyatastasya viSeSha upadekShyate||178||
The general qualities of wine:
The general qualities of wine:
+
Now begins the group of wines. Wine is naturally sour (in taste and digestion) and hot in potency. This is its general property. Its specific characteristics will now be described. [178]
Now begins the group of wines. Wine is naturally sour (in taste and digestion) and hot in potency. This is its general property. Its specific characteristics will now be described. [178]
कृशानांसक्तमूत्राणांग्रहण्यर्शोविकारिणाम्।
कृशानांसक्तमूत्राणांग्रहण्यर्शोविकारिणाम्।
सुराप्रशस्तावातघ्नीस्तन्यरक्तक्षयेषुच॥१७९॥
सुराप्रशस्तावातघ्नीस्तन्यरक्तक्षयेषुच॥१७९॥
+
हिक्काश्वासप्रतिश्यायकासवर्चोग्रहारुचौ।
हिक्काश्वासप्रतिश्यायकासवर्चोग्रहारुचौ।
वम्यानाहविबन्धेषुवातघ्नीमदिराहिता॥१८०॥
वम्यानाहविबन्धेषुवातघ्नीमदिराहिता॥१८०॥
+
शूलप्रवाहिकाटोपकफवातार्शसांहितः।
शूलप्रवाहिकाटोपकफवातार्शसांहितः।
जगलोग्राहिरूक्षोष्णःशोफघ्नोभक्तपाचनः॥१८१॥
जगलोग्राहिरूक्षोष्णःशोफघ्नोभक्तपाचनः॥१८१॥
+
शोषार्शोग्रहणीदोषपाण्डुरोगारुचिज्वरान्।
शोषार्शोग्रहणीदोषपाण्डुरोगारुचिज्वरान्।
हन्त्यरिष्टःकफकृतान्रोगान्रोचनदीपनः ॥१८२॥
हन्त्यरिष्टःकफकृतान्रोगान्रोचनदीपनः ॥१८२॥
+
मुखप्रियःसुखमदःसुगन्धिर्बस्तिरोगनुत् ।
मुखप्रियःसुखमदःसुगन्धिर्बस्तिरोगनुत् ।
जरणीयःपरिणतोहृद्योवर्ण्यश्चशार्करः॥१८३॥
जरणीयःपरिणतोहृद्योवर्ण्यश्चशार्करः॥१८३॥
+
रोचनोदीपनोहृद्यःशोषशोफार्शसांहितः।
रोचनोदीपनोहृद्यःशोषशोफार्शसांहितः।
स्नेहश्लेष्मविकारघ्नोवर्ण्यःपक्वरसोमतः॥१८४॥
स्नेहश्लेष्मविकारघ्नोवर्ण्यःपक्वरसोमतः॥१८४॥
+
जरणीयोविबन्धघ्नःस्वरवर्णविशोधनः।
जरणीयोविबन्धघ्नःस्वरवर्णविशोधनः।
लेखनःशीतरसिकोहितःशोफोदरार्शसाम्॥१८५॥
लेखनःशीतरसिकोहितःशोफोदरार्शसाम्॥१८५॥
+
सृष्टभिन्नशकृद्वातोगौडस्तर्पणदीपनः।
सृष्टभिन्नशकृद्वातोगौडस्तर्पणदीपनः।
पाण्डुरोगव्रणहितादीपनीचाक्षिकीमता ॥१८६॥
पाण्डुरोगव्रणहितादीपनीचाक्षिकीमता ॥१८६॥
+
सुरासवस्तीव्रमदोवातघ्नोवदनप्रियः।
सुरासवस्तीव्रमदोवातघ्नोवदनप्रियः।
छेदीमध्वासवस्तीक्ष्णोमैरेयोमधुरोगुरुः॥१८७॥
छेदीमध्वासवस्तीक्ष्णोमैरेयोमधुरोगुरुः॥१८७॥
+
धातक्याऽभिषुतोहृद्यो रूक्षोरोचनदीपनः।
धातक्याऽभिषुतोहृद्यो रूक्षोरोचनदीपनः।
माध्वीकवन्न चात्युष्णोमृद्वीकेक्षुरसासवः॥१८८॥
माध्वीकवन्न चात्युष्णोमृद्वीकेक्षुरसासवः॥१८८॥
+
रोचनंदीपनंहृद्यंबल्यंपित्ताविरोधिच।
रोचनंदीपनंहृद्यंबल्यंपित्ताविरोधिच।
विबन्धघ्नंकफघ्नंचमधुलघ्वल्पमारुतम्॥१८९॥
विबन्धघ्नंकफघ्नंचमधुलघ्वल्पमारुतम्॥१८९॥
+
सुरासमण्डारूक्षोष्णायवानांवातपित्तला।
सुरासमण्डारूक्षोष्णायवानांवातपित्तला।
गुर्वीजीर्यतिविष्टभ्यश्लेष्मलातुमधूलिका॥१९०॥
गुर्वीजीर्यतिविष्टभ्यश्लेष्मलातुमधूलिका॥१९०॥
+
दीपनंजरणीयंचहृत्पाण्डुक्रिमिरोगनुत्।
दीपनंजरणीयंचहृत्पाण्डुक्रिमिरोगनुत्।
ग्रहण्यर्शोहितभेदिसौवीरकतुषोदकम्॥१९१॥
ग्रहण्यर्शोहितभेदिसौवीरकतुषोदकम्॥१९१॥
+
दाहज्वरापहंस्पर्शात्पानाद्वातकफापहम्।
दाहज्वरापहंस्पर्शात्पानाद्वातकफापहम्।
विबन्धघ्नमवस्रंसिदीपनंचाम्लकाञ्जिकम्॥१९२॥
विबन्धघ्नमवस्रंसिदीपनंचाम्लकाञ्जिकम्॥१९२॥
+
प्रायशोऽभिनवंमद्यंगुरुदोषसमीरणम्।
प्रायशोऽभिनवंमद्यंगुरुदोषसमीरणम्।
स्रोतसांशोधनंजीर्णंदीपनंलघुरोचनम्॥१९३॥
स्रोतसांशोधनंजीर्णंदीपनंलघुरोचनम्॥१९३॥
+
हर्षणंप्रीणनंमद्यंभयशोकश्रमापहम्।
हर्षणंप्रीणनंमद्यंभयशोकश्रमापहम्।
प्रागल्भ्यवीर्यप्रतिभातुष्टिपुष्टिबलप्रदम्॥१९४॥
प्रागल्भ्यवीर्यप्रतिभातुष्टिपुष्टिबलप्रदम्॥१९४॥
+
सात्त्विकैर्विधिवद्युक्त्यापीतंस्यादमृतंयथा।
सात्त्विकैर्विधिवद्युक्त्यापीतंस्यादमृतंयथा।
वर्गोऽयंसप्तमोमद्यमधिकृत्यप्रकीर्तितः॥१९५॥
वर्गोऽयंसप्तमोमद्यमधिकृत्यप्रकीर्तितः॥१९५॥
+
इतिमद्यवर्गःसप्तमः॥७॥
इतिमद्यवर्गःसप्तमः॥७॥
+
kr̥śānāṁ saktamūtrāṇāṁ grahaṇyarśōvikāriṇām|
kr̥śānāṁ saktamūtrāṇāṁ grahaṇyarśōvikāriṇām|
surā praśastā vātaghnī stanyaraktakṣayēṣu ca||179||
surā praśastā vātaghnī stanyaraktakṣayēṣu ca||179||