Changes

Jump to navigation Jump to search
4,348 bytes added ,  11:49, 13 December 2019
no edit summary
Line 43: Line 43:     
=== Sanskrit text, Transliteration and English Translation ===
 
=== Sanskrit text, Transliteration and English Translation ===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अथातस्तस्याशितीयमध्यायं व्याख्यास्यामः||१||  इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
 
अथातस्तस्याशितीयमध्यायं व्याख्यास्यामः||१||  इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Athātastasyāśitīyamadhyāyaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  Iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2||
 
Athātastasyāśitīyamadhyāyaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  Iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2||
    
athAtastasyAshitIyamadhyAyaM vyAkhyAsyAmaH||1|| iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 
athAtastasyAshitIyamadhyAyaM vyAkhyAsyAmaH||1|| iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 +
</div></div>
    
Now I shall expound the chapter on Seasonal regimen of diet and lifestyle. Thus, said Lord Atreya. [1-2]
 
Now I shall expound the chapter on Seasonal regimen of diet and lifestyle. Thus, said Lord Atreya. [1-2]
    
==== Benefits of following seasonal regimen ====
 
==== Benefits of following seasonal regimen ====
   
+
  <div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
 
तस्याशिताद्यादाहाराद्बलं वर्णश्च वर्धते|  
 
तस्याशिताद्यादाहाराद्बलं वर्णश्च वर्धते|  
 
यस्यर्तुसात्म्यं विदितं चेष्टाहारव्यपाश्रयम्||३||
 
यस्यर्तुसात्म्यं विदितं चेष्टाहारव्यपाश्रयम्||३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Tasyāśitādyādāhārādbalaṁ varṇaśca vardhatē|  
 
Tasyāśitādyādāhārādbalaṁ varṇaśca vardhatē|  
Line 62: Line 67:  
tasyAshitAdyAdAhArAdbalaM varNashca vardhate|  
 
tasyAshitAdyAdAhArAdbalaM varNashca vardhate|  
 
yasyartusAtmyaM viditaM ceShTAhAravyapAshrayam||3||  
 
yasyartusAtmyaM viditaM ceShTAhAravyapAshrayam||3||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
A person who knows the [[ritusatmya]] (seasonal adaptations), i.e., getting accustomed to suitable changes in diet and lifestyle according to seasons, and practices such habits accordingly, and whose diet consists of various types of food articles (with properties such as [[ashita]] ,[[khadita]], [[pita]] and [[lidha]]),  has his strength and lustre enhanced, and he leads a healthy, long life.[3]
 
A person who knows the [[ritusatmya]] (seasonal adaptations), i.e., getting accustomed to suitable changes in diet and lifestyle according to seasons, and practices such habits accordingly, and whose diet consists of various types of food articles (with properties such as [[ashita]] ,[[khadita]], [[pita]] and [[lidha]]),  has his strength and lustre enhanced, and he leads a healthy, long life.[3]
Line 67: Line 74:     
==== Six seasons according to (the position of the) Sun ====
 
==== Six seasons according to (the position of the) Sun ====
   
+
  <div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
 
इह खलु संवत्सरं षडङ्गमृतुविभागेन विद्यात्|  
 
इह खलु संवत्सरं षडङ्गमृतुविभागेन विद्यात्|  
 
तत्रादित्यस्योदगयनमादानं च त्रीनृतूञ्छिशिरादीन् ग्रीष्मान्तान् व्यवस्येत्, वर्षादीन् पुनर्हेमन्तान्तान् दक्षिणायनं विसर्गं च||४||  
 
तत्रादित्यस्योदगयनमादानं च त्रीनृतूञ्छिशिरादीन् ग्रीष्मान्तान् व्यवस्येत्, वर्षादीन् पुनर्हेमन्तान्तान् दक्षिणायनं विसर्गं च||४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Iha khalu saṁvatsaraṁ ṣaḍaṅgamr̥tuvibhāgēna vidyāt|  
 
Iha khalu saṁvatsaraṁ ṣaḍaṅgamr̥tuvibhāgēna vidyāt|  
Line 76: Line 85:  
iha khalu saMvatsaraM ShaDa~ggamRutuvibhAgena vidyAt|  
 
iha khalu saMvatsaraM ShaDa~ggamRutuvibhAgena vidyAt|  
 
tatrAdityasyodagayanamAdAnaM ca trInRutU~jchishirAdIn grIShmAntAn vyavasyet, varShAdIn punarhemantAntAn dakShiNAyanaM visargaM ca||4||
 
tatrAdityasyodagayanamAdAnaM ca trInRutU~jchishirAdIn grIShmAntAn vyavasyet, varShAdIn punarhemantAntAn dakShiNAyanaM visargaM ca||4||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
A year ([[samvatsara]]) is divided into six parts (by seasons). Among them, when the Sun is in a position of [[uttarayana]] (northward to the Earth), that part of the year is called [[adana kala]] and includes three [[ritu]] starting from [[shishira]] to [[grishma]] ([[shishira]], [[vasanta]] and [[grishma]]).  
 
A year ([[samvatsara]]) is divided into six parts (by seasons). Among them, when the Sun is in a position of [[uttarayana]] (northward to the Earth), that part of the year is called [[adana kala]] and includes three [[ritu]] starting from [[shishira]] to [[grishma]] ([[shishira]], [[vasanta]] and [[grishma]]).  
Line 82: Line 93:     
===== [[Adana kala]] (the period with lesser strength) and [[visarga kala]] (the period with good strength) =====
 
===== [[Adana kala]] (the period with lesser strength) and [[visarga kala]] (the period with good strength) =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
विसर्गे पुनर्वायवो नातिरूक्षाः प्रवान्ति, इतरे पुनरादाने; सोमश्चाव्याहतबलः शिशिराभिर्भाभिरापूरयञ्जगदाप्याययति शश्वत्, अतो विसर्गः सौम्यः|  
 
विसर्गे पुनर्वायवो नातिरूक्षाः प्रवान्ति, इतरे पुनरादाने; सोमश्चाव्याहतबलः शिशिराभिर्भाभिरापूरयञ्जगदाप्याययति शश्वत्, अतो विसर्गः सौम्यः|  
 
आदानं पुनराग्नेयं; तावेतावर्कवायू सोमश्च कालस्वभावमार्गपरिगृहीताः कालर्तुरसदोषदेहबलनिर्वृत्तिप्रत्ययभूताःसमुपदिश्यन्ते||५||
 
आदानं पुनराग्नेयं; तावेतावर्कवायू सोमश्च कालस्वभावमार्गपरिगृहीताः कालर्तुरसदोषदेहबलनिर्वृत्तिप्रत्ययभूताःसमुपदिश्यन्ते||५||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Visargē punarvāyavō nātirūkṣāḥ pravānti, itarē punarādānē; sōmaścāvyāhatabalaḥśiśirābhirbhābhirāpūrayañjagadāpyāyayati śaśvat, atō visargaḥ saumyaḥ|  
 
Visargē punarvāyavō nātirūkṣāḥ pravānti, itarē punarādānē; sōmaścāvyāhatabalaḥśiśirābhirbhābhirāpūrayañjagadāpyāyayati śaśvat, atō visargaḥ saumyaḥ|  
Line 91: Line 104:  
visarge punarvAyavo nAtirUkShAH pravAnti, itare punarAdAne; somashcAvyAhatabalaH shishirAbhirbhAbhirApUraya~jjagadApyAyayati shashvat, ato visargaHsaumyaH|  
 
visarge punarvAyavo nAtirUkShAH pravAnti, itare punarAdAne; somashcAvyAhatabalaH shishirAbhirbhAbhirApUraya~jjagadApyAyayati shashvat, ato visargaHsaumyaH|  
 
AdAnaM punarAgneyaM; tAvetAvarkavAyU somashca kAlasvabhAvamArgaparigRuhItAH kAlarturasadoShadehabalanirvRuttipratyayabhUtAH samupadishyante||5||
 
AdAnaM punarAgneyaM; tAvetAvarkavAyU somashca kAlasvabhAvamArgaparigRuhItAH kAlarturasadoShadehabalanirvRuttipratyayabhUtAH samupadishyante||5||
 +
</div></div>
    
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
Line 98: Line 112:     
===== Effect of [[adana kala]] =====
 
===== Effect of [[adana kala]] =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र रविर्भाभिराददानो जगतः स्नेहं वायवस्तीव्ररूक्षाश्चोपशोषयन्तः शिशिरवसन्तग्रीष्मेषु  
 
तत्र रविर्भाभिराददानो जगतः स्नेहं वायवस्तीव्ररूक्षाश्चोपशोषयन्तः शिशिरवसन्तग्रीष्मेषु  
 
यथाक्रमं रौक्ष्यमुत्पादयन्तो रूक्षान् रसांस्तिक्तकषायकटुकांश्चाभिवर्धयन्तो नृणां दौर्बल्यमावहन्ति||६||
 
यथाक्रमं रौक्ष्यमुत्पादयन्तो रूक्षान् रसांस्तिक्तकषायकटुकांश्चाभिवर्धयन्तो नृणां दौर्बल्यमावहन्ति||६||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Tatra ravirbhābhirādadānō jagataḥ snēhaṁ vāyavastīvrarūkṣāścōpaśōṣayantaḥ śiśiravasantagrīṣmēṣuyathākramaṁ raukṣyamutpādayantō rūkṣān rasāṁstiktakaṣāyakaṭukāṁścābhivardhayantō nr̥ṇāṁdaurbalyamāvahanti||6||
 
Tatra ravirbhābhirādadānō jagataḥ snēhaṁ vāyavastīvrarūkṣāścōpaśōṣayantaḥ śiśiravasantagrīṣmēṣuyathākramaṁ raukṣyamutpādayantō rūkṣān rasāṁstiktakaṣāyakaṭukāṁścābhivardhayantō nr̥ṇāṁdaurbalyamāvahanti||6||
    
tatra ravirbhAbhirAdadAno jagataH snehaM vAyavastIvrarUkShAshcopashoShayantaH shishiravasantagrIShmeShu yathAkramaM raukShyamutpAdayanto rUkShAnrasAMstiktakaShAyakaTukAMshcAbhivardhayanto nRuNAM daurbalyamAvahanti||6||  
 
tatra ravirbhAbhirAdadAno jagataH snehaM vAyavastIvrarUkShAshcopashoShayantaH shishiravasantagrIShmeShu yathAkramaM raukShyamutpAdayanto rUkShAnrasAMstiktakaShAyakaTukAMshcAbhivardhayanto nRuNAM daurbalyamAvahanti||6||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
In [[adana kala]] the Sun with its hot rays absorbs moisture from the environment. The excessively dry wind by virtue of its absorbing quality  further causes dryness in [[shishira]], [[vasanta]], and [[grishma]] seasons progressively, leading to the predominance of [[tikta]], [[kashaya]], and [[katu]] [[rasa]] respectively and gradual increase of weakness in human beings during these three seasons. [6]
 
In [[adana kala]] the Sun with its hot rays absorbs moisture from the environment. The excessively dry wind by virtue of its absorbing quality  further causes dryness in [[shishira]], [[vasanta]], and [[grishma]] seasons progressively, leading to the predominance of [[tikta]], [[kashaya]], and [[katu]] [[rasa]] respectively and gradual increase of weakness in human beings during these three seasons. [6]
Line 110: Line 128:     
===== Effect of [[visarga kala]] =====
 
===== Effect of [[visarga kala]] =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
वर्षाशरद्धेमन्तेषु तु दक्षिणाभिमुखेऽर्के कालमार्गमेघवातवर्षाभिहतप्रतापे, शशिनि  
 
वर्षाशरद्धेमन्तेषु तु दक्षिणाभिमुखेऽर्के कालमार्गमेघवातवर्षाभिहतप्रतापे, शशिनि  
 
चाव्याहतबले, माहेन्द्रसलिलप्रशान्तसन्तापे जगति, अरूक्षा रसाः प्रवर्धन्तेऽम्ललवणमधुरा यथाक्रमं तत्र बलमुपचीयते नृणामिति||७||
 
चाव्याहतबले, माहेन्द्रसलिलप्रशान्तसन्तापे जगति, अरूक्षा रसाः प्रवर्धन्तेऽम्ललवणमधुरा यथाक्रमं तत्र बलमुपचीयते नृणामिति||७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Varṣāśaraddhēmantēṣu tu dakṣiṇābhimukhē'rkē kālamārgamēghavātavarṣābhihatapratāpē, śaśinicāvyāhatabalē, māhēndrasalilapraśāntasantāpē jagati, arūkṣā rasāḥ pravardhantē'mlalavaṇamadhurāyathākramaṁ tatra balamupacīyatē nr̥ṇāmiti||7||  
 
Varṣāśaraddhēmantēṣu tu dakṣiṇābhimukhē'rkē kālamārgamēghavātavarṣābhihatapratāpē, śaśinicāvyāhatabalē, māhēndrasalilapraśāntasantāpē jagati, arūkṣā rasāḥ pravardhantē'mlalavaṇamadhurāyathākramaṁ tatra balamupacīyatē nr̥ṇāmiti||7||  
    
varShAsharaddhemanteShu tu dakShiNAbhimukhe~arke kAlamArgameghavAtavarShAbhihatapratApe, shashini cAvyAhatabale, mAhendrasalilaprashAntasantApejagati, arUkShA rasAH pravardhante~amlalavaNamadhurA yathAkramaM tatra balamupacIyate nRuNAmiti||7||
 
varShAsharaddhemanteShu tu dakShiNAbhimukhe~arke kAlamArgameghavAtavarShAbhihatapratApe, shashini cAvyAhatabale, mAhendrasalilaprashAntasantApejagati, arUkShA rasAH pravardhante~amlalavaNamadhurA yathAkramaM tatra balamupacIyate nRuNAmiti||7||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
In [[varsha]], [[sharad]] and [[hemanta]] [[ritu]], the Sun is situated in southwards position and its heat slackens due to the effect of time, its position with respect to the Earth, clouds, wind and rain. The power of the Moon is predominant. Rainwater diminishes the heating effect of nature. All of these lead to the predominance of non-dry, [[amla]] (sour), [[lavana]] (salty), and [[madhura]] (sweet) [[rasa]] respectively and gradual increase of body strength in human beings during these three seasons. [7]
 
In [[varsha]], [[sharad]] and [[hemanta]] [[ritu]], the Sun is situated in southwards position and its heat slackens due to the effect of time, its position with respect to the Earth, clouds, wind and rain. The power of the Moon is predominant. Rainwater diminishes the heating effect of nature. All of these lead to the predominance of non-dry, [[amla]] (sour), [[lavana]] (salty), and [[madhura]] (sweet) [[rasa]] respectively and gradual increase of body strength in human beings during these three seasons. [7]
Line 122: Line 144:     
===== Seasonal variation in strength =====
 
===== Seasonal variation in strength =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
भवन्ति चात्र-  
 
भवन्ति चात्र-  
 
आदावन्ते च दौर्बल्यं विसर्गादानयोर्नृणाम्|  
 
आदावन्ते च दौर्बल्यं विसर्गादानयोर्नृणाम्|  
 
मध्ये मध्यबलं, त्वन्ते श्रेष्ठमग्रे च निर्दिशेत्||८||
 
मध्ये मध्यबलं, त्वन्ते श्रेष्ठमग्रे च निर्दिशेत्||८||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Bhavanti cātra-  
 
Bhavanti cātra-  
Line 134: Line 158:  
AdAvante ca daurbalyaM visargAdAnayornRuNAm|  
 
AdAvante ca daurbalyaM visargAdAnayornRuNAm|  
 
madhye madhyabalaM, tvante shreShThamagre ca nirdishet||8||
 
madhye madhyabalaM, tvante shreShThamagre ca nirdishet||8||
 +
</div></div>
    
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
Line 142: Line 167:     
=====Status of [[agni]] =====
 
=====Status of [[agni]] =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
शीते शीतानिलस्पर्शसंरुद्धो बलिनां बली|  
 
शीते शीतानिलस्पर्शसंरुद्धो बलिनां बली|  
 
पक्ता भवति हेमन्ते मात्राद्रव्यगुरुक्षमः||९||  
 
पक्ता भवति हेमन्ते मात्राद्रव्यगुरुक्षमः||९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
śītē śītānilasparśasaṁruddhō balināṁ balī|  
 
śītē śītānilasparśasaṁruddhō balināṁ balī|  
Line 151: Line 178:  
shIte shItAnilasparshasaMruddho balinAM balI|  
 
shIte shItAnilasparshasaMruddho balinAM balI|  
 
paktA bhavati hemante mAtrAdravyagurukShamaH||9||  
 
paktA bhavati hemante mAtrAdravyagurukShamaH||9||  
 +
</div></div>
    
During [[sheeta]] [[kala]] ([[hemanta]]) due to the contact of cold wind, the [[agni]] (digestive power) of strong/healthy individuals gets trapped in the body (like in a closed chamber) and becomes strong or powerful enough to digest food that is inherently heavy and excess in quantity. [9]
 
During [[sheeta]] [[kala]] ([[hemanta]]) due to the contact of cold wind, the [[agni]] (digestive power) of strong/healthy individuals gets trapped in the body (like in a closed chamber) and becomes strong or powerful enough to digest food that is inherently heavy and excess in quantity. [9]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
स यदा नेन्धनं युक्तं लभते देहजं तदा|  
 
स यदा नेन्धनं युक्तं लभते देहजं तदा|  
 
रसं हिनस्त्यतो वायुः शीतः शीते प्रकुप्यति||१०||  
 
रसं हिनस्त्यतो वायुः शीतः शीते प्रकुप्यति||१०||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
sa yadā nēndhanaṁ yuktaṁ labhatē dēhajaṁ tadā|  
 
sa yadā nēndhanaṁ yuktaṁ labhatē dēhajaṁ tadā|  
Line 162: Line 192:  
sa yadA nendhanaM yuktaM labhate dehajaM tadA|  
 
sa yadA nendhanaM yuktaM labhate dehajaM tadA|  
 
rasaM hinastyato vAyuH shItaH shIte prakupyati||10||  
 
rasaM hinastyato vAyuH shItaH shIte prakupyati||10||  
 +
</div></div>
    
If adequate food is not made available to the body, then this increased  [[agni]] consumes/absorbs the [[rasa]](the intrinsic fluids of the body). [[Vata]] having [[sheeta]] (cold) property gets vitiated in this cold season.[10]
 
If adequate food is not made available to the body, then this increased  [[agni]] consumes/absorbs the [[rasa]](the intrinsic fluids of the body). [[Vata]] having [[sheeta]] (cold) property gets vitiated in this cold season.[10]
 
=====Diet and beverages in winter season=====
 
=====Diet and beverages in winter season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
तस्मात्तुषारसमये स्निग्धाम्ललवणान्  रसान्|  
 
तस्मात्तुषारसमये स्निग्धाम्ललवणान्  रसान्|  
 
औदकानूपमांसानां मेद्यानामुपयोजयेत्||११||  
 
औदकानूपमांसानां मेद्यानामुपयोजयेत्||११||  
Line 170: Line 203:  
बिलेशयानां मांसानि प्रसहानां भृतानि च|  
 
बिलेशयानां मांसानि प्रसहानां भृतानि च|  
 
भक्षयेन्मदिरां शीधुं मधु चानुपिबेन्नरः||१२||  
 
भक्षयेन्मदिरां शीधुं मधु चानुपिबेन्नरः||१२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Tasmāttuṣārasamayē snigdhāmlalavaṇān rasān|  
 
Tasmāttuṣārasamayē snigdhāmlalavaṇān rasān|  
Line 182: Line 216:  
bileshayAnAM mAMsAni prasahAnAM bhRutAni ca|  
 
bileshayAnAM mAMsAni prasahAnAM bhRutAni ca|  
 
bhakShayenmadirAM shIdhuM madhu cAnupibennaraH||12||  
 
bhakShayenmadirAM shIdhuM madhu cAnupibennaraH||12||  
 +
</div></div>
    
In the period of snowfall, unctuous, sour and salty food items should be consumed predominantly. Meat of fatty, aquatic and marshy animals should be taken. Meat of burrowing animals and roasted meat of animals that eat by snatching the prey should be consumed and after that drinking of [[madira]] and [[sidhu]] type of wines and honey is advised. [11-12]
 
In the period of snowfall, unctuous, sour and salty food items should be consumed predominantly. Meat of fatty, aquatic and marshy animals should be taken. Meat of burrowing animals and roasted meat of animals that eat by snatching the prey should be consumed and after that drinking of [[madira]] and [[sidhu]] type of wines and honey is advised. [11-12]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
गोरसानिक्षुविकृतीर्वसां तैलं नवौदनम्|  
 
गोरसानिक्षुविकृतीर्वसां तैलं नवौदनम्|  
 
हेमन्तेऽभ्यस्यतस्तोयमुष्णं चायुर्न हीयते||१३||  
 
हेमन्तेऽभ्यस्यतस्तोयमुष्णं चायुर्न हीयते||१३||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
gōrasānikṣuvikr̥tīrvasāṁ tailaṁ navaudanam|  
 
gōrasānikṣuvikr̥tīrvasāṁ tailaṁ navaudanam|  
Line 193: Line 230:  
gorasAnikShuvikRutIrvasAM tailaM navaudanam|  
 
gorasAnikShuvikRutIrvasAM tailaM navaudanam|  
 
hemante~abhyasyatastoyamuShNaM cAyurna hIyate||13||  
 
hemante~abhyasyatastoyamuShNaM cAyurna hIyate||13||  
 +
</div></div>
    
A person who is habituated to consuming milk products, cane sugar products, fats and oils, new rice and warm water during [[hemanta]] [[ritu]], never sees his lifespan decrease ( i.e. these help in prevention from early aging and diseases). [13]
 
A person who is habituated to consuming milk products, cane sugar products, fats and oils, new rice and warm water during [[hemanta]] [[ritu]], never sees his lifespan decrease ( i.e. these help in prevention from early aging and diseases). [13]
 
=====Lifestyle in winter season=====
 
=====Lifestyle in winter season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
अभ्यङ्गोत्सादनं मूर्ध्नि तैलं जेन्ताकमातपम्|  
 
अभ्यङ्गोत्सादनं मूर्ध्नि तैलं जेन्ताकमातपम्|  
 
भजेद्भूमिगृहं चोष्णमुष्णं गर्भगृहं तथा||१४||  
 
भजेद्भूमिगृहं चोष्णमुष्णं गर्भगृहं तथा||१४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
abhyaṅgōtsādanaṁ mūrdhni tailaṁ jēntākamātapam|  
 
abhyaṅgōtsādanaṁ mūrdhni tailaṁ jēntākamātapam|  
Line 204: Line 245:  
abhya~ggotsAdanaM mUrdhni tailaM jentAkamAtapam|  
 
abhya~ggotsAdanaM mUrdhni tailaM jentAkamAtapam|  
 
bhajedbhUmigRuhaM coShNamuShNaM garbhagRuhaM tathA||14||  
 
bhajedbhUmigRuhaM coShNamuShNaM garbhagRuhaM tathA||14||  
 +
</div></div>
    
In [[hemanta]] [[ritu]],[[abhyanga]] (massage), [[utsadana]] (anointing), [[murdhni taila]] (applying oil on the head), fomentation by [[jentaka]] (a type of fomentation/sudation) method, sunbath, spending time in hot underground houses and warmer, inner rooms of the house is indicated. [14]
 
In [[hemanta]] [[ritu]],[[abhyanga]] (massage), [[utsadana]] (anointing), [[murdhni taila]] (applying oil on the head), fomentation by [[jentaka]] (a type of fomentation/sudation) method, sunbath, spending time in hot underground houses and warmer, inner rooms of the house is indicated. [14]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
शीतेषु संवृतं सेव्यं यानं शयनमासनम्|  
 
शीतेषु संवृतं सेव्यं यानं शयनमासनम्|  
 
प्रावाराजिनकौषेयप्रवेणीकुथकास्तृतम्||१५||  
 
प्रावाराजिनकौषेयप्रवेणीकुथकास्तृतम्||१५||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
śītēṣu saṁvr̥taṁ sēvyaṁ yānaṁ śayanamāsanam|  
 
śītēṣu saṁvr̥taṁ sēvyaṁ yānaṁ śayanamāsanam|  
Line 215: Line 259:  
shIteShu saMvRutaM [2] sevyaM yAnaM shayanamAsanam|  
 
shIteShu saMvRutaM [2] sevyaM yAnaM shayanamAsanam|  
 
prAvArAjinakauSheyapraveNIkuthakAstRutam||15||  
 
prAvArAjinakauSheyapraveNIkuthakAstRutam||15||  
 +
</div></div>
    
In winter season, vehicles, beds and seats should be well covered and spread over with thick quilts, deer or tiger skins, silken sheets, gunny-cloth sheets or blankets. [15]
 
In winter season, vehicles, beds and seats should be well covered and spread over with thick quilts, deer or tiger skins, silken sheets, gunny-cloth sheets or blankets. [15]
 
=====Guidelines for sexual health=====
 
=====Guidelines for sexual health=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
गुरूष्णवासा दिग्धाङ्गो गुरुणाऽगुरुणा सदा|  
 
गुरूष्णवासा दिग्धाङ्गो गुरुणाऽगुरुणा सदा|  
 
शयने प्रमदां पीनां विशालोपचितस्तनीम्||१६||  
 
शयने प्रमदां पीनां विशालोपचितस्तनीम्||१६||  
Line 223: Line 270:  
आलिङ्ग्यागुरुदिग्धाङ्गीं सुप्यात् समदमन्मथः|  
 
आलिङ्ग्यागुरुदिग्धाङ्गीं सुप्यात् समदमन्मथः|  
 
प्रकामं च निषेवेत मैथुनं शिशिरागमे||१७||  
 
प्रकामं च निषेवेत मैथुनं शिशिरागमे||१७||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
gurūṣṇavāsā digdhāṅgō guruṇā'guruṇā sadā|  
 
gurūṣṇavāsā digdhāṅgō guruṇā'guruṇā sadā|  
Line 235: Line 283:  
Ali~ggyAgurudigdhA~ggIM supyAt samadamanmathaH|  
 
Ali~ggyAgurudigdhA~ggIM supyAt samadamanmathaH|  
 
prakAmaM ca niSheveta maithunaM shishirAgame||17||  
 
prakAmaM ca niSheveta maithunaM shishirAgame||17||  
 +
</div></div>
    
In the winter season, one should always wear thick and warm clothes and the body should be anointed with thick paste of aguru (Aquilaria agallocha Roxb) (eagle-wood). A man who has strong passion should sleep in the bed at night embracing a healthy woman having well developed, plump breasts and herself anointed with the paste of aguru. One may indeed indulge in sexual intercourse up to full satisfaction. [16-17]
 
In the winter season, one should always wear thick and warm clothes and the body should be anointed with thick paste of aguru (Aquilaria agallocha Roxb) (eagle-wood). A man who has strong passion should sleep in the bed at night embracing a healthy woman having well developed, plump breasts and herself anointed with the paste of aguru. One may indeed indulge in sexual intercourse up to full satisfaction. [16-17]
 
=====Contra-indications in winter season=====
 
=====Contra-indications in winter season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
वर्जयेदन्नपानानि वातलानि लघूनि च|  
 
वर्जयेदन्नपानानि वातलानि लघूनि च|  
 
प्रवातं प्रमिताहारमुदमन्थं हिमागमे||१८||  
 
प्रवातं प्रमिताहारमुदमन्थं हिमागमे||१८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
varjayēdannapānāni vātalāni laghūni ca|  
 
varjayēdannapānāni vātalāni laghūni ca|  
Line 246: Line 298:  
varjayedannapAnAni vAtalAni laghUni ca|  
 
varjayedannapAnAni vAtalAni laghUni ca|  
 
pravAtaM pramitAhAramudamanthaM himAgame||18||
 
pravAtaM pramitAhAramudamanthaM himAgame||18||
 +
</div></div>
    
At the advent of winter season intake of food and drinks that cause [[vata]] vitiation and inherently light to digest  in property, (getting exposed to) strong winds, inadequate quantities of food, and intake of diluted gruel are contraindicated. [18]
 
At the advent of winter season intake of food and drinks that cause [[vata]] vitiation and inherently light to digest  in property, (getting exposed to) strong winds, inadequate quantities of food, and intake of diluted gruel are contraindicated. [18]
 
==== Diet and lifestyle guidelines in [[shishira]] [[ritu]] (late winter) ====
 
==== Diet and lifestyle guidelines in [[shishira]] [[ritu]] (late winter) ====
 
===== Characteristics of [[shishira]] [[ritu]] =====
 
===== Characteristics of [[shishira]] [[ritu]] =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
हेमन्तशिशिरौ तुल्यौ शिशिरेऽल्पं विशेषणम्|  
 
हेमन्तशिशिरौ तुल्यौ शिशिरेऽल्पं विशेषणम्|  
 
रौक्ष्यमादानजं शीतं मेघमारुतवर्षजम्||१९||  
 
रौक्ष्यमादानजं शीतं मेघमारुतवर्षजम्||१९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
hēmantaśiśirau tulyau śiśirē'lpaṁ viśēṣaṇam|  
 
hēmantaśiśirau tulyau śiśirē'lpaṁ viśēṣaṇam|  
Line 258: Line 314:  
hemantashishirau tulyau shishire~alpaM visheShaNam|  
 
hemantashishirau tulyau shishire~alpaM visheShaNam|  
 
raukShyamAdAnajaM shItaM meghamArutavarShajam||19||  
 
raukShyamAdAnajaM shItaM meghamArutavarShajam||19||  
 +
</div></div>
    
[[Hemanta]] and [[shishira]] seasons are almost similar in characteristics with some specific features in [[shishira]] [[ritu]]. In this season, due to the onset of [[adana kala]], dryness increases and due to clouds, winds and rain, cold prevails. [19]
 
[[Hemanta]] and [[shishira]] seasons are almost similar in characteristics with some specific features in [[shishira]] [[ritu]]. In this season, due to the onset of [[adana kala]], dryness increases and due to clouds, winds and rain, cold prevails. [19]
 
===== Additional care in late winter season=====
 
===== Additional care in late winter season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
तस्माद्धैमन्तिकः सर्वः शिशिरे विधिरिष्यते|  
 
तस्माद्धैमन्तिकः सर्वः शिशिरे विधिरिष्यते|  
 
निवातमुष्णं त्वधिकं शिशिरे गृहमाश्रयेत्||२०||  
 
निवातमुष्णं त्वधिकं शिशिरे गृहमाश्रयेत्||२०||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasmāddhaimantikaḥ sarvaḥ śiśirē vidhiriṣyatē|  
 
tasmāddhaimantikaḥ sarvaḥ śiśirē vidhiriṣyatē|  
Line 269: Line 329:  
tasmAddhaimantikaH sarvaH shishire vidhiriShyate|  
 
tasmAddhaimantikaH sarvaH shishire vidhiriShyate|  
 
nivAtamuShNaM tvadhikaM shishire gRuhamAshrayet||20||  
 
nivAtamuShNaM tvadhikaM shishire gRuhamAshrayet||20||  
 +
</div></div>
    
Therefore, the whole regimen advised for [[hemanta]] should also be followed in [[shishira]] [[ritu]]. In addition to that, one should specially stay in less windy and warm shelters (homes). [20]  
 
Therefore, the whole regimen advised for [[hemanta]] should also be followed in [[shishira]] [[ritu]]. In addition to that, one should specially stay in less windy and warm shelters (homes). [20]  
 
=====Contra-indication in late winter =====
 
=====Contra-indication in late winter =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
   −
   
कटुतिक्तकषायाणि वातलानि लघूनि च|  
 
कटुतिक्तकषायाणि वातलानि लघूनि च|  
 
वर्जयेदन्नपानानि शिशिरे शीतलानि च||२१||]
 
वर्जयेदन्नपानानि शिशिरे शीतलानि च||२१||]
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
kaṭutiktakaṣāyāṇi vātalāni laghūni ca|  
 
kaṭutiktakaṣāyāṇi vātalāni laghūni ca|  
Line 282: Line 344:  
kaTutiktakaShAyANi vAtalAni laghUni ca|  
 
kaTutiktakaShAyANi vAtalAni laghUni ca|  
 
varjayedannapAnAni shishire shItalAni ca||21||
 
varjayedannapAnAni shishire shItalAni ca||21||
 +
</div></div>
    
In the [[shishira]] season, food and drinks that are predominantly pungent, bitter and astringent in taste, [[vata]] vitiating, and inherently light to digest and cold in properties should be avoided. [21]
 
In the [[shishira]] season, food and drinks that are predominantly pungent, bitter and astringent in taste, [[vata]] vitiating, and inherently light to digest and cold in properties should be avoided. [21]
Line 287: Line 350:  
==== Diet and lifestyle guidelines in [[vasanta]] [[ritu]] (spring season) ====
 
==== Diet and lifestyle guidelines in [[vasanta]] [[ritu]] (spring season) ====
 
=====Status of [[agni]] in spring=====
 
=====Status of [[agni]] in spring=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
वसन्ते निचितः श्लेष्मा दिनकृद्भाभिरीरितः|  
 
वसन्ते निचितः श्लेष्मा दिनकृद्भाभिरीरितः|  
 
कायाग्निं बाधते रोगांस्ततः प्रकुरुते बहून्||२२||  
 
कायाग्निं बाधते रोगांस्ततः प्रकुरुते बहून्||२२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
vasantē nicitaḥ ślēṣmā dinakr̥dbhābhirīritaḥ|  
 
vasantē nicitaḥ ślēṣmā dinakr̥dbhābhirīritaḥ|  
Line 295: Line 361:  
vasante  nicitaH shleShmA dinakRudbhAbhirIritaH|  
 
vasante  nicitaH shleShmA dinakRudbhAbhirIritaH|  
 
kAyAgniM bAdhate rogAMstataH prakurute bahUn||22||  
 
kAyAgniM bAdhate rogAMstataH prakurute bahUn||22||  
 +
</div></div>
    
[[Shleshma]] accumulated in [[hemanta]] [[ritu]] gets liquefied by hot rays of the Sun in [[vasanta]] [[ritu]], which in turn disturbs/decreases the digestive power and ultimately causes many diseases. [22]  
 
[[Shleshma]] accumulated in [[hemanta]] [[ritu]] gets liquefied by hot rays of the Sun in [[vasanta]] [[ritu]], which in turn disturbs/decreases the digestive power and ultimately causes many diseases. [22]  
 
=====Indications and contra-indications in spring=====
 
=====Indications and contra-indications in spring=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
तस्माद्वसन्ते कर्माणि वमनादीनि कारयेत्|  
 
तस्माद्वसन्ते कर्माणि वमनादीनि कारयेत्|  
 
गुर्वम्लस्निग्धमधुरं दिवास्वप्नं च वर्जयेत्||२३||  
 
गुर्वम्लस्निग्धमधुरं दिवास्वप्नं च वर्जयेत्||२३||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasmādvasantē karmāṇi vamanādīni kārayēt|  
 
tasmādvasantē karmāṇi vamanādīni kārayēt|  
Line 306: Line 376:  
tasmAdvasante karmANi vamanAdIni kArayet|  
 
tasmAdvasante karmANi vamanAdIni kArayet|  
 
gurvamlasnigdhamadhuraM divAsvapnaM ca varjayet||23||  
 
gurvamlasnigdhamadhuraM divAsvapnaM ca varjayet||23||  
 +
</div></div>
    
Therefore in [[vasanta]] season the purification procedures like [[vamana]] ( therapeutic emesis) and others should be done. One should avoid heavy to digest, sour, unctuous and sweet food items and should not sleep during the daytime. [23]  
 
Therefore in [[vasanta]] season the purification procedures like [[vamana]] ( therapeutic emesis) and others should be done. One should avoid heavy to digest, sour, unctuous and sweet food items and should not sleep during the daytime. [23]  
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
व्यायामोद्वर्तनं धूमं कवलग्रहमञ्जनम्|  
 
व्यायामोद्वर्तनं धूमं कवलग्रहमञ्जनम्|  
 
सुखाम्बुना शौचविधिं शीलयेत् कुसुमागमे||२४||  
 
सुखाम्बुना शौचविधिं शीलयेत् कुसुमागमे||२४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
vyāyāmōdvartanaṁ dhūmaṁ kavalagrahamañjanam|  
 
vyāyāmōdvartanaṁ dhūmaṁ kavalagrahamañjanam|  
Line 317: Line 390:  
vyAyAmodvartanaM dhUmaM kavalagrahama~jjanam|  
 
vyAyAmodvartanaM dhUmaM kavalagrahama~jjanam|  
 
sukhAmbunA shaucavidhiM shIlayet kusumAgame||24||  
 
sukhAmbunA shaucavidhiM shIlayet kusumAgame||24||  
 +
</div></div>
    
In [[kusumagama]] [[kala]] (at the advent of spring) when flowers blossom ([[vasanta]]) one should regularly resort to physical exercise, dry massage, medicated smoking, gargling, and collyrium. Bathing and cleaning of excretory orifices should be done with lukewarm water. [24]
 
In [[kusumagama]] [[kala]] (at the advent of spring) when flowers blossom ([[vasanta]]) one should regularly resort to physical exercise, dry massage, medicated smoking, gargling, and collyrium. Bathing and cleaning of excretory orifices should be done with lukewarm water. [24]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
चन्दनागुरुदिग्धाङ्गो यवगोधूमभोजनः|  
 
चन्दनागुरुदिग्धाङ्गो यवगोधूमभोजनः|  
 
शारभं शाशमैणेयं मांसं लावकपिञ्जलम्||२५||  
 
शारभं शाशमैणेयं मांसं लावकपिञ्जलम्||२५||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
candanāgurudigdhāṅgō yavagōdhūmabhōjanaḥ|  
 
candanāgurudigdhāṅgō yavagōdhūmabhōjanaḥ|  
Line 328: Line 404:  
candanAgurudigdhA~ggo yavagodhUmabhojanaH|  
 
candanAgurudigdhA~ggo yavagodhUmabhojanaH|  
 
shArabhaM shAshamaiNeyaM mAMsaM lAvakapi~jjalam||25||  
 
shArabhaM shAshamaiNeyaM mAMsaM lAvakapi~jjalam||25||  
 +
</div></div>
    
A person should apply the paste of chandana (Santalum album Linn) and aguru (Aquilaria agallocha Roxb) (eagle-wood) on the body. One should take food made up of barley and wheat, meat of [[sharabha]] (wapiti), [[shasha]] (rabbit), [[ena]] (antelope), [[lava]] (common quail) and [[kapinjala]] (grey partridge). [25]
 
A person should apply the paste of chandana (Santalum album Linn) and aguru (Aquilaria agallocha Roxb) (eagle-wood) on the body. One should take food made up of barley and wheat, meat of [[sharabha]] (wapiti), [[shasha]] (rabbit), [[ena]] (antelope), [[lava]] (common quail) and [[kapinjala]] (grey partridge). [25]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
भक्षयेन्निर्गदं सीधुं पिबेन्माध्वीकमेव वा|  
 
भक्षयेन्निर्गदं सीधुं पिबेन्माध्वीकमेव वा|  
 
वसन्तेऽनुभवेत् स्त्रीणां काननानां च यौवनम्||२६||
 
वसन्तेऽनुभवेत् स्त्रीणां काननानां च यौवनम्||२६||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
bhakṣayēnnirgadaṁ sīdhuṁ pibēnmādhvīkamēva vā|  
 
bhakṣayēnnirgadaṁ sīdhuṁ pibēnmādhvīkamēva vā|  
Line 339: Line 418:  
bhakShayennirgadaM sIdhuM pibenmAdhvIkameva vA|  
 
bhakShayennirgadaM sIdhuM pibenmAdhvIkameva vA|  
 
vasante~anubhavet strINAM kAnanAnAM ca yauvanam||26||
 
vasante~anubhavet strINAM kAnanAnAM ca yauvanam||26||
 +
</div></div>
    
One should drink clean alcoholic drinks like [[sidhu]] and [[madhvika]] (types of wine preparations) in [[vasanta]] and enjoy the youthfulness of women and of gardens. [26]
 
One should drink clean alcoholic drinks like [[sidhu]] and [[madhvika]] (types of wine preparations) in [[vasanta]] and enjoy the youthfulness of women and of gardens. [26]
Line 344: Line 424:  
==== Diet and lifestyle guidelines in [[grishma]] [[ritu]] (summer season) ====
 
==== Diet and lifestyle guidelines in [[grishma]] [[ritu]] (summer season) ====
 
=====Effect of excess Sun-heat in summer =====
 
=====Effect of excess Sun-heat in summer =====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
मयूखैर्जगतः स्नेहं ग्रीष्मे पेपीयते रविः|  
 
मयूखैर्जगतः स्नेहं ग्रीष्मे पेपीयते रविः|  
 
स्वादु शीतं द्रवं स्निग्धमन्नपानं तदा हितम्||२७||
 
स्वादु शीतं द्रवं स्निग्धमन्नपानं तदा हितम्||२७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
mayūkhairjagataḥ snēhaṁ grīṣmē pēpīyatē raviḥ|  
 
mayūkhairjagataḥ snēhaṁ grīṣmē pēpīyatē raviḥ|  
Line 352: Line 435:  
mayUkhairjagataH snehaM grIShme pepIyate raviH|  
 
mayUkhairjagataH snehaM grIShme pepIyate raviH|  
 
svAdu shItaM dravaM snigdhamannapAnaM tadA hitam||27||  
 
svAdu shItaM dravaM snigdhamannapAnaM tadA hitam||27||  
 +
</div></div>
    
In [[grishma]] [[ritu]] (summer season), the Sun , by its rays, excessively dries up  the environment. So, in this season, food and drinks having sweet, cold, liquid and unctuous qualities are considered wholesome. [27]
 
In [[grishma]] [[ritu]] (summer season), the Sun , by its rays, excessively dries up  the environment. So, in this season, food and drinks having sweet, cold, liquid and unctuous qualities are considered wholesome. [27]
 
=====Diet and beverages in summer=====
 
=====Diet and beverages in summer=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
शीतं सशर्करं मन्थं जाङ्गलान्मृगपक्षिणः|  
 
शीतं सशर्करं मन्थं जाङ्गलान्मृगपक्षिणः|  
 
घृतं पयः सशाल्यन्नं भजन् ग्रीष्मे न सीदति||२८||  
 
घृतं पयः सशाल्यन्नं भजन् ग्रीष्मे न सीदति||२८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
śītaṁ saśarkaraṁ manthaṁ jāṅgalānmr̥gapakṣiṇaḥ|  
 
śītaṁ saśarkaraṁ manthaṁ jāṅgalānmr̥gapakṣiṇaḥ|  
Line 363: Line 450:  
shItaM sasharkaraM manthaM jA~ggalAnmRugapakShiNaH|  
 
shItaM sasharkaraM manthaM jA~ggalAnmRugapakShiNaH|  
 
ghRutaM payaH sashAlyannaM bhajan grIShme na sIdati||28||  
 
ghRutaM payaH sashAlyannaM bhajan grIShme na sIdati||28||  
 +
</div></div>
    
In summer season, any individual taking cold and sweet [[mantha]] (a type of liquid diet), meat of wild animals and birds, [[ghee]] and milk with [[shali]] rice (Oryza sativa Linn) does not become weak (i.e., does not suffer from diseases). [28]
 
In summer season, any individual taking cold and sweet [[mantha]] (a type of liquid diet), meat of wild animals and birds, [[ghee]] and milk with [[shali]] rice (Oryza sativa Linn) does not become weak (i.e., does not suffer from diseases). [28]
 
=====Contra-indications in summer=====
 
=====Contra-indications in summer=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
मद्यमल्पं न वा पेयमथवा सुबहूदकम्|  
 
मद्यमल्पं न वा पेयमथवा सुबहूदकम्|  
 
लवणाम्लकटूष्णानि व्यायामं च विवर्जयेत्  ||२९||  
 
लवणाम्लकटूष्णानि व्यायामं च विवर्जयेत्  ||२९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Madyamalpaṁ na vā pēyamathavā subahūdakam|  
 
Madyamalpaṁ na vā pēyamathavā subahūdakam|  
Line 374: Line 465:  
madyamalpaM na vA peyamathavA subahUdakam|  
 
madyamalpaM na vA peyamathavA subahUdakam|  
 
lavaNAmlakaTUShNAni vyAyAmaM ca vivarjayet ||29||  
 
lavaNAmlakaTUShNAni vyAyAmaM ca vivarjayet ||29||  
 +
</div></div>
    
Alcoholic beverages should be consumed in little quantities or should not be consumed at all, or if taken, should be diluted with plenty of water. One should not consume salty, sour, pungent and hot food, and physical exercise should be avoided. [29]
 
Alcoholic beverages should be consumed in little quantities or should not be consumed at all, or if taken, should be diluted with plenty of water. One should not consume salty, sour, pungent and hot food, and physical exercise should be avoided. [29]
 
=====Lifestyle in summer=====
 
=====Lifestyle in summer=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
दिवा शीतगृहे निद्रां निशि चन्द्रांशुशीतले|  
 
दिवा शीतगृहे निद्रां निशि चन्द्रांशुशीतले|  
 
भजेच्चन्दनदिग्धाङ्गः प्रवाते हर्म्यमस्तके||३०||  
 
भजेच्चन्दनदिग्धाङ्गः प्रवाते हर्म्यमस्तके||३०||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Divā śītagr̥hē nidrāṁ niśi candrāṁśuśītalē|  
 
Divā śītagr̥hē nidrāṁ niśi candrāṁśuśītalē|  
Line 385: Line 480:  
divA shItagRuhe nidrAM nishi candrAMshushItale|  
 
divA shItagRuhe nidrAM nishi candrAMshushItale|  
 
bhajeccandanadigdhA~ggaH pravAte harmyamastake||30||  
 
bhajeccandanadigdhA~ggaH pravAte harmyamastake||30||  
 +
</div></div>
    
During daytime, one should sleep in a cool shelter and during night after applying the paste of chandana (Santalum album Linn) on the body sleep in the airy roof/terrace of the house which is cooled by the Moon-rays. [30]
 
During daytime, one should sleep in a cool shelter and during night after applying the paste of chandana (Santalum album Linn) on the body sleep in the airy roof/terrace of the house which is cooled by the Moon-rays. [30]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
व्यजनैः पाणिसंस्पर्शैश्चन्दनोदकशीतलैः|  
 
व्यजनैः पाणिसंस्पर्शैश्चन्दनोदकशीतलैः|  
 
सेव्यमानो भजेदास्यां मुक्तामणिविभूषितः||३१||  
 
सेव्यमानो भजेदास्यां मुक्तामणिविभूषितः||३१||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Vyajanaiḥ pāṇisaṁsparśaiścandanōdakaśītalaiḥ|  
 
Vyajanaiḥ pāṇisaṁsparśaiścandanōdakaśītalaiḥ|  
Line 396: Line 494:  
vyajanaiH pANisaMsparshaishcandanodakashItalaiH|  
 
vyajanaiH pANisaMsparshaishcandanodakashItalaiH|  
 
sevyamAno bhajedAsyAM muktAmaNivibhUShitaH||31||  
 
sevyamAno bhajedAsyAM muktAmaNivibhUShitaH||31||  
 +
</div></div>
    
One should be seated on a surface decorated with pearl and gems and make use of a fan and touching by soft hands, both cooled with sandal water. [31]
 
One should be seated on a surface decorated with pearl and gems and make use of a fan and touching by soft hands, both cooled with sandal water. [31]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
काननानि च शीतानि जलानि कुसुमानि च|  
 
काननानि च शीतानि जलानि कुसुमानि च|  
 
ग्रीष्मकाले निषेवेत मैथुनाद्विरतो नरः||३२||
 
ग्रीष्मकाले निषेवेत मैथुनाद्विरतो नरः||३२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Kānanāni ca śītāni jalāni kusumāni ca|  
 
Kānanāni ca śītāni jalāni kusumāni ca|  
Line 407: Line 508:  
kAnanAni ca shItAni jalAni kusumAni ca|  
 
kAnanAni ca shItAni jalAni kusumAni ca|  
 
grIShmakAle niSheveta maithunAdvirato naraH||32||
 
grIShmakAle niSheveta maithunAdvirato naraH||32||
 +
</div></div>
    
In Summer, one should enjoy the coolness of gardens, cold water and flowers, and should abstain from sexual intercourse. [32]
 
In Summer, one should enjoy the coolness of gardens, cold water and flowers, and should abstain from sexual intercourse. [32]
Line 412: Line 514:  
==== Diet and lifestyle guidelines in [[Varsha]] [[ritu]] (rainy season) ====
 
==== Diet and lifestyle guidelines in [[Varsha]] [[ritu]] (rainy season) ====
 
=====Status of [[agni]] in rainy season=====
 
=====Status of [[agni]] in rainy season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
आदानदुर्बले देहे पक्ता भवति दुर्बलः|  
 
आदानदुर्बले देहे पक्ता भवति दुर्बलः|  
 
स वर्षास्वनिलादीनां दूषणैर्बाध्यते पुनः||३३||  
 
स वर्षास्वनिलादीनां दूषणैर्बाध्यते पुनः||३३||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ādānadurbalē dēhē paktā bhavati durbalaḥ|  
 
ādānadurbalē dēhē paktā bhavati durbalaḥ|  
Line 420: Line 525:  
AdAnadurbale dehe paktA bhavati durbalaH|  
 
AdAnadurbale dehe paktA bhavati durbalaH|  
 
sa varShAsvanilAdInAM dUShaNairbAdhyate punaH||33||  
 
sa varShAsvanilAdInAM dUShaNairbAdhyate punaH||33||  
 +
</div></div>
    
In a weak body, during the period of dehydration, [[agni]] is also weak, and deteriorates further due to vitiated [[vata]] and other [[dosha]] during rainy season. [33]
 
In a weak body, during the period of dehydration, [[agni]] is also weak, and deteriorates further due to vitiated [[vata]] and other [[dosha]] during rainy season. [33]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
भूबाष्पान्मेघनिस्यन्दात् पाकादम्लाज्जलस्य च|  
 
भूबाष्पान्मेघनिस्यन्दात् पाकादम्लाज्जलस्य च|  
 
वर्षास्वग्निबले क्षीणे कुप्यन्ति पवनादयः||३४||  
 
वर्षास्वग्निबले क्षीणे कुप्यन्ति पवनादयः||३४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
bhūbāṣpānmēghanisyandāt pākādamlājjalasya ca|  
 
bhūbāṣpānmēghanisyandāt pākādamlājjalasya ca|  
Line 431: Line 539:  
bhUbAShpAnmeghanisyandAt pAkAdamlAjjalasya ca|  
 
bhUbAShpAnmeghanisyandAt pAkAdamlAjjalasya ca|  
 
varShAsvagnibale kShINe kupyanti pavanAdayaH||34||  
 
varShAsvagnibale kShINe kupyanti pavanAdayaH||34||  
 +
</div></div>
    
In this season, due to evaporating vapors from the Earth, rainfall and acidic transformation of water, the [[agni]] is weakened, thus leading to the further vitiation of [[vata]] and other [[dosha]]. [34]
 
In this season, due to evaporating vapors from the Earth, rainfall and acidic transformation of water, the [[agni]] is weakened, thus leading to the further vitiation of [[vata]] and other [[dosha]]. [34]
 
=====Indications and contra-indications in rainy season=====
 
=====Indications and contra-indications in rainy season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
तस्मात् साधारणः सर्वो विधिर्वर्षासु शस्यते|  
 
तस्मात् साधारणः सर्वो विधिर्वर्षासु शस्यते|  
 
उदमन्थं दिवास्वप्नमवश्यायं नदीजलम्||३५||  
 
उदमन्थं दिवास्वप्नमवश्यायं नदीजलम्||३५||  
Line 439: Line 550:  
व्यायाममातपं चैव व्यवायं चात्र वर्जयेत्|  
 
व्यायाममातपं चैव व्यवायं चात्र वर्जयेत्|  
 
पानभोजनसंस्कारान् प्रायः क्षौद्रान्वितान् भजेत्||३६||  
 
पानभोजनसंस्कारान् प्रायः क्षौद्रान्वितान् भजेत्||३६||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tasmāt sādhāraṇaḥ sarvō vidhirvarṣāsu śasyatē|  
 
tasmāt sādhāraṇaḥ sarvō vidhirvarṣāsu śasyatē|  
Line 451: Line 563:  
vyAyAmamAtapaM caiva vyavAyaM cAtra varjayet|  
 
vyAyAmamAtapaM caiva vyavAyaM cAtra varjayet|  
 
pAnabhojanasaMskArAn prAyaH kShaudrAnvitAn bhajet||36||  
 
pAnabhojanasaMskArAn prAyaH kShaudrAnvitAn bhajet||36||  
 +
</div></div>
    
Hence, in rainy season all basic rules regarding diet and lifestyle are advised to balance all three [[dosha]]. One should avoid diluted [[mantha]](excess liquid diet) , sleeping during the day, exposure to dew, river water, physical exercise, sun rays and sexual intercourse in this season.  
 
Hence, in rainy season all basic rules regarding diet and lifestyle are advised to balance all three [[dosha]]. One should avoid diluted [[mantha]](excess liquid diet) , sleeping during the day, exposure to dew, river water, physical exercise, sun rays and sexual intercourse in this season.  
 
One should use food and drinks mostly added with honey in small quantity to pacify the [[kleda]] (moisture) of rainy season. [35-36]
 
One should use food and drinks mostly added with honey in small quantity to pacify the [[kleda]] (moisture) of rainy season. [35-36]
 
=====Specific diet in rainy season=====
 
=====Specific diet in rainy season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
व्यक्ताम्ललवणस्नेहं वातवर्षाकुलेऽहनि|  
 
व्यक्ताम्ललवणस्नेहं वातवर्षाकुलेऽहनि|  
 
विशेषशीते भोक्तव्यं वर्षास्वनिलशान्तये||३७||  
 
विशेषशीते भोक्तव्यं वर्षास्वनिलशान्तये||३७||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
vyaktāmlalavaṇasnēhaṁ vātavarṣākulē'hani|  
 
vyaktāmlalavaṇasnēhaṁ vātavarṣākulē'hani|  
Line 463: Line 579:  
vyaktAmlalavaNasnehaM vAtavarShAkule~ahani|  
 
vyaktAmlalavaNasnehaM vAtavarShAkule~ahani|  
 
visheShashIte bhoktavyaM varShAsvanilashAntaye||37||  
 
visheShashIte bhoktavyaM varShAsvanilashAntaye||37||  
 +
</div></div>
    
In the rainy season when the days are cooler due to wind and rain, one should predominantly take sour, salty and unctuous food to alleviate [[vata]]. [37]
 
In the rainy season when the days are cooler due to wind and rain, one should predominantly take sour, salty and unctuous food to alleviate [[vata]]. [37]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अग्निसंरक्षणवता यवगोधूमशालयः|  
 
अग्निसंरक्षणवता यवगोधूमशालयः|  
 
पुराणा जाङ्गलैर्मांसैर्भोज्या यूषैश्च संस्कृतैः||३८||  
 
पुराणा जाङ्गलैर्मांसैर्भोज्या यूषैश्च संस्कृतैः||३८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
agnisaṁrakṣaṇavatā yavagōdhūmaśālayaḥ|  
 
agnisaṁrakṣaṇavatā yavagōdhūmaśālayaḥ|  
Line 474: Line 593:  
agnisaMrakShaNavatA yavagodhUmashAlayaH|  
 
agnisaMrakShaNavatA yavagodhUmashAlayaH|  
 
purANA jA~ggalairmAMsairbhojyA yUShaishca saMskRutaiH||38||  
 
purANA jA~ggalairmAMsairbhojyA yUShaishca saMskRutaiH||38||  
 +
</div></div>
    
A person taking care of his [[agni]] should consume old barley; wheat and [[shali]] rice (Oryza sativa Linn) along with meat of wild animals and processed soup. [38]
 
A person taking care of his [[agni]] should consume old barley; wheat and [[shali]] rice (Oryza sativa Linn) along with meat of wild animals and processed soup. [38]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पिबेत् क्षौद्रान्वितं चाल्पं माध्वीकारिष्टमम्बु वा|  
 
पिबेत् क्षौद्रान्वितं चाल्पं माध्वीकारिष्टमम्बु वा|  
 
माहेन्द्रं तप्तशीतं वा कौपं सारसमेव वा||३९||  
 
माहेन्द्रं तप्तशीतं वा कौपं सारसमेव वा||३९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
pibēt kṣaudrānvitaṁ cālpaṁ mādhvīkāriṣṭamambu vā|  
 
pibēt kṣaudrānvitaṁ cālpaṁ mādhvīkāriṣṭamambu vā|  
Line 485: Line 607:  
pibet kShaudrAnvitaM cAlpaM mAdhvIkAriShTamambu vA|  
 
pibet kShaudrAnvitaM cAlpaM mAdhvIkAriShTamambu vA|  
 
mAhendraM taptashItaM vA kaupaM sArasameva vA||39||  
 
mAhendraM taptashItaM vA kaupaM sArasameva vA||39||  
 +
</div></div>
    
Whenever [[madhvika]] or other fermented liquors and water are consumed, they should be mixed with a little amount of honey. Rain water or water from wells or ponds should be properly boiled and cooled. [39]
 
Whenever [[madhvika]] or other fermented liquors and water are consumed, they should be mixed with a little amount of honey. Rain water or water from wells or ponds should be properly boiled and cooled. [39]
 
=====Lifestyle in rainy season=====
 
=====Lifestyle in rainy season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
प्रघर्षोद्वर्तनस्नानगन्धमाल्यपरो भवेत्|  
 
प्रघर्षोद्वर्तनस्नानगन्धमाल्यपरो भवेत्|  
 
लघुशुद्धाम्बरः स्थानं भजेदक्लेदि वार्षिकम्||४०||
 
लघुशुद्धाम्बरः स्थानं भजेदक्लेदि वार्षिकम्||४०||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
pragharṣōdvartanasnānagandhamālyaparō bhavēt|  
 
pragharṣōdvartanasnānagandhamālyaparō bhavēt|  
Line 496: Line 622:  
pragharShodvartanasnAnagandhamAlyaparo bhavet|  
 
pragharShodvartanasnAnagandhamAlyaparo bhavet|  
 
laghushuddhAmbaraH sthAnaM bhajedakledi vArShikam||40||  
 
laghushuddhAmbaraH sthAnaM bhajedakledi vArShikam||40||  
 +
</div></div>
    
In the rainy season, one should practice [[pragharsha]] (friction massage), [[udwartana]] (dry massage), [[snana]] (bath), use of fragrance, garlands, wearing light and clean clothes and should reside in the place which is free from humidity. [40]
 
In the rainy season, one should practice [[pragharsha]] (friction massage), [[udwartana]] (dry massage), [[snana]] (bath), use of fragrance, garlands, wearing light and clean clothes and should reside in the place which is free from humidity. [40]
Line 501: Line 628:  
==== Diet and lifestyle guidelines in [[sharada]] [[ritu]] (autumn season) ====
 
==== Diet and lifestyle guidelines in [[sharada]] [[ritu]] (autumn season) ====
 
=====Status of [[pitta]] [[dosha]] in autumn season=====
 
=====Status of [[pitta]] [[dosha]] in autumn season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
वर्षाशीतोचिताङ्गानां सहसैवार्करश्मिभिः|  
 
वर्षाशीतोचिताङ्गानां सहसैवार्करश्मिभिः|  
 
तप्तानामाचितं पित्तं प्रायः शरदि कुप्यति||४१||  
 
तप्तानामाचितं पित्तं प्रायः शरदि कुप्यति||४१||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
varṣāśītōcitāṅgānāṁ sahasaivārkaraśmibhiḥ|  
 
varṣāśītōcitāṅgānāṁ sahasaivārkaraśmibhiḥ|  
Line 509: Line 639:  
varShAshItocitA~ggAnAM sahasaivArkarashmibhiH|  
 
varShAshItocitA~ggAnAM sahasaivArkarashmibhiH|  
 
taptAnAmAcitaM pittaM prAyaH sharadi kupyati||41||  
 
taptAnAmAcitaM pittaM prAyaH sharadi kupyati||41||  
 +
</div></div>
    
When a body habituated to cold and rain is suddenly subjected to the heat of sun-rays in the [[sharada]] (autumn) season, the accumulated [[pitta]] [[dosha]] in the body often gets aggravated. [41]  
 
When a body habituated to cold and rain is suddenly subjected to the heat of sun-rays in the [[sharada]] (autumn) season, the accumulated [[pitta]] [[dosha]] in the body often gets aggravated. [41]  
    
=====Specific diet for pacification of [[pitta]] [[dosha]]=====
 
=====Specific diet for pacification of [[pitta]] [[dosha]]=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्रान्नपानं मधुरं लघु शीतं सतिक्तकम्|  
 
तत्रान्नपानं मधुरं लघु शीतं सतिक्तकम्|  
 
पित्तप्रशमनं सेव्यं मात्रया सुप्रकाङ्क्षितैः||४२||  
 
पित्तप्रशमनं सेव्यं मात्रया सुप्रकाङ्क्षितैः||४२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatrānnapānaṁ madhuraṁ laghu śītaṁ satiktakam|  
 
tatrānnapānaṁ madhuraṁ laghu śītaṁ satiktakam|  
Line 522: Line 655:  
tatrAnnapAnaM madhuraM laghu shItaM satiktakam|  
 
tatrAnnapAnaM madhuraM laghu shItaM satiktakam|  
 
pittaprashamanaM sevyaM mAtrayA suprakA~gkShitaiH||42||  
 
pittaprashamanaM sevyaM mAtrayA suprakA~gkShitaiH||42||  
 +
</div></div>
    
In this season food and drinks predominantly of sweet, light, cold and slightly bitter qualities and having [[pitta]] alleviating properties should be taken in proper quantity, only when there is good appetite. [42]  
 
In this season food and drinks predominantly of sweet, light, cold and slightly bitter qualities and having [[pitta]] alleviating properties should be taken in proper quantity, only when there is good appetite. [42]  
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
लावान् कपिञ्जलानेणानुरभ्राञ्छरभान् शशान्|  
 
लावान् कपिञ्जलानेणानुरभ्राञ्छरभान् शशान्|  
 
शालीन् सयवगोधूमान् सेव्यानाहुर्घनात्यये||४३||  
 
शालीन् सयवगोधूमान् सेव्यानाहुर्घनात्यये||४३||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
lāvān kapiñjalānēṇānurabhrāñcharabhān śaśān|  
 
lāvān kapiñjalānēṇānurabhrāñcharabhān śaśān|  
Line 533: Line 669:  
lAvAn kapi~jjalAneNAnurabhrA~jcharabhAn shashAn|  
 
lAvAn kapi~jjalAneNAnurabhrA~jcharabhAn shashAn|  
 
shAlIn sayavagodhUmAn sevyAnAhurghanAtyaye||43||  
 
shAlIn sayavagodhUmAn sevyAnAhurghanAtyaye||43||  
 +
</div></div>
    
In [[ghanatyaya]] ([[sharada]] [[ritu]]), the meat of [[lava]] (common quail), [[kapinjala]] (grey partridge), [[ena]] (antelope), [[urabhra]] (sheep), [[sharabha]] (wapiti) and [[shasha]] (rabbit), [[shali]] rice (Oryza sativa Linn), barley and wheat should be taken. [43]
 
In [[ghanatyaya]] ([[sharada]] [[ritu]]), the meat of [[lava]] (common quail), [[kapinjala]] (grey partridge), [[ena]] (antelope), [[urabhra]] (sheep), [[sharabha]] (wapiti) and [[shasha]] (rabbit), [[shali]] rice (Oryza sativa Linn), barley and wheat should be taken. [43]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तिक्तस्य सर्पिषः पानं विरेको रक्तमोक्षणम्|  
 
तिक्तस्य सर्पिषः पानं विरेको रक्तमोक्षणम्|  
 
धाराधरात्यये कार्यमातपस्य च वर्जनम्||४४||  
 
धाराधरात्यये कार्यमातपस्य च वर्जनम्||४४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tiktasya sarpiṣaḥ pānaṁ virēkō raktamōkṣaṇam|  
 
tiktasya sarpiṣaḥ pānaṁ virēkō raktamōkṣaṇam|  
Line 544: Line 683:  
tiktasya sarpiShaH pAnaM vireko raktamokShaNam|  
 
tiktasya sarpiShaH pAnaM vireko raktamokShaNam|  
 
dhArAdharAtyaye kAryamAtapasya ca varjanam||44||  
 
dhArAdharAtyaye kAryamAtapasya ca varjanam||44||  
 +
</div></div>
    
In [[sharada]], whenever the rain clouds disappear, the intake of [[tikta ghee]] (ghee medicated with bitter items), use of purgatives, and blood-letting are indicated. [44]
 
In [[sharada]], whenever the rain clouds disappear, the intake of [[tikta ghee]] (ghee medicated with bitter items), use of purgatives, and blood-letting are indicated. [44]
    
=====Contra-indications in autumn season=====
 
=====Contra-indications in autumn season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
वसां तैलमवश्यायमौदकानूपमामिषम्|  
 
वसां तैलमवश्यायमौदकानूपमामिषम्|  
 
क्षारं दधि दिवास्वप्नं प्राग्वातं चात्र वर्जयेत्||४५||  
 
क्षारं दधि दिवास्वप्नं प्राग्वातं चात्र वर्जयेत्||४५||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
vasāṁ tailamavaśyāyamaudakānūpamāmiṣam|  
 
vasāṁ tailamavaśyāyamaudakānūpamāmiṣam|  
Line 556: Line 699:  
vasAM tailamavashyAyamaudakAnUpamAmiSham|  
 
vasAM tailamavashyAyamaudakAnUpamAmiSham|  
 
kShAraM dadhi divAsvapnaM prAgvAtaM cAtra varjayet||45||  
 
kShAraM dadhi divAsvapnaM prAgvAtaM cAtra varjayet||45||  
 +
</div></div>
    
In this season exposure to Sun, intake of muscle fats and oils, exposure to dew, meat of aquatic and marshy animals, alkaline preparations, and curd are contraindicated. One should not sleep during daytime and restrict exposure to easterly wind. [45]
 
In this season exposure to Sun, intake of muscle fats and oils, exposure to dew, meat of aquatic and marshy animals, alkaline preparations, and curd are contraindicated. One should not sleep during daytime and restrict exposure to easterly wind. [45]
    
=====[[Hamsodaka]] (pure water)=====
 
=====[[Hamsodaka]] (pure water)=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
दिवा सूर्यांशुसन्तप्तं निशि चन्द्रांशुशीतलम्|  
 
दिवा सूर्यांशुसन्तप्तं निशि चन्द्रांशुशीतलम्|  
 
कालेन पक्वं निर्दोषमगस्त्येनाविषीकृतम्||४६||  
 
कालेन पक्वं निर्दोषमगस्त्येनाविषीकृतम्||४६||  
Line 565: Line 711:  
हंसोदकमिति ख्यातं शारदं विमलं शुचि|  
 
हंसोदकमिति ख्यातं शारदं विमलं शुचि|  
 
स्नानपानावगाहेषु हितमम्बु यथाऽमृतम्  ||४७|
 
स्नानपानावगाहेषु हितमम्बु यथाऽमृतम्  ||४७|
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Divā sūryāṁśusantaptaṁ niśi candrāṁśuśītalam|  
 
Divā sūryāṁśusantaptaṁ niśi candrāṁśuśītalam|  
Line 577: Line 724:  
haMsodakamiti khyAtaM shAradaM vimalaM shuci|  
 
haMsodakamiti khyAtaM shAradaM vimalaM shuci|  
 
snAnapAnAvagAheShu hitamambu yathA~amRutam ||47||  
 
snAnapAnAvagAheShu hitamambu yathA~amRutam ||47||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Water naturally heated with sunrays during daytime and cooled with moon rays during night, well purified by the course of time and detoxified by the effects of [[Agastya]] (the star Canopus) is called [[Hamsodaka]].This is available during [[sharada]] and is clean and clear. This water is beneficial as nectar when used for the purpose of bathing and drinking. [46-47]
 
Water naturally heated with sunrays during daytime and cooled with moon rays during night, well purified by the course of time and detoxified by the effects of [[Agastya]] (the star Canopus) is called [[Hamsodaka]].This is available during [[sharada]] and is clean and clear. This water is beneficial as nectar when used for the purpose of bathing and drinking. [46-47]
 
</div>
 
</div>
 
=====Lifestyle during autumn season=====
 
=====Lifestyle during autumn season=====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
 +
 
शारदानि च माल्यानि वासांसि विमलानि च|  
 
शारदानि च माल्यानि वासांसि विमलानि च|  
 
शरत्काले प्रशस्यन्ते प्रदोषे चेन्दुरश्मयः||४८||  
 
शरत्काले प्रशस्यन्ते प्रदोषे चेन्दुरश्मयः||४८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
śāradāni ca mālyāni vāsāṁsi vimalāni ca|  
 
śāradāni ca mālyāni vāsāṁsi vimalāni ca|  
Line 589: Line 741:  
shAradAni ca mAlyAni vAsAMsi vimalAni ca|  
 
shAradAni ca mAlyAni vAsAMsi vimalAni ca|  
 
sharatkAle prashasyante pradoShe cendurashmayaH||48||
 
sharatkAle prashasyante pradoShe cendurashmayaH||48||
 +
</div></div>
    
In [[sharada]] [[ritu]], garlands of seasonal flowers, clean clothes (apparels), and exposure to moon-rays in early nights are very beneficial. [48]
 
In [[sharada]] [[ritu]], garlands of seasonal flowers, clean clothes (apparels), and exposure to moon-rays in early nights are very beneficial. [48]
    
==== [[Okasatmya]](acquired adaptation or habituation) ====
 
==== [[Okasatmya]](acquired adaptation or habituation) ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
इत्युक्तमृतुसात्म्यं यच्चेष्टाहारव्यपाश्रयम्|  
 
इत्युक्तमृतुसात्म्यं यच्चेष्टाहारव्यपाश्रयम्|  
 
उपशेते यदौचित्यादोकःसात्म्यं  तदुच्यते||४९||
 
उपशेते यदौचित्यादोकःसात्म्यं  तदुच्यते||४९||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ityuktamr̥tusātmyaṁ yaccēṣṭāhāravyapāśrayam|  
 
ityuktamr̥tusātmyaṁ yaccēṣṭāhāravyapāśrayam|  
Line 602: Line 757:  
ityuktamRutusAtmyaM yacceShTAhAravyapAshrayam|  
 
ityuktamRutusAtmyaM yacceShTAhAravyapAshrayam|  
 
upashete yadaucityAdokaHsAtmyaM taducyate||49||  
 
upashete yadaucityAdokaHsAtmyaM taducyate||49||  
 +
</div></div>
    
In this way, we discussed about seasonal adaptations with respect to activities and diet.  
 
In this way, we discussed about seasonal adaptations with respect to activities and diet.  
    
If any diet and lifestyle become suitable to the body by its regular/habitual use then it is called [[okasatmya]] (acquired adaptation or habituation). [49]
 
If any diet and lifestyle become suitable to the body by its regular/habitual use then it is called [[okasatmya]] (acquired adaptation or habituation). [49]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
देशानामामयानां च विपरीतगुणं गुणैः|  
 
देशानामामयानां च विपरीतगुणं गुणैः|  
 
सात्म्यमिच्छन्ति सात्म्यज्ञाश्चेष्टितं चाद्यमेव च||५०||
 
सात्म्यमिच्छन्ति सात्म्यज्ञाश्चेष्टितं चाद्यमेव च||५०||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
dēśānāmāmayānāṁ ca viparītaguṇaṁ guṇaiḥ|  
 
dēśānāmāmayānāṁ ca viparītaguṇaṁ guṇaiḥ|  
Line 615: Line 773:  
deshAnAmAmayAnAM ca viparItaguNaM guNaiH|  
 
deshAnAmAmayAnAM ca viparItaguNaM guNaiH|  
 
sAtmyamicchanti sAtmyaj~jAshceShTitaM cAdyameva ca||50||
 
sAtmyamicchanti sAtmyaj~jAshceShTitaM cAdyameva ca||50||
 +
</div></div>
    
Experts of the principles of [[satmya]] (adaptation) consider that diet and lifestyle opposite to the qualities of the habitat of the individual and of the causative factors of the diseases prevalent in the location, can be adapted to (preserve health). [50]
 
Experts of the principles of [[satmya]] (adaptation) consider that diet and lifestyle opposite to the qualities of the habitat of the individual and of the causative factors of the diseases prevalent in the location, can be adapted to (preserve health). [50]
    
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र श्लोकः-  
 
तत्र श्लोकः-  
Line 624: Line 784:  
ऋतावृतौ नृभिः सेव्यमसेव्यं यच्च किञ्चन|  
 
ऋतावृतौ नृभिः सेव्यमसेव्यं यच्च किञ्चन|  
 
तस्याशितीये निर्दिष्टं हेतुमत् सात्म्यमेव च||५१||
 
तस्याशितीये निर्दिष्टं हेतुमत् सात्म्यमेव च||५१||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra ślōkaḥ-  
 
tatra ślōkaḥ-  
Line 632: Line 793:  
RutAvRutau nRubhiH sevyamasevyaM yacca ki~jcana|  
 
RutAvRutau nRubhiH sevyamasevyaM yacca ki~jcana|  
 
tasyAshitIye nirdiShTaM hetumat sAtmyameva ca||51||
 
tasyAshitIye nirdiShTaM hetumat sAtmyameva ca||51||
 +
</div></div>
    
There is the verse:
 
There is the verse:
 
In this chapter of seasonal regimen of diet and lifestyle, general principles with respect to dietary habits and activities suitable to specific seasons, along with the principles of [[satmya]] (adaptation) have been described. [51]
 
In this chapter of seasonal regimen of diet and lifestyle, general principles with respect to dietary habits and activities suitable to specific seasons, along with the principles of [[satmya]] (adaptation) have been described. [51]
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृते श्लोकस्थाने तस्याशितीयो नाम षष्ठोऽध्यायः||६||
 
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृते श्लोकस्थाने तस्याशितीयो नाम षष्ठोऽध्यायः||६||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
Ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē ślōkasthānē tasyāśitīyō nāma ṣaṣṭhō'dhyāyaḥ||6||
 
Ityagnivēśakr̥tē tantrē carakapratisaṁskr̥tē ślōkasthānē tasyāśitīyō nāma ṣaṣṭhō'dhyāyaḥ||6||
 +
</div></div>
    
Thus the sixth chapter entitled [[Tasyashiteeya]] (Seasonal regimen of diet and lifestyle) of [[Sutra Sthana]] is completed, in the treatise compiled by Agnivesha and revised by Charak.
 
Thus the sixth chapter entitled [[Tasyashiteeya]] (Seasonal regimen of diet and lifestyle) of [[Sutra Sthana]] is completed, in the treatise compiled by Agnivesha and revised by Charak.

Navigation menu