| Line 210: |
Line 210: |
| | कामलाऽक्ष्णोर्मुखं पूर्णं शङ्खयोर्मुक्तमांसता| | | कामलाऽक्ष्णोर्मुखं पूर्णं शङ्खयोर्मुक्तमांसता| |
| | सन्त्रासश्चोष्णगात्रत्वं यस्य तं परिवर्जयेत्||१८|| | | सन्त्रासश्चोष्णगात्रत्वं यस्य तं परिवर्जयेत्||१८|| |
| | + | |
| | उत्थाप्यमानः शयनात् प्रमोहं याति यो नरः| | | उत्थाप्यमानः शयनात् प्रमोहं याति यो नरः| |
| − | मुहुर्मुहुर्न सप्ताहं स जीवति विकत्थनः ||१९|| | + | मुहुर्मुहुर्न सप्ताहं स जीवति विकत्थनः ||१९|| |
| | + | |
| | संसृष्टा व्याधयो यस्य प्रतिलोमानुलोमगाः| | | संसृष्टा व्याधयो यस्य प्रतिलोमानुलोमगाः| |
| | व्यापन्ना ग्रहणी प्रायः सोऽर्धमासं न जीवति||२०|| | | व्यापन्ना ग्रहणी प्रायः सोऽर्धमासं न जीवति||२०|| |
| Line 217: |
Line 219: |
| | kāmalā'kṣṇōrmukhaṁ pūrṇaṁ śaṅkhayōrmuktamāṁsatā| | | kāmalā'kṣṇōrmukhaṁ pūrṇaṁ śaṅkhayōrmuktamāṁsatā| |
| | santrāsaścōṣṇagātratvaṁ yasya taṁ parivarjayēt||18|| | | santrāsaścōṣṇagātratvaṁ yasya taṁ parivarjayēt||18|| |
| | + | |
| | utthāpyamānaḥ śayanāt pramōhaṁ yāti yō naraḥ| | | utthāpyamānaḥ śayanāt pramōhaṁ yāti yō naraḥ| |
| | muhurmuhurna saptāhaṁ sa jīvati vikatthanaḥ ||19|| | | muhurmuhurna saptāhaṁ sa jīvati vikatthanaḥ ||19|| |
| | + | |
| | saṁsr̥ṣṭā vyādhayō yasya pratilōmānulōmagāḥ| | | saṁsr̥ṣṭā vyādhayō yasya pratilōmānulōmagāḥ| |
| | vyāpannā grahaṇī prāyaḥ sō'rdhamāsaṁ na jīvati||20|| | | vyāpannā grahaṇī prāyaḥ sō'rdhamāsaṁ na jīvati||20|| |
| | + | |
| | kAmalA~akShNormukhaM pUrNaM sha~gkhayormuktamAMsatA| | | kAmalA~akShNormukhaM pUrNaM sha~gkhayormuktamAMsatA| |
| | santrAsashcoShNagAtratvaM yasya taM parivarjayet||18|| | | santrAsashcoShNagAtratvaM yasya taM parivarjayet||18|| |
| | + | |
| | utthApyamAnaH shayanAt pramohaM yAti yo naraH| | | utthApyamAnaH shayanAt pramohaM yAti yo naraH| |
| | muhurmuhurna saptAhaM sa jIvati vikatthanaH ||19|| | | muhurmuhurna saptAhaM sa jIvati vikatthanaH ||19|| |
| | + | |
| | saMsRuShTA vyAdhayo yasya pratilomAnulomagAH| | | saMsRuShTA vyAdhayo yasya pratilomAnulomagAH| |
| | vyApannA grahaNI prAyaH so~ardhamAsaM na jIvati||20|| | | vyApannA grahaNI prAyaH so~ardhamAsaM na jIvati||20|| |
| | | | |
| | Patient who is suffering from Kamala, swelling of face, wasting in temples and terrifying appearance with high fever such patient should be discarded for management. | | Patient who is suffering from Kamala, swelling of face, wasting in temples and terrifying appearance with high fever such patient should be discarded for management. |
| | + | |
| | Patient who faints again and again while being lifted from bed cannot survive for a week. | | Patient who faints again and again while being lifted from bed cannot survive for a week. |
| − | The patient afflicted with multiple doshas having movements in upward, downward both directions along with disordered Grahani (Duodenum and Small intestine) cannot survive for longer than for a fortnight.[18-20] | + | The patient afflicted with multiple ''doshas'' having movements in upward, downward both directions along with disordered ''grahani''(Duodenum and Small intestine) cannot survive for longer than for a fortnight.[18-20] |
| | | | |
| | उपरुद्धस्य रोगेण कर्शितस्याल्पमश्नतः| | | उपरुद्धस्य रोगेण कर्शितस्याल्पमश्नतः| |
| | बहु मूत्रपुरीषं स्याद्यस्य तं परिवर्जयेत्||२१|| | | बहु मूत्रपुरीषं स्याद्यस्य तं परिवर्जयेत्||२१|| |
| | + | |
| | दुर्बलो बहु भुङ्क्ते यः प्राग्भुक्तादन्नमातुरः | | | दुर्बलो बहु भुङ्क्ते यः प्राग्भुक्तादन्नमातुरः | |
| | अल्पमूत्रपुरीषश्च यथा प्रेतस्तथैव सः||२२|| | | अल्पमूत्रपुरीषश्च यथा प्रेतस्तथैव सः||२२|| |
| | + | |
| | इष्टं च गुणसम्पन्नमन्नमश्नाति यो नरः| | | इष्टं च गुणसम्पन्नमन्नमश्नाति यो नरः| |
| | शश्वच्च बलवर्णाभ्यां हीयते न स जीवति||२३|| | | शश्वच्च बलवर्णाभ्यां हीयते न स जीवति||२३|| |
| | + | |
| | प्रकूजति प्रश्वसिति शिथिलं चातिसार्यते| | | प्रकूजति प्रश्वसिति शिथिलं चातिसार्यते| |
| | बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२४|| | | बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२४|| |
| | + | |
| | ह्रस्वं च यः प्रश्वसिति व्याविद्धं स्पन्दते च यः| | | ह्रस्वं च यः प्रश्वसिति व्याविद्धं स्पन्दते च यः| |
| | मृतमेव तमात्रेयो व्याचचक्षे पुनर्वसुः||२५|| | | मृतमेव तमात्रेयो व्याचचक्षे पुनर्वसुः||२५|| |
| | + | |
| | ऊर्ध्वं च यः प्रश्वसिति श्लेष्मणा चाभिभूयते| | | ऊर्ध्वं च यः प्रश्वसिति श्लेष्मणा चाभिभूयते| |
| | हीनवर्णबलाहारो यो नरो न स जीवति||२६|| | | हीनवर्णबलाहारो यो नरो न स जीवति||२६|| |
| | + | |
| | uparuddhasya rōgēṇa karśitasyālpamaśnataḥ| | | uparuddhasya rōgēṇa karśitasyālpamaśnataḥ| |
| | bahu mūtrapurīṣaṁ syādyasya taṁ parivarjayēt||21|| | | bahu mūtrapurīṣaṁ syādyasya taṁ parivarjayēt||21|| |
| | + | |
| | durbalō bahu bhuṅktē yaḥ prāgbhuktādannamāturaḥ | | | durbalō bahu bhuṅktē yaḥ prāgbhuktādannamāturaḥ | |
| | alpamūtrapurīṣaśca yathā prētastathaiva saḥ||22|| | | alpamūtrapurīṣaśca yathā prētastathaiva saḥ||22|| |
| | + | |
| | iṣṭaṁ ca guṇasampannamannamaśnāti yō naraḥ| | | iṣṭaṁ ca guṇasampannamannamaśnāti yō naraḥ| |
| | śaśvacca balavarṇābhyāṁ hīyatē na sa jīvati||23|| | | śaśvacca balavarṇābhyāṁ hīyatē na sa jīvati||23|| |
| | + | |
| | prakūjati praśvasiti śithilaṁ cātisāryatē| | | prakūjati praśvasiti śithilaṁ cātisāryatē| |
| | balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||24|| | | balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||24|| |
| | + | |
| | hrasvaṁ ca yaḥ praśvasiti vyāviddhaṁ spandatē ca yaḥ| | | hrasvaṁ ca yaḥ praśvasiti vyāviddhaṁ spandatē ca yaḥ| |
| | mr̥tamēva tamātrēyō vyācacakṣē punarvasuḥ||25|| | | mr̥tamēva tamātrēyō vyācacakṣē punarvasuḥ||25|| |
| | + | |
| | ūrdhvaṁ ca yaḥ praśvasiti ślēṣmaṇā cābhibhūyatē| | | ūrdhvaṁ ca yaḥ praśvasiti ślēṣmaṇā cābhibhūyatē| |
| | hīnavarṇabalāhārō yō narō na sa jīvati||26|| | | hīnavarṇabalāhārō yō narō na sa jīvati||26|| |
| | + | |
| | uparuddhasya rogeNa karshitasyAlpamashnataH| | | uparuddhasya rogeNa karshitasyAlpamashnataH| |
| | bahu mUtrapurIShaM syAdyasya taM parivarjayet||21|| | | bahu mUtrapurIShaM syAdyasya taM parivarjayet||21|| |
| | + | |
| | durbalo bahu bhu~gkte yaH prAgbhuktAdannamAturaH | | | durbalo bahu bhu~gkte yaH prAgbhuktAdannamAturaH | |
| | alpamUtrapurIShashca yathA pretastathaiva saH||22|| | | alpamUtrapurIShashca yathA pretastathaiva saH||22|| |
| | + | |
| | iShTaM ca guNasampannamannamashnAti yo naraH| | | iShTaM ca guNasampannamannamashnAti yo naraH| |
| | shashvacca balavarNAbhyAM hIyate na sa jIvati||23|| | | shashvacca balavarNAbhyAM hIyate na sa jIvati||23|| |
| | + | |
| | prakUjati prashvasiti shithilaM cAtisAryate| | | prakUjati prashvasiti shithilaM cAtisAryate| |
| | balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||24|| | | balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||24|| |
| | + | |
| | hrasvaM ca yaH prashvasiti vyAviddhaM spandate ca yaH| | | hrasvaM ca yaH prashvasiti vyAviddhaM spandate ca yaH| |
| | mRutameva tamAtreyo vyAcacakShe punarvasuH||25|| | | mRutameva tamAtreyo vyAcacakShe punarvasuH||25|| |
| | + | |
| | UrdhvaM ca yaH prashvasiti shleShmaNA cAbhibhUyate| | | UrdhvaM ca yaH prashvasiti shleShmaNA cAbhibhUyate| |
| | hInavarNabalAhAro yo naro na sa jIvati||26|| | | hInavarNabalAhAro yo naro na sa jIvati||26|| |
| Line 273: |
Line 298: |
| | Consumption of excess quantity of food by weak patient but passes scanty urine and stool should be considered as ghost or almost dead. | | Consumption of excess quantity of food by weak patient but passes scanty urine and stool should be considered as ghost or almost dead. |
| | In spite of taking suitable diet if person constantly loose strength and complexion indicates bad prognosis. | | In spite of taking suitable diet if person constantly loose strength and complexion indicates bad prognosis. |
| − | If a person who is weak, thirsty and having dryness of mouth, if suffers from groaning, dyspnoea and diarrhoea, then it should not be treated because he will not survive. | + | If a person who is weak, thirsty and having dryness of mouth, if suffers from groaning, dyspnea and diarrhea, then it should not be treated because he will not survive. |
| | + | |
| | If patient is suffering from shallow respiration with irregular twitching in the body is said to be severe fatal condition like almost dead. | | If patient is suffering from shallow respiration with irregular twitching in the body is said to be severe fatal condition like almost dead. |
| − | Person who is suffering from respiratory distress with abundance of kapha along with diminution of complexion, strength and less intake of food will not survive for longer.[21-26] | + | Person who is suffering from respiratory distress with abundance of ''kapha'' along with diminution of complexion, strength and less intake of food will not survive for longer.[21-26] |
| | | | |
| | ऊर्ध्वाग्रे नयने यस्य मन्ये चारतकम्पने| | | ऊर्ध्वाग्रे नयने यस्य मन्ये चारतकम्पने| |
| | बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२७|| | | बलहीनः पिपासार्तः शुष्कास्यो न स जीवति||२७|| |
| | + | |
| | यस्य गण्डावुपचितौ ज्वरकासौ च दारुणौ| | | यस्य गण्डावुपचितौ ज्वरकासौ च दारुणौ| |
| | शूली प्रद्वेष्टि चाप्यन्नं तस्मिन् कर्म न सिध्यति||२८|| | | शूली प्रद्वेष्टि चाप्यन्नं तस्मिन् कर्म न सिध्यति||२८|| |
| | + | |
| | व्यावृत्तमूर्धजिह्वास्यो भ्रुवौ यस्य च विच्युते| | | व्यावृत्तमूर्धजिह्वास्यो भ्रुवौ यस्य च विच्युते| |
| | कण्टकैश्चाचिता जिह्वा यथा प्रेतस्तथैव सः||२९|| | | कण्टकैश्चाचिता जिह्वा यथा प्रेतस्तथैव सः||२९|| |
| | + | |
| | शेफश्चात्यर्थमुत्सिक्तं निःसृतौ वृषणौ भृशम्| | | शेफश्चात्यर्थमुत्सिक्तं निःसृतौ वृषणौ भृशम्| |
| | अतश्चैव विपर्यासो विकृत्या प्रेतलक्षणम्||३०|| | | अतश्चैव विपर्यासो विकृत्या प्रेतलक्षणम्||३०|| |
| | + | |
| | निचितं यस्य मांसं स्यात्त्वगस्थिष्वेव दृश्यते| | | निचितं यस्य मांसं स्यात्त्वगस्थिष्वेव दृश्यते| |
| | क्षीणस्यानश्नतस्तस्य मासमायुः परं भवेत्||३१|| | | क्षीणस्यानश्नतस्तस्य मासमायुः परं भवेत्||३१|| |
| | + | |
| | ūrdhvāgrē nayanē yasya manyē cāratakampanē| | | ūrdhvāgrē nayanē yasya manyē cāratakampanē| |
| | balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||27|| | | balahīnaḥ pipāsārtaḥ śuṣkāsyō na sa jīvati||27|| |
| | + | |
| | yasya gaṇḍāvupacitau jvarakāsau ca dāruṇau| | | yasya gaṇḍāvupacitau jvarakāsau ca dāruṇau| |
| | śūlī pradvēṣṭi cāpyannaṁ tasmin karma na sidhyati||28|| | | śūlī pradvēṣṭi cāpyannaṁ tasmin karma na sidhyati||28|| |
| | + | |
| | vyāvr̥ttamūrdhajihvāsyō bhruvau yasya ca vicyutē| | | vyāvr̥ttamūrdhajihvāsyō bhruvau yasya ca vicyutē| |
| | kaṇṭakaiścācitā jihvā yathā prētastathaiva saḥ||29|| | | kaṇṭakaiścācitā jihvā yathā prētastathaiva saḥ||29|| |
| | + | |
| | śēphaścātyarthamutsiktaṁ niḥsr̥tau vr̥ṣaṇau bhr̥śam| | | śēphaścātyarthamutsiktaṁ niḥsr̥tau vr̥ṣaṇau bhr̥śam| |
| | ataścaiva viparyāsō vikr̥tyā prētalakṣaṇam||30|| | | ataścaiva viparyāsō vikr̥tyā prētalakṣaṇam||30|| |
| | + | |
| | nicitaṁ yasya māṁsaṁ syāttvagasthiṣvēva dr̥śyatē| | | nicitaṁ yasya māṁsaṁ syāttvagasthiṣvēva dr̥śyatē| |
| | kṣīṇasyānaśnatastasya māsamāyuḥ paraṁ bhavēt||31|| | | kṣīṇasyānaśnatastasya māsamāyuḥ paraṁ bhavēt||31|| |
| Line 300: |
Line 335: |
| | UrdhvAgre nayane yasya manye cAratakampane| | | UrdhvAgre nayane yasya manye cAratakampane| |
| | balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||27|| | | balahInaH pipAsArtaH shuShkAsyo na sa jIvati||27|| |
| | + | |
| | yasya gaNDAvupacitau jvarakAsau ca dAruNau| | | yasya gaNDAvupacitau jvarakAsau ca dAruNau| |
| | shUlI pradveShTi cApyannaM tasmin karma na sidhyati||28|| | | shUlI pradveShTi cApyannaM tasmin karma na sidhyati||28|| |
| | + | |
| | vyAvRuttamUrdhajihvAsyo bhruvau yasya ca vicyute| | | vyAvRuttamUrdhajihvAsyo bhruvau yasya ca vicyute| |
| | kaNTakaishcAcitA jihvA yathA pretastathaiva saH||29|| | | kaNTakaishcAcitA jihvA yathA pretastathaiva saH||29|| |
| | + | |
| | shephashcAtyarthamutsiktaM niHsRutau vRuShaNau bhRusham| | | shephashcAtyarthamutsiktaM niHsRutau vRuShaNau bhRusham| |
| | atashcaiva viparyAso vikRutyA pretalakShaNam||30|| | | atashcaiva viparyAso vikRutyA pretalakShaNam||30|| |
| | + | |
| | nicitaM yasya mAMsaM syAttvagasthiShveva dRushyate| | | nicitaM yasya mAMsaM syAttvagasthiShveva dRushyate| |
| | kShINasyAnashnatastasya mAsamAyuH paraM bhavet||31|| | | kShINasyAnashnatastasya mAsamAyuH paraM bhavet||31|| |
| | | | |
| | A weak, thirsty and dryness of mouth suffers from rigid and upward look of the eyes and persistent throbbing of the carotid region of the neck, will not survive for long. | | A weak, thirsty and dryness of mouth suffers from rigid and upward look of the eyes and persistent throbbing of the carotid region of the neck, will not survive for long. |
| | + | |
| | If an emaciated person having prominent cheeks along with high fever, severe cough, colic and dislike for food will not cure from his ailments because no treatment suits him. | | If an emaciated person having prominent cheeks along with high fever, severe cough, colic and dislike for food will not cure from his ailments because no treatment suits him. |
| | + | |
| | If there is a distortion of the head, tongue and face, drooping of eye brows and appearance of thorny coat over tongue, don’t treat such patients due to its ominous nature. | | If there is a distortion of the head, tongue and face, drooping of eye brows and appearance of thorny coat over tongue, don’t treat such patients due to its ominous nature. |
| | + | |
| | Whose penis is excessively long along with pendulous testicles or vice versa, such signs are indicative of death of a patient immediately. | | Whose penis is excessively long along with pendulous testicles or vice versa, such signs are indicative of death of a patient immediately. |
| | In emaciated individual whose muscles are excessively undergone wasting with remnants of skin and bone does not survive more than one month.[27-31] | | In emaciated individual whose muscles are excessively undergone wasting with remnants of skin and bone does not survive more than one month.[27-31] |