Changes

Jump to navigation Jump to search
7,277 bytes added ,  06:12, 3 January 2020
no edit summary
Line 1: Line 1:  +
{{#seo:
 +
|title=Unmada Chikitsa
 +
|titlemode=append
 +
|keywords=unmada, manas, schizophrenia, manic psychosis, psychotic depression / major depressive disorder, treatment of psychiatric disorders
 +
|description=Chikitsa Sthana Chapter 9. Management of Unmada (Psychosis Disorders)
 +
}}
 +
 
<big>'''[[Chikitsa Sthana]] Chapter 9. Management of Unmada (Psychosis Disorders)</big>'''
 
<big>'''[[Chikitsa Sthana]] Chapter 9. Management of Unmada (Psychosis Disorders)</big>'''
   Line 32: Line 39:     
===Sanskrit text, Transliteration and English Translation===
 
===Sanskrit text, Transliteration and English Translation===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अथात उन्मादचिकित्सितं व्याख्यास्यामः||१||  
 
अथात उन्मादचिकित्सितं व्याख्यास्यामः||१||  
    
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||  
 
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
athāta unmādacikitsitaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athāta unmādacikitsitaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
Line 44: Line 53:     
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||
 +
</div></div>
    
Now (I) shall expound the chapter on the treatment of ''unmada''. Thus said Lord Atreya. [1-2]
 
Now (I) shall expound the chapter on the treatment of ''unmada''. Thus said Lord Atreya. [1-2]
    
==== Specifications of Punarvasu ====  
 
==== Specifications of Punarvasu ====  
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
बुद्धिस्मृतिज्ञानतपोनिवासः पुनर्वसुः प्राणभृतां शरण्यः|  
 
बुद्धिस्मृतिज्ञानतपोनिवासः पुनर्वसुः प्राणभृतां शरण्यः|  
    
उन्मादहेत्वाकृतिभेषजानि कालेऽग्निवेशाय शशंस पृष्टः||३||
 
उन्मादहेत्वाकृतिभेषजानि कालेऽग्निवेशाय शशंस पृष्टः||३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
buddhismr̥tijñānatapōnivāsaḥ punarvasuḥ prāṇabhr̥tāṁ śaraṇyaḥ|  
 
buddhismr̥tijñānatapōnivāsaḥ punarvasuḥ prāṇabhr̥tāṁ śaraṇyaḥ|  
Line 60: Line 72:     
unmAdahetvAkRutibheShajAni kAle~agniveshAya shashaMsa pRuShTaH||3||
 
unmAdahetvAkRutibheShajAni kAle~agniveshAya shashaMsa pRuShTaH||3||
 +
</div></div>
    
Punarvasu, the abode of intellect, [[memory]], knowledge, penance and saviour of living beings, timely described the etiology, symptoms and treatment of ''unmada'' to Agnivesha as queried. [3]
 
Punarvasu, the abode of intellect, [[memory]], knowledge, penance and saviour of living beings, timely described the etiology, symptoms and treatment of ''unmada'' to Agnivesha as queried. [3]
    
==== Causes of ''unmada'' ====
 
==== Causes of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
विरुद्धदुष्टाशुचिभोजनानि प्रधर्षणं देवगुरुद्विजानाम्|  
+
विरुद्धदुष्टाशुचिभोजनानि प्रधर्षणं देवगुरुद्विजानाम्| <br />
उन्मादहेतुर्भयहर्षपूर्वो मनोऽभिघातो विषमाश्च चेष्टाः||४||
+
उन्मादहेतुर्भयहर्षपूर्वो मनोऽभिघातो विषमाश्च चेष्टाः||४||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
viruddhaduṣṭāśucibhōjanāni pradharṣaṇaṁ dēvagurudvijānām|  
+
viruddhaduṣṭāśucibhōjanāni pradharṣaṇaṁ dēvagurudvijānām| <br />
unmādahēturbhayaharṣapūrvō manō'bhighātō viṣamāśca cēṣṭāḥ||4||
+
unmādahēturbhayaharṣapūrvō manō'bhighātō viṣamāśca cēṣṭāḥ||4||<br />
   −
viruddhaduShTAshucibhojanAni pradharShaNaM devagurudvijAnAm|  
+
viruddhaduShTAshucibhojanAni pradharShaNaM devagurudvijAnAm| <br />
unmAdaheturbhayaharShapUrvo mano~abhighAto viShamAshca ceShTAH||4||
+
unmAdaheturbhayaharShapUrvo mano~abhighAto viShamAshca ceShTAH||4||<br />
 +
</div></div>
    
Food with incompatible, contaminated and unclean properties; possession by spirits like gods, teachers and ''brahmanas''; mental trauma due to recurrent exposure to fear or exhilaration and adopting difficult posture are the general causes of ''unmada''.[4]
 
Food with incompatible, contaminated and unclean properties; possession by spirits like gods, teachers and ''brahmanas''; mental trauma due to recurrent exposure to fear or exhilaration and adopting difficult posture are the general causes of ''unmada''.[4]
    
==== Pathogenesis of ''unmada'' ====
 
==== Pathogenesis of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
तैरल्पसत्त्वस्य मलाः प्रदुष्टा बुद्धेर्निवासं हृदयं प्रदूष्य|  
+
तैरल्पसत्त्वस्य मलाः प्रदुष्टा बुद्धेर्निवासं हृदयं प्रदूष्य| <br />
स्रोतांस्यधिष्ठाय मनोवहानि प्रमोहयन्त्याशु नरस्य चेतः||५||
+
स्रोतांस्यधिष्ठाय मनोवहानि प्रमोहयन्त्याशु नरस्य चेतः||५||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
tairalpasattvasya malāḥ praduṣṭā buddhērnivāsaṁ hr̥dayaṁ pradūṣya|  
+
tairalpasattvasya malāḥ praduṣṭā buddhērnivāsaṁ hr̥dayaṁ pradūṣya| <br />
srōtāṁsyadhiṣṭhāya manōvahāni pramōhayantyāśu narasya cētaḥ||5||
+
srōtāṁsyadhiṣṭhāya manōvahāni pramōhayantyāśu narasya cētaḥ||5||<br />
   −
tairalpasattvasya malAH praduShTA buddhernivAsaM hRudayaM pradUShya|  
+
tairalpasattvasya malAH praduShTA buddhernivAsaM hRudayaM pradUShya| <br />
srotAMsyadhiShThAya manovahAni pramohayantyAshu narasya cetaH||5||
+
srotAMsyadhiShThAya manovahAni pramohayantyAshu narasya cetaH||5||<br />
 +
</div></div>
    
By the above causative factors, the ''doshas'' get vitiated in the person possessing low level of ''sattva guna'' (weak minded people) in turn vitiate ''hridaya'' (mind), which is the seat of intellect. There from the channels carrying mental factors (''mano-vaha srotasas''), quickly delude the mind of the person. [5]
 
By the above causative factors, the ''doshas'' get vitiated in the person possessing low level of ''sattva guna'' (weak minded people) in turn vitiate ''hridaya'' (mind), which is the seat of intellect. There from the channels carrying mental factors (''mano-vaha srotasas''), quickly delude the mind of the person. [5]
    
==== Clinical features ====
 
==== Clinical features ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
धीविभ्रमः सत्त्वपरिप्लवश्च पर्याकुला दृष्टिरधीरता च|  
+
धीविभ्रमः सत्त्वपरिप्लवश्च पर्याकुला दृष्टिरधीरता च| <br />
अबद्धवाक्त्वं हृदयं च शून्यं सामान्यमुन्मादगदस्य लिङ्गम्||६||  
+
अबद्धवाक्त्वं हृदयं च शून्यं सामान्यमुन्मादगदस्य लिङ्गम्||६|| <br />
   −
स मूढचेता न सुखं न दुःखं नाचारधर्मौ कुत एव शान्तिम्|  
+
स मूढचेता न सुखं न दुःखं नाचारधर्मौ कुत एव शान्तिम्| <br />
विन्दत्यपास्तस्मृतिबुद्धिसञ्ज्ञो भ्रमत्ययं चेत इतस्ततश्च||७||
+
विन्दत्यपास्तस्मृतिबुद्धिसञ्ज्ञो भ्रमत्ययं चेत इतस्ततश्च||७||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
dhīvibhramaḥ sattvapariplavaśca paryākulā dr̥ṣṭiradhīratā ca|  
+
dhīvibhramaḥ sattvapariplavaśca paryākulā dr̥ṣṭiradhīratā ca| <br />
abaddhavāktvaṁ hr̥dayaṁ ca śūnyaṁ sāmānyamunmādagadasya liṅgam||6||  
+
abaddhavāktvaṁ hr̥dayaṁ ca śūnyaṁ sāmānyamunmādagadasya liṅgam||6|| <br />
   −
sa mūḍhacētā na sukhaṁ na duḥkhaṁ nācāradharmau kuta ēva śāntim|  
+
sa mūḍhacētā na sukhaṁ na duḥkhaṁ nācāradharmau kuta ēva śāntim| <br />
vindatyapāstasmr̥tibuddhisañjñō bhramatyayaṁ cēta itastataśca||7||
+
vindatyapāstasmr̥tibuddhisañjñō bhramatyayaṁ cēta itastataśca||7||<br />
   −
dhIvibhramaH sattvapariplavashca paryAkulA dRuShTiradhIratA ca|  
+
dhIvibhramaH sattvapariplavashca paryAkulA dRuShTiradhIratA ca| <br />
abaddhavAktvaM hRudayaM ca shUnyaM sAmAnyamunmAdagadasya li~ggam||6||  
+
abaddhavAktvaM hRudayaM ca shUnyaM sAmAnyamunmAdagadasya li~ggam||6|| <br />
   −
sa mUDhacetA na sukhaM na duHkhaM nAcAradharmau kuta eva shAntim|  
+
sa mUDhacetA na sukhaM na duHkhaM nAcAradharmau kuta eva shAntim| <br />
vindatyapAstasmRutibuddhisa~jj~jo bhramatyayaM ceta itastatashca||7||
+
vindatyapAstasmRutibuddhisa~jj~jo bhramatyayaM ceta itastatashca||7||<br />
 +
</div></div>
    
Perverted intellect, psychic agitation, restlessness in eyes, impatience, incoherent speech and feeling of emptiness in ''hridaya'' (mind), these are the general features of ''unmada''.  
 
Perverted intellect, psychic agitation, restlessness in eyes, impatience, incoherent speech and feeling of emptiness in ''hridaya'' (mind), these are the general features of ''unmada''.  
Line 114: Line 136:     
==== Types of ''unmada'' ====
 
==== Types of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
समुद्भ्रमं बुद्धिमनःस्मृतीनामुन्मादमागन्तुनिजोत्थमाहुः|
+
समुद्भ्रमं बुद्धिमनःस्मृतीनामुन्मादमागन्तुनिजोत्थमाहुः|<br />
तस्योद्भवं पञ्चविधं पृथक् तु वक्ष्यामि लिङ्गानि चिकित्सितं च||८||  
+
तस्योद्भवं पञ्चविधं पृथक् तु वक्ष्यामि लिङ्गानि चिकित्सितं च||८|| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
samudbhramaṁ buddhimanaḥsmr̥tīnāmunmādamāgantunijōtthamāhuḥ|
+
samudbhramaṁ buddhimanaḥsmr̥tīnāmunmādamāgantunijōtthamāhuḥ|<br />
tasyōdbhavaṁ pañcavidhaṁ pr̥thak tu vakṣyāmi liṅgāni cikitsitaṁ ca||8||
+
tasyōdbhavaṁ pañcavidhaṁ pr̥thak tu vakṣyāmi liṅgāni cikitsitaṁ ca||8||<br />
   −
samudbhramaM buddhimanaHsmRutInAmunmAdamAgantunijotthamAhuH|
+
samudbhramaM buddhimanaHsmRutInAmunmAdamAgantunijotthamAhuH|<br />
tasyodbhavaM pa~jcavidhaM pRuthak tu vakShyAmi li~ggAni cikitsitaM ca||8||  
+
tasyodbhavaM pa~jcavidhaM pRuthak tu vakShyAmi li~ggAni cikitsitaM ca||8|| <br />
 +
</div></div>
    
''Unmada'' refers to excessive affliction of intellect, mind and memory. This is of two types – ''nija'' (endogenous) and ''agantuja'' (exogenous). According to origin, it is of five types.(I) will describe their symptoms and treatment separately.[8]
 
''Unmada'' refers to excessive affliction of intellect, mind and memory. This is of two types – ''nija'' (endogenous) and ''agantuja'' (exogenous). According to origin, it is of five types.(I) will describe their symptoms and treatment separately.[8]
    
==== ''Vata'' dominant ''unmada'' ====
 
==== ''Vata'' dominant ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
रूक्षाल्पशीतान्नविरेकधातुक्षयोपवासैरनिलोऽतिवृद्धः|  
+
रूक्षाल्पशीतान्नविरेकधातुक्षयोपवासैरनिलोऽतिवृद्धः| <br />
चिन्तादिजुष्टं  हृदयं प्रदूष्य बुद्धिं स्मृतिं चाप्युपहन्ति शीघ्रम्||९||  
+
चिन्तादिजुष्टं  हृदयं प्रदूष्य बुद्धिं स्मृतिं चाप्युपहन्ति शीघ्रम्||९|| <br />
   −
अस्थानहासस्मितनृत्यगीतवागङ्गविक्षेपणरोदनानि|  
+
अस्थानहासस्मितनृत्यगीतवागङ्गविक्षेपणरोदनानि| <br />
पारुष्यकार्श्यारुणवर्णताश्च जीर्णे बलं चानिलजस्य रूपम्||१०||
+
पारुष्यकार्श्यारुणवर्णताश्च जीर्णे बलं चानिलजस्य रूपम्||१०||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
 
   
 
   
rūkṣālpaśītānnavirēkadhātukṣayōpavāsairanilō'tivr̥ddhaḥ|  
+
rūkṣālpaśītānnavirēkadhātukṣayōpavāsairanilō'tivr̥ddhaḥ| <br />
cintādijuṣṭaṁ  hr̥dayaṁ pradūṣya buddhiṁ smr̥tiṁ cāpyupahanti śīghram||9||  
+
cintādijuṣṭaṁ  hr̥dayaṁ pradūṣya buddhiṁ smr̥tiṁ cāpyupahanti śīghram||9|| <br />
   −
asthānahāsasmitanr̥tyagītavāgaṅgavikṣēpaṇarōdanāni|  
+
asthānahāsasmitanr̥tyagītavāgaṅgavikṣēpaṇarōdanāni| <br />
pāruṣyakārśyāruṇavarṇatāśca jīrṇē balaṁ cānilajasya rūpam||10||
+
pāruṣyakārśyāruṇavarṇatāśca jīrṇē balaṁ cānilajasya rūpam||10||<br />
   −
rUkShAlpashItAnnavirekadhAtukShayopavAsairanilo~ativRuddhaH|  
+
rUkShAlpashItAnnavirekadhAtukShayopavAsairanilo~ativRuddhaH| <br />
cintAdijuShTaM [1] hRudayaM pradUShya buddhiM smRutiM cApyupahanti shIghram||9||  
+
cintAdijuShTaM [1] hRudayaM pradUShya buddhiM smRutiM cApyupahanti shIghram||9|| <br />
   −
asthAnahAsasmitanRutyagItavAga~ggavikShepaNarodanAni|  
+
asthAnahAsasmitanRutyagItavAga~ggavikShepaNarodanAni| <br />
pAruShyakArshyAruNavarNatAshca jIrNe balaM cAnilajasya rUpam||10||
+
pAruShyakArshyAruNavarNatAshca jIrNe balaM cAnilajasya rUpam||10||<br />
 +
</div></div>
    
''Vayu'' gets aggravated by the intake of rough, deficient in quantity and cold in property food, excessive evacuation of ''doshas,'' depletion of body tissues and fasting. This aggravated ''vayu'' affects the ''hridaya'' (site of mind), which is already afflicted with anxiety etc. and thus quickly deranges intellect and memory.
 
''Vayu'' gets aggravated by the intake of rough, deficient in quantity and cold in property food, excessive evacuation of ''doshas,'' depletion of body tissues and fasting. This aggravated ''vayu'' affects the ''hridaya'' (site of mind), which is already afflicted with anxiety etc. and thus quickly deranges intellect and memory.
Line 151: Line 179:  
    
 
    
 
==== ''Pitta'' dominant ''unmada'' ====
 
==== ''Pitta'' dominant ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
अजीर्णकट्वम्लविदाह्यशीतैर्भोज्यैश्चितं पित्तमुदीर्णवेगम्|  
+
अजीर्णकट्वम्लविदाह्यशीतैर्भोज्यैश्चितं पित्तमुदीर्णवेगम्| <br />
उन्मादमत्युग्रमनात्मकस्य हृदि श्रितं पूर्ववदाशु कुर्यात्||११||  
+
उन्मादमत्युग्रमनात्मकस्य हृदि श्रितं पूर्ववदाशु कुर्यात्||११|| <br />
   −
अमर्षसंरम्भविनग्नभावाः सन्तर्जनातिद्रवणौष्ण्यरोषाः  |  
+
अमर्षसंरम्भविनग्नभावाः सन्तर्जनातिद्रवणौष्ण्यरोषाः  | <br />
प्रच्छायशीतान्नजलाभिलाषाः पीता च भाः पित्तकृतस्य लिङ्गम्||१२||
+
प्रच्छायशीतान्नजलाभिलाषाः पीता च भाः पित्तकृतस्य लिङ्गम्||१२||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
ajīrṇakaṭvamlavidāhyaśītairbhōjyaiścitaṁ pittamudīrṇavēgam|  
+
ajīrṇakaṭvamlavidāhyaśītairbhōjyaiścitaṁ pittamudīrṇavēgam| <br />
unmādamatyugramanātmakasya hr̥di śritaṁ pūrvavadāśu kuryāt||11||  
+
unmādamatyugramanātmakasya hr̥di śritaṁ pūrvavadāśu kuryāt||11|| <br />
   −
amarṣasaṁrambhavinagnabhāvāḥ santarjanātidravaṇauṣṇyarōṣāḥ  |  
+
amarṣasaṁrambhavinagnabhāvāḥ santarjanātidravaṇauṣṇyarōṣāḥ  | <br />
pracchāyaśītānnajalābhilāṣāḥ pītā ca bhāḥ pittakr̥tasya liṅgam||12||
+
pracchāyaśītānnajalābhilāṣāḥ pītā ca bhāḥ pittakr̥tasya liṅgam||12||<br />
   −
ajIrNakaTvamlavidAhyashItairbhojyaishcitaM pittamudIrNavegam|  
+
ajIrNakaTvamlavidAhyashItairbhojyaishcitaM pittamudIrNavegam| <br />
unmAdamatyugramanAtmakasya hRudi shritaM pUrvavadAshu kuryAt||11||  
+
unmAdamatyugramanAtmakasya hRudi shritaM pUrvavadAshu kuryAt||11|| <br />
   −
amarShasaMrambhavinagnabhAvAH santarjanAtidravaNauShNyaroShAH  |  
+
amarShasaMrambhavinagnabhAvAH santarjanAtidravaNauShNyaroShAH  | <br />
pracchAyashItAnnajalAbhilAShAH pItA ca bhAH pittakRutasya li~ggam||12||
+
pracchAyashItAnnajalAbhilAShAH pItA ca bhAH pittakRutasya li~ggam||12||<br />
 +
</div></div>
    
The already accumulated ''pitta'' gets aggravated due to indigestion, by the intake of pungent, sour food, those articles causing burning sensation, and hot in potency. It takes shelter in the ''hridaya'' (site of mind) in the person without self restraint and thus suddenly gives rise to severe episode of ''unmada'' as per the above mentioned pathogenesis.
 
The already accumulated ''pitta'' gets aggravated due to indigestion, by the intake of pungent, sour food, those articles causing burning sensation, and hot in potency. It takes shelter in the ''hridaya'' (site of mind) in the person without self restraint and thus suddenly gives rise to severe episode of ''unmada'' as per the above mentioned pathogenesis.
Line 175: Line 206:     
==== ''Kapha'' dominant ''unmada'' ====
 
==== ''Kapha'' dominant ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
सम्पूरणैर्मन्दविचेष्टितस्य सोष्मा कफो मर्मणि सम्प्रवृद्धः|  
+
सम्पूरणैर्मन्दविचेष्टितस्य सोष्मा कफो मर्मणि सम्प्रवृद्धः| <br />
बुद्धिं स्मृतिं चाप्युपहत्य चित्तं प्रमोहयन् सञ्जनयेद्विकारम्||१३||  
+
बुद्धिं स्मृतिं चाप्युपहत्य चित्तं प्रमोहयन् सञ्जनयेद्विकारम्||१३|| <br />
   −
वाक्चेष्टितं मन्दमरोचकश्च नारीविविक्तप्रियताऽतिनिद्रा|  
+
वाक्चेष्टितं मन्दमरोचकश्च नारीविविक्तप्रियताऽतिनिद्रा| <br />
छर्दिश्च लाला च बलं च भुङ्क्ते नखादिशौक्ल्यं च कफात्मकस्य||१४||
+
छर्दिश्च लाला च बलं च भुङ्क्ते नखादिशौक्ल्यं च कफात्मकस्य||१४||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
sampūraṇairmandavicēṣṭitasya sōṣmā kaphō marmaṇi sampravr̥ddhaḥ|  
+
sampūraṇairmandavicēṣṭitasya sōṣmā kaphō marmaṇi sampravr̥ddhaḥ| <br />
buddhiṁ smr̥tiṁ cāpyupahatya cittaṁ pramōhayan sañjanayēdvikāram||13||  
+
buddhiṁ smr̥tiṁ cāpyupahatya cittaṁ pramōhayan sañjanayēdvikāram||13|| <br />
   −
vākcēṣṭitaṁ mandamarōcakaśca nārīviviktapriyatā'tinidrā|  
+
vākcēṣṭitaṁ mandamarōcakaśca nārīviviktapriyatā'tinidrā| <br />
chardiśca lālā ca balaṁ ca bhuṅktē nakhādiśauklyaṁ ca kaphātmakasya||14||
+
chardiśca lālā ca balaṁ ca bhuṅktē nakhādiśauklyaṁ ca kaphātmakasya||14||<br />
   −
sampUraNairmandaviceShTitasya soShmA kapho marmaNi sampravRuddhaH|  
+
sampUraNairmandaviceShTitasya soShmA kapho marmaNi sampravRuddhaH| <br />
buddhiM smRutiM cApyupahatya cittaM pramohayan sa~jjanayedvikAram||13||  
+
buddhiM smRutiM cApyupahatya cittaM pramohayan sa~jjanayedvikAram||13|| <br />
   −
vAkceShTitaM mandamarocakashca nArIviviktapriyatA~atinidrA|  
+
vAkceShTitaM mandamarocakashca nArIviviktapriyatA~atinidrA| <br />
chardishca lAlA ca balaM ca bhu~gkte nakhAdishauklyaM ca kaphAtmakasya||14||
+
chardishca lAlA ca balaM ca bhu~gkte nakhAdishauklyaM ca kaphAtmakasya||14||<br />
 +
</div></div>
    
In the persons taking excessive food and doing slow activities (having sedentary habits), ''kapha'' along with heat (''pitta'') increases in their vital organ (''hridaya''), impairing intellect and memory and thereby deranging their mind produces insanity.
 
In the persons taking excessive food and doing slow activities (having sedentary habits), ''kapha'' along with heat (''pitta'') increases in their vital organ (''hridaya''), impairing intellect and memory and thereby deranging their mind produces insanity.
Line 198: Line 232:     
==== ''Sannipata unmada'' (due to vitiation of all ''doshas'') ====
 
==== ''Sannipata unmada'' (due to vitiation of all ''doshas'') ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
यः सन्निपातप्रभवोऽतिघोरः सर्वैः समस्तैः स च हेतुभिः स्यात्|  
+
यः सन्निपातप्रभवोऽतिघोरः सर्वैः समस्तैः स च हेतुभिः स्यात्| <br />
सर्वाणि रूपाणि बिभर्ति तादृग्विरुद्घभैषज्यविधिर्विवर्ज्यः||१५||
+
सर्वाणि रूपाणि बिभर्ति तादृग्विरुद्घभैषज्यविधिर्विवर्ज्यः||१५||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
yaḥ sannipātaprabhavō'tighōraḥ sarvaiḥ samastaiḥ sa ca hētubhiḥ syāt|  
+
yaḥ sannipātaprabhavō'tighōraḥ sarvaiḥ samastaiḥ sa ca hētubhiḥ syāt| <br />
sarvāṇi rūpāṇi bibharti tādr̥gvirudghabhaiṣajyavidhirvivarjyaḥ||15||
+
sarvāṇi rūpāṇi bibharti tādr̥gvirudghabhaiṣajyavidhirvivarjyaḥ||15||<br />
   −
yaH sannipAtaprabhavo~atighoraH sarvaiH samastaiH sa ca hetubhiH syAt|  
+
yaH sannipAtaprabhavo~atighoraH sarvaiH samastaiH sa ca hetubhiH syAt| <br />
sarvANi rUpANi bibharti tAdRugvirudghabhaiShajyavidhirvivarjyaH||15||
+
sarvANi rUpANi bibharti tAdRugvirudghabhaiShajyavidhirvivarjyaH||15||<br />
 +
</div></div>
    
The severe type of ''unmada'' arising from ''sannipata'' (aggravation of all three ''doshas'') is caused by all the above etiological factors. It presents with all the above characters in mixed form and because of antagonistic therapeutic principles, it is difficult to treat and therefore should be rejected. [15]
 
The severe type of ''unmada'' arising from ''sannipata'' (aggravation of all three ''doshas'') is caused by all the above etiological factors. It presents with all the above characters in mixed form and because of antagonistic therapeutic principles, it is difficult to treat and therefore should be rejected. [15]
    
==== ''Agantu unmada'' (exogenous type) ====
 
==== ''Agantu unmada'' (exogenous type) ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
देवर्षिगन्धर्वपिशाचयक्षरक्षःपितॄणामभिधर्षणानि|  
+
देवर्षिगन्धर्वपिशाचयक्षरक्षःपितॄणामभिधर्षणानि| <br />
आगन्तुहेतुर्नियमव्रतादि मिथ्याकृतं कर्म च पूर्वदेहे||१६||
+
आगन्तुहेतुर्नियमव्रतादि मिथ्याकृतं कर्म च पूर्वदेहे||१६||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
dēvarṣigandharvapiśācayakṣarakṣaḥpitr̥̄ṇāmabhidharṣaṇāni|  
+
dēvarṣigandharvapiśācayakṣarakṣaḥpitr̥̄ṇāmabhidharṣaṇāni| <br />
āgantuhēturniyamavratādi mithyākr̥taṁ karma ca pūrvadēhē||16||
+
āgantuhēturniyamavratādi mithyākr̥taṁ karma ca pūrvadēhē||16||<br />
   −
devarShigandharvapishAcayakSharakShaHpitRUNAmabhidharShaNAni|  
+
devarShigandharvapishAcayakSharakShaHpitRUNAmabhidharShaNAni| <br />
AgantuheturniyamavratAdi mithyAkRutaM karma ca pUrvadehe||16||
+
AgantuheturniyamavratAdi mithyAkRutaM karma ca pUrvadehe||16||<br />
 +
</div></div>
    
Possession by the gods, sages, ''gandharvas'' (celestial choristers), ''pishachas'' (devils), ''yakshas'' (living supernatural being/spiritual apparition), ''rakshasas'' (demons) and ''pitru''(forefathers/ancestors spirits); unmethodical performance of spiritual rituals and vows etc. and the deeds of past life are the causes of the exogenous type of ''unmada''. [16]
 
Possession by the gods, sages, ''gandharvas'' (celestial choristers), ''pishachas'' (devils), ''yakshas'' (living supernatural being/spiritual apparition), ''rakshasas'' (demons) and ''pitru''(forefathers/ancestors spirits); unmethodical performance of spiritual rituals and vows etc. and the deeds of past life are the causes of the exogenous type of ''unmada''. [16]
    
==== Signs of ''bhutonmada'' (affliction of evil spirits) ====
 
==== Signs of ''bhutonmada'' (affliction of evil spirits) ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
अमर्त्यवाग्विक्रमवीर्यचेष्टो ज्ञानादिविज्ञानबलादिभिर्यः|  
+
अमर्त्यवाग्विक्रमवीर्यचेष्टो ज्ञानादिविज्ञानबलादिभिर्यः| <br />
उन्मादकालोऽनियतश्च यस्य भूतोत्थमुन्मादमुदाहरेत्तम्||१७||
+
उन्मादकालोऽनियतश्च यस्य भूतोत्थमुन्मादमुदाहरेत्तम्||१७||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
amartyavāgvikramavīryacēṣṭō jñānādivijñānabalādibhiryaḥ|  
+
amartyavāgvikramavīryacēṣṭō jñānādivijñānabalādibhiryaḥ| <br />
unmādakālō'niyataśca yasya bhūtōtthamunmādamudāharēttam||17||
+
unmādakālō'niyataśca yasya bhūtōtthamunmādamudāharēttam||17||<br />
   −
amartyavAgvikramavIryaceShTo j~jAnAdivij~jAnabalAdibhiryaH|  
+
amartyavAgvikramavIryaceShTo j~jAnAdivij~jAnabalAdibhiryaH| <br />
unmAdakAlo~aniyatashca yasya bhUtotthamunmAdamudAharettam||17||
+
unmAdakAlo~aniyatashca yasya bhUtotthamunmAdamudAharettam||17||<br />
 +
</div></div>
 
 
 
 
 
Persons presenting with superhuman speech, valor, power and activities along with superhuman knowledge, understanding, strength etc. and having irregular time of aggravation of the disease, are the clinical features of ''unmada'' caused by exogenous causes (evil spirits). [17]
 
Persons presenting with superhuman speech, valor, power and activities along with superhuman knowledge, understanding, strength etc. and having irregular time of aggravation of the disease, are the clinical features of ''unmada'' caused by exogenous causes (evil spirits). [17]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 
 
अदूषयन्तः पुरुषस्य देहं देवादयः स्वैस्तु गुणप्रभावैः|  
+
अदूषयन्तः पुरुषस्य देहं देवादयः स्वैस्तु गुणप्रभावैः| <br />
विशन्त्यदृश्यास्तरसा यथैव च्छायातपौ दर्पणसूर्यकान्तौ||१८||
+
विशन्त्यदृश्यास्तरसा यथैव च्छायातपौ दर्पणसूर्यकान्तौ||१८||<br />
   −
आघातकालो हि स पूर्वरूपः प्रोक्तो निदानेऽथ सुरादिभिश्च|  
+
आघातकालो हि स पूर्वरूपः प्रोक्तो निदानेऽथ सुरादिभिश्च| <br />
उन्मादरूपाणि पृथङ्निबोध कालं च गम्यान् पुरुषांश्च तेषाम्||१९||
+
उन्मादरूपाणि पृथङ्निबोध कालं च गम्यान् पुरुषांश्च तेषाम्||१९||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
adūṣayantaḥ puruṣasya dēhaṁ dēvādayaḥ svaistu guṇaprabhāvaiḥ|  
+
adūṣayantaḥ puruṣasya dēhaṁ dēvādayaḥ svaistu guṇaprabhāvaiḥ| <br />
viśantyadr̥śyāstarasā yathaiva cchāyātapau darpaṇasūryakāntau||18||
+
viśantyadr̥śyāstarasā yathaiva cchāyātapau darpaṇasūryakāntau||18||<br />
   −
āghātakālō hi sa pūrvarūpaḥ prōktō nidānē'tha surādibhiśca|  
+
āghātakālō hi sa pūrvarūpaḥ prōktō nidānē'tha surādibhiśca| <br />
unmādarūpāṇi pr̥thaṅnibōdha kālaṁ ca gamyān puruṣāṁśca tēṣām||19||
+
unmādarūpāṇi pr̥thaṅnibōdha kālaṁ ca gamyān puruṣāṁśca tēṣām||19||<br />
   −
adUShayantaH puruShasya dehaM devAdayaH svaistu guNaprabhAvaiH|  
+
adUShayantaH puruShasya dehaM devAdayaH svaistu guNaprabhAvaiH| <br />
vishantyadRushyAstarasA yathaiva cchAyAtapau darpaNasUryakAntau||18||
+
vishantyadRushyAstarasA yathaiva cchAyAtapau darpaNasUryakAntau||18||<br />
   −
AghAtakAlo hi sa pUrvarUpaH prokto nidAne~atha surAdibhishca|  
+
AghAtakAlo hi sa pUrvarUpaH prokto nidAne~atha surAdibhishca| <br />
unmAdarUpANi pRutha~gnibodha kAlaM ca gamyAn puruShAMshca teShAm||19||
+
unmAdarUpANi pRutha~gnibodha kAlaM ca gamyAn puruShAMshca teShAm||19||<br />
 +
</div></div>
    
Celestial beings invisibly and swiftly enter into the body of a person by their own supernatural effect without affecting the body of the individual. This simulates with as image enter the mirror and sunlight enters the sun-stone. [18]
 
Celestial beings invisibly and swiftly enter into the body of a person by their own supernatural effect without affecting the body of the individual. This simulates with as image enter the mirror and sunlight enters the sun-stone. [18]
Line 261: Line 307:     
===== Affliction by God =====
 
===== Affliction by God =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तद्यथा-  
 
तद्यथा-  
    
सौम्यदृष्टिं गम्भीरमधृष्यमकोपनमस्वप्नभोजनाभिलाषिणमल्पस्वेदमूत्रपुरीषवातं  शुभगन्धंफुल्लपद्मवदनमिति देवोन्मत्तं विद्यात्;
 
सौम्यदृष्टिं गम्भीरमधृष्यमकोपनमस्वप्नभोजनाभिलाषिणमल्पस्वेदमूत्रपुरीषवातं  शुभगन्धंफुल्लपद्मवदनमिति देवोन्मत्तं विद्यात्;
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tadyathā-  
 
tadyathā-  
Line 273: Line 321:     
saumyadRuShTiMgambhIramadhRuShyamakopanamasvapnabhojanAbhilAShiNamalpasvedamUtrapurIShavAtaM shubhagandhaM phullapadmavadanamiti devonmattaM vidyAt;
 
saumyadRuShTiMgambhIramadhRuShyamakopanamasvapnabhojanAbhilAShiNamalpasvedamUtrapurIShavAtaM shubhagandhaM phullapadmavadanamiti devonmattaM vidyAt;
 +
</div></div>
    
Gentle look, serious, unassailable, unwrathful, having no desire for sleep and food, with decreased sweat, urine, stool and flatus, auspicious smell and face like blossomed lotus flower- are the characters of unmada caused due to affliction by gods.
 
Gentle look, serious, unassailable, unwrathful, having no desire for sleep and food, with decreased sweat, urine, stool and flatus, auspicious smell and face like blossomed lotus flower- are the characters of unmada caused due to affliction by gods.
    
===== Affliction by ''unmada'' due to affliction of guru etc. =====
 
===== Affliction by ''unmada'' due to affliction of guru etc. =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
गुरुवृद्धसिद्धर्षीणामभिशापाभिचाराभिध्यानानुरूपचेष्टाहारव्याहारं तैरुन्मत्तंविद्यात्;
 
गुरुवृद्धसिद्धर्षीणामभिशापाभिचाराभिध्यानानुरूपचेष्टाहारव्याहारं तैरुन्मत्तंविद्यात्;
 +
<div class="mw-collapsible-content">
 
   
 
   
 
guruvr̥ddhasiddharṣīṇāmabhiśāpābhicārābhidhyānānurūpacēṣṭāhāravyāhāraṁ tairunmattaṁ vidyāt;  
 
guruvr̥ddhasiddharṣīṇāmabhiśāpābhicārābhidhyānānurūpacēṣṭāhāravyāhāraṁ tairunmattaṁ vidyāt;  
    
guruvRuddhasiddharShINAmabhishApAbhicArAbhidhyAnAnurUpaceShTAhAravyAhAraM tairunmattaMvidyAt;  
 
guruvRuddhasiddharShINAmabhishApAbhicArAbhidhyAnAnurUpaceShTAhAravyAhAraM tairunmattaMvidyAt;  
 +
</div></div>
    
One having movements, diet and speech corresponding to type of ''abhishapa'' (curse), ''abhichara'' (magical spell) or ''abhidhyana'' (desire to transform by willpower), meditation of teacher, elders, accomplished person (''siddhas'') and sages should be known as ''unmada'' caused due to affliction by them (''rishis'' etc.) respectively.
 
One having movements, diet and speech corresponding to type of ''abhishapa'' (curse), ''abhichara'' (magical spell) or ''abhidhyana'' (desire to transform by willpower), meditation of teacher, elders, accomplished person (''siddhas'') and sages should be known as ''unmada'' caused due to affliction by them (''rishis'' etc.) respectively.
    
===== ''Unmada'' due to affliction of ancestors or forefathers =====
 
===== ''Unmada'' due to affliction of ancestors or forefathers =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अप्रसन्नदृष्टिमपश्यन्तं निद्रालुं प्रतिहतवाचमनन्नाभिलाषमरोचकाविपाकपरीतं च पितृभिरुन्मत्तं विद्यात्;  
 
अप्रसन्नदृष्टिमपश्यन्तं निद्रालुं प्रतिहतवाचमनन्नाभिलाषमरोचकाविपाकपरीतं च पितृभिरुन्मत्तं विद्यात्;  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
aprasannadr̥ṣṭimapaśyantaṁ nidrāluṁ pratihatavācamanannābhilāṣamarōcakāvipākaparītaṁ capitr̥bhirunmattaṁ vidyāt;
 
aprasannadr̥ṣṭimapaśyantaṁ nidrāluṁ pratihatavācamanannābhilāṣamarōcakāvipākaparītaṁ capitr̥bhirunmattaṁ vidyāt;
 
   
 
   
 
aprasannadRuShTimapashyantaM nidrAluMpratihatavAcamanannAbhilAShamarocakAvipAkaparItaM ca pitRubhirunmattaM vidyAt;  
 
aprasannadRuShTimapashyantaM nidrAluMpratihatavAcamanannAbhilAShamarocakAvipAkaparItaM ca pitRubhirunmattaM vidyAt;  
 +
</div></div>
    
Unhappy look, inability to see, drowsiness, interrupted speech, lack of desire for food, anorexia and indigestion are the characteristics of the person suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''pitris''(manes).
 
Unhappy look, inability to see, drowsiness, interrupted speech, lack of desire for food, anorexia and indigestion are the characteristics of the person suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''pitris''(manes).
    
===== ''Unmada'' due to affliction of ''gandharva'' (celestial musicians) =====
 
===== ''Unmada'' due to affliction of ''gandharva'' (celestial musicians) =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
(चण्डं साहसिकं तीक्ष्णं गम्भीरमधृष्यं)  
 
(चण्डं साहसिकं तीक्ष्णं गम्भीरमधृष्यं)  
    
मुखवाद्यनृत्यगीतान्नपानस्नानमाल्यधूपगन्धरतिं रक्तवस्त्रबलिकर्महास्यकथानुयोगप्रियंशुभगन्धं च गन्धर्वोन्मत्तं विद्यात्;  
 
मुखवाद्यनृत्यगीतान्नपानस्नानमाल्यधूपगन्धरतिं रक्तवस्त्रबलिकर्महास्यकथानुयोगप्रियंशुभगन्धं च गन्धर्वोन्मत्तं विद्यात्;  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
(caṇḍaṁ sāhasikaṁ tīkṣṇaṁ gambhīramadhr̥ṣyaṁ)
 
(caṇḍaṁ sāhasikaṁ tīkṣṇaṁ gambhīramadhr̥ṣyaṁ)
Line 309: Line 366:     
mukhavAdyanRutyagItAnnapAnasnAnamAlyadhUpagandharatiMraktavastrabalikarmahAsyakathAnuyogapriyaM shubhagandhaM ca gandharvonmattaM vidyAt;  
 
mukhavAdyanRutyagItAnnapAnasnAnamAlyadhUpagandharatiMraktavastrabalikarmahAsyakathAnuyogapriyaM shubhagandhaM ca gandharvonmattaM vidyAt;  
 +
</div></div>
    
Violent acts, over courageousness, sharpness, seriousness, invincibility, liking for vocal music, instrumental music played by mouth, dancing, singing, good food and drinks, garlands, incense, perfume, red apparels, ''bali'' (offerings of sacrifices), laughing, humorous talks and pleasant aroma from the body are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''gandharvas'' (celestial musicians).
 
Violent acts, over courageousness, sharpness, seriousness, invincibility, liking for vocal music, instrumental music played by mouth, dancing, singing, good food and drinks, garlands, incense, perfume, red apparels, ''bali'' (offerings of sacrifices), laughing, humorous talks and pleasant aroma from the body are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''gandharvas'' (celestial musicians).
    
===== ''Unmada'' due to affliction of ''yaksha'' =====
 
===== ''Unmada'' due to affliction of ''yaksha'' =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
असकृत्स्वप्नरोदनहास्यं नृत्यगीतवाद्यपाठकथान्नपानस्नानमाल्यधूपगन्धरतिंरक्तविप्लुताक्षं द्विजातिवैद्यपरिवादिनं रहस्यभाषिणं च यक्षोन्मत्तं विद्यात्;
 
असकृत्स्वप्नरोदनहास्यं नृत्यगीतवाद्यपाठकथान्नपानस्नानमाल्यधूपगन्धरतिंरक्तविप्लुताक्षं द्विजातिवैद्यपरिवादिनं रहस्यभाषिणं च यक्षोन्मत्तं विद्यात्;
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
asakr̥tsvapnarōdanahāsyaṁ nr̥tyagītavādyapāṭhakathānnapānasnānamālyadhūpagandharatiṁraktaviplutākṣaṁ dvijātivaidyaparivādinaṁ rahasyabhāṣiṇaṁ ca yakṣōnmattaṁ vidyāt;  
 
asakr̥tsvapnarōdanahāsyaṁ nr̥tyagītavādyapāṭhakathānnapānasnānamālyadhūpagandharatiṁraktaviplutākṣaṁ dvijātivaidyaparivādinaṁ rahasyabhāṣiṇaṁ ca yakṣōnmattaṁ vidyāt;  
    
asakRutsvapnarodanahAsyaM nRutyagItavAdyapAThakathAnnapAnasnAnamAlyadhUpagandharatiMraktaviplutAkShaM dvijAtivaidyaparivAdinaM rahasyabhAShiNaM ca yakShonmattaM vidyAt;
 
asakRutsvapnarodanahAsyaM nRutyagItavAdyapAThakathAnnapAnasnAnamAlyadhUpagandharatiMraktaviplutAkShaM dvijAtivaidyaparivAdinaM rahasyabhAShiNaM ca yakShonmattaM vidyAt;
 +
</div></div>
    
Frequent sleep, cry and laugh, liking for dancing, singing, playing instruments, reciting sacred scriptures, liking for stories, good food and drinks, garlands, incense, perfume, red & tearful eyes ,despising ''dvijas'' (persons of families of ''brahmana, kshatriya'' and ''vaishyas''.) and physicians, disclosing the secrets are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''yakshas'' (demigods, semi-divine celestial beings, attendants of ''Kubera'', the celestial physician).
 
Frequent sleep, cry and laugh, liking for dancing, singing, playing instruments, reciting sacred scriptures, liking for stories, good food and drinks, garlands, incense, perfume, red & tearful eyes ,despising ''dvijas'' (persons of families of ''brahmana, kshatriya'' and ''vaishyas''.) and physicians, disclosing the secrets are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''yakshas'' (demigods, semi-divine celestial beings, attendants of ''Kubera'', the celestial physician).
    
===== ''Unmada'' due to affliction of ''rakshasa'' (demons) =====
 
===== ''Unmada'' due to affliction of ''rakshasa'' (demons) =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
नष्टनिद्रमन्नपानद्वेषिणमनाहारमप्यतिबलिनं शस्त्रशोणितमांसरक्तमाल्याभिलाषिणं सन्तर्जकं च राक्षसोन्मत्तं विद्यात्;  
 
नष्टनिद्रमन्नपानद्वेषिणमनाहारमप्यतिबलिनं शस्त्रशोणितमांसरक्तमाल्याभिलाषिणं सन्तर्जकं च राक्षसोन्मत्तं विद्यात्;  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
naṣṭanidramannapānadvēṣiṇamanāhāramapyatibalinaṁ śastraśōṇitamāṁsaraktamālyābhilāṣiṇaṁsantarjakaṁ ca rākṣasōnmattaṁ vidyāt;  
 
naṣṭanidramannapānadvēṣiṇamanāhāramapyatibalinaṁ śastraśōṇitamāṁsaraktamālyābhilāṣiṇaṁsantarjakaṁ ca rākṣasōnmattaṁ vidyāt;  
    
naShTanidramannapAnadveShiNamanAhAramapyatibalinaMshastrashoNitamAMsaraktamAlyAbhilAShiNaM santarjakaM ca rAkShasonmattaM vidyAt;
 
naShTanidramannapAnadveShiNamanAhAramapyatibalinaMshastrashoNitamAMsaraktamAlyAbhilAShiNaM santarjakaM ca rAkShasonmattaM vidyAt;
 +
</div></div>
    
Sleeplessness, hatred for food and drinks, and excessive strength in spite of aversion for food, liking for weapons, blood, meat and red garlands and ferociousness are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''rakshasas'' (demons).
 
Sleeplessness, hatred for food and drinks, and excessive strength in spite of aversion for food, liking for weapons, blood, meat and red garlands and ferociousness are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''rakshasas'' (demons).
    
===== ''Unmada'' due to affliction of ''brahma-rakshasa'' (a class of evil demons) =====
 
===== ''Unmada'' due to affliction of ''brahma-rakshasa'' (a class of evil demons) =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 
   
 
   
 
प्रहासनृत्यप्रधानं देवविप्रवैद्यद्वेषावज्ञाभिः स्तुतिवेदमन्त्रशास्त्रोदाहरणैः काष्ठादिभिरात्मपीडनेन च ब्रह्मराक्षसोन्मत्तंविद्यात्;  
 
प्रहासनृत्यप्रधानं देवविप्रवैद्यद्वेषावज्ञाभिः स्तुतिवेदमन्त्रशास्त्रोदाहरणैः काष्ठादिभिरात्मपीडनेन च ब्रह्मराक्षसोन्मत्तंविद्यात्;  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
prahāsanr̥tyapradhānaṁ dēvavipravaidyadvēṣāvajñābhiḥstutivēdamantraśāstrōdāharaṇaiḥ kāṣṭhādibhirātmapīḍanēna ca brahmarākṣasōnmattaṁ vidyāt;  
 
prahāsanr̥tyapradhānaṁ dēvavipravaidyadvēṣāvajñābhiḥstutivēdamantraśāstrōdāharaṇaiḥ kāṣṭhādibhirātmapīḍanēna ca brahmarākṣasōnmattaṁ vidyāt;  
    
prahAsanRutyapradhAnaM devavipravaidyadveShAvaj~jAbhiH stutivedamantrashAstrodAharaNaiHkAShThAdibhirAtmapIDanena ca brahmarAkShasonmattaM vidyAt;  
 
prahAsanRutyapradhAnaM devavipravaidyadveShAvaj~jAbhiH stutivedamantrashAstrodAharaNaiHkAShThAdibhirAtmapIDanena ca brahmarAkShasonmattaM vidyAt;  
 +
</div></div>
    
Excessive laughter, dance, hatred and disobedience to Gods, ''brahmins'' and physicians, reciting sacred scriptures and illustrations from hymns, the ''Vedas'' and ''mantras'' (incantations), injuring himself  by pieces of wood etc. are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''brahma-rakshasas'' (a class of evil demons).
 
Excessive laughter, dance, hatred and disobedience to Gods, ''brahmins'' and physicians, reciting sacred scriptures and illustrations from hymns, the ''Vedas'' and ''mantras'' (incantations), injuring himself  by pieces of wood etc. are the features of the patients suffering from ''unmada'' caused due to affliction by ''brahma-rakshasas'' (a class of evil demons).
    
===== ''Unmada'' due to affliction of ''pishacha'' =====
 
===== ''Unmada'' due to affliction of ''pishacha'' =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अस्वस्थचित्तं स्थानमलभमानं नृत्यगीतहासिनं बद्धाबद्धप्रलापिनंसङ्करकूटमलिनरथ्याचेलतृणाश्मकाष्ठाधिरोहणरतिं भिन्नरूक्षस्वरं  नग्नं विधावन्तं नैकत्र तिष्ठन्तं दुःखान्यावेदयन्तंनष्टस्मृतिं च पिशाचोन्मत्तं विद्यात्||२०||
 
अस्वस्थचित्तं स्थानमलभमानं नृत्यगीतहासिनं बद्धाबद्धप्रलापिनंसङ्करकूटमलिनरथ्याचेलतृणाश्मकाष्ठाधिरोहणरतिं भिन्नरूक्षस्वरं  नग्नं विधावन्तं नैकत्र तिष्ठन्तं दुःखान्यावेदयन्तंनष्टस्मृतिं च पिशाचोन्मत्तं विद्यात्||२०||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
asvasthacittaṁ sthānamalabhamānaṁ nr̥tyagītahāsinaṁ baddhābaddhapralāpinaṁsaṅkarakūṭamalinarathyācēlatr̥ṇāśmakāṣṭhādhirōhaṇaratiṁ bhinnarūkṣasvaraṁ  nagnaṁ vidhāvantaṁnaikatra tiṣṭhantaṁ duḥkhānyāvēdayantaṁ naṣṭasmr̥tiṁ ca piśācōnmattaṁ vidyāt||20||
 
asvasthacittaṁ sthānamalabhamānaṁ nr̥tyagītahāsinaṁ baddhābaddhapralāpinaṁsaṅkarakūṭamalinarathyācēlatr̥ṇāśmakāṣṭhādhirōhaṇaratiṁ bhinnarūkṣasvaraṁ  nagnaṁ vidhāvantaṁnaikatra tiṣṭhantaṁ duḥkhānyāvēdayantaṁ naṣṭasmr̥tiṁ ca piśācōnmattaṁ vidyāt||20||
    
asvasthacittaM sthAnamalabhamAnaMnRutyagItahAsinaM baddhAbaddhapralApinaMsa~gkarakUTamalinarathyAcelatRuNAshmakAShThAdhirohaNaratiM bhinnarUkShasvaraM  nagnaMvidhAvantaM naikatra tiShThantaM duHkhAnyAvedayantaM naShTasmRutiM ca pishAconmattaMvidyAt||20||
 
asvasthacittaM sthAnamalabhamAnaMnRutyagItahAsinaM baddhAbaddhapralApinaMsa~gkarakUTamalinarathyAcelatRuNAshmakAShThAdhirohaNaratiM bhinnarUkShasvaraM  nagnaMvidhAvantaM naikatra tiShThantaM duHkhAnyAvedayantaM naShTasmRutiM ca pishAconmattaMvidyAt||20||
 +
</div></div>
    
One who has impaired mind (fickle minded), does not find peace anywhere, dances, sings and laughs frequently, delirious with coherent or incoherent speech, fond of climbing on garbage, dirty lanes, cloth, grass, stone and wood, has hoarse and rough voice, remains naked, running and not standing at a place, always complaining of his miseries and sorrows before others and has lost his memory should be known as ''unmada'' caused due to affliction by ''pishacha'' (a class of demons). [20]
 
One who has impaired mind (fickle minded), does not find peace anywhere, dances, sings and laughs frequently, delirious with coherent or incoherent speech, fond of climbing on garbage, dirty lanes, cloth, grass, stone and wood, has hoarse and rough voice, remains naked, running and not standing at a place, always complaining of his miseries and sorrows before others and has lost his memory should be known as ''unmada'' caused due to affliction by ''pishacha'' (a class of demons). [20]
    
==== Days, time and susceptible persons for affliction ====
 
==== Days, time and susceptible persons for affliction ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र चौक्षाचारं तपःस्वाध्यायकोविदं नरं प्रायः शुक्लप्रतिपदि त्रयोदश्यां च छिद्रमवेक्ष्याभिधर्षयन्ति देवाः,स्नानशुचिविविक्तसेविनं धर्मशास्त्रश्रुतिवाक्यकुशलं प्रायः षष्ठ्यां नवम्यां चर्षयः, मातृपितृगुरुवृद्धसिद्धाचार्योपसेविनं प्रायोदशम्याममावस्यायां च पितरः, गन्धर्वाः स्तुतिगीतवादित्ररतिं परदारगन्धमाल्यप्रियं चौक्षाचारं प्रायो द्वादश्यां चतुर्दश्यां च,सत्त्वबलरूपगर्वशौर्ययुक्तं माल्यानुलेपनहास्यप्रियमतिवाक्करणं  प्रायः शुक्लैकादश्यां सप्तम्यां च यक्षाः,स्वाध्यायतपोनियमोपवासब्रह्मचर्यदेवयतिगुरुपूजाऽरतिं भ्रष्टशौचं ब्राह्मणमब्राह्मणं वा ब्राह्म्णवादिनं शूरमानिनंदेवागारसलिलक्रीडनरतिं प्रायः शुक्लपञ्चम्यां पूर्णचन्द्रदर्शने च ब्रह्मराक्षसाः, रक्षःपिशाचास्तु हीनसत्त्वं पिशुनं स्त्रैणं लुब्धंशठं प्रायो  द्वितीयातृतीयाष्टमीषु; इत्यपरिसङ्ख्येयानां ग्रहाणामाविष्कृततमा ह्यष्टावेते व्याख्याताः||२१||
 
तत्र चौक्षाचारं तपःस्वाध्यायकोविदं नरं प्रायः शुक्लप्रतिपदि त्रयोदश्यां च छिद्रमवेक्ष्याभिधर्षयन्ति देवाः,स्नानशुचिविविक्तसेविनं धर्मशास्त्रश्रुतिवाक्यकुशलं प्रायः षष्ठ्यां नवम्यां चर्षयः, मातृपितृगुरुवृद्धसिद्धाचार्योपसेविनं प्रायोदशम्याममावस्यायां च पितरः, गन्धर्वाः स्तुतिगीतवादित्ररतिं परदारगन्धमाल्यप्रियं चौक्षाचारं प्रायो द्वादश्यां चतुर्दश्यां च,सत्त्वबलरूपगर्वशौर्ययुक्तं माल्यानुलेपनहास्यप्रियमतिवाक्करणं  प्रायः शुक्लैकादश्यां सप्तम्यां च यक्षाः,स्वाध्यायतपोनियमोपवासब्रह्मचर्यदेवयतिगुरुपूजाऽरतिं भ्रष्टशौचं ब्राह्मणमब्राह्मणं वा ब्राह्म्णवादिनं शूरमानिनंदेवागारसलिलक्रीडनरतिं प्रायः शुक्लपञ्चम्यां पूर्णचन्द्रदर्शने च ब्रह्मराक्षसाः, रक्षःपिशाचास्तु हीनसत्त्वं पिशुनं स्त्रैणं लुब्धंशठं प्रायो  द्वितीयातृतीयाष्टमीषु; इत्यपरिसङ्ख्येयानां ग्रहाणामाविष्कृततमा ह्यष्टावेते व्याख्याताः||२१||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra caukṣācāraṁ tapaḥsvādhyāyakōvidaṁ naraṁ prāyaḥ śuklapratipadi trayōdaśyāṁ cachidramavēkṣyābhidharṣayanti [1] dēvāḥ, snānaśuciviviktasēvinaṁ dharmaśāstraśrutivākyakuśalaṁ prāyaḥṣaṣṭhyāṁ navamyāṁ carṣayaḥ, mātr̥pitr̥guruvr̥ddhasiddhācāryōpasēvinaṁ prāyō daśamyāmamāvasyāyāṁca pitaraḥ, gandharvāḥ stutigītavāditraratiṁ paradāragandhamālyapriyaṁ caukṣācāraṁ prāyō dvādaśyāṁcaturdaśyāṁ ca, sattvabalarūpagarvaśauryayuktaṁ mālyānulēpanahāsyapriyamativākkaraṇaṁ [2] prāyaḥśuklaikādaśyāṁ saptamyāṁ ca yakṣāḥ, svādhyāyatapōniyamōpavāsabrahmacaryadēvayatigurupūjā'ratiṁbhraṣṭaśaucaṁ brāhmaṇamabrāhmaṇaṁ vā brāhmṇavādinaṁ śūramāninaṁ dēvāgārasalilakrīḍanaratiṁprāyaḥ śuklapañcamyāṁ pūrṇacandradarśanē ca brahmarākṣasāḥ, rakṣaḥpiśācāstu hīnasattvaṁ piśunaṁstraiṇaṁ [3] lubdhaṁ śaṭhaṁ prāyō [4] dvitīyātr̥tīyāṣṭamīṣu; ityaparisaṅkhyēyānāṁ grahāṇāmāviṣkr̥tatamāhyaṣṭāvētē vyākhyātāḥ||21||
 
tatra caukṣācāraṁ tapaḥsvādhyāyakōvidaṁ naraṁ prāyaḥ śuklapratipadi trayōdaśyāṁ cachidramavēkṣyābhidharṣayanti [1] dēvāḥ, snānaśuciviviktasēvinaṁ dharmaśāstraśrutivākyakuśalaṁ prāyaḥṣaṣṭhyāṁ navamyāṁ carṣayaḥ, mātr̥pitr̥guruvr̥ddhasiddhācāryōpasēvinaṁ prāyō daśamyāmamāvasyāyāṁca pitaraḥ, gandharvāḥ stutigītavāditraratiṁ paradāragandhamālyapriyaṁ caukṣācāraṁ prāyō dvādaśyāṁcaturdaśyāṁ ca, sattvabalarūpagarvaśauryayuktaṁ mālyānulēpanahāsyapriyamativākkaraṇaṁ [2] prāyaḥśuklaikādaśyāṁ saptamyāṁ ca yakṣāḥ, svādhyāyatapōniyamōpavāsabrahmacaryadēvayatigurupūjā'ratiṁbhraṣṭaśaucaṁ brāhmaṇamabrāhmaṇaṁ vā brāhmṇavādinaṁ śūramāninaṁ dēvāgārasalilakrīḍanaratiṁprāyaḥ śuklapañcamyāṁ pūrṇacandradarśanē ca brahmarākṣasāḥ, rakṣaḥpiśācāstu hīnasattvaṁ piśunaṁstraiṇaṁ [3] lubdhaṁ śaṭhaṁ prāyō [4] dvitīyātr̥tīyāṣṭamīṣu; ityaparisaṅkhyēyānāṁ grahāṇāmāviṣkr̥tatamāhyaṣṭāvētē vyākhyātāḥ||21||
    
tatra caukShAcAraM tapaHsvAdhyAyakovidaM naraM prAyaH shuklapratipadi trayodashyAM cachidramavekShyAbhidharShayanti [1] devAH, snAnashuciviviktasevinaMdharmashAstrashrutivAkyakushalaM prAyaH ShaShThyAM navamyAM carShayaH,mAtRupitRuguruvRuddhasiddhAcAryopasevinaM prAyo dashamyAmamAvasyAyAM ca pitaraH, gandharvAHstutigItavAditraratiM paradAragandhamAlyapriyaM caukShAcAraM prAyo dvAdashyAM caturdashyAM ca,sattvabalarUpagarvashauryayuktaM mAlyAnulepanahAsyapriyamativAkkaraNaM [2] prAyaHshuklaikAdashyAM saptamyAM ca yakShAH,svAdhyAyataponiyamopavAsabrahmacaryadevayatigurupUjA~aratiM bhraShTashaucaMbrAhmaNamabrAhmaNaM vA brAhmNavAdinaM shUramAninaM devAgArasalilakrIDanaratiM prAyaHshuklapa~jcamyAM pUrNacandradarshane ca brahmarAkShasAH, rakShaHpishAcAstu hInasattvaMpishunaM straiNaM [3] lubdhaM shaThaM prAyo [4] dvitIyAtRutIyAShTamIShu; ityaparisa~gkhyeyAnAMgrahANAmAviShkRutatamA hyaShTAvete vyAkhyAtAH||21||
 
tatra caukShAcAraM tapaHsvAdhyAyakovidaM naraM prAyaH shuklapratipadi trayodashyAM cachidramavekShyAbhidharShayanti [1] devAH, snAnashuciviviktasevinaMdharmashAstrashrutivAkyakushalaM prAyaH ShaShThyAM navamyAM carShayaH,mAtRupitRuguruvRuddhasiddhAcAryopasevinaM prAyo dashamyAmamAvasyAyAM ca pitaraH, gandharvAHstutigItavAditraratiM paradAragandhamAlyapriyaM caukShAcAraM prAyo dvAdashyAM caturdashyAM ca,sattvabalarUpagarvashauryayuktaM mAlyAnulepanahAsyapriyamativAkkaraNaM [2] prAyaHshuklaikAdashyAM saptamyAM ca yakShAH,svAdhyAyataponiyamopavAsabrahmacaryadevayatigurupUjA~aratiM bhraShTashaucaMbrAhmaNamabrAhmaNaM vA brAhmNavAdinaM shUramAninaM devAgArasalilakrIDanaratiM prAyaHshuklapa~jcamyAM pUrNacandradarshane ca brahmarAkShasAH, rakShaHpishAcAstu hInasattvaMpishunaM straiNaM [3] lubdhaM shaThaM prAyo [4] dvitIyAtRutIyAShTamIShu; ityaparisa~gkhyeyAnAMgrahANAmAviShkRutatamA hyaShTAvete vyAkhyAtAH||21||
 +
</div></div>
    
The Gods (''deva'') attack the person with purity and good conduct and engage in austerity and study of religious scriptures by finding an opportunity to afflict often on the first or thirteenth day of the bright fortnight.
 
The Gods (''deva'') attack the person with purity and good conduct and engage in austerity and study of religious scriptures by finding an opportunity to afflict often on the first or thirteenth day of the bright fortnight.
Line 375: Line 448:     
==== Untreatable ''unmada'' ====
 
==== Untreatable ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
सर्वेष्वपि तु खल्वेषु यो हस्तावुद्यम्य रोषसंरम्भान्निःशङ्कमन्येष्वात्मनि वा निपातयेत् स ह्यसाध्यो ज्ञेयः; तथा यः साश्रुनेत्रोमेढ्रप्रवृत्तरक्तः क्षतजिह्वः प्रस्रुतनासिकश्छिद्यमानचर्माऽप्रतिहन्यमानवाणिः सततं विकूजन् दुर्वर्णस्तृषार्तः  पूतिगन्धश्च सहिंसार्थिनोन्मत्तो ज्ञेयः; तं परिवर्जयेत्||२२||
 
सर्वेष्वपि तु खल्वेषु यो हस्तावुद्यम्य रोषसंरम्भान्निःशङ्कमन्येष्वात्मनि वा निपातयेत् स ह्यसाध्यो ज्ञेयः; तथा यः साश्रुनेत्रोमेढ्रप्रवृत्तरक्तः क्षतजिह्वः प्रस्रुतनासिकश्छिद्यमानचर्माऽप्रतिहन्यमानवाणिः सततं विकूजन् दुर्वर्णस्तृषार्तः  पूतिगन्धश्च सहिंसार्थिनोन्मत्तो ज्ञेयः; तं परिवर्जयेत्||२२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
sarvēṣvapi tu khalvēṣu yō hastāvudyamya rōṣasaṁrambhānniḥśaṅkamanyēṣvātmani vā nipātayēt sahyasādhyō jñēyaḥ; tathā yaḥ sāśrunētrō mēḍhrapravr̥ttaraktaḥ kṣatajihvaḥprasrutanāsikaśchidyamānacarmā'pratihanyamānavāṇiḥ satataṁ vikūjan durvarṇastr̥ṣārtaḥ [1]pūtigandhaśca sa hiṁsārthinōnmattō jñēyaḥ; taṁ parivarjayēt||22||
 
sarvēṣvapi tu khalvēṣu yō hastāvudyamya rōṣasaṁrambhānniḥśaṅkamanyēṣvātmani vā nipātayēt sahyasādhyō jñēyaḥ; tathā yaḥ sāśrunētrō mēḍhrapravr̥ttaraktaḥ kṣatajihvaḥprasrutanāsikaśchidyamānacarmā'pratihanyamānavāṇiḥ satataṁ vikūjan durvarṇastr̥ṣārtaḥ [1]pūtigandhaśca sa hiṁsārthinōnmattō jñēyaḥ; taṁ parivarjayēt||22||
    
sarveShvapi tu khalveShu yo hastAvudyamya roShasaMrambhAnniHsha~gkamanyeShvAtmani vAnipAtayet sa hyasAdhyo j~jeyaH; tathA yaH sAshrunetro meDhrapravRuttaraktaH kShatajihvaHprasrutanAsikashchidyamAnacarmA~apratihanyamAnavANiH satataM vikUjan durvarNastRuShArtaH [1]pUtigandhashca sa hiMsArthinonmatto j~jeyaH; taM parivarjayet||22||
 
sarveShvapi tu khalveShu yo hastAvudyamya roShasaMrambhAnniHsha~gkamanyeShvAtmani vAnipAtayet sa hyasAdhyo j~jeyaH; tathA yaH sAshrunetro meDhrapravRuttaraktaH kShatajihvaHprasrutanAsikashchidyamAnacarmA~apratihanyamAnavANiH satataM vikUjan durvarNastRuShArtaH [1]pUtigandhashca sa hiMsArthinonmatto j~jeyaH; taM parivarjayet||22||
 +
</div></div>
    
Of the above varieties of ''unmadas,'' he who strikes at others or himself, without hesitation raising his hands with wrath and agitation should be considered as incurable. He who has tearful eyes, hemorrhage from penis, wounded tongue, running nose, a bruised skin, uninteractable hands, constantly groaning, deranged complexion, excessive thirst and foul smell should be known as maddened by a violent type of spirits (grahas) and should not be treated. [22]
 
Of the above varieties of ''unmadas,'' he who strikes at others or himself, without hesitation raising his hands with wrath and agitation should be considered as incurable. He who has tearful eyes, hemorrhage from penis, wounded tongue, running nose, a bruised skin, uninteractable hands, constantly groaning, deranged complexion, excessive thirst and foul smell should be known as maddened by a violent type of spirits (grahas) and should not be treated. [22]
Line 386: Line 462:  
==== Management principles ====
 
==== Management principles ====
   −
रत्यर्चनाकामोन्मादिनौ तु भिषगभिप्रायाचाराभ्यां  बुद्ध्वा तदङ्गोपहारबलिमिश्रेण|  
+
रत्यर्चनाकामोन्मादिनौ तु भिषगभिप्रायाचाराभ्यां  बुद्ध्वा तदङ्गोपहारबलिमिश्रेण| <br />
 
मन्त्रभैषज्यविधिनोपक्रमेत्||२३||
 
मन्त्रभैषज्यविधिनोपक्रमेत्||२३||
    
Those madden by the types of spirits possessing due to longing for pleasure and worship, should be ascertained as such by the liking (intentions) and behavior (conduct) of the patients  and should be treated with administration of the mantras (incantations/hymns) and drugs mixed with the respective gifts and offerings. [23]
 
Those madden by the types of spirits possessing due to longing for pleasure and worship, should be ascertained as such by the liking (intentions) and behavior (conduct) of the patients  and should be treated with administration of the mantras (incantations/hymns) and drugs mixed with the respective gifts and offerings. [23]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
तत्र द्वयोरपि निजागन्तुनिमित्तयोरुन्मादयोः  
+
तत्र द्वयोरपि निजागन्तुनिमित्तयोरुन्मादयोः <br />
समासविस्तराभ्यां भेषजविधिमनुव्याख्यास्यामः||२४||  
+
समासविस्तराभ्यां भेषजविधिमनुव्याख्यास्यामः||२४|| <br />
   −
उन्मादे वातजे पूर्वं स्नेहपानं विशेषवित्|  
+
उन्मादे वातजे पूर्वं स्नेहपानं विशेषवित्| <br />
कुर्यादावृतमार्गे तु सस्नेहं मृदु शोधनम्||२५||  
+
कुर्यादावृतमार्गे तु सस्नेहं मृदु शोधनम्||२५|| <br />
   −
कफपित्तोद्भवेऽप्यादौ वमनं सविरेचनम्|  
+
कफपित्तोद्भवेऽप्यादौ वमनं सविरेचनम्| <br />
स्निग्धस्विन्नस्य कर्तव्यं शुद्धे संसर्जनक्रमः||२६||  
+
स्निग्धस्विन्नस्य कर्तव्यं शुद्धे संसर्जनक्रमः||२६|| <br />
   −
निरूहं स्नेहबस्तिं च शिरसश्च विरेचनम्|  
+
निरूहं स्नेहबस्तिं च शिरसश्च विरेचनम्| <br />
ततः कुर्याद्यथादोषं तेषां भूयस्त्वमाचरेत्||२७||
+
ततः कुर्याद्यथादोषं तेषां भूयस्त्वमाचरेत्||२७||<br />
 
   
 
   
हृदिन्द्रियशिरःकोष्ठे संशुद्धे वमनादिभिः|  
+
हृदिन्द्रियशिरःकोष्ठे संशुद्धे वमनादिभिः| <br />
मनःप्रसादमाप्नोति स्मृतिं सञ्ज्ञां च विन्दति||२८||  
+
मनःप्रसादमाप्नोति स्मृतिं सञ्ज्ञां च विन्दति||२८|| <br />
   −
शुद्धस्याचारविभ्रंशे तीक्ष्णं नावनमञ्जनम्|  
+
शुद्धस्याचारविभ्रंशे तीक्ष्णं नावनमञ्जनम्| <br />
ताडनं च मनोबुद्धिदेहसंवेजनं  हितम्||२९||  
+
ताडनं च मनोबुद्धिदेहसंवेजनं  हितम्||२९|| <br />
   −
यः सक्तोऽविनये  पट्टैः संयम्य सुदृढैः सुखैः|  
+
यः सक्तोऽविनये  पट्टैः संयम्य सुदृढैः सुखैः| <br />
अपेतलोहकाष्ठाद्ये संरोध्यश्च तमोगृहे||३०||  
+
अपेतलोहकाष्ठाद्ये संरोध्यश्च तमोगृहे||३०|| <br />
   −
तर्जनं त्रासनं दानं हर्षणं सान्त्वनं भयम्|  
+
तर्जनं त्रासनं दानं हर्षणं सान्त्वनं भयम्| <br />
विस्मयो विस्मृतेर्हेतोर्नयन्ति प्रकृतिं मनः||३१||  
+
विस्मयो विस्मृतेर्हेतोर्नयन्ति प्रकृतिं मनः||३१|| <br />
   −
प्रदेहोत्सादनाभ्यङ्गधूमाः पानं च सर्पिषः|  
+
प्रदेहोत्सादनाभ्यङ्गधूमाः पानं च सर्पिषः| <br />
प्रयोक्तव्यं मनोबुद्धिस्मृतिसञ्ज्ञाप्रबोधनम्||३२||  
+
प्रयोक्तव्यं मनोबुद्धिस्मृतिसञ्ज्ञाप्रबोधनम्||३२|| <br />
   −
सर्पिःपानादिरागन्तोर्मन्त्रादिश्चेष्यते विधिः|३३|
+
सर्पिःपानादिरागन्तोर्मन्त्रादिश्चेष्यते विधिः|३३| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ratyarcanākāmōnmādinau tu bhiṣagabhiprāyācārābhyāṁ  buddhvā  
 
ratyarcanākāmōnmādinau tu bhiṣagabhiprāyācārābhyāṁ  buddhvā  
tadaṅgōpahārabalimiśrēṇa|  
+
tadaṅgōpahārabalimiśrēṇa| <br />
mantrabhaiṣajyavidhinōpakramēt||23||
+
mantrabhaiṣajyavidhinōpakramēt||23||<br />
   −
tatra dvayōrapi nijāgantunimittayōrunmādayōḥ  
+
tatra dvayōrapi nijāgantunimittayōrunmādayōḥ <br />
samāsavistarābhyāṁbhēṣajavidhimanuvyākhyāsyāmaḥ||24||  
+
samāsavistarābhyāṁbhēṣajavidhimanuvyākhyāsyāmaḥ||24|| <br />
   −
unmādē vātajē pūrvaṁ snēhapānaṁ viśēṣavit|  
+
unmādē vātajē pūrvaṁ snēhapānaṁ viśēṣavit| <br />
kuryādāvr̥tamārgē tu sasnēhaṁ mr̥du śōdhanam||25||  
+
kuryādāvr̥tamārgē tu sasnēhaṁ mr̥du śōdhanam||25|| <br />
   −
kaphapittōdbhavē'pyādau vamanaṁ savirēcanam|  
+
kaphapittōdbhavē'pyādau vamanaṁ savirēcanam| <br />
snigdhasvinnasya kartavyaṁ śuddhē saṁsarjanakramaḥ||26||  
+
snigdhasvinnasya kartavyaṁ śuddhē saṁsarjanakramaḥ||26|| <br />
   −
nirūhaṁ snēhabastiṁ ca śirasaśca virēcanam|  
+
nirūhaṁ snēhabastiṁ ca śirasaśca virēcanam| <br />
tataḥ kuryādyathādōṣaṁ tēṣāṁ bhūyastvamācarēt||27||  
+
tataḥ kuryādyathādōṣaṁ tēṣāṁ bhūyastvamācarēt||27|| <br />
   −
hr̥dindriyaśiraḥkōṣṭhē saṁśuddhē vamanādibhiḥ|  
+
hr̥dindriyaśiraḥkōṣṭhē saṁśuddhē vamanādibhiḥ| <br />
manaḥprasādamāpnōti smr̥tiṁ sañjñāṁ ca vindati||28||  
+
manaḥprasādamāpnōti smr̥tiṁ sañjñāṁ ca vindati||28|| <br />
   −
śuddhasyācāravibhraṁśē tīkṣṇaṁ nāvanamañjanam|  
+
śuddhasyācāravibhraṁśē tīkṣṇaṁ nāvanamañjanam| <br />
tāḍanaṁ ca manōbuddhidēhasaṁvējanaṁ [3] hitam||29||  
+
tāḍanaṁ ca manōbuddhidēhasaṁvējanaṁ [3] hitam||29|| <br />
   −
yaḥ saktō'vinayē [4] paṭṭaiḥ saṁyamya sudr̥ḍhaiḥ sukhaiḥ|  
+
yaḥ saktō'vinayē [4] paṭṭaiḥ saṁyamya sudr̥ḍhaiḥ sukhaiḥ| <br />
apētalōhakāṣṭhādyē saṁrōdhyaśca tamōgr̥hē||30||  
+
apētalōhakāṣṭhādyē saṁrōdhyaśca tamōgr̥hē||30|| <br />
   −
tarjanaṁ trāsanaṁ dānaṁ harṣaṇaṁ sāntvanaṁ bhayam|  
+
tarjanaṁ trāsanaṁ dānaṁ harṣaṇaṁ sāntvanaṁ bhayam| <br />
vismayō vismr̥tērhētōrnayanti prakr̥tiṁ manaḥ||31||  
+
vismayō vismr̥tērhētōrnayanti prakr̥tiṁ manaḥ||31|| <br />
   −
pradēhōtsādanābhyaṅgadhūmāḥ pānaṁ ca sarpiṣaḥ|  
+
pradēhōtsādanābhyaṅgadhūmāḥ pānaṁ ca sarpiṣaḥ| <br />
prayōktavyaṁ manōbuddhismr̥tisañjñāprabōdhanam||32||  
+
prayōktavyaṁ manōbuddhismr̥tisañjñāprabōdhanam||32|| <br />
   −
mantrabhaiShajyavidhinopakramet||23||
+
mantrabhaiShajyavidhinopakramet||23|| <br />
   −
tatra dvayorapi nijAgantunimittayorunmAdayoH  
+
tatra dvayorapi nijAgantunimittayorunmAdayoH <br />
samAsavistarAbhyAMbheShajavidhimanuvyAkhyAsyAmaH||24||  
+
samAsavistarAbhyAMbheShajavidhimanuvyAkhyAsyAmaH||24|| <br />
   −
unmAde vAtaje pUrvaM snehapAnaM visheShavit|  
+
unmAde vAtaje pUrvaM snehapAnaM visheShavit| <br />
kuryAdAvRutamArge tu sasnehaM mRudu shodhanam||25||  
+
kuryAdAvRutamArge tu sasnehaM mRudu shodhanam||25|| <br />
   −
kaphapittodbhave~apyAdau vamanaM savirecanam|  
+
kaphapittodbhave~apyAdau vamanaM savirecanam| <br />
snigdhasvinnasya kartavyaM shuddhe saMsarjanakramaH||26||  
+
snigdhasvinnasya kartavyaM shuddhe saMsarjanakramaH||26|| <br />
   −
nirUhaM snehabastiM ca shirasashca virecanam|  
+
nirUhaM snehabastiM ca shirasashca virecanam| <br />
tataH kuryAdyathAdoShaM teShAM bhUyastvamAcaret||27||  
+
tataH kuryAdyathAdoShaM teShAM bhUyastvamAcaret||27|| <br />
   −
hRudindriyashiraHkoShThe saMshuddhe vamanAdibhiH|  
+
hRudindriyashiraHkoShThe saMshuddhe vamanAdibhiH| <br />
manaHprasAdamApnoti smRutiM sa~jj~jAM ca vindati||28||  
+
manaHprasAdamApnoti smRutiM sa~jj~jAM ca vindati||28|| <br />
   −
shuddhasyAcAravibhraMshe tIkShNaM nAvanama~jjanam|  
+
shuddhasyAcAravibhraMshe tIkShNaM nAvanama~jjanam| <br />
tADanaM ca manobuddhidehasaMvejanaM [3] hitam||29||  
+
tADanaM ca manobuddhidehasaMvejanaM [3] hitam||29|| <br />
   −
yaH sakto~avinaye [4] paTTaiH saMyamya sudRuDhaiH sukhaiH|  
+
yaH sakto~avinaye [4] paTTaiH saMyamya sudRuDhaiH sukhaiH| <br />
apetalohakAShThAdye saMrodhyashca tamogRuhe||30||  
+
apetalohakAShThAdye saMrodhyashca tamogRuhe||30|| <br />
   −
tarjanaM trAsanaM dAnaM harShaNaM sAntvanaM bhayam|  
+
tarjanaM trAsanaM dAnaM harShaNaM sAntvanaM bhayam| <br />
vismayo vismRuterhetornayanti prakRutiM manaH||31||  
+
vismayo vismRuterhetornayanti prakRutiM manaH||31|| <br />
   −
pradehotsAdanAbhya~ggadhUmAH pAnaM ca sarpiShaH|  
+
pradehotsAdanAbhya~ggadhUmAH pAnaM ca sarpiShaH| <br />
prayoktavyaM manobuddhismRutisa~jj~jAprabodhanam||32||
+
prayoktavyaM manobuddhismRutisa~jj~jAprabodhanam||32||<br />
   −
sarpiHpAnAdirAgantormantrAdishceShyate vidhiH|33|
+
sarpiHpAnAdirAgantormantrAdishceShyate vidhiH|33|<br />
 +
</div></div>
    
Now I will describe in brief and detail the treatment of both the endogenous and exogenous types of ''unmada''.
 
Now I will describe in brief and detail the treatment of both the endogenous and exogenous types of ''unmada''.
Line 504: Line 583:  
==== Various formulations ====
 
==== Various formulations ====
 
===== ''Hingvadi ghee'' =====
 
===== ''Hingvadi ghee'' =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
अतः सिद्धतमान्योगाञ्छृणून्मादविनाशनान्||३३||  
+
अतः सिद्धतमान्योगाञ्छृणून्मादविनाशनान्||३३|| <br />
   −
हिङ्गुसौवर्चलव्योषैर्द्विपलांशैर्घृताढकम्|  
+
हिङ्गुसौवर्चलव्योषैर्द्विपलांशैर्घृताढकम्| <br />
चतुर्गुणे गवां मूत्रे सिद्धमुन्मादनाशनम्||३४||
+
चतुर्गुणे गवां मूत्रे सिद्धमुन्मादनाशनम्||३४||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
ataH siddhatamAnyogA~jchRuNUnmAdavinAshanAn||33||  
+
ataH siddhatamAnyogA~jchRuNUnmAdavinAshanAn||33|| <br />
   −
hi~ggusauvarcalavyoShairdvipalAMshairghRutADhakam|  
+
hi~ggusauvarcalavyoShairdvipalAMshairghRutADhakam| <br />
caturguNe gavAM mUtre siddhamunmAdanAshanam||34||  
+
caturguNe gavAM mUtre siddhamunmAdanAshanam||34|| <br />
   −
sarpiḥpānādirāgantōrmantrādiścēṣyatē vidhiḥ|33|
+
sarpiḥpānādirāgantōrmantrādiścēṣyatē vidhiḥ|33|<br />
   −
ataḥ siddhatamānyōgāñchr̥ṇūnmādavināśanān||33||  
+
ataḥ siddhatamānyōgāñchr̥ṇūnmādavināśanān||33|| <br />
   −
hiṅgusauvarcalavyōṣairdvipalāṁśairghr̥tāḍhakam|  
+
hiṅgusauvarcalavyōṣairdvipalāṁśairghr̥tāḍhakam| <br />
caturguṇē gavāṁ mūtrē siddhamunmādanāśanam||34||
+
caturguṇē gavāṁ mūtrē siddhamunmādanāśanam||34||<br />
 +
</div></div>
 
   
 
   
 
Now listen, some of the most efficacious formulations for alleviating the ''unmada''.
 
Now listen, some of the most efficacious formulations for alleviating the ''unmada''.
Line 527: Line 609:     
===== ''Kalyanaka'' ghee =====
 
===== ''Kalyanaka'' ghee =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
विशाला त्रिफला कौन्ती  देवदार्वेलवालुकम्|  
+
विशाला त्रिफला कौन्ती  देवदार्वेलवालुकम्| <br />
स्थिरा नतं रजन्यौ द्वे सारिवे द्वे प्रियङ्गुका||३५||  
+
स्थिरा नतं रजन्यौ द्वे सारिवे द्वे प्रियङ्गुका||३५|| <br />
   −
नीलोत्पलैलामञ्जिष्ठादन्तीदाडिमकेशरम्|  
+
नीलोत्पलैलामञ्जिष्ठादन्तीदाडिमकेशरम्| <br />
तालीशपत्रं बृहती मालत्याः कुसुमं नवम्||३६||  
+
तालीशपत्रं बृहती मालत्याः कुसुमं नवम्||३६|| <br />
   −
विडङ्गं पृश्निपर्णी च कुष्ठं चन्दनपद्मकौ|  
+
विडङ्गं पृश्निपर्णी च कुष्ठं चन्दनपद्मकौ| <br />
अष्टाविंशतिभिः कल्कैरेतैरक्षसमन्वितैः||३७||  
+
अष्टाविंशतिभिः कल्कैरेतैरक्षसमन्वितैः||३७|| <br />
   −
चतुर्गुणे  जले सम्यग्घृतप्रस्थं विपाचयेत्|  
+
चतुर्गुणे  जले सम्यग्घृतप्रस्थं विपाचयेत्| <br />
अपस्मारे ज्वरे कासे शोषे मन्देऽनले क्षये||३८||  
+
अपस्मारे ज्वरे कासे शोषे मन्देऽनले क्षये||३८|| <br />
   −
वातरक्ते प्रतिश्याये तृतीयकचतुर्थके|  
+
वातरक्ते प्रतिश्याये तृतीयकचतुर्थके| <br />
छर्द्यर्शोमूत्रकृच्छ्रेषु विसर्पोपहतेषु च||३९||  
+
छर्द्यर्शोमूत्रकृच्छ्रेषु विसर्पोपहतेषु च||३९|| <br />
   −
कण्डूपाण्ड्वामयोन्मादविषमेहगदेषु च|  
+
कण्डूपाण्ड्वामयोन्मादविषमेहगदेषु च| <br />
भूतोपहतचित्तानां गद्गदानामचेसाम्||४०||  
+
भूतोपहतचित्तानां गद्गदानामचेसाम्||४०|| <br />
   −
शस्तं स्त्रीणां च वन्ध्यानां धन्यमायुर्बलप्रदम्|  
+
शस्तं स्त्रीणां च वन्ध्यानां धन्यमायुर्बलप्रदम्| <br />
अलक्ष्मीपापरक्षोघ्नं सर्वग्रहविनाशनम्||४१||  
+
अलक्ष्मीपापरक्षोघ्नं सर्वग्रहविनाशनम्||४१|| <br />
   −
कल्याणकमिदं सर्पिः श्रेष्ठं पुंसवनेषु चैति कल्याणकं घृतम्
+
कल्याणकमिदं सर्पिः श्रेष्ठं पुंसवनेषु चैति कल्याणकं घृतम् <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
vishAlA triphalA kauntI [7] devadArvelavAlukam|  
+
vishAlA triphalA kauntI [7] devadArvelavAlukam|<br />
sthirA nataM rajanyau dve sArive dve priya~ggukA||35||  
+
sthirA nataM rajanyau dve sArive dve priya~ggukA||35|| <br />
   −
nIlotpalailAma~jjiShThAdantIdADimakesharam|  
+
nIlotpalailAma~jjiShThAdantIdADimakesharam| <br />
tAlIshapatraM bRuhatI mAlatyAH kusumaM navam||36||  
+
tAlIshapatraM bRuhatI mAlatyAH kusumaM navam||36|| <br />
   −
viDa~ggaM pRushniparNI ca kuShThaM candanapadmakau|  
+
viDa~ggaM pRushniparNI ca kuShThaM candanapadmakau| <br />
aShTAviMshatibhiH kalkairetairakShasamanvitaiH||37||  
+
aShTAviMshatibhiH kalkairetairakShasamanvitaiH||37|| <br />
   −
caturguNe [8] jale samyagghRutaprasthaM vipAcayet|  
+
caturguNe [8] jale samyagghRutaprasthaM vipAcayet| <br />
apasmAre jvare kAse shoShe mande~anale kShaye||38||  
+
apasmAre jvare kAse shoShe mande~anale kShaye||38|| <br />
   −
vAtarakte pratishyAye tRutIyakacaturthake|  
+
vAtarakte pratishyAye tRutIyakacaturthake| <br />
chardyarshomUtrakRucchreShu visarpopahateShu ca||39||  
+
chardyarshomUtrakRucchreShu visarpopahateShu ca||39|| <br />
   −
kaNDUpANDvAmayonmAdaviShamehagadeShu ca|  
+
kaNDUpANDvAmayonmAdaviShamehagadeShu ca| <br />
bhUtopahatacittAnAM gadgadAnAmacesAm||40||  
+
bhUtopahatacittAnAM gadgadAnAmacesAm||40|| <br />
   −
shastaM strINAM ca vandhyAnAM dhanyamAyurbalapradam|  
+
shastaM strINAM ca vandhyAnAM dhanyamAyurbalapradam| <br />
alakShmIpAparakShoghnaM sarvagrahavinAshanam||41||  
+
alakShmIpAparakShoghnaM sarvagrahavinAshanam||41|| <br />
    
kalyANakamidaM sarpiH shreShThaM puMsavaneShu caiti kalyANakaM ghRutam
 
kalyANakamidaM sarpiH shreShThaM puMsavaneShu caiti kalyANakaM ghRutam
viśālā triphalā kauntī  dēvadārvēlavālukam|  
+
viśālā triphalā kauntī  dēvadārvēlavālukam| <br />
sthirā nataṁ rajanyau dvē sārivē dvē priyaṅgukā||35||  
+
sthirā nataṁ rajanyau dvē sārivē dvē priyaṅgukā||35|| <br />
   −
nīlōtpalailāmañjiṣṭhādantīdāḍimakēśaram|  
+
nīlōtpalailāmañjiṣṭhādantīdāḍimakēśaram| <br />
tālīśapatraṁ br̥hatī mālatyāḥ kusumaṁ navam||36||  
+
tālīśapatraṁ br̥hatī mālatyāḥ kusumaṁ navam||36|| <br />
   −
viḍaṅgaṁ pr̥śniparṇī ca kuṣṭhaṁ candanapadmakau|  
+
viḍaṅgaṁ pr̥śniparṇī ca kuṣṭhaṁ candanapadmakau| <br />
aṣṭāviṁśatibhiḥ kalkairētairakṣasamanvitaiḥ||37||  
+
aṣṭāviṁśatibhiḥ kalkairētairakṣasamanvitaiḥ||37|| <br />
   −
caturguṇē  jalē samyagghr̥taprasthaṁ vipācayēt|  
+
caturguṇē  jalē samyagghr̥taprasthaṁ vipācayēt| <br />
apasmārē jvarē kāsē śōṣē mandē'nalē kṣayē||38||  
+
apasmārē jvarē kāsē śōṣē mandē'nalē kṣayē||38|| <br />
   −
vātaraktē pratiśyāyē tr̥tīyakacaturthakē|  
+
vātaraktē pratiśyāyē tr̥tīyakacaturthakē| <br />
chardyarśōmūtrakr̥cchrēṣu visarpōpahatēṣu ca||39||  
+
chardyarśōmūtrakr̥cchrēṣu visarpōpahatēṣu ca||39|| <br />
   −
kaṇḍūpāṇḍvāmayōnmādaviṣamēhagadēṣu ca|  
+
kaṇḍūpāṇḍvāmayōnmādaviṣamēhagadēṣu ca| <br />
bhūtōpahatacittānāṁ gadgadānāmacēsām||40||  
+
bhūtōpahatacittānāṁ gadgadānāmacēsām||40|| <br />
   −
śastaṁ strīṇāṁ ca vandhyānāṁ dhanyamāyurbalapradam|  
+
śastaṁ strīṇāṁ ca vandhyānāṁ dhanyamāyurbalapradam| <br />
alakṣmīpāparakṣōghnaṁ sarvagrahavināśanam||41||  
+
alakṣmīpāparakṣōghnaṁ sarvagrahavināśanam||41|| <br />
   −
kalyāṇakamidaṁ sarpiḥ śrēṣṭhaṁ puṁsavanēṣu caiti kalyāṇakaṁ ghr̥tam
+
kalyāṇakamidaṁ sarpiḥ śrēṣṭhaṁ puṁsavanēṣu caiti kalyāṇakaṁ ghr̥tam <br />
    
ratyarcanAkAmonmAdinau tu bhiShagabhiprAyAcArAbhyAM  
 
ratyarcanAkAmonmAdinau tu bhiShagabhiprAyAcArAbhyAM  
buddhvA tada~ggopahArabalimishreNa|
+
buddhvA tada~ggopahArabalimishreNa| <br />
 +
</div></div>
    
''Vishala, triphala, harenuka, devadaru, elevaluka, shalaparni, tagara,'' two types of ''haridra'' (''haridra'' and ''dauharidra''), two types of ''sariva, priyangu, nilotpala, ela, manjishtha,danti,dadima, nagakeshara, talisapatra, brahati,'' fresh flower of ''jati, vidanga, prishnaparni, kushtha, chandana'' and ''padmaka'', (total 28 drugs) each 10 gm, and ghee 640 gm, should be cooked well with four times water.  
 
''Vishala, triphala, harenuka, devadaru, elevaluka, shalaparni, tagara,'' two types of ''haridra'' (''haridra'' and ''dauharidra''), two types of ''sariva, priyangu, nilotpala, ela, manjishtha,danti,dadima, nagakeshara, talisapatra, brahati,'' fresh flower of ''jati, vidanga, prishnaparni, kushtha, chandana'' and ''padmaka'', (total 28 drugs) each 10 gm, and ghee 640 gm, should be cooked well with four times water.  
Line 604: Line 689:     
===== ''Mahakalyanaka ghee'' =====
 
===== ''Mahakalyanaka ghee'' =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
एभ्य एव स्थिरादीनि जले पक्त्वैकविंशतिम्||४२||  
+
एभ्य एव स्थिरादीनि जले पक्त्वैकविंशतिम्||४२|| <br />
   −
रसे तस्मिन् पचेत् सर्पिर्गृष्टिक्षीरे चतुर्गुणे|  
+
रसे तस्मिन् पचेत् सर्पिर्गृष्टिक्षीरे चतुर्गुणे| <br />
वीरार्द्रमाषकाकोलीस्वयङ्गुप्तर्षभर्धिभिः||४३||  
+
वीरार्द्रमाषकाकोलीस्वयङ्गुप्तर्षभर्धिभिः||४३|| <br />
   −
मेदया च समैः कल्कैस्तत् स्यात् कल्याणकं महत्|  
+
मेदया च समैः कल्कैस्तत् स्यात् कल्याणकं महत्| <br />
बृंहणीयं विशेषेण सन्निपातहरं परम्||४४||  
+
बृंहणीयं विशेषेण सन्निपातहरं परम्||४४|| <br />
   −
इति महाकल्याणकं घृतम्
+
इति महाकल्याणकं घृतम् <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
ēbhya ēva sthirādīni jalē paktvaikaviṁśatim||42||  
+
ēbhya ēva sthirādīni jalē paktvaikaviṁśatim||42|| <br />
   −
rasē tasmin pacēt sarpirgr̥ṣṭikṣīrē caturguṇē|  
+
rasē tasmin pacēt sarpirgr̥ṣṭikṣīrē caturguṇē| <br />
vīrārdramāṣakākōlīsvayaṅguptarṣabhardhibhiḥ||43||  
+
vīrārdramāṣakākōlīsvayaṅguptarṣabhardhibhiḥ||43|| <br />
   −
mēdayā ca samaiḥ kalkaistat syāt kalyāṇakaṁ mahat|  
+
mēdayā ca samaiḥ kalkaistat syāt kalyāṇakaṁ mahat| <br />
br̥ṁhaṇīyaṁ viśēṣēṇa sannipātaharaṁ param||44||  
+
br̥ṁhaṇīyaṁ viśēṣēṇa sannipātaharaṁ param||44|| <br />
   −
iti mahākalyāṇakaṁ ghr̥tam
+
iti mahākalyāṇakaṁ ghr̥tam <br />
   −
ebhya eva sthirAdIni jale paktvaikaviMshatim||42||  
+
ebhya eva sthirAdIni jale paktvaikaviMshatim||42|| <br />
   −
rase tasmin pacet sarpirgRuShTikShIre caturguNe|  
+
rase tasmin pacet sarpirgRuShTikShIre caturguNe| <br />
vIrArdramAShakAkolIsvaya~gguptarShabhardhibhiH||43||  
+
vIrArdramAShakAkolIsvaya~gguptarShabhardhibhiH||43|| <br />
   −
medayA ca samaiH kalkaistat syAt kalyANakaM mahat|  
+
medayA ca samaiH kalkaistat syAt kalyANakaM mahat|<br />
bRuMhaNIyaM visheSheNa sannipAtaharaM param||44||  
+
bRuMhaNIyaM visheSheNa sannipAtaharaM param||44|| <br />
   −
iti mahAkalyANakaM ghRutam
+
iti mahAkalyANakaM ghRutam <br />
 +
</div></div>
    
In the same way, the twenty one drugs beginning with ''sthira'' (''shalparni'') are boiled in water. With this decoction ghee is cooked adding four times milk of ''primi para'' cow (milk collected from the cow after its first delivery) and paste of vira, two types of ''masha'' (''masha'' and ''rajmasha'') , ''kakoli, kapikacchu, rishabhaka'' and ''riddhi''. This ''mahakalyanaka ghrita'' is particularly nourishing (bulk promoting) and an excellent alleviator of ''sannipata'' (simultaneous vitiation of all three ''doshas''). [42 1/2-44]
 
In the same way, the twenty one drugs beginning with ''sthira'' (''shalparni'') are boiled in water. With this decoction ghee is cooked adding four times milk of ''primi para'' cow (milk collected from the cow after its first delivery) and paste of vira, two types of ''masha'' (''masha'' and ''rajmasha'') , ''kakoli, kapikacchu, rishabhaka'' and ''riddhi''. This ''mahakalyanaka ghrita'' is particularly nourishing (bulk promoting) and an excellent alleviator of ''sannipata'' (simultaneous vitiation of all three ''doshas''). [42 1/2-44]
    
===== ''Mahapaishachika ghee'' =====
 
===== ''Mahapaishachika ghee'' =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
जटिलां पूतनां केशीं चारटीं मर्कटीं वचाम्|  
+
जटिलां पूतनां केशीं चारटीं मर्कटीं वचाम्| <br />
त्रायमाणां जयां वीरां चोरकं कटुरोहिणीम्||४५||  
+
त्रायमाणां जयां वीरां चोरकं कटुरोहिणीम्||४५|| <br />
   −
वयःस्थां शूकरीं छत्रामतिच्छत्रां पलङ्कषाम्|  
+
वयःस्थां शूकरीं छत्रामतिच्छत्रां पलङ्कषाम्| <br />
महापुरुषदन्तां च कायस्थां नाकुलीद्वयम्||४६||  
+
महापुरुषदन्तां च कायस्थां नाकुलीद्वयम्||४६|| <br />
   −
कटम्भरां वृश्चिकालीं स्थिरां चाहृत्य तैर्घृतम्|  
+
कटम्भरां वृश्चिकालीं स्थिरां चाहृत्य तैर्घृतम्| <br />
सिद्धं चातुर्थकोन्मादग्रहापस्मारनाशनम्||४७||  
+
सिद्धं चातुर्थकोन्मादग्रहापस्मारनाशनम्||४७|| <br />
   −
महापैशाचिकं नाम घृतमेतद्यथाऽमृतम्|  
+
महापैशाचिकं नाम घृतमेतद्यथाऽमृतम्| <br />
बुद्धिस्मृतिकरं चैव बालानां चाङ्गवर्धनम्||४८||  
+
बुद्धिस्मृतिकरं चैव बालानां चाङ्गवर्धनम्||४८|| <br />
   −
इति महापैशाचिकं घृतम्
+
इति महापैशाचिकं घृतम् <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
jaṭilāṁ pūtanāṁ kēśīṁ cāraṭīṁ markaṭīṁ vacām|  
+
jaṭilāṁ pūtanāṁ kēśīṁ cāraṭīṁ markaṭīṁ vacām| <br />
trāyamāṇāṁ jayāṁ vīrāṁ cōrakaṁ kaṭurōhiṇīm||45||  
+
trāyamāṇāṁ jayāṁ vīrāṁ cōrakaṁ kaṭurōhiṇīm||45|| <br />
   −
vayaḥsthāṁ śūkarīṁ chatrāmaticchatrāṁ palaṅkaṣām|  
+
vayaḥsthāṁ śūkarīṁ chatrāmaticchatrāṁ palaṅkaṣām| <br />
mahāpuruṣadantāṁ ca kāyasthāṁ nākulīdvayam||46||  
+
mahāpuruṣadantāṁ ca kāyasthāṁ nākulīdvayam||46|| <br />
   −
kaṭambharāṁ vr̥ścikālīṁ sthirāṁ cāhr̥tya tairghr̥tam|  
+
kaṭambharāṁ vr̥ścikālīṁ sthirāṁ cāhr̥tya tairghr̥tam| <br />
siddhaṁ cāturthakōnmādagrahāpasmāranāśanam||47||  
+
siddhaṁ cāturthakōnmādagrahāpasmāranāśanam||47|| <br />
   −
mahāpaiśācikaṁ nāma ghr̥tamētadyathā'mr̥tam|  
+
mahāpaiśācikaṁ nāma ghr̥tamētadyathā'mr̥tam| <br />
buddhismr̥tikaraṁ caiva bālānāṁ cāṅgavardhanam||48||  
+
buddhismr̥tikaraṁ caiva bālānāṁ cāṅgavardhanam||48|| <br />
   −
iti mahāpaiśācikaṁ ghr̥tam
+
iti mahāpaiśācikaṁ ghr̥tam <br />
   −
jaTilAM pUtanAM keshIM cAraTIM markaTIM vacAm|  
+
jaTilAM pUtanAM keshIM cAraTIM markaTIM vacAm| <br />
trAyamANAM jayAM vIrAM corakaM kaTurohiNIm||45||  
+
trAyamANAM jayAM vIrAM corakaM kaTurohiNIm||45|| <br />
   −
vayaHsthAM shUkarIM chatrAmaticchatrAM pala~gkaShAm|  
+
vayaHsthAM shUkarIM chatrAmaticchatrAM pala~gkaShAm| <br />
mahApuruShadantAM ca kAyasthAM nAkulIdvayam||46||  
+
mahApuruShadantAM ca kAyasthAM nAkulIdvayam||46|| <br />
   −
kaTambharAM vRushcikAlIM sthirAM cAhRutya tairghRutam|  
+
kaTambharAM vRushcikAlIM sthirAM cAhRutya tairghRutam| <br />
siddhaM cAturthakonmAdagrahApasmAranAshanam||47||  
+
siddhaM cAturthakonmAdagrahApasmAranAshanam||47|| <br />
   −
mahApaishAcikaM nAma ghRutametadyathA~amRutam|  
+
mahApaishAcikaM nAma ghRutametadyathA~amRutam| <br />
buddhismRutikaraM caiva bAlAnAM cA~ggavardhanam||48||  
+
buddhismRutikaraM caiva bAlAnAM cA~ggavardhanam||48|| <br />
   −
iti mahApaishAcikaM ghRutam
+
iti mahApaishAcikaM ghRutam <br />
 +
</div></div>
    
Ghee processed with drugs like ''jatamansi, haritaki, bhutkeshi, charati, kapikacchu, vacha, trayamana, jaya'' (''jayanti''), ''vira''(''kshirakakoli''), ''choraka, katurohini, vayastha, varahi, chhatra, atichhatra, palankasha, shatavari, kayastha,'' two types of ''nakuli'' (''nakuli'' and ''gandha nakuli''), ''katabhi'' and ''shalaparni'', is known as ''mahapaishachika ghrita''. It is like ambrosia and alleviates quartan fever, ''unmada'', epilepsy. It also promotes intellect and memory and help in development of children. This is ''mahapaishachika ghrita''. [45-48]
 
Ghee processed with drugs like ''jatamansi, haritaki, bhutkeshi, charati, kapikacchu, vacha, trayamana, jaya'' (''jayanti''), ''vira''(''kshirakakoli''), ''choraka, katurohini, vayastha, varahi, chhatra, atichhatra, palankasha, shatavari, kayastha,'' two types of ''nakuli'' (''nakuli'' and ''gandha nakuli''), ''katabhi'' and ''shalaparni'', is known as ''mahapaishachika ghrita''. It is like ambrosia and alleviates quartan fever, ''unmada'', epilepsy. It also promotes intellect and memory and help in development of children. This is ''mahapaishachika ghrita''. [45-48]
    
===== ''Lashunadya ghee'' =====
 
===== ''Lashunadya ghee'' =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
लशुनानां शतं त्रिंशदभयास्त्र्यूषणात् पलम्|  
+
लशुनानां शतं त्रिंशदभयास्त्र्यूषणात् पलम्| <br />
गवां चर्ममसीप्रस्थो द्व्याढकं क्षीरमूत्रयोः||४९||  
+
गवां चर्ममसीप्रस्थो द्व्याढकं क्षीरमूत्रयोः||४९|| <br />
   −
पुराणसर्पिषः प्रस्थ एभिः सिद्धं प्रयोजयेत्|  
+
पुराणसर्पिषः प्रस्थ एभिः सिद्धं प्रयोजयेत्| <br />
हिङ्गुचूर्णपलं शीते दत्त्वा च मधुमाणिकाम्||५०||  
+
हिङ्गुचूर्णपलं शीते दत्त्वा च मधुमाणिकाम्||५०|| <br />
   −
तद्दोषागन्तुसम्भूतानुन्मादान् विषमज्वरान्|  
+
तद्दोषागन्तुसम्भूतानुन्मादान् विषमज्वरान्| <br />
अपस्मारांश्च हन्त्याशु पानाभ्यञ्जननावनैः||५१||  
+
अपस्मारांश्च हन्त्याशु पानाभ्यञ्जननावनैः||५१|| <br />
   −
इति लशुनाद्यं घृतम्लशुनस्याविनष्टस्य तुलार्धं निस्तुषीकृतम्|  
+
इति लशुनाद्यं घृतम्लशुनस्याविनष्टस्य तुलार्धं निस्तुषीकृतम्| <br />
तदर्धं दशमूलस्य द्व्याढकेऽपां विपाचयेत्||५२||  
+
तदर्धं दशमूलस्य द्व्याढकेऽपां विपाचयेत्||५२|| <br />
   −
पादशेषे घृतप्रस्थं लशुनस्य रसं तथा|  
+
पादशेषे घृतप्रस्थं लशुनस्य रसं तथा| <br />
कोलमूलकवृक्षाम्लमातुलुङ्गार्द्रकै रसैः||५३||  
+
कोलमूलकवृक्षाम्लमातुलुङ्गार्द्रकै रसैः||५३|| <br />
   −
दाडिमाम्बुसुरामस्तुकाञ्जिकाम्लैस्तदर्धिकैः|  
+
दाडिमाम्बुसुरामस्तुकाञ्जिकाम्लैस्तदर्धिकैः| <br />
साधयेत्त्रिफलादारुलवणव्योषदीप्यकैः||५४||  
+
साधयेत्त्रिफलादारुलवणव्योषदीप्यकैः||५४|| <br />
   −
यवानीचव्यहिङ्ग्वम्लवेतसैश्च पलार्धिकैः|  
+
यवानीचव्यहिङ्ग्वम्लवेतसैश्च पलार्धिकैः| <br />
सिद्धमेतत् पिबेच्छूलगुल्मार्शोजठरापहम्||५५||  
+
सिद्धमेतत् पिबेच्छूलगुल्मार्शोजठरापहम्||५५|| <br />
   −
ब्रध्नपाण्ड्वामयप्लीहयोनिदोषज्वरकृमीन्|  
+
ब्रध्नपाण्ड्वामयप्लीहयोनिदोषज्वरकृमीन्| <br />
वातश्लेष्मामयान् सर्वानुन्मादांश्चापकर्षति||५६||  
+
वातश्लेष्मामयान् सर्वानुन्मादांश्चापकर्षति||५६|| <br />
   −
इत्यपरं लशुनाद्यं घृतम्
+
इत्यपरं लशुनाद्यं घृतम् <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
laśunānāṁ śataṁ triṁśadabhayāstryūṣaṇāt palam|  
+
laśunānāṁ śataṁ triṁśadabhayāstryūṣaṇāt palam| <br />
gavāṁ carmamasīprasthō dvyāḍhakaṁ kṣīramūtrayōḥ||49||  
+
gavāṁ carmamasīprasthō dvyāḍhakaṁ kṣīramūtrayōḥ||49|| <br />
   −
purāṇasarpiṣaḥ prastha ēbhiḥ siddhaṁ prayōjayēt|  
+
purāṇasarpiṣaḥ prastha ēbhiḥ siddhaṁ prayōjayēt| <br />
hiṅgucūrṇapalaṁ śītē dattvā ca madhumāṇikām||50||  
+
hiṅgucūrṇapalaṁ śītē dattvā ca madhumāṇikām||50|| <br />
   −
taddōṣāgantusambhūtānunmādān viṣamajvarān|  
+
taddōṣāgantusambhūtānunmādān viṣamajvarān| <br />
apasmārāṁśca hantyāśu pānābhyañjananāvanaiḥ||51||  
+
apasmārāṁśca hantyāśu pānābhyañjananāvanaiḥ||51|| <br />
   −
iti laśunādyaṁ ghr̥tamlaśunasyāvinaṣṭasya tulārdhaṁ nistuṣīkr̥tam|  
+
iti laśunādyaṁ ghr̥tamlaśunasyāvinaṣṭasya tulārdhaṁ nistuṣīkr̥tam| <br />
tadardhaṁ daśamūlasya dvyāḍhakē'pāṁ vipācayēt||52||  
+
tadardhaṁ daśamūlasya dvyāḍhakē'pāṁ vipācayēt||52|| <br />
   −
pādaśēṣē ghr̥taprasthaṁ laśunasya rasaṁ tathā|  
+
pādaśēṣē ghr̥taprasthaṁ laśunasya rasaṁ tathā| <br />
kōlamūlakavr̥kṣāmlamātuluṅgārdrakai rasaiḥ||53||  
+
kōlamūlakavr̥kṣāmlamātuluṅgārdrakai rasaiḥ||53|| <br />
   −
dāḍimāmbusurāmastukāñjikāmlaistadardhikaiḥ|  
+
dāḍimāmbusurāmastukāñjikāmlaistadardhikaiḥ| <br />
sādhayēttriphalādārulavaṇavyōṣadīpyakaiḥ||54||  
+
sādhayēttriphalādārulavaṇavyōṣadīpyakaiḥ||54|| <br />
   −
yavānīcavyahiṅgvamlavētasaiśca palārdhikaiḥ|  
+
yavānīcavyahiṅgvamlavētasaiśca palārdhikaiḥ| <br />
siddhamētat pibēcchūlagulmārśōjaṭharāpaham||55||  
+
siddhamētat pibēcchūlagulmārśōjaṭharāpaham||55|| <br />
   −
bradhnapāṇḍvāmayaplīhayōnidōṣajvarakr̥mīn|  
+
bradhnapāṇḍvāmayaplīhayōnidōṣajvarakr̥mīn| <br />
vātaślēṣmāmayān sarvānunmādāṁścāpakarṣati||56||  
+
vātaślēṣmāmayān sarvānunmādāṁścāpakarṣati||56|| <br />
   −
ityaparaṁ laśunādyaṁ ghr̥tam
+
ityaparaṁ laśunādyaṁ ghr̥tam <br />
   −
lashunAnAM shataM triMshadabhayAstryUShaNAt palam|  
+
lashunAnAM shataM triMshadabhayAstryUShaNAt palam| <br />
gavAM carmamasIprastho dvyADhakaM kShIramUtrayoH||49||  
+
gavAM carmamasIprastho dvyADhakaM kShIramUtrayoH||49|| <br />
   −
purANasarpiShaH prastha ebhiH siddhaM prayojayet|  
+
purANasarpiShaH prastha ebhiH siddhaM prayojayet| <br />
hi~ggucUrNapalaM shIte dattvA ca madhumANikAm||50||  
+
hi~ggucUrNapalaM shIte dattvA ca madhumANikAm||50|| <br />
   −
taddoShAgantusambhUtAnunmAdAn viShamajvarAn|  
+
taddoShAgantusambhUtAnunmAdAn viShamajvarAn| <br />
apasmArAMshca hantyAshu pAnAbhya~jjananAvanaiH||51||  
+
apasmArAMshca hantyAshu pAnAbhya~jjananAvanaiH||51|| <br />
   −
iti lashunAdyaM ghRutamlashunasyAvinaShTasya tulArdhaM nistuShIkRutam|  
+
iti lashunAdyaM ghRutamlashunasyAvinaShTasya tulArdhaM nistuShIkRutam| <br />
tadardhaM dashamUlasya dvyADhake~apAM vipAcayet||52||  
+
tadardhaM dashamUlasya dvyADhake~apAM vipAcayet||52|| <br />
   −
pAdasheShe ghRutaprasthaM lashunasya rasaM tathA|  
+
pAdasheShe ghRutaprasthaM lashunasya rasaM tathA| <br />
kolamUlakavRukShAmlamAtulu~ggArdrakai rasaiH||53||  
+
kolamUlakavRukShAmlamAtulu~ggArdrakai rasaiH||53|| <br />
   −
dADimAmbusurAmastukA~jjikAmlaistadardhikaiH|  
+
dADimAmbusurAmastukA~jjikAmlaistadardhikaiH| <br />
sAdhayettriphalAdArulavaNavyoShadIpyakaiH||54||  
+
sAdhayettriphalAdArulavaNavyoShadIpyakaiH||54|| <br />
   −
yavAnIcavyahi~ggvamlavetasaishca palArdhikaiH|  
+
yavAnIcavyahi~ggvamlavetasaishca palArdhikaiH| <br />
siddhametat pibecchUlagulmArshojaTharApaham||55||  
+
siddhametat pibecchUlagulmArshojaTharApaham||55|| <br />
   −
bradhnapANDvAmayaplIhayonidoShajvarakRumIn|  
+
bradhnapANDvAmayaplIhayonidoShajvarakRumIn| <br />
vAtashleShmAmayAn sarvAnunmAdAMshcApakarShati||56||  
+
vAtashleShmAmayAn sarvAnunmAdAMshcApakarShati||56|| <br />
   −
ityaparaM lashunAdyaM ghRutam
+
ityaparaM lashunAdyaM ghRutam <br />
 +
</div></div>
    
One hundred dehusked bulbs of garlic, 30 fruits of ''haritaki, trikatu'' 40 gm ,ash of cow leather 640 gm, cow milk and cow urine 5.12kg should be well cooked with ten year old cow ghee 640 gm .After it is well cooked and cooled, 40 gms of powder of ''hingu''(asafoetida) and  honey 320gm should be added .This ''lashunadya ghrita'' applied in the form of intake, massage and snuffing alleviates quickly all types of ''unmada'', both endogenous and exogenous, intermittent fever and epilepsy. [49-51]
 
One hundred dehusked bulbs of garlic, 30 fruits of ''haritaki, trikatu'' 40 gm ,ash of cow leather 640 gm, cow milk and cow urine 5.12kg should be well cooked with ten year old cow ghee 640 gm .After it is well cooked and cooled, 40 gms of powder of ''hingu''(asafoetida) and  honey 320gm should be added .This ''lashunadya ghrita'' applied in the form of intake, massage and snuffing alleviates quickly all types of ''unmada'', both endogenous and exogenous, intermittent fever and epilepsy. [49-51]
Line 770: Line 864:     
===== Different useful recipes of medicated ghee =====
 
===== Different useful recipes of medicated ghee =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
हिङ्गुना हिङ्गुपर्ण्या च सकायस्थवयःस्थया|  
+
हिङ्गुना हिङ्गुपर्ण्या च सकायस्थवयःस्थया| <br />
सिद्धं सर्पिर्हितं तद्वद्वयःस्थाहिङ्गुचोरकैः||५७||  
+
सिद्धं सर्पिर्हितं तद्वद्वयःस्थाहिङ्गुचोरकैः||५७|| <br />
   −
केवलं सिद्धमेभिर्वा पुराणं पाययेद्घृतम्|  
+
केवलं सिद्धमेभिर्वा पुराणं पाययेद्घृतम्| <br />
पाययित्वोत्तमां मात्रां श्वभ्रे रुन्ध्याद्गृहेऽपि वा||५८||  
+
पाययित्वोत्तमां मात्रां श्वभ्रे रुन्ध्याद्गृहेऽपि वा||५८|| <br />
   −
विशेषतः पुराणं च घृतं तं पाययेद्भिषक्|  
+
विशेषतः पुराणं च घृतं तं पाययेद्भिषक्| <br />
त्रिदोषघ्नं पवित्रत्वाद्विशेषाद्ग्रहनाशनम्||५९||  
+
त्रिदोषघ्नं पवित्रत्वाद्विशेषाद्ग्रहनाशनम्||५९|| <br />
   −
गुणकर्माधिकं पानादास्वादात् कटुतिक्तकम्|  
+
गुणकर्माधिकं पानादास्वादात् कटुतिक्तकम्| <br />
उग्रगन्धं पुराणं स्याद्दशवर्षस्थितं घृतम्||६०||  
+
उग्रगन्धं पुराणं स्याद्दशवर्षस्थितं घृतम्||६०|| <br />
   −
लाक्षारसनिभं शीतं तद्धि सर्वग्रहापहम्|  
+
लाक्षारसनिभं शीतं तद्धि सर्वग्रहापहम्| <br />
मेध्यं विरेचनेष्वग्र्यं प्रपुराणमतः परम्||६१||  
+
मेध्यं विरेचनेष्वग्र्यं प्रपुराणमतः परम्||६१|| <br />
   −
नासाध्यं नाम तस्यास्ति यत् स्याद्वर्षशतस्थितम्|  
+
नासाध्यं नाम तस्यास्ति यत् स्याद्वर्षशतस्थितम्| <br />
दृष्टं स्पृष्टमथाघ्रातं तद्धि सर्वग्रहापहम्||६२||  
+
दृष्टं स्पृष्टमथाघ्रातं तद्धि सर्वग्रहापहम्||६२|| <br />
   −
अपस्मारग्रहोन्मादवतां शस्तं विशेषतः|६३|
+
अपस्मारग्रहोन्मादवतां शस्तं विशेषतः|६३| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
hiṅgunā hiṅguparṇyā ca sakāyasthavayaḥsthayā|  
+
hiṅgunā hiṅguparṇyā ca sakāyasthavayaḥsthayā| <br />
siddhaṁ sarpirhitaṁ tadvadvayaḥsthāhiṅgucōrakaiḥ||57||  
+
siddhaṁ sarpirhitaṁ tadvadvayaḥsthāhiṅgucōrakaiḥ||57|| <br />
   −
kēvalaṁ siddhamēbhirvā purāṇaṁ pāyayēdghr̥tam|  
+
kēvalaṁ siddhamēbhirvā purāṇaṁ pāyayēdghr̥tam| <br />
pāyayitvōttamāṁ mātrāṁ śvabhrē rundhyādgr̥hē'pi vā||58||  
+
pāyayitvōttamāṁ mātrāṁ śvabhrē rundhyādgr̥hē'pi vā||58|| <br />
   −
viśēṣataḥ purāṇaṁ ca ghr̥taṁ taṁ pāyayēdbhiṣak|  
+
viśēṣataḥ purāṇaṁ ca ghr̥taṁ taṁ pāyayēdbhiṣak| <br />
tridōṣaghnaṁ pavitratvādviśēṣādgrahanāśanam||59||  
+
tridōṣaghnaṁ pavitratvādviśēṣādgrahanāśanam||59|| <br />
   −
guṇakarmādhikaṁ pānādāsvādāt kaṭutiktakam|  
+
guṇakarmādhikaṁ pānādāsvādāt kaṭutiktakam| <br />
ugragandhaṁ purāṇaṁ syāddaśavarṣasthitaṁ ghr̥tam||60||  
+
ugragandhaṁ purāṇaṁ syāddaśavarṣasthitaṁ ghr̥tam||60|| <br />
   −
lākṣārasanibhaṁ śītaṁ taddhi sarvagrahāpaham|  
+
lākṣārasanibhaṁ śītaṁ taddhi sarvagrahāpaham| <br />
mēdhyaṁ virēcanēṣvagryaṁ prapurāṇamataḥ param||61||  
+
mēdhyaṁ virēcanēṣvagryaṁ prapurāṇamataḥ param||61|| <br />
   −
nāsādhyaṁ nāma tasyāsti yat syādvarṣaśatasthitam|  
+
nāsādhyaṁ nāma tasyāsti yat syādvarṣaśatasthitam| <br />
dr̥ṣṭaṁ spr̥ṣṭamathāghrātaṁ taddhi sarvagrahāpaham||62||  
+
dr̥ṣṭaṁ spr̥ṣṭamathāghrātaṁ taddhi sarvagrahāpaham||62|| <br />
   −
apasmāragrahōnmādavatāṁ śastaṁ viśēṣataḥ|63|
+
apasmāragrahōnmādavatāṁ śastaṁ viśēṣataḥ|63| <br />
   −
hi~ggunA hi~gguparNyA ca sakAyasthavayaHsthayA|  
+
hi~ggunA hi~gguparNyA ca sakAyasthavayaHsthayA| <br />
siddhaM sarpirhitaM tadvadvayaHsthAhi~ggucorakaiH||57||  
+
siddhaM sarpirhitaM tadvadvayaHsthAhi~ggucorakaiH||57|| <br />
   −
kevalaM siddhamebhirvA purANaM pAyayedghRutam|  
+
kevalaM siddhamebhirvA purANaM pAyayedghRutam| <br />
pAyayitvottamAM mAtrAM shvabhre rundhyAdgRuhe~api vA||58||  
+
pAyayitvottamAM mAtrAM shvabhre rundhyAdgRuhe~api vA||58|| <br />
   −
visheShataH purANaM ca ghRutaM taM pAyayedbhiShak|  
+
visheShataH purANaM ca ghRutaM taM pAyayedbhiShak| <br />
tridoShaghnaM pavitratvAdvisheShAdgrahanAshanam||59||  
+
tridoShaghnaM pavitratvAdvisheShAdgrahanAshanam||59|| <br />
   −
guNakarmAdhikaM pAnAdAsvAdAt kaTutiktakam|  
+
guNakarmAdhikaM pAnAdAsvAdAt kaTutiktakam| <br />
ugragandhaM purANaM syAddashavarShasthitaM ghRutam||60||  
+
ugragandhaM purANaM syAddashavarShasthitaM ghRutam||60|| <br />
   −
lAkShArasanibhaM shItaM taddhi sarvagrahApaham|  
+
lAkShArasanibhaM shItaM taddhi sarvagrahApaham| <br />
medhyaM virecaneShvagryaM prapurANamataH param||61||  
+
medhyaM virecaneShvagryaM prapurANamataH param||61|| <br />
   −
nAsAdhyaM nAma tasyAsti yat syAdvarShashatasthitam|  
+
nAsAdhyaM nAma tasyAsti yat syAdvarShashatasthitam| <br />
dRuShTaM spRuShTamathAghrAtaM taddhi sarvagrahApaham||62||  
+
dRuShTaM spRuShTamathAghrAtaM taddhi sarvagrahApaham||62|| <br />
   −
apasmAragrahonmAdavatAM shastaM visheShataH|63|
+
apasmAragrahonmAdavatAM shastaM visheShataH|63| <br />
 +
</div></div>
 
    
 
    
 
#Ten year old ghee cooked with ''hingu, hinguparni, kayastha, vayastha'' is useful.  
 
#Ten year old ghee cooked with ''hingu, hinguparni, kayastha, vayastha'' is useful.  
Line 843: Line 940:     
==== External applications in ''vata-kapha'' dominant ''unmada'' ====
 
==== External applications in ''vata-kapha'' dominant ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
एतानौषधयोगान् वा विधेयत्वमगच्छति||६३||  
+
एतानौषधयोगान् वा विधेयत्वमगच्छति||६३|| <br />
   −
अञ्जनोत्सादनालेपनावनादिषु योजयेत्|  
+
अञ्जनोत्सादनालेपनावनादिषु योजयेत्| <br />
शिरीषो मधुकं हिङ्गु लशुनं तगरं वचा||६४||  
+
शिरीषो मधुकं हिङ्गु लशुनं तगरं वचा||६४|| <br />
   −
कुष्ठं च बस्तमूत्रेण पिष्टं स्यान्नावनाञ्जनम्|  
+
कुष्ठं च बस्तमूत्रेण पिष्टं स्यान्नावनाञ्जनम्| <br />
तद्वद्व्योषं हरिद्रे द्वे मञ्जिष्ठाहिङ्गुसर्षपाः||६५||  
+
तद्वद्व्योषं हरिद्रे द्वे मञ्जिष्ठाहिङ्गुसर्षपाः||६५|| <br />
   −
शिरीषबीजं चोन्मादग्रहापस्मारनाशनम्|  
+
शिरीषबीजं चोन्मादग्रहापस्मारनाशनम्| <br />
पिष्ट्वा तुल्यमपामार्गं  हिङ्ग्वालं हिङ्गुपत्रिकाम्||६६||  
+
पिष्ट्वा तुल्यमपामार्गं  हिङ्ग्वालं हिङ्गुपत्रिकाम्||६६|| <br />
   −
वार्तिः स्यान्मरिचार्धांशा पित्ताभ्यां गोशृगालयोः|  
+
वार्तिः स्यान्मरिचार्धांशा पित्ताभ्यां गोशृगालयोः| <br />
तयाऽञ्जयेदपस्मारभूतोन्मादज्वरार्दितान्||६७||  
+
तयाऽञ्जयेदपस्मारभूतोन्मादज्वरार्दितान्||६७|| <br />
   −
भूतार्तानमरार्तांश्च नरांश्चैव दृगामये|  
+
भूतार्तानमरार्तांश्च नरांश्चैव दृगामये| <br />
मरिचं चातपे मांसं सपित्तं स्थितमञ्जनम्||६८||  
+
मरिचं चातपे मांसं सपित्तं स्थितमञ्जनम्||६८|| <br />
   −
वैकृतं पश्यतः कार्यं दोषभूतहतस्मृतेः|  
+
वैकृतं पश्यतः कार्यं दोषभूतहतस्मृतेः| <br />
सिद्धार्थको वचा हिङ्गु करञ्जो देवदारु च||६९||  
+
सिद्धार्थको वचा हिङ्गु करञ्जो देवदारु च||६९|| <br />
   −
मञ्जिष्ठा त्रिफला श्वेता कटभीत्वक् कटुत्रिकम्|  
+
मञ्जिष्ठा त्रिफला श्वेता कटभीत्वक् कटुत्रिकम्| <br />
समांशानि प्रियङ्गुश्च शिरीषो रजनीद्वयम्||७०||  
+
समांशानि प्रियङ्गुश्च शिरीषो रजनीद्वयम्||७०|| <br />
   −
बस्तमूत्रेण पिष्टोऽयमगदः पानमञ्जनम्|  
+
बस्तमूत्रेण पिष्टोऽयमगदः पानमञ्जनम्| <br />
नस्यमालेपनं चैव स्नानमुद्वर्तनं तथा||७१||  
+
नस्यमालेपनं चैव स्नानमुद्वर्तनं तथा||७१|| <br />
   −
अपस्मारविषोन्मादकृत्यालक्ष्मीज्वरापहः|  
+
अपस्मारविषोन्मादकृत्यालक्ष्मीज्वरापहः| <br />
भूतेभ्यश्च भयं हन्ति राजद्वारे च शस्यते||७२||  
+
भूतेभ्यश्च भयं हन्ति राजद्वारे च शस्यते||७२|| <br />
   −
सर्पिरेतेन सिद्धं वा सगोमूत्रं तदर्थकृत्|  
+
सर्पिरेतेन सिद्धं वा सगोमूत्रं तदर्थकृत्| <br />
प्रसेके पीनसे गन्धैर्धूमवर्तिं कृतां पिबेत्||७३||  
+
प्रसेके पीनसे गन्धैर्धूमवर्तिं कृतां पिबेत्||७३|| <br />
   −
वैरेचनिकधूमोक्तैः श्वेताद्यैर्वा सहिङ्गुभिः|  
+
वैरेचनिकधूमोक्तैः श्वेताद्यैर्वा सहिङ्गुभिः| <br />
शल्लकोलूकमार्जारजम्बूकवृकबस्तजैः||७४||  
+
शल्लकोलूकमार्जारजम्बूकवृकबस्तजैः||७४|| <br />
   −
मूत्रपित्तशकृल्लोमनखैश्चर्मभिरेव च|  
+
मूत्रपित्तशकृल्लोमनखैश्चर्मभिरेव च| <br />
सेकाञ्जनं प्रधमनं नस्यं धूमं च कारयेत्||७५||  
+
सेकाञ्जनं प्रधमनं नस्यं धूमं च कारयेत्||७५|| <br />
   −
वातश्लेष्मात्मके प्रायः ...|७६|
+
वातश्लेष्मात्मके प्रायः ...|७६| <br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
ētānauṣadhayōgān vā vidhēyatvamagacchati||63||  
+
ētānauṣadhayōgān vā vidhēyatvamagacchati||63|| <br />
   −
añjanōtsādanālēpanāvanādiṣu yōjayēt|  
+
añjanōtsādanālēpanāvanādiṣu yōjayēt| <br />
śirīṣō madhukaṁ hiṅgu laśunaṁ tagaraṁ vacā||64||  
+
śirīṣō madhukaṁ hiṅgu laśunaṁ tagaraṁ vacā||64|| <br />
   −
kuṣṭhaṁ ca bastamūtrēṇa piṣṭaṁ syānnāvanāñjanam|  
+
kuṣṭhaṁ ca bastamūtrēṇa piṣṭaṁ syānnāvanāñjanam| <br />
tadvadvyōṣaṁ haridrē dvē mañjiṣṭhāhiṅgusarṣapāḥ||65||  
+
tadvadvyōṣaṁ haridrē dvē mañjiṣṭhāhiṅgusarṣapāḥ||65|| <br />
   −
śirīṣabījaṁ cōnmādagrahāpasmāranāśanam|  
+
śirīṣabījaṁ cōnmādagrahāpasmāranāśanam| <br />
piṣṭvā tulyamapāmārgaṁ [1] hiṅgvālaṁ hiṅgupatrikām||66||  
+
piṣṭvā tulyamapāmārgaṁ [1] hiṅgvālaṁ hiṅgupatrikām||66|| <br />
   −
vārtiḥ syānmaricārdhāṁśā pittābhyāṁ gōśr̥gālayōḥ|  
+
vārtiḥ syānmaricārdhāṁśā pittābhyāṁ gōśr̥gālayōḥ| <br />
tayā'ñjayēdapasmārabhūtōnmādajvarārditān||67||  
+
tayā'ñjayēdapasmārabhūtōnmādajvarārditān||67|| <br />
   −
bhūtārtānamarārtāṁśca narāṁścaiva dr̥gāmayē|  
+
bhūtārtānamarārtāṁśca narāṁścaiva dr̥gāmayē| <br />
maricaṁ cātapē māṁsaṁ sapittaṁ sthitamañjanam||68||  
+
maricaṁ cātapē māṁsaṁ sapittaṁ sthitamañjanam||68|| <br />
   −
vaikr̥taṁ paśyataḥ kāryaṁ dōṣabhūtahatasmr̥tēḥ|  
+
vaikr̥taṁ paśyataḥ kāryaṁ dōṣabhūtahatasmr̥tēḥ| <br />
siddhārthakō vacā hiṅgu karañjō dēvadāru ca||69||  
+
siddhārthakō vacā hiṅgu karañjō dēvadāru ca||69|| <br />
   −
mañjiṣṭhā triphalā śvētā kaṭabhītvak kaṭutrikam|  
+
mañjiṣṭhā triphalā śvētā kaṭabhītvak kaṭutrikam| <br />
samāṁśāni priyaṅguśca śirīṣō rajanīdvayam||70||  
+
samāṁśāni priyaṅguśca śirīṣō rajanīdvayam||70|| <br />
   −
bastamūtrēṇa piṣṭō'yamagadaḥ pānamañjanam|  
+
bastamūtrēṇa piṣṭō'yamagadaḥ pānamañjanam| <br />
nasyamālēpanaṁ caiva snānamudvartanaṁ tathā||71||  
+
nasyamālēpanaṁ caiva snānamudvartanaṁ tathā||71|| <br />
   −
apasmāraviṣōnmādakr̥tyālakṣmījvarāpahaḥ|  
+
apasmāraviṣōnmādakr̥tyālakṣmījvarāpahaḥ| <br />
bhūtēbhyaśca bhayaṁ hanti rājadvārē ca śasyatē||72||
+
bhūtēbhyaśca bhayaṁ hanti rājadvārē ca śasyatē||72||<br />
 
   
 
   
sarpirētēna siddhaṁ vā sagōmūtraṁ tadarthakr̥t|  
+
sarpirētēna siddhaṁ vā sagōmūtraṁ tadarthakr̥t| <br />
prasēkē pīnasē gandhairdhūmavartiṁ kr̥tāṁ pibēt||73||  
+
prasēkē pīnasē gandhairdhūmavartiṁ kr̥tāṁ pibēt||73|| <br />
   −
vairēcanikadhūmōktaiḥ śvētādyairvā sahiṅgubhiḥ|  
+
vairēcanikadhūmōktaiḥ śvētādyairvā sahiṅgubhiḥ| <br />
śallakōlūkamārjārajambūkavr̥kabastajaiḥ||74||  
+
śallakōlūkamārjārajambūkavr̥kabastajaiḥ||74|| <br />
   −
mūtrapittaśakr̥llōmanakhaiścarmabhirēva ca|  
+
mūtrapittaśakr̥llōmanakhaiścarmabhirēva ca| <br />
sēkāñjanaṁ pradhamanaṁ nasyaṁ dhūmaṁ ca kārayēt||75||  
+
sēkāñjanaṁ pradhamanaṁ nasyaṁ dhūmaṁ ca kārayēt||75|| <br />
   −
vātaślēṣmātmakē prāyaḥ ...|76|
+
vātaślēṣmātmakē prāyaḥ ...|76| <br />
   −
etAnauShadhayogAn vA vidheyatvamagacchati||63||  
+
etAnauShadhayogAn vA vidheyatvamagacchati||63|| <br />
   −
a~jjanotsAdanAlepanAvanAdiShu yojayet|  
+
a~jjanotsAdanAlepanAvanAdiShu yojayet| <br />
shirISho madhukaM hi~ggu lashunaM tagaraM vacA||64||  
+
shirISho madhukaM hi~ggu lashunaM tagaraM vacA||64|| <br />
   −
kuShThaM ca bastamUtreNa piShTaM syAnnAvanA~jjanam|  
+
kuShThaM ca bastamUtreNa piShTaM syAnnAvanA~jjanam| <br />
tadvadvyoShaM haridre dve ma~jjiShThAhi~ggusarShapAH||65||  
+
tadvadvyoShaM haridre dve ma~jjiShThAhi~ggusarShapAH||65|| <br />
   −
shirIShabIjaM conmAdagrahApasmAranAshanam|  
+
shirIShabIjaM conmAdagrahApasmAranAshanam| <br />
piShTvA tulyamapAmArgaM [1] hi~ggvAlaM hi~ggupatrikAm||66||  
+
piShTvA tulyamapAmArgaM [1] hi~ggvAlaM hi~ggupatrikAm||66|| <br />
   −
vArtiH syAnmaricArdhAMshA pittAbhyAM goshRugAlayoH|  
+
vArtiH syAnmaricArdhAMshA pittAbhyAM goshRugAlayoH| <br />
tayA~a~jjayedapasmArabhUtonmAdajvarArditAn||67||  
+
tayA~a~jjayedapasmArabhUtonmAdajvarArditAn||67|| <br />
   −
bhUtArtAnamarArtAMshca narAMshcaiva dRugAmaye|  
+
bhUtArtAnamarArtAMshca narAMshcaiva dRugAmaye| <br />
maricaM cAtape mAMsaM sapittaM sthitama~jjanam||68||  
+
maricaM cAtape mAMsaM sapittaM sthitama~jjanam||68|| <br />
   −
vaikRutaM pashyataH kAryaM doShabhUtahatasmRuteH|  
+
vaikRutaM pashyataH kAryaM doShabhUtahatasmRuteH| <br />
siddhArthako vacA hi~ggu kara~jjo devadAru ca||69||  
+
siddhArthako vacA hi~ggu kara~jjo devadAru ca||69|| <br />
   −
ma~jjiShThA triphalA shvetA kaTabhItvak kaTutrikam|  
+
ma~jjiShThA triphalA shvetA kaTabhItvak kaTutrikam| <br />
samAMshAni priya~ggushca shirISho rajanIdvayam||70||  
+
samAMshAni priya~ggushca shirISho rajanIdvayam||70|| <br />
   −
bastamUtreNa piShTo~ayamagadaH pAnama~jjanam|  
+
bastamUtreNa piShTo~ayamagadaH pAnama~jjanam| <br />
nasyamAlepanaM caiva snAnamudvartanaM tathA||71||
+
nasyamAlepanaM caiva snAnamudvartanaM tathA||71||<br />
 
   
 
   
apasmAraviShonmAdakRutyAlakShmIjvarApahaH|  
+
apasmAraviShonmAdakRutyAlakShmIjvarApahaH| <br />
bhUtebhyashca bhayaM hanti rAjadvAre ca shasyate||72||  
+
bhUtebhyashca bhayaM hanti rAjadvAre ca shasyate||72|| <br />
   −
sarpiretena siddhaM vA sagomUtraM tadarthakRut|  
+
sarpiretena siddhaM vA sagomUtraM tadarthakRut| <br />
praseke pInase gandhairdhUmavartiM kRutAM pibet||73||  
+
praseke pInase gandhairdhUmavartiM kRutAM pibet||73|| <br />
   −
vairecanikadhUmoktaiH shvetAdyairvA sahi~ggubhiH|  
+
vairecanikadhUmoktaiH shvetAdyairvA sahi~ggubhiH| <br />
shallakolUkamArjArajambUkavRukabastajaiH||74||  
+
shallakolUkamArjArajambUkavRukabastajaiH||74|| <br />
   −
mUtrapittashakRullomanakhaishcarmabhireva ca|  
+
mUtrapittashakRullomanakhaishcarmabhireva ca| <br />
sekA~jjanaM pradhamanaM nasyaM dhUmaM ca kArayet||75||  
+
sekA~jjanaM pradhamanaM nasyaM dhUmaM ca kArayet||75|| <br />
   −
vAtashleShmAtmake prAyaH ...|76|
+
vAtashleShmAtmake prAyaH ...|76| <br />
 +
</div></div>
    
If the patient does not come under control, the following formulations should be use as collyrium (''anjana''), anointing (''utsadana''), paste (''alepa''), inhalation therapy (''navana'') etc. [63 1/2]
 
If the patient does not come under control, the following formulations should be use as collyrium (''anjana''), anointing (''utsadana''), paste (''alepa''), inhalation therapy (''navana'') etc. [63 1/2]
Line 985: Line 1,085:     
==== Treatment of ''pitta'' dominant ''unmada'' ====
 
==== Treatment of ''pitta'' dominant ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
... पैत्तिके तु प्रशस्यते|  
+
... पैत्तिके तु प्रशस्यते| <br />
तिक्तकं जीवनीयं च सर्पिः स्नेहश्च मिश्रकः||७६||  
+
तिक्तकं जीवनीयं च सर्पिः स्नेहश्च मिश्रकः||७६|| <br />
   −
शीतानि चान्नपानानि मधुराणि मृदूनि  च|  
+
शीतानि चान्नपानानि मधुराणि मृदूनि  च| <br />
शङ्खकेशान्तसन्धौ वा मोक्षयेज्ज्ञो भिषक् सिराम्|  
+
शङ्खकेशान्तसन्धौ वा मोक्षयेज्ज्ञो भिषक् सिराम्| <br />
उन्मादे विषमे चैव ज्वरेऽपस्मार एव च||७७||
+
उन्मादे विषमे चैव ज्वरेऽपस्मार एव च||७७||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
... paittikē tu praśasyatē|  
+
... paittikē tu praśasyatē| <br />
tiktakaṁ jīvanīyaṁ ca sarpiḥ snēhaśca miśrakaḥ||76||  
+
tiktakaṁ jīvanīyaṁ ca sarpiḥ snēhaśca miśrakaḥ||76|| <br />
   −
śītāni cānnapānāni madhurāṇi mr̥dūni  ca|  
+
śītāni cānnapānāni madhurāṇi mr̥dūni  ca| <br />
śaṅkhakēśāntasandhau vā mōkṣayējjñō bhiṣak sirām|  
+
śaṅkhakēśāntasandhau vā mōkṣayējjñō bhiṣak sirām| <br />
unmādē viṣamē caiva jvarē'pasmāra ēva ca||77||
+
unmādē viṣamē caiva jvarē'pasmāra ēva ca||77||<br />
   −
... paittike tu prashasyate|  
+
... paittike tu prashasyate| <br />
tiktakaM jIvanIyaM ca sarpiH snehashca mishrakaH||76||  
+
tiktakaM jIvanIyaM ca sarpiH snehashca mishrakaH||76|| <br />
   −
shItAni cAnnapAnAni madhurANi mRudUni  ca|  
+
shItAni cAnnapAnAni madhurANi mRudUni  ca| <br />
sha~gkhakeshAntasandhau vA mokShayejj~jo bhiShak sirAm|  
+
sha~gkhakeshAntasandhau vA mokShayejj~jo bhiShak sirAm| <br />
unmAde viShame caiva jvare~apasmAra eva ca||77||
+
unmAde viShame caiva jvare~apasmAra eva ca||77||<br />
 +
</div></div>
    
In ''pitta'' dominant type of ''unmada'', the patients should be given ''tikta'', and ''jivaniya ghrita'' (ghee cooked with bitter and vitalisers e.g. ''maha tiktaka ghrita'' ([[Chikitsa Sthana]] chapter 7 ) and ''jivaniya ghrita'' ([[Chikitsa Sthana]] chapter 29) and ''mishraka sneha'' ([[Chikitsa Sthana]] chapter 5) are efficacious. Moreover, the patient should be given cold, sweet and soft food and drinks or the physician should perform blood-letting vein situated at the joining place of temple and the end of hair line in ''unmada'', irregular fever and epilepsy. [76-77]
 
In ''pitta'' dominant type of ''unmada'', the patients should be given ''tikta'', and ''jivaniya ghrita'' (ghee cooked with bitter and vitalisers e.g. ''maha tiktaka ghrita'' ([[Chikitsa Sthana]] chapter 7 ) and ''jivaniya ghrita'' ([[Chikitsa Sthana]] chapter 29) and ''mishraka sneha'' ([[Chikitsa Sthana]] chapter 5) are efficacious. Moreover, the patient should be given cold, sweet and soft food and drinks or the physician should perform blood-letting vein situated at the joining place of temple and the end of hair line in ''unmada'', irregular fever and epilepsy. [76-77]
    
==== Isolation of ''unmada'' patients ====
 
==== Isolation of ''unmada'' patients ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
घृतमांसवितृप्तं वा निवाते स्थापयेत् सुखम्|  
+
घृतमांसवितृप्तं वा निवाते स्थापयेत् सुखम्| <br />
त्यक्त्वा मतिस्मृतिभ्रंशं सञ्ज्ञां लब्ध्वा प्रमुच्यते  ||७८||
+
त्यक्त्वा मतिस्मृतिभ्रंशं सञ्ज्ञां लब्ध्वा प्रमुच्यते  ||७८||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
ghr̥tamāṁsavitr̥ptaṁ vā nivātē sthāpayēt sukham|  
+
ghr̥tamāṁsavitr̥ptaṁ vā nivātē sthāpayēt sukham| <br />
tyaktvā matismr̥tibhraṁśaṁ sañjñāṁ labdhvā pramucyatē [1] ||78||
+
tyaktvā matismr̥tibhraṁśaṁ sañjñāṁ labdhvā pramucyatē [1] ||78||<br />
   −
ghRutamAMsavitRuptaM vA nivAte sthApayet sukham|  
+
ghRutamAMsavitRuptaM vA nivAte sthApayet sukham| <br />
tyaktvA matismRutibhraMshaM sa~jj~jAM labdhvA pramucyate [1] ||78||
+
tyaktvA matismRutibhraMshaM sa~jj~jAM labdhvA pramucyate [1] ||78||<br />
 +
</div></div>
    
The patient should be restricted to wind-free place after taking meat and ghee in his diet to his satisfaction as a result, the patient overcomes the loss of intellect and memory and regains sense and consciousness. Thus, he becomes free from disease. [78]
 
The patient should be restricted to wind-free place after taking meat and ghee in his diet to his satisfaction as a result, the patient overcomes the loss of intellect and memory and regains sense and consciousness. Thus, he becomes free from disease. [78]
    
==== Psychotherapy and other therapies ====
 
==== Psychotherapy and other therapies ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
आश्वासयेत् सुहृद्वा तं वाक्यैर्धर्मार्थसंहितैः|  
+
आश्वासयेत् सुहृद्वा तं वाक्यैर्धर्मार्थसंहितैः| <br />
ब्रूयादिष्टविनाशं वा दर्शयेदद्भुतानि वा||७९||  
+
ब्रूयादिष्टविनाशं वा दर्शयेदद्भुतानि वा||७९|| <br />
   −
बद्धं सर्षपतैलाक्तं न्यसेद्वोत्तानमातपे|  
+
बद्धं सर्षपतैलाक्तं न्यसेद्वोत्तानमातपे| <br />
कपिकच्छ्वाऽथवा तप्तैर्लोहतैलजलैः स्पृशेत्||८०||  
+
कपिकच्छ्वाऽथवा तप्तैर्लोहतैलजलैः स्पृशेत्||८०|| <br />
   −
कशाभिस्ताडयित्वा वा सुबद्धं विजने गृहे|  
+
कशाभिस्ताडयित्वा वा सुबद्धं विजने गृहे| <br />
रुन्ध्याच्चेतो हि विभ्रान्तं व्रजत्यस्य तथा शमम्||८१||  
+
रुन्ध्याच्चेतो हि विभ्रान्तं व्रजत्यस्य तथा शमम्||८१|| <br />
   −
सर्पेणोद्धृतदंष्ट्रेण दान्तैः सिंहैर्गजैश्च तम्|  
+
सर्पेणोद्धृतदंष्ट्रेण दान्तैः सिंहैर्गजैश्च तम्| <br />
त्रासयेच्छस्त्रहस्तैर्वा तस्करैः शत्रुभिस्तथा||८२||  
+
त्रासयेच्छस्त्रहस्तैर्वा तस्करैः शत्रुभिस्तथा||८२|| <br />
   −
अथवा राजपुरुषा बहिर्नीत्वा सुसंयतम्|  
+
अथवा राजपुरुषा बहिर्नीत्वा सुसंयतम्| <br />
त्रासयेयुर्वधेनैनं तर्जयन्तो नृपाज्ञया||८३||  
+
त्रासयेयुर्वधेनैनं तर्जयन्तो नृपाज्ञया||८३|| <br />
   −
देहदुःखभयेभ्यो हि परं प्राणभयं स्मृतम्|  
+
देहदुःखभयेभ्यो हि परं प्राणभयं स्मृतम्| <br />
तेन याति शमं तस्य सर्वतो विप्लुतं मनः||८४||
+
तेन याति शमं तस्य सर्वतो विप्लुतं मनः||८४||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
āśvāsayēt suhr̥dvā taṁ vākyairdharmārthasaṁhitaiḥ|  
+
āśvāsayēt suhr̥dvā taṁ vākyairdharmārthasaṁhitaiḥ| <br />
brūyādiṣṭavināśaṁ vā darśayēdadbhutāni vā||79||  
+
brūyādiṣṭavināśaṁ vā darśayēdadbhutāni vā||79|| <br />
   −
baddhaṁ sarṣapatailāktaṁ nyasēdvōttānamātapē|  
+
baddhaṁ sarṣapatailāktaṁ nyasēdvōttānamātapē| <br />
kapikacchvā'thavā taptairlōhatailajalaiḥ spr̥śēt||80||  
+
kapikacchvā'thavā taptairlōhatailajalaiḥ spr̥śēt||80|| <br />
   −
kaśābhistāḍayitvā vā subaddhaṁ vijanē gr̥hē|  
+
kaśābhistāḍayitvā vā subaddhaṁ vijanē gr̥hē| <br />
rundhyāccētō hi vibhrāntaṁ vrajatyasya tathā śamam||81||  
+
rundhyāccētō hi vibhrāntaṁ vrajatyasya tathā śamam||81|| <br />
   −
sarpēṇōddhr̥tadaṁṣṭrēṇa dāntaiḥ siṁhairgajaiśca tam|  
+
sarpēṇōddhr̥tadaṁṣṭrēṇa dāntaiḥ siṁhairgajaiśca tam| <br />
trāsayēcchastrahastairvā taskaraiḥ śatrubhistathā||82||  
+
trāsayēcchastrahastairvā taskaraiḥ śatrubhistathā||82|| <br />
   −
athavā rājapuruṣā bahirnītvā susaṁyatam|  
+
athavā rājapuruṣā bahirnītvā susaṁyatam| <br />
trāsayēyurvadhēnainaṁ tarjayantō nr̥pājñayā||83||  
+
trāsayēyurvadhēnainaṁ tarjayantō nr̥pājñayā||83|| <br />
   −
dēhaduḥkhabhayēbhyō hi paraṁ prāṇabhayaṁ smr̥tam|  
+
dēhaduḥkhabhayēbhyō hi paraṁ prāṇabhayaṁ smr̥tam| <br />
tēna yāti śamaṁ tasya sarvatō viplutaṁ manaḥ||84||
+
tēna yāti śamaṁ tasya sarvatō viplutaṁ manaḥ||84||<br />
   −
AshvAsayet suhRudvA taM vAkyairdharmArthasaMhitaiH|  
+
AshvAsayet suhRudvA taM vAkyairdharmArthasaMhitaiH| <br />
brUyAdiShTavinAshaM vA darshayedadbhutAni vA||79||  
+
brUyAdiShTavinAshaM vA darshayedadbhutAni vA||79|| <br />
   −
baddhaM sarShapatailAktaM nyasedvottAnamAtape|  
+
baddhaM sarShapatailAktaM nyasedvottAnamAtape| <br />
kapikacchvA~athavA taptairlohatailajalaiH spRushet||80||  
+
kapikacchvA~athavA taptairlohatailajalaiH spRushet||80|| <br />
   −
kashAbhistADayitvA vA subaddhaM vijane gRuhe|  
+
kashAbhistADayitvA vA subaddhaM vijane gRuhe| <br />
rundhyAcceto hi vibhrAntaM vrajatyasya tathA shamam||81||  
+
rundhyAcceto hi vibhrAntaM vrajatyasya tathA shamam||81|| <br />
   −
sarpeNoddhRutadaMShTreNa dAntaiH siMhairgajaishca tam|  
+
sarpeNoddhRutadaMShTreNa dAntaiH siMhairgajaishca tam| <br />
trAsayecchastrahastairvA taskaraiH shatrubhistathA||82||  
+
trAsayecchastrahastairvA taskaraiH shatrubhistathA||82|| <br />
   −
athavA rAjapuruShA bahirnItvA susaMyatam|  
+
athavA rAjapuruShA bahirnItvA susaMyatam| <br />
trAsayeyurvadhenainaM tarjayanto nRupAj~jayA||83||  
+
trAsayeyurvadhenainaM tarjayanto nRupAj~jayA||83|| <br />
   −
dehaduHkhabhayebhyo hi paraM prANabhayaM smRutam|  
+
dehaduHkhabhayebhyo hi paraM prANabhayaM smRutam| <br />
tena yAti shamaM tasya sarvato viplutaM manaH||84||
+
tena yAti shamaM tasya sarvato viplutaM manaH||84||<br />
 +
</div></div>
    
The patients should be assured by a friend and consoled with religious, moral statements and purposeful words. They should tell him the loss of some extremely favorite person or thing or show him some astonishing and surprising  things(to subside the  episode of insanity). [79]
 
The patients should be assured by a friend and consoled with religious, moral statements and purposeful words. They should tell him the loss of some extremely favorite person or thing or show him some astonishing and surprising  things(to subside the  episode of insanity). [79]
Line 1,091: Line 1,200:     
==== Therapies in mental trauma patients ====
 
==== Therapies in mental trauma patients ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
इष्टद्रव्यविनाशात्तु मनो यस्योपहन्यते|  
+
इष्टद्रव्यविनाशात्तु मनो यस्योपहन्यते| <br />
तस्य तत्सदृशप्राप्तिसान्त्वाश्वासैः शमं नयेत्||८५||  
+
तस्य तत्सदृशप्राप्तिसान्त्वाश्वासैः शमं नयेत्||८५|| <br />
   −
कामशोकभयक्रोधहर्षेर्ष्यालोभसम्भवान्|  
+
कामशोकभयक्रोधहर्षेर्ष्यालोभसम्भवान्| <br />
परस्परप्रतिद्वन्द्वैरेभिरेव शमं नयेत्||८६||
+
परस्परप्रतिद्वन्द्वैरेभिरेव शमं नयेत्||८६||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
iṣṭadravyavināśāttu manō yasyōpahanyatē|  
+
iṣṭadravyavināśāttu manō yasyōpahanyatē| <br />
tasya tatsadr̥śaprāptisāntvāśvāsaiḥ śamaṁ nayēt||85||  
+
tasya tatsadr̥śaprāptisāntvāśvāsaiḥ śamaṁ nayēt||85|| <br />
   −
kāmaśōkabhayakrōdhaharṣērṣyālōbhasambhavān|  
+
kāmaśōkabhayakrōdhaharṣērṣyālōbhasambhavān| <br />
parasparapratidvandvairēbhirēva śamaṁ nayēt||86||
+
parasparapratidvandvairēbhirēva śamaṁ nayēt||86||<br />
   −
iShTadravyavinAshAttu mano yasyopahanyate|  
+
iShTadravyavinAshAttu mano yasyopahanyate| <br />
tasya tatsadRushaprAptisAntvAshvAsaiH shamaM nayet||85||  
+
tasya tatsadRushaprAptisAntvAshvAsaiH shamaM nayet||85|| <br />
   −
kAmashokabhayakrodhaharSherShyAlobhasambhavAn|  
+
kAmashokabhayakrodhaharSherShyAlobhasambhavAn| <br />
parasparapratidvandvairebhireva shamaM nayet||86||
+
parasparapratidvandvairebhireva shamaM nayet||86||<br />
 +
</div></div>
    
If the mental derangement is due to the loss of some dearly loved object, he should be pacified by consoling and assuring him by providing a similar thing. Simultaneously, he should be consoled by pleasant assurances (by family members and friends) as a result of which he recovers from illness.
 
If the mental derangement is due to the loss of some dearly loved object, he should be pacified by consoling and assuring him by providing a similar thing. Simultaneously, he should be consoled by pleasant assurances (by family members and friends) as a result of which he recovers from illness.
Line 1,115: Line 1,227:     
==== Spriritual therapies in exogenous type of ''unmada'' ====
 
==== Spriritual therapies in exogenous type of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
बुद्ध्वा देशं वयः सात्म्यं दोषं कालं बलाबले|  
+
बुद्ध्वा देशं वयः सात्म्यं दोषं कालं बलाबले| <br />
चिकित्सितमिदं कुर्यादुन्मादे भूतदोषजे||८७||  
+
चिकित्सितमिदं कुर्यादुन्मादे भूतदोषजे||८७|| <br />
   −
देवर्षिपितृगन्धर्वैरुन्मत्तस्य तु बुद्धिमान्|  
+
देवर्षिपितृगन्धर्वैरुन्मत्तस्य तु बुद्धिमान्| <br />
वर्जयेदञ्जनादीनि तीक्ष्णानि क्रूरकर्म च||८८||  
+
वर्जयेदञ्जनादीनि तीक्ष्णानि क्रूरकर्म च||८८|| <br />
   −
सर्पिष्पानादि तस्येह मृदु भैषज्यमाचरेत्|  
+
सर्पिष्पानादि तस्येह मृदु भैषज्यमाचरेत्| <br />
पूजां बल्युपहारांश्च मन्त्राञ्जनविधींस्तथा||८९||  
+
पूजां बल्युपहारांश्च मन्त्राञ्जनविधींस्तथा||८९|| <br />
   −
शान्तिकर्मेष्टिहोमांश्च जपस्वस्त्ययनानि च|  
+
शान्तिकर्मेष्टिहोमांश्च जपस्वस्त्ययनानि च| <br />
वेदोक्तान् नियमांश्चापि प्रायश्चित्तानि चाचरेत्||९०||  
+
वेदोक्तान् नियमांश्चापि प्रायश्चित्तानि चाचरेत्||९०|| <br />
   −
भूतानामधिपं देवमीश्वरं जगतः प्रभुम्|  
+
भूतानामधिपं देवमीश्वरं जगतः प्रभुम्| <br />
पूजयन् प्रयतो नित्यं जयत्युन्मादजं भयम्||९१||  
+
पूजयन् प्रयतो नित्यं जयत्युन्मादजं भयम्||९१|| <br />
   −
रुद्रस्य प्रमथा नाम गणा लोके चरन्ति ये|  
+
रुद्रस्य प्रमथा नाम गणा लोके चरन्ति ये| <br />
तेषां पूजां च कुर्वाण उन्मादेभ्यः प्रमुच्यते||९२||  
+
तेषां पूजां च कुर्वाण उन्मादेभ्यः प्रमुच्यते||९२|| <br />
   −
बलिभिर्मङ्गलैर्होमैरोषध्यगदधारणैः|  
+
बलिभिर्मङ्गलैर्होमैरोषध्यगदधारणैः| <br />
सत्याचारतपोज्ञानप्रदाननियमव्रतैः||९३||  
+
सत्याचारतपोज्ञानप्रदाननियमव्रतैः||९३|| <br />
   −
देवगोब्रह्मणानां च गुरूणां पूजनेन च|  
+
देवगोब्रह्मणानां च गुरूणां पूजनेन च| <br />
आगन्तुः प्रशमं याति सिद्धैर्मन्त्रौषधैस्तथा||९४||  
+
आगन्तुः प्रशमं याति सिद्धैर्मन्त्रौषधैस्तथा||९४|| <br />
   −
यच्चोपदेक्ष्यते किञ्चिदपस्मारचिकित्सिते|  
+
यच्चोपदेक्ष्यते किञ्चिदपस्मारचिकित्सिते| <br />
उन्मादे तच्च कर्तव्यं सामान्याद्धेतुदूष्ययोः||९५||
+
उन्मादे तच्च कर्तव्यं सामान्याद्धेतुदूष्ययोः||९५||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
buddhvā dēśaṁ vayaḥ sātmyaṁ dōṣaṁ kālaṁ balābalē|  
+
buddhvā dēśaṁ vayaḥ sātmyaṁ dōṣaṁ kālaṁ balābalē| <br />
cikitsitamidaṁ kuryādunmādē bhūtadōṣajē||87||  
+
cikitsitamidaṁ kuryādunmādē bhūtadōṣajē||87|| <br />
   −
dēvarṣipitr̥gandharvairunmattasya tu buddhimān|  
+
dēvarṣipitr̥gandharvairunmattasya tu buddhimān| <br />
varjayēdañjanādīni tīkṣṇāni krūrakarma ca||88||  
+
varjayēdañjanādīni tīkṣṇāni krūrakarma ca||88|| <br />
   −
sarpiṣpānādi tasyēha mr̥du bhaiṣajyamācarēt|  
+
sarpiṣpānādi tasyēha mr̥du bhaiṣajyamācarēt| <br />
pūjāṁ balyupahārāṁśca mantrāñjanavidhīṁstathā||89||  
+
pūjāṁ balyupahārāṁśca mantrāñjanavidhīṁstathā||89|| <br />
   −
śāntikarmēṣṭihōmāṁśca japasvastyayanāni ca|  
+
śāntikarmēṣṭihōmāṁśca japasvastyayanāni ca| <br />
vēdōktān niyamāṁścāpi prāyaścittāni cācarēt||90||  
+
vēdōktān niyamāṁścāpi prāyaścittāni cācarēt||90|| <br />
   −
bhūtānāmadhipaṁ dēvamīśvaraṁ jagataḥ prabhum|  
+
bhūtānāmadhipaṁ dēvamīśvaraṁ jagataḥ prabhum| <br />
pūjayan prayatō nityaṁ jayatyunmādajaṁ bhayam||91||  
+
pūjayan prayatō nityaṁ jayatyunmādajaṁ bhayam||91|| <br />
   −
rudrasya pramathā nāma gaṇā lōkē caranti yē|  
+
rudrasya pramathā nāma gaṇā lōkē caranti yē| <br />
tēṣāṁ pūjāṁ ca kurvāṇa unmādēbhyaḥ pramucyatē||92||  
+
tēṣāṁ pūjāṁ ca kurvāṇa unmādēbhyaḥ pramucyatē||92|| <br />
   −
balibhirmaṅgalairhōmairōṣadhyagadadhāraṇaiḥ|  
+
balibhirmaṅgalairhōmairōṣadhyagadadhāraṇaiḥ| <br />
satyācāratapōjñānapradānaniyamavrataiḥ||93||  
+
satyācāratapōjñānapradānaniyamavrataiḥ||93|| <br />
   −
dēvagōbrahmaṇānāṁ ca gurūṇāṁ pūjanēna ca|  
+
dēvagōbrahmaṇānāṁ ca gurūṇāṁ pūjanēna ca| <br />
āgantuḥ praśamaṁ yāti siddhairmantrauṣadhaistathā||94||  
+
āgantuḥ praśamaṁ yāti siddhairmantrauṣadhaistathā||94|| <br />
   −
yaccōpadēkṣyatē kiñcidapasmāracikitsitē|  
+
yaccōpadēkṣyatē kiñcidapasmāracikitsitē| <br />
unmādē tacca kartavyaṁ sāmānyāddhētudūṣyayōḥ||95||
+
unmādē tacca kartavyaṁ sāmānyāddhētudūṣyayōḥ||95||<br />
   −
buddhvA deshaM vayaH sAtmyaM doShaM kAlaM balAbale|  
+
buddhvA deshaM vayaH sAtmyaM doShaM kAlaM balAbale| <br />
cikitsitamidaM kuryAdunmAde bhUtadoShaje||87||  
+
cikitsitamidaM kuryAdunmAde bhUtadoShaje||87|| <br />
   −
devarShipitRugandharvairunmattasya tu buddhimAn|  
+
devarShipitRugandharvairunmattasya tu buddhimAn| <br />
varjayeda~jjanAdIni tIkShNAni krUrakarma ca||88||  
+
varjayeda~jjanAdIni tIkShNAni krUrakarma ca||88|| <br />
   −
sarpiShpAnAdi tasyeha mRudu bhaiShajyamAcaret|  
+
sarpiShpAnAdi tasyeha mRudu bhaiShajyamAcaret| <br />
pUjAM balyupahArAMshca mantrA~jjanavidhIMstathA||89||  
+
pUjAM balyupahArAMshca mantrA~jjanavidhIMstathA||89|| <br />
   −
shAntikarmeShTihomAMshca japasvastyayanAni ca|  
+
shAntikarmeShTihomAMshca japasvastyayanAni ca| <br />
vedoktAn niyamAMshcApi prAyashcittAni cAcaret||90||  
+
vedoktAn niyamAMshcApi prAyashcittAni cAcaret||90|| <br />
   −
bhUtAnAmadhipaM devamIshvaraM jagataH prabhum|  
+
bhUtAnAmadhipaM devamIshvaraM jagataH prabhum| <br />
pUjayan prayato nityaM jayatyunmAdajaM bhayam||91||  
+
pUjayan prayato nityaM jayatyunmAdajaM bhayam||91|| <br />
   −
rudrasya pramathA nAma gaNA loke caranti ye|  
+
rudrasya pramathA nAma gaNA loke caranti ye| <br />
teShAM pUjAM ca kurvANa unmAdebhyaH pramucyate||92||  
+
teShAM pUjAM ca kurvANa unmAdebhyaH pramucyate||92|| <br />
   −
balibhirma~ggalairhomairoShadhyagadadhAraNaiH|  
+
balibhirma~ggalairhomairoShadhyagadadhAraNaiH|<br />
satyAcAratapoj~jAnapradAnaniyamavrataiH||93||  
+
satyAcAratapoj~jAnapradAnaniyamavrataiH||93|| <br />
   −
devagobrahmaNAnAM ca gurUNAM pUjanena ca|  
+
devagobrahmaNAnAM ca gurUNAM pUjanena ca| <br />
AgantuH prashamaM yAti siddhairmantrauShadhaistathA||94||  
+
AgantuH prashamaM yAti siddhairmantrauShadhaistathA||94|| <br />
   −
yaccopadekShyate ki~jcidapasmAracikitsite|  
+
yaccopadekShyate ki~jcidapasmAracikitsite| <br />
unmAde tacca kartavyaM sAmAnyAddhetudUShyayoH||95||
+
unmAde tacca kartavyaM sAmAnyAddhetudUShyayoH||95||<br />
 +
</div></div>
    
Physician should administer the treatment of ''unmada'', caused by spirits or ''dosha'', after examining place, age, suitability, morbidity, time and strength or otherwise. [87]  
 
Physician should administer the treatment of ''unmada'', caused by spirits or ''dosha'', after examining place, age, suitability, morbidity, time and strength or otherwise. [87]  
Line 1,208: Line 1,323:     
Because of similarity in etiology and substratum of morbidity, the remedial measures prescribed for epilepsy (''pasmara'') should also be adopted for ''unmada''. [95]
 
Because of similarity in etiology and substratum of morbidity, the remedial measures prescribed for epilepsy (''pasmara'') should also be adopted for ''unmada''. [95]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
निवृत्तामिषमद्यो यो हिताशी प्रयतः शुचिः|  
+
निवृत्तामिषमद्यो यो हिताशी प्रयतः शुचिः| <br />
निजागन्तुभिरुन्मादैः सत्त्ववान् न स युज्यते||९६||
+
निजागन्तुभिरुन्मादैः सत्त्ववान् न स युज्यते||९६||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
nivr̥ttāmiṣamadyō yō hitāśī prayataḥ śuciḥ|  
+
nivr̥ttāmiṣamadyō yō hitāśī prayataḥ śuciḥ| <br />
nijāgantubhirunmādaiḥ sattvavān na sa yujyatē||96||
+
nijāgantubhirunmādaiḥ sattvavān na sa yujyatē||96||<br />
   −
nivRuttAmiShamadyo yo hitAshI prayataH shuciH|  
+
nivRuttAmiShamadyo yo hitAshI prayataH shuciH| <br />
nijAgantubhirunmAdaiH sattvavAn na sa yujyate||96||
+
nijAgantubhirunmAdaiH sattvavAn na sa yujyate||96||<br />
 +
</div></div>
    
The person having preponderance of ''sattva'' (strong mental strength), abstaining from meat and wine, taking wholesome diet, sincere and disciplined and observing purity of mind and body is not affected by either endogenous or exogenous type of  ''unmada''. [96]
 
The person having preponderance of ''sattva'' (strong mental strength), abstaining from meat and wine, taking wholesome diet, sincere and disciplined and observing purity of mind and body is not affected by either endogenous or exogenous type of  ''unmada''. [96]
    
==== Signs of complete cure of ''unmada'' ====
 
==== Signs of complete cure of ''unmada'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
प्रसादश्चेन्द्रियार्थनां बुद्ध्यात्ममनसां तथा|  
+
प्रसादश्चेन्द्रियार्थनां बुद्ध्यात्ममनसां तथा| <br />
धातूनां प्रकृतिस्थत्वं विगतोन्मादलक्षणम्||९७||
+
धातूनां प्रकृतिस्थत्वं विगतोन्मादलक्षणम्||९७||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
   −
prasādaścēndriyārthanāṁ buddhyātmamanasāṁ tathā|  
+
prasādaścēndriyārthanāṁ buddhyātmamanasāṁ tathā| <br />
dhātūnāṁ prakr̥tisthatvaṁ vigatōnmādalakṣaṇam||97||
+
dhātūnāṁ prakr̥tisthatvaṁ vigatōnmādalakṣaṇam||97||<br />
   −
prasAdashcendriyArthanAM buddhyAtmamanasAM tathA|  
+
prasAdashcendriyArthanAM buddhyAtmamanasAM tathA| <br />
dhAtUnAM prakRutisthatvaM vigatonmAdalakShaNam||97||
+
dhAtUnAM prakRutisthatvaM vigatonmAdalakShaNam||97||<br />
 +
</div></div>
    
Blissful feeling (in perception) of sense objects and also of intellect, self and mind along with normalcy of tissue elements (''dhatus'') are  the signs of having recovered from ''unmada''. [97]
 
Blissful feeling (in perception) of sense objects and also of intellect, self and mind along with normalcy of tissue elements (''dhatus'') are  the signs of having recovered from ''unmada''. [97]
    
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र श्लोकः-  
 
तत्र श्लोकः-  
   −
उन्मादानां समुत्थानं लक्षणं सचिकित्सितम्|  
+
उन्मादानां समुत्थानं लक्षणं सचिकित्सितम्| <br />
निजागन्तुनिमित्तानामुक्तवान् भिषगुत्तमः||९८||
+
निजागन्तुनिमित्तानामुक्तवान् भिषगुत्तमः||९८||<br />
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra ślōkaḥ-  
 
tatra ślōkaḥ-  
   −
unmādānāṁ samutthānaṁ lakṣaṇaṁ sacikitsitam|  
+
unmādānāṁ samutthānaṁ lakṣaṇaṁ sacikitsitam| <br />
nijāgantunimittānāmuktavān bhiṣaguttamaḥ||98||
+
nijāgantunimittānāmuktavān bhiṣaguttamaḥ||98||<br />
    
tatra shlokaH-  
 
tatra shlokaH-  
   −
unmAdAnAM samutthAnaM lakShaNaM sacikitsitam|  
+
unmAdAnAM samutthAnaM lakShaNaM sacikitsitam| <br />
nijAgantunimittAnAmuktavAn bhiShaguttamaH||98||
+
nijAgantunimittAnAmuktavAn bhiShaguttamaH||98||<br />
 +
</div></div>
 +
 
 
Now summing, up verses-
 
Now summing, up verses-
  

Navigation menu