9,091
edits
Changes
→Guidelines for improving agni (digestive strength)
विक्षिप्यामाशयोष्माणं यस्माद्गत्वा रसं नृणाम्|
विक्षिप्यामाशयोष्माणं यस्माद्गत्वा रसं नृणाम्|
ज्वरं कुर्वन्ति दोषास्तु हीयतेऽग्निबलं ततः||२७३||
ज्वरं कुर्वन्ति दोषास्तु हीयतेऽग्निबलं ततः||२७३||
यथा प्रज्वलितो वह्निः स्थाल्यामिन्धनवानपि|
यथा प्रज्वलितो वह्निः स्थाल्यामिन्धनवानपि|
न पचत्योदनं सम्यगनिलप्रेरितो बहिः||२७४||
न पचत्योदनं सम्यगनिलप्रेरितो बहिः||२७४||
पक्तिस्थानात्तथा दोषैरूष्मा क्षिप्तो बहिर्नृणाम्|
पक्तिस्थानात्तथा दोषैरूष्मा क्षिप्तो बहिर्नृणाम्|
न पचत्यभ्यवहृतं कृच्छ्रात् पचति वा लघु||२७५||
न पचत्यभ्यवहृतं कृच्छ्रात् पचति वा लघु||२७५||
अतोऽग्निबलरक्षार्थं लङ्घनादिक्रमो हितः|
अतोऽग्निबलरक्षार्थं लङ्घनादिक्रमो हितः|
सप्ताहेन हि पच्यन्ते सप्तधातुगता मलाः||२७६||
सप्ताहेन हि पच्यन्ते सप्तधातुगता मलाः||२७६||
निरामश्चाप्यतः प्रोक्तो ज्वरः प्रायोऽष्टमेऽहनि|
निरामश्चाप्यतः प्रोक्तो ज्वरः प्रायोऽष्टमेऽहनि|
उदीर्णदोषस्त्वल्पाग्निरश्नन् गुरु विशेषतः||२७७||
उदीर्णदोषस्त्वल्पाग्निरश्नन् गुरु विशेषतः||२७७||
मुच्यते सहसा प्राणैश्चिरं क्लिश्यति वा नरः|
मुच्यते सहसा प्राणैश्चिरं क्लिश्यति वा नरः|
एतस्मात्कारणाद्विद्वान् वातिकेऽप्यादितो ज्वरे||२७८||
एतस्मात्कारणाद्विद्वान् वातिकेऽप्यादितो ज्वरे||२७८||
नाति गुर्वति वा स्निग्धं भोजयेत् सहसा नरम्|
नाति गुर्वति वा स्निग्धं भोजयेत् सहसा नरम्|
ज्वरे मारुतजे त्वादावनपेक्ष्यापि हि क्रमम्||२७९||
ज्वरे मारुतजे त्वादावनपेक्ष्यापि हि क्रमम्||२७९||
कुर्यान्निरनुबन्धानामभ्यङ्गादीनुपक्रमान्|
कुर्यान्निरनुबन्धानामभ्यङ्गादीनुपक्रमान्|
पाययित्वा कषायं च भोजयेद्रसभोजनम्||२८०||
पाययित्वा कषायं च भोजयेद्रसभोजनम्||२८०||
जीर्णज्वरहरं कुर्यात् सर्वशश्चाप्युपक्रमम्|
जीर्णज्वरहरं कुर्यात् सर्वशश्चाप्युपक्रमम्|
श्लेष्मलानामवातानां ज्वरोऽनुष्णः कफाधिकः||२८१||
श्लेष्मलानामवातानां ज्वरोऽनुष्णः कफाधिकः||२८१||
परिपाकं न सप्ताहेनापि याति मृदूष्मणाम्|
परिपाकं न सप्ताहेनापि याति मृदूष्मणाम्|
तं क्रमेण यथोक्तेन लङ्घनाल्पाशनादिना||२८२||
तं क्रमेण यथोक्तेन लङ्घनाल्पाशनादिना||२८२||
vikṣipyāmāśayōṣmāṇaṁ yasmādgatvā rasaṁ nr̥ṇām|
vikṣipyāmāśayōṣmāṇaṁ yasmādgatvā rasaṁ nr̥ṇām|
jvaraṁ kurvanti dōṣāstu hīyatē'gnibalaṁ tataḥ||273||
jvaraṁ kurvanti dōṣāstu hīyatē'gnibalaṁ tataḥ||273||
yathā prajvalitō vahniḥ sthālyāmindhanavānapi|
yathā prajvalitō vahniḥ sthālyāmindhanavānapi|
na pacatyōdanaṁ samyaganilaprēritō bahiḥ||274||
na pacatyōdanaṁ samyaganilaprēritō bahiḥ||274||
paktisthānāttathā dōṣairūṣmā kṣiptō bahirnr̥ṇām|
paktisthānāttathā dōṣairūṣmā kṣiptō bahirnr̥ṇām|
na pacatyabhyavahr̥taṁ kr̥cchrāt pacati vā laghu||275||
na pacatyabhyavahr̥taṁ kr̥cchrāt pacati vā laghu||275||
atō'gnibalarakṣārthaṁ laṅghanādikramō hitaḥ|
atō'gnibalarakṣārthaṁ laṅghanādikramō hitaḥ|
saptāhēna hi pacyantē saptadhātugatā malāḥ||276||
saptāhēna hi pacyantē saptadhātugatā malāḥ||276||
nirāmaścāpyataḥ prōktō jvaraḥ prāyō'ṣṭamē'hani|
nirāmaścāpyataḥ prōktō jvaraḥ prāyō'ṣṭamē'hani|
udīrṇadōṣastvalpāgniraśnan guru viśēṣataḥ||277||
udīrṇadōṣastvalpāgniraśnan guru viśēṣataḥ||277||
mucyatē sahasā prāṇaiściraṁ kliśyati vā naraḥ|
mucyatē sahasā prāṇaiściraṁ kliśyati vā naraḥ|
ētasmātkāraṇādvidvān vātikē'pyāditō jvarē||278||
ētasmātkāraṇādvidvān vātikē'pyāditō jvarē||278||
nāti gurvati vā snigdhaṁ bhōjayēt sahasā naram|
nāti gurvati vā snigdhaṁ bhōjayēt sahasā naram|
jvarē mārutajē tvādāvanapēkṣyāpi hi kramam||279||
jvarē mārutajē tvādāvanapēkṣyāpi hi kramam||279||
kuryānniranubandhānāmabhyaṅgādīnupakramān|
kuryānniranubandhānāmabhyaṅgādīnupakramān|
pāyayitvā kaṣāyaṁ ca bhōjayēdrasabhōjanam||280||
pāyayitvā kaṣāyaṁ ca bhōjayēdrasabhōjanam||280||
jīrṇajvaraharaṁ kuryāt sarvaśaścāpyupakramam|
jīrṇajvaraharaṁ kuryāt sarvaśaścāpyupakramam|
ślēṣmalānāmavātānāṁ jvarō'nuṣṇaḥ [1] kaphādhikaḥ||281||
ślēṣmalānāmavātānāṁ jvarō'nuṣṇaḥ [1] kaphādhikaḥ||281||
paripākaṁ na saptāhēnāpi yāti mr̥dūṣmaṇām|
paripākaṁ na saptāhēnāpi yāti mr̥dūṣmaṇām|
taṁ kramēṇa yathōktēna laṅghanālpāśanādinā||282||
taṁ kramēṇa yathōktēna laṅghanālpāśanādinā||282||
vikShipyAmAshayoShmANaM yasmAdgatvA rasaM nRuNAm|
vikShipyAmAshayoShmANaM yasmAdgatvA rasaM nRuNAm|
jvaraM kurvanti doShAstu hIyate~agnibalaM tataH||273||
jvaraM kurvanti doShAstu hIyate~agnibalaM tataH||273||
yathA prajvalito vahniH sthAlyAmindhanavAnapi|
yathA prajvalito vahniH sthAlyAmindhanavAnapi|
na pacatyodanaM samyaganilaprerito bahiH||274||
na pacatyodanaM samyaganilaprerito bahiH||274||
paktisthAnAttathA doShairUShmA kShipto bahirnRuNAm|
paktisthAnAttathA doShairUShmA kShipto bahirnRuNAm|
na pacatyabhyavahRutaM kRucchrAt pacati vA laghu||275||
na pacatyabhyavahRutaM kRucchrAt pacati vA laghu||275||
ato~agnibalarakShArthaM la~gghanAdikramo hitaH|
ato~agnibalarakShArthaM la~gghanAdikramo hitaH|
saptAhena hi pacyante saptadhAtugatA malAH||276||
saptAhena hi pacyante saptadhAtugatA malAH||276||
nirAmashcApyataH prokto jvaraH prAyo~aShTame~ahani|
nirAmashcApyataH prokto jvaraH prAyo~aShTame~ahani|
udIrNadoShastvalpAgnirashnan guru visheShataH||277||
udIrNadoShastvalpAgnirashnan guru visheShataH||277||
mucyate sahasA prANaishciraM klishyati vA naraH|
mucyate sahasA prANaishciraM klishyati vA naraH|
etasmAtkAraNAdvidvAn vAtike~apyAdito jvare||278||
etasmAtkAraNAdvidvAn vAtike~apyAdito jvare||278||
nAti gurvati vA snigdhaM bhojayet sahasA naram|
nAti gurvati vA snigdhaM bhojayet sahasA naram|
jvare mArutaje tvAdAvanapekShyApi hi kramam||279||
jvare mArutaje tvAdAvanapekShyApi hi kramam||279||
kuryAnniranubandhAnAmabhya~ggAdInupakramAn|
kuryAnniranubandhAnAmabhya~ggAdInupakramAn|
pAyayitvA kaShAyaM ca bhojayedrasabhojanam||280||
pAyayitvA kaShAyaM ca bhojayedrasabhojanam||280||
jIrNajvaraharaM kuryAt sarvashashcApyupakramam|
jIrNajvaraharaM kuryAt sarvashashcApyupakramam|
shleShmalAnAmavAtAnAM jvaro~anuShNaH kaphAdhikaH||281||
shleShmalAnAmavAtAnAM jvaro~anuShNaH kaphAdhikaH||281||
paripAkaM na saptAhenApi yAti mRudUShmaNAm|
paripAkaM na saptAhenApi yAti mRudUShmaNAm|
taM krameNa yathoktena la~gghanAlpAshanAdinA||282||
taM krameNa yathoktena la~gghanAlpAshanAdinA||282||