Changes

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

षड् विरेचनशतानि, इति यदुक्तं तदिह सङ्ग्रहेणोदाहृत्य विस्तरेण  

षड् विरेचनशतानि, इति यदुक्तं तदिह सङ्ग्रहेणोदाहृत्य विस्तरेण <br />

कल्पोपनिषदि व्याख्यास्यामः; (तत्र ) त्रयस्त्रिंशद्योगशतं प्रणीतं  

कल्पोपनिषदि व्याख्यास्यामः; (तत्र ) त्रयस्त्रिंशद्योगशतं प्रणीतं <br />

फलेषु, एकोनचत्वारिंशज्जीमूतकेषु योगाः, पञ्चचत्वारिंशदिक्ष्वाकुषु,  

फलेषु, एकोनचत्वारिंशज्जीमूतकेषु योगाः, पञ्चचत्वारिंशदिक्ष्वाकुषु, <br />

धामार्गवः षष्टिधा भवति योगयुक्तः, कुटजस्त्वष्टादशधा योगमेति,  

धामार्गवः षष्टिधा भवति योगयुक्तः, कुटजस्त्वष्टादशधा योगमेति, <br />

कृतवेधनं षष्टिधा भवति योगयुक्तं, श्यामात्रिवृद्योगशतं प्रणीतं  

कृतवेधनं षष्टिधा भवति योगयुक्तं, श्यामात्रिवृद्योगशतं प्रणीतं <br />

दशापरे चात्र भवन्ति योगाः, चतुरङ्गुलो द्वादशधा योगमेति,  

दशापरे चात्र भवन्ति योगाः, चतुरङ्गुलो द्वादशधा योगमेति, <br />

लोध्रं विधौ षोडशयोगयुक्तं, महावृक्षो भवति विंशतियोगयुक्तः,  

लोध्रं विधौ षोडशयोगयुक्तं, महावृक्षो भवति विंशतियोगयुक्तः, <br />

एकोनचत्वारिंशत्सप्तलाशङ्खिन्योर्योगाः,अष्टचत्वारिंशद्दन्तीद्रवन्त्योः, इति षड्विरेचनशतानि||४||

एकोनचत्वारिंशत्सप्तलाशङ्खिन्योर्योगाः,अष्टचत्वारिंशद्दन्तीद्रवन्त्योः, इति षड्विरेचनशतानि||४||<br />

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

ṣaḍ virēcanaśatāni, iti yaduktaṁ tadiha saṅgrahēṇōdāhr̥tya vistarēṇa kalpōpaniṣadi vyākhyāsyāmaḥ; (tatra)  

ṣaḍ virēcanaśatāni, iti yaduktaṁ tadiha saṅgrahēṇōdāhr̥tya vistarēṇa <br />

trayastriṁśadyōgaśataṁ praṇītaṁ phalēṣu,ēkōnacatvāriṁśajjīmūtakēṣu yōgāḥ, pañcacatvāriṁśadikṣvākuṣu, dhāmārgavaḥ ṣaṣṭidhā bhavati  

kalpōpaniṣadi vyākhyāsyāmaḥ; (tatra) trayastriṁśadyōgaśataṁ praṇītaṁ <br />

yōgayuktaḥ,kuṭajastvaṣṭādaśadhā yōgamēti, kr̥tavēdhanaṁ  

phalēṣu,ēkōnacatvāriṁśajjīmūtakēṣu yōgāḥ, pañcacatvāriṁśadikṣvākuṣu,<br />

ṣaṣṭidhā bhavati yōgayuktaṁ, śyāmātrivr̥dyōgaśataṁ praṇītaṁ  

dhāmārgavaḥ ṣaṣṭidhā bhavati yōgayuktaḥ,kuṭajastvaṣṭādaśadhā yōgamēti, <br />

daśāparē cātra bhavanti yōgāḥ, caturaṅgulō dvādaśadhā  

kr̥tavēdhanaṁ ṣaṣṭidhā bhavati yōgayuktaṁ, śyāmātrivr̥dyōgaśataṁ praṇītaṁ <br />

yōgamēti, lōdhraṁ vidhau ṣōḍaśayōgayuktaṁ, mahāvr̥kṣō  

daśāparē cātra bhavanti yōgāḥ, caturaṅgulō dvādaśadhā yōgamēti, <br />

bhavati viṁśatiyōgayuktaḥ, ēkōnacatvāriṁśat saptalāśaṅkhinyōryōgāḥ, aṣṭacatvāriṁśaddantīdravantyōḥ,  

lōdhraṁ vidhau ṣōḍaśayōgayuktaṁ, mahāvr̥kṣō bhavati viṁśatiyōgayuktaḥ,<br />

iti ṣaḍvirēcanaśatāni||4||  

ēkōnacatvāriṁśat saptalāśaṅkhinyōryōgāḥ, aṣṭacatvāriṁśaddantīdravantyōḥ, iti ṣaḍvirēcanaśatāni||4|| <br />

ShaD virecanashatAni, iti yaduktaM tadiha sa~ggraheNodAhRutya vistareNa kalpopaniShadi vyAkhyAsyAmaH; (tatra [1] ) trayastriMshadyogashataM praNItaMphaleShu, ekonacatvAriMshajjImUtakeShu yogAH, pa~jcacatvAriMshadikShvAkuShu, dhAmArgavaH ShaShTidhA bhavati yogayuktaH, kuTajastvaShTAdashadhAyogameti, kRutavedhanaM ShaShTidhA bhavati yogayuktaM, shyAmAtrivRudyogashataM praNItaM dashApare cAtra bhavanti yogAH, catura~ggulo dvAdashadhAyogameti, lodhraM vidhau ShoDashayogayuktaM, mahAvRukSho bhavati viMshatiyogayuktaH, ekonacatvAriMshat saptalAsha~gkhinyoryogAH,aShTacatvAriMshaddantIdravantyoH, iti ShaDvirecanashatAni||4||  

ShaD virecanashatAni, iti yaduktaM tadiha sa~ggraheNodAhRutya vistareNa <br />

kalpopaniShadi vyAkhyAsyAmaH; (tatra [1] ) trayastriMshadyogashataM praNItaMphaleShu,<br />

ekonacatvAriMshajjImUtakeShu yogAH, pa~jcacatvAriMshadikShvAkuShu, <br />

dhAmArgavaH ShaShTidhA bhavati yogayuktaH, kuTajastvaShTAdashadhAyogameti, <br />

kRutavedhanaM ShaShTidhA bhavati yogayuktaM, shyAmAtrivRudyogashataM praNItaM <br />

dashApare cAtra bhavanti yogAH, catura~ggulo dvAdashadhAyogameti, <br />

lodhraM vidhau ShoDashayogayuktaM, mahAvRukSho bhavati viMshatiyogayuktaH, <br />

ekonacatvAriMshat saptalAsha~gkhinyoryogAH,aShTacatvAriMshaddantIdravantyoH, iti ShaDvirecanashatAni||4|| <br />

</div></div>

</div></div>

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

पञ्चकषाययोनयइतिमधुरकषायोऽम्लकषायःकटुकषायस्तिक्तकषायः  

पञ्चकषाययोनयइतिमधुरकषायोऽम्लकषायःकटुकषायस्तिक्तकषायः <br />

कषायकषायश्चेति तन्त्रे सञ्ज्ञा||६|

कषायकषायश्चेति तन्त्रे सञ्ज्ञा||६|<br />

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

pañca kaṣāyayōnaya iti madhurakaṣāyō'mlakaṣāyaḥ  

pañca kaṣāyayōnaya iti madhurakaṣāyō'mlakaṣāyaḥ <br />

kaṭukaṣāyastiktakaṣāyaḥ kaṣāyakaṣāyaścēti tantrē sañjñā||6||  

kaṭukaṣāyastiktakaṣāyaḥ kaṣāyakaṣāyaścēti tantrē sañjñā||6||<br />

pa~jca kaShAyayonaya iti madhurakaShAyo~amlakaShAyaH kaTukaShAyastiktakaShAyaH kaShAyakaShAyashceti tantre sa~jj~jA||6||

pa~jca kaShAyayonaya iti madhurakaShAyo~amlakaShAyaH kaTukaShAyastiktakaShAyaH kaShAyakaShAyashceti tantre sa~jj~jA||6||

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

पञ्चविधंकषायकल्पनमिति तद्यथा-  

पञ्चविधंकषायकल्पनमिति तद्यथा- <br />

स्वरसः, कल्कः, शृतः, शीतः,फाण्टः, कषाय इति|  

स्वरसः, कल्कः, शृतः, शीतः,फाण्टः, कषाय इति| <br />

(यन्त्रनिष्पीडिताद्द्रव्याद्रसः  स्वरस उच्यते |  

(यन्त्रनिष्पीडिताद्द्रव्याद्रसः  स्वरस उच्यते | <br />

यः पिण्डो रसपिष्टानां स कल्कः परिकीर्तितः ||  

यः पिण्डो रसपिष्टानां स कल्कः परिकीर्तितः || <br />

वह्नौ तु क्वथितं द्रव्यं शृतमाहुश्चिकित्सकाः |  

वह्नौ तु क्वथितं द्रव्यं शृतमाहुश्चिकित्सकाः | <br />

द्रव्यादापोत्थितात्तोये प्रतप्ते निशि संस्थितात् ||  

द्रव्यादापोत्थितात्तोये प्रतप्ते निशि संस्थितात् || <br />

कषायो योऽभिनिर्याति स शीतः समुदाहृतः |  

कषायो योऽभिनिर्याति स शीतः समुदाहृतः | <br />

क्षिप्त्वोष्णतोये मृदितं तत् फाण्टं परिकीर्तितम् ||)  

क्षिप्त्वोष्णतोये मृदितं तत् फाण्टं परिकीर्तितम् ||) <br />

तेषां यथापूर्वं बलाधिक्यम्; अतः कषायकल्पना  

तेषां यथापूर्वं बलाधिक्यम्; अतः कषायकल्पना <br />

व्याध्यातुरबलापेक्षिणी; न त्वेवं खलु सर्वाणि  

व्याध्यातुरबलापेक्षिणी; न त्वेवं खलु सर्वाणि <br />

सर्वत्रोपयोगीनि भवन्ति||७||

सर्वत्रोपयोगीनि भवन्ति||७||<br />

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

pañcavidhaṁ kaṣāyakalpanamiti tadyathā- svarasaḥ,  

pañcavidhaṁ kaṣāyakalpanamiti tadyathā- svarasaḥ, <br />

kalkaḥ, śr̥taḥ, śītaḥ, phāṇṭaḥ, kaṣāya iti|  

kalkaḥ, śr̥taḥ, śītaḥ, phāṇṭaḥ, kaṣāya iti| <br />

(yantraniṣpīḍitāddravyādrasaḥ  svarasa ucyatē |  

(yantraniṣpīḍitāddravyādrasaḥ  svarasa ucyatē | <br />

yaḥ piṇḍō rasapiṣṭānāṁ sa kalkaḥ parikīrtitaḥ ||  

yaḥ piṇḍō rasapiṣṭānāṁ sa kalkaḥ parikīrtitaḥ || <br />

vahnau tu kvathitaṁ dravyaṁ śr̥tamāhuścikitsakāḥ |  

vahnau tu kvathitaṁ dravyaṁ śr̥tamāhuścikitsakāḥ | <br />

dravyādāpōtthitāttōyē prataptē niśi saṁsthitāt ||  

dravyādāpōtthitāttōyē prataptē niśi saṁsthitāt || <br />

kaṣāyō yō'bhiniryāti sa śītaḥ samudāhr̥taḥ |  

kaṣāyō yō'bhiniryāti sa śītaḥ samudāhr̥taḥ | <br />

kṣiptvōṣṇatōyē mr̥ditaṁ tat phāṇṭaṁ parikīrtitam ||)  

kṣiptvōṣṇatōyē mr̥ditaṁ tat phāṇṭaṁ parikīrtitam ||) <br />

tēṣāṁ yathāpūrvaṁ balādhikyam; ataḥ kaṣāyakalpanā  

tēṣāṁ yathāpūrvaṁ balādhikyam; ataḥ kaṣāyakalpanā <br />

vyādhyāturabalāpēkṣiṇī; na tvēvaṁ khalu sarvāṇi  

vyādhyāturabalāpēkṣiṇī; na tvēvaṁ khalu sarvāṇi <br />

sarvatrōpayōgīni bhavanti||7||

sarvatrōpayōgīni bhavanti||7||<br />

pa~jcavidhaM kaShAyakalpanamiti tadyathA- svarasaH, kalkaH, shRutaH, shItaH, phANTaH, kaShAya iti|  

pa~jcavidhaM kaShAyakalpanamiti tadyathA- svarasaH, kalkaH, shRutaH, shItaH, phANTaH, kaShAya iti| <br />

(yantraniShpIDitAddravyAdrasaH [1] svarasa ucyate |  

(yantraniShpIDitAddravyAdrasaH [1] svarasa ucyate | <br />

yaH piNDo rasapiShTAnAM sa kalkaH parikIrtitaH ||  

yaH piNDo rasapiShTAnAM sa kalkaH parikIrtitaH || <br />

vahnau tu kvathitaM dravyaM shRutamAhushcikitsakAH |  

vahnau tu kvathitaM dravyaM shRutamAhushcikitsakAH | <br />

dravyAdApotthitAttoye pratapte nishi saMsthitAt ||  

dravyAdApotthitAttoye pratapte nishi saMsthitAt || <br />

kaShAyo yo~abhiniryAti sa shItaH samudAhRutaH |  

kaShAyo yo~abhiniryAti sa shItaH samudAhRutaH | <br />

kShiptvoShNatoye mRuditaM tat phANTaM parikIrtitam ||)  

kShiptvoShNatoye mRuditaM tat phANTaM parikIrtitam ||) <br />

teShAM yathApUrvaM balAdhikyam; ataH kaShAyakalpanA vyAdhyAturabalApekShiNI;  

teShAM yathApUrvaM balAdhikyam; ataH kaShAyakalpanA vyAdhyAturabalApekShiNI; <br />

na tvevaM khalu sarvANi sarvatropayogIni bhavanti||7||

na tvevaM khalu sarvANi sarvatropayogIni bhavanti||7||<br />

</div></div>

</div></div>

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

पञ्चाशन्महाकषाया’ इति यदुक्तं तदनुव्याख्यास्यामः;तद्यथा-  

पञ्चाशन्महाकषाया’ इति यदुक्तं तदनुव्याख्यास्यामः;तद्यथा- <br />

जीवनीयो बृंहणीयो लेखनीयो भेदनीयः सन्धानीयो दीपनीय इति  

जीवनीयो बृंहणीयो लेखनीयो भेदनीयः सन्धानीयो दीपनीय इति <br />

षट्कः कषायवर्गः; बल्यो वर्ण्यः कण्ठ्यो हृद्य इति  

षट्कः कषायवर्गः; बल्यो वर्ण्यः कण्ठ्यो हृद्य इति <br />

चतुष्कः कषायवर्गः; तृप्तिघ्नोऽर्शोघ्नः कुष्ठघ्नः कण्डूघ्नः क्रिमिघ्नो  

चतुष्कः कषायवर्गः; तृप्तिघ्नोऽर्शोघ्नः कुष्ठघ्नः कण्डूघ्नः क्रिमिघ्नो <br />

विषघ्न इति षट्कः कषायवर्गः; स्तन्यजननः स्तन्यशोधनः शुक्रजननः  

विषघ्न इति षट्कः कषायवर्गः; स्तन्यजननः स्तन्यशोधनः शुक्रजननः <br />

शुक्रशोधन इति चतुष्कः कषायवर्गः; स्नेहोपगः स्वेदोपगो वमनोपगो  

शुक्रशोधन इति चतुष्कः कषायवर्गः; स्नेहोपगः स्वेदोपगो वमनोपगो <br />

विरेचनोपग आस्थापनोपगोऽनुवासनोपगः शिरोविरेचनोपग इति  

विरेचनोपग आस्थापनोपगोऽनुवासनोपगः शिरोविरेचनोपग इति <br />

सप्तकः कषायवर्गः; छर्दिनिग्रहणस्तृष्णानिग्रहणो हिक्कानिग्रहण इति  

सप्तकः कषायवर्गः; छर्दिनिग्रहणस्तृष्णानिग्रहणो हिक्कानिग्रहण इति <br />

त्रिकः कषायवर्गः; पुरीषसङ्ग्रहणीयः पुरीषविरजनीयो मूत्रसङ्ग्रहणीयो मूत्रविरजनीयो  

त्रिकः कषायवर्गः; पुरीषसङ्ग्रहणीयः पुरीषविरजनीयो मूत्रसङ्ग्रहणीयो मूत्रविरजनीयो <br />

मूत्रविरेचनीय इति पञ्चकः कषायवर्गः; कासहरः श्वासहरः शोथहरो ज्वरहरः श्रमहर  

मूत्रविरेचनीय इति पञ्चकः कषायवर्गः; कासहरः श्वासहरः शोथहरो ज्वरहरः श्रमहर <br />

इति पञ्चकः कषायवर्गः; दाहप्रशमनः शीतप्रशमन उदर्दप्रशमनोऽङ्गमर्दप्रशमनः शूलप्रशमन इति पञ्चकः कषायवर्गः; शोणितस्थापनो वेदनास्थापनः सञ्ज्ञास्थापनः प्रजास्थापनो वयःस्थापन इति पञ्चकः कषायवर्गः; इति पञ्चाशन्महाकषाया महतां च कषायाणां लक्षणोदाहरणार्थं व्याख्याता भवन्ति| तेषामेकैकस्मिन् महाकषाये दश दशावयविकान् कषायाननुव्याख्यास्यामः; तान्येव पञ्च कषायशतानि भवन्ति||८||  

इति पञ्चकः कषायवर्गः; दाहप्रशमनः शीतप्रशमन उदर्दप्रशमनोऽङ्गमर्दप्रशमनः शूलप्रशमन इति पञ्चकः कषायवर्गः; शोणितस्थापनो वेदनास्थापनः सञ्ज्ञास्थापनः प्रजास्थापनो वयःस्थापन इति पञ्चकः कषायवर्गः; इति पञ्चाशन्महाकषाया महतां च कषायाणां लक्षणोदाहरणार्थं व्याख्याता भवन्ति| <br />

तेषामेकैकस्मिन् महाकषाये दश दशावयविकान् कषायाननुव्याख्यास्यामः; तान्येव पञ्च कषायशतानि भवन्ति||८|| <br />

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

pañcāśanmahākaṣāyā’ iti yaduktaṁ tadanuvyākhyāsyāmaḥ;  

pañcāśanmahākaṣāyā’ iti yaduktaṁ tadanuvyākhyāsyāmaḥ; <br />

tadyathā- jīvanīyō br̥ṁhaṇīyō lēkhanīyō bhēdanīyaḥ sandhānīyō  

tadyathā- jīvanīyō br̥ṁhaṇīyō lēkhanīyō bhēdanīyaḥ sandhānīyō <br />

dīpanīya iti ṣaṭkaḥ kaṣāyavargaḥ; balyō varṇyaḥ kaṇṭhyō  

dīpanīya iti ṣaṭkaḥ kaṣāyavargaḥ; balyō varṇyaḥ kaṇṭhyō <br />

hr̥dya iti catuṣkaḥ kaṣāyavargaḥ; tr̥ptighnō'rśōghnaḥ kuṣṭhaghnaḥ  

hr̥dya iti catuṣkaḥ kaṣāyavargaḥ; tr̥ptighnō'rśōghnaḥ kuṣṭhaghnaḥ <br />

kaṇḍūghnaḥ krimighnō viṣaghna iti ṣaṭkaḥ kaṣāyavargaḥ;  

kaṇḍūghnaḥ krimighnō viṣaghna iti ṣaṭkaḥ kaṣāyavargaḥ; <br />

stanyajananaḥ stanyaśōdhanaḥ śukrajananaḥ śukraśōdhana  

stanyajananaḥ stanyaśōdhanaḥ śukrajananaḥ śukraśōdhana <br />

iti catuṣkaḥ kaṣāyavargaḥ; snēhōpagaḥ svēdōpagō vamanōpagō  

iti catuṣkaḥ kaṣāyavargaḥ; snēhōpagaḥ svēdōpagō vamanōpagō <br />

virēcanōpaga āsthāpanōpagō'nuvāsanōpagaḥ śirōvirēcanōpaga  

virēcanōpaga āsthāpanōpagō'nuvāsanōpagaḥ śirōvirēcanōpaga <br />

iti saptakaḥ kaṣāyavargaḥ; chardinigrahaṇastr̥ṣṇānigrahaṇō  

iti saptakaḥ kaṣāyavargaḥ; chardinigrahaṇastr̥ṣṇānigrahaṇō <br />

hikkānigrahaṇa iti trikaḥ kaṣāyavargaḥ; purīṣasaṅgrahaṇīyaḥ  

hikkānigrahaṇa iti trikaḥ kaṣāyavargaḥ; purīṣasaṅgrahaṇīyaḥ <br />

purīṣavirajanīyō mūtrasaṅgrahaṇīyō mūtravirajanīyō  

purīṣavirajanīyō mūtrasaṅgrahaṇīyō mūtravirajanīyō <br />

mūtravirēcanīya iti pañcakaḥ kaṣāyavargaḥ; kāsaharaḥ  

mūtravirēcanīya iti pañcakaḥ kaṣāyavargaḥ; kāsaharaḥ <br />

śvāsaharaḥ śōthaharō jvaraharaḥ śramahara iti  

śvāsaharaḥ śōthaharō jvaraharaḥ śramahara iti <br />

pañcakaḥ kaṣāyavargaḥ; dāhapraśamanaḥ śītapraśamana  

pañcakaḥ kaṣāyavargaḥ; dāhapraśamanaḥ śītapraśamana <br />

udardapraśamanō'ṅgamardapraśamanaḥ śūlapraśamana  

udardapraśamanō'ṅgamardapraśamanaḥ śūlapraśamana <br />

iti pañcakaḥ kaṣāyavargaḥ; śōṇitasthāpanō vēdanāsthāpanaḥ  

iti pañcakaḥ kaṣāyavargaḥ; śōṇitasthāpanō vēdanāsthāpanaḥ <br />

sañjñāsthāpanaḥ prajāsthāpanō vayaḥsthāpana iti pañcakaḥ  

sañjñāsthāpanaḥ prajāsthāpanō vayaḥsthāpana iti pañcakaḥ <br />

kaṣāyavargaḥ; iti pañcāśanmahākaṣāyā mahatāṁ ca kaṣāyāṇāṁ  

kaṣāyavargaḥ; iti pañcāśanmahākaṣāyā mahatāṁ ca kaṣāyāṇāṁ <br />

lakṣaṇōdāharaṇārthaṁ vyākhyātā bhavanti| tēṣāmēkaikasmin  

lakṣaṇōdāharaṇārthaṁ vyākhyātā bhavanti| tēṣāmēkaikasmin <br />

mahākaṣāyē daśa daśāvayavikān kaṣāyānanuvyākhyāsyāmaḥ;  

mahākaṣāyē daśa daśāvayavikān kaṣāyānanuvyākhyāsyāmaḥ; <br />

tānyēva pañca kaṣāyaśatāni bhavanti||8||  

tānyēva pañca kaṣāyaśatāni bhavanti||8|| <br />

‘pa~jcAshanmahAkaShAyA’ iti yaduktaM tadanuvyAkhyAsyAmaH; tadyathA- jIvanIyo bRuMhaNIyo lekhanIyo bhedanIyaH sandhAnIyo dIpanIya iti ShaTkaHkaShAyavargaH; balyo varNyaH kaNThyo hRudya iti catuShkaH kaShAyavargaH; tRuptighno~arshoghnaH kuShThaghnaH kaNDUghnaH krimighno viShaghna itiShaTkaH kaShAyavargaH; stanyajananaH stanyashodhanaH shukrajananaH shukrashodhana iti catuShkaH kaShAyavargaH; snehopagaH svedopago vamanopagovirecanopaga AsthApanopago~anuvAsanopagaH shirovirecanopaga iti saptakaH kaShAyavargaH; chardinigrahaNastRuShNAnigrahaNo hikkAnigrahaNa iti trikaHkaShAyavargaH; purIShasa~ggrahaNIyaH purIShavirajanIyo mUtrasa~ggrahaNIyo mUtravirajanIyo mUtravirecanIya iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; kAsaharaHshvAsaharaH shothaharo jvaraharaH shramahara iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; dAhaprashamanaH shItaprashamanaudardaprashamano~a~ggamardaprashamanaH shUlaprashamana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; shoNitasthApano vedanAsthApanaH sa~jj~jAsthApanaHprajAsthApano vayaHsthApana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; iti pa~jcAshanmahAkaShAyA mahatAM ca kaShAyANAM lakShaNodAharaNArthaM vyAkhyAtAbhavanti|  

‘pa~jcAshanmahAkaShAyA’ iti yaduktaM tadanuvyAkhyAsyAmaH; tadyathA- jIvanIyo bRuMhaNIyo lekhanIyo bhedanIyaH sandhAnIyo dIpanIya iti ShaTkaHkaShAyavargaH; balyo varNyaH kaNThyo hRudya iti catuShkaH kaShAyavargaH; tRuptighno~arshoghnaH kuShThaghnaH kaNDUghnaH krimighno viShaghna itiShaTkaH kaShAyavargaH; stanyajananaH stanyashodhanaH shukrajananaH shukrashodhana iti catuShkaH kaShAyavargaH; snehopagaH svedopago vamanopagovirecanopaga AsthApanopago~anuvAsanopagaH shirovirecanopaga iti saptakaH kaShAyavargaH; chardinigrahaNastRuShNAnigrahaNo hikkAnigrahaNa iti trikaHkaShAyavargaH; purIShasa~ggrahaNIyaH purIShavirajanIyo mUtrasa~ggrahaNIyo mUtravirajanIyo mUtravirecanIya iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; kAsaharaHshvAsaharaH shothaharo jvaraharaH shramahara iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; dAhaprashamanaH shItaprashamanaudardaprashamano~a~ggamardaprashamanaH shUlaprashamana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; shoNitasthApano vedanAsthApanaH sa~jj~jAsthApanaHprajAsthApano vayaHsthApana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; iti pa~jcAshanmahAkaShAyA mahatAM ca kaShAyANAM lakShaNodAharaNArthaM vyAkhyAtAbhavanti| <br />

teShAmekaikasmin mahAkaShAye dasha dashAvayavikAn kaShAyAnanuvyAkhyAsyAmaH; tAnyeva pa~jca kaShAyashatAni bhavanti||8||

teShAmekaikasmin mahAkaShAye dasha dashAvayavikAn kaShAyAnanuvyAkhyAsyAmaH; tAnyeva pa~jca kaShAyashatAni bhavanti||8||

</div></div>

</div></div>

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

नहि विस्तरस्य प्रमाणमस्ति, न चाप्यतिसङ्क्षेपोऽल्पबुद्धीनां सामर्थ्यायोपकल्पते, तस्मादनतिसङ्क्षेपेणानतिविस्तरेण चोपदिष्टाः|  

नहि विस्तरस्य प्रमाणमस्ति, न चाप्यतिसङ्क्षेपोऽल्पबुद्धीनां सामर्थ्यायोपकल्पते, तस्मादनतिसङ्क्षेपेणानतिविस्तरेण चोपदिष्टाः| <br />

एतावन्तो ह्यलमल्पबुद्धीनां व्यवहाराय, बुद्धिमतां  

एतावन्तो ह्यलमल्पबुद्धीनां व्यवहाराय, बुद्धिमतां  

च स्वालक्षण्यानुमानयुक्तिकुशलानामनुक्तार्थज्ञानायेति||२०||  

च स्वालक्षण्यानुमानयुक्तिकुशलानामनुक्तार्थज्ञानायेति||२०||  

nahi vistarasya pramāṇamasti, na cāpyatisaṅkṣēpō'lpabuddhīnāṁ  

nahi vistarasya pramāṇamasti, na cāpyatisaṅkṣēpō'lpabuddhīnāṁ  

sāmarthyāyōpakalpatē, tasmādanatisaṅkṣēpēṇānativistarēṇa  

sāmarthyāyōpakalpatē, tasmādanatisaṅkṣēpēṇānativistarēṇa  

cōpadiṣṭāḥ| ētāvantō hyalamalpabuddhīnāṁ vyavahārāya,  

cōpadiṣṭāḥ| <br />

buddhimatāṁcasvālakṣaṇyānumānayuktikuśalānāmanuktārthajñānāyēti||20||  

ētāvantō hyalamalpabuddhīnāṁ vyavahārāya,  

buddhimatāṁcasvālakṣaṇyānumānayuktikuśalānāmanuktārthajñānāyēti||20|| <br />

nahi vistarasya pramANamasti, na cApyatisa~gkShepo~alpabuddhInAM sAmarthyAyopakalpate, tasmAdanatisa~gkShepeNAnativistareNa copadiShTAH|  

nahi vistarasya pramANamasti, na cApyatisa~gkShepo~alpabuddhInAM sAmarthyAyopakalpate, tasmAdanatisa~gkShepeNAnativistareNa copadiShTAH| <br />

etAvanto hyalamalpabuddhInAM vyavahArAya, buddhimatAM ca svAlakShaNyAnumAnayuktikushalAnAmanuktArthaj~jAnAyeti||20||  

etAvanto hyalamalpabuddhInAM vyavahArAya, buddhimatAM ca svAlakShaNyAnumAnayuktikushalAnAmanuktArthaj~jAnAyeti||20||  

</div></div>

</div></div>

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

एवंवादिनं भगवन्तमात्रेयमग्निवेश उवाच- नैतानि भगवन्!  

एवंवादिनं भगवन्तमात्रेयमग्निवेश उवाच- नैतानि भगवन्! <br />

पञ्च कषायशतानि पूर्यन्ते, तानि तानि ह्येवाङ्गान्युपप्लवन्ते तेषु तेषु महाकषायेष्विति||२१||  

पञ्च कषायशतानि पूर्यन्ते, तानि तानि ह्येवाङ्गान्युपप्लवन्ते तेषु तेषु महाकषायेष्विति||२१||  

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

तमुवाच भगवानात्रेयः- नैतदेवं बुद्धिमता द्रष्टव्यमग्निवेश|  

तमुवाच भगवानात्रेयः- नैतदेवं बुद्धिमता द्रष्टव्यमग्निवेश| <br />

एकोऽपि ह्यनेकां सञ्ज्ञां लभते कार्यान्तराणि कुर्वन्, तद्यथा- पुरुषो बहूनां  

एकोऽपि ह्यनेकां सञ्ज्ञां लभते कार्यान्तराणि कुर्वन्, तद्यथा- पुरुषो बहूनां  

कर्मणां करणे समर्थो भवति, स यद्यत् कर्म करोति तस्य तस्य कर्मणः  

कर्मणां करणे समर्थो भवति, स यद्यत् कर्म करोति तस्य तस्य कर्मणः  

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

तत्र श्लोकाः-  

तत्र श्लोकाः- <br />

यतो यावन्ति यैर्द्रव्यैर्विरेचनशतानि षट्|  

यतो यावन्ति यैर्द्रव्यैर्विरेचनशतानि षट्| <br />

उक्तानि सङ्ग्रहेणेह तथैवैषां षडाश्रयाः||२३||  

उक्तानि सङ्ग्रहेणेह तथैवैषां षडाश्रयाः||२३|| <br />

रसा लवणवर्ज्याश्च कषाय इति सञ्ज्ञिताः|  

रसा लवणवर्ज्याश्च कषाय इति सञ्ज्ञिताः| <br />

तस्मात् पञ्चविधा योनिः कषायाणामुदाहृता||२४||  

तस्मात् पञ्चविधा योनिः कषायाणामुदाहृता||२४|| <br />

तथा कल्पनमप्येषामुक्तं पञ्चविधं पुनः|  

तथा कल्पनमप्येषामुक्तं पञ्चविधं पुनः| <br />

महतां च कषायाणां पञ्चाशत् परिकीर्तिता||२५||  

महतां च कषायाणां पञ्चाशत् परिकीर्तिता||२५|| <br />

पञ्च चापि कषायाणां शतान्युक्तानि भागशः|  

पञ्च चापि कषायाणां शतान्युक्तानि भागशः| <br />

लक्षणार्थं, प्रमाणं हि विस्तरस्य न विद्यते||२६||  

लक्षणार्थं, प्रमाणं हि विस्तरस्य न विद्यते||२६|| <br />

न चालमतिसङ्क्षेपः सामर्थ्यायोपकल्पते|  

न चालमतिसङ्क्षेपः सामर्थ्यायोपकल्पते| <br />

अल्पबुद्धेरयं तस्मान्नातिसङ्क्षेपविस्तरः||२७||  

अल्पबुद्धेरयं तस्मान्नातिसङ्क्षेपविस्तरः||२७|| <br />

मन्दानां व्यवहाराय, बुधानां बुद्धिवृद्धये|  

मन्दानां व्यवहाराय, बुधानां बुद्धिवृद्धये| <br />

पञ्चाशत्को ह्ययं वर्गः कषायाणामुदाहृतः||२८||  

पञ्चाशत्को ह्ययं वर्गः कषायाणामुदाहृतः||२८|| <br />

तेषां कर्मसु बाह्येषु योगमाभ्यन्तरेषु च|  

तेषां कर्मसु बाह्येषु योगमाभ्यन्तरेषु च| <br />

संयोगं च प्रयोगं च यो वेद स भिषग्वरः||२९||  

संयोगं च प्रयोगं च यो वेद स भिषग्वरः||२९|| <br />

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

tatra ślōkāḥ-  

tatra ślōkāḥ- <br />

yatō yāvanti yairdravyairvirēcanaśatāni ṣaṭ|  

yatō yāvanti yairdravyairvirēcanaśatāni ṣaṭ| <br />

uktāni saṅgrahēṇēha tathaivaiṣāṁ ṣaḍāśrayāḥ||23||  

uktāni saṅgrahēṇēha tathaivaiṣāṁ ṣaḍāśrayāḥ||23|| <br />

rasā lavaṇavarjyāśca kaṣāya iti sañjñitāḥ|  

rasā lavaṇavarjyāśca kaṣāya iti sañjñitāḥ| <br />

tasmāt pañcavidhā yōniḥ kaṣāyāṇāmudāhr̥tā||24||  

tasmāt pañcavidhā yōniḥ kaṣāyāṇāmudāhr̥tā||24|| <br />

tathā kalpanamapyēṣāmuktaṁ pañcavidhaṁ punaḥ|  

tathā kalpanamapyēṣāmuktaṁ pañcavidhaṁ punaḥ| <br />

mahatāṁ ca kaṣāyāṇāṁ pañcāśat parikīrtitā||25||  

mahatāṁ ca kaṣāyāṇāṁ pañcāśat parikīrtitā||25|| <br />

pañca cāpi kaṣāyāṇāṁ śatānyuktāni bhāgaśaḥ|  

pañca cāpi kaṣāyāṇāṁ śatānyuktāni bhāgaśaḥ| <br />

lakṣaṇārthaṁ, pramāṇaṁ hi vistarasya na vidyatē||26||  

lakṣaṇārthaṁ, pramāṇaṁ hi vistarasya na vidyatē||26|| <br />

na cālamatisaṅkṣēpaḥ sāmarthyāyōpakalpatē|  

na cālamatisaṅkṣēpaḥ sāmarthyāyōpakalpatē| <br />

alpabuddhērayaṁ tasmānnātisaṅkṣēpavistaraḥ||27||  

alpabuddhērayaṁ tasmānnātisaṅkṣēpavistaraḥ||27|| <br />

mandānāṁ vyavahārāya, budhānāṁ buddhivr̥ddhayē|  

mandānāṁ vyavahārāya, budhānāṁ buddhivr̥ddhayē| <br />

pañcāśatkō hyayaṁ vargaḥ kaṣāyāṇāmudāhr̥taḥ||28||  

pañcāśatkō hyayaṁ vargaḥ kaṣāyāṇāmudāhr̥taḥ||28|| <br />

tēṣāṁ karmasu bāhyēṣu yōgamābhyantarēṣu ca|  

tēṣāṁ karmasu bāhyēṣu yōgamābhyantarēṣu ca| <br />

saṁyōgaṁ ca prayōgaṁ ca yō vēda sa bhiṣagvaraḥ||29||  

saṁyōgaṁ ca prayōgaṁ ca yō vēda sa bhiṣagvaraḥ||29|| <br />

tatra shlokAH-  

tatra shlokAH- <br />

yato yAvanti yairdravyairvirecanashatAni ShaT|  

yato yAvanti yairdravyairvirecanashatAni ShaT| <br />

uktAni sa~ggraheNeha tathaivaiShAM ShaDAshrayAH||23||  

uktAni sa~ggraheNeha tathaivaiShAM ShaDAshrayAH||23|| <br />

rasA lavaNavarjyAshca kaShAya iti sa~jj~jitAH|  

rasA lavaNavarjyAshca kaShAya iti sa~jj~jitAH| <br />

tasmAt [1] pa~jcavidhA yoniH kaShAyANAmudAhRutA||24||  

tasmAt [1] pa~jcavidhA yoniH kaShAyANAmudAhRutA||24|| <br />

tathA kalpanamapyeShAmuktaM pa~jcavidhaM punaH|  

tathA kalpanamapyeShAmuktaM pa~jcavidhaM punaH| <br />

mahatAM ca kaShAyANAM pa~jcAshat parikIrtitA||25||  

mahatAM ca kaShAyANAM pa~jcAshat parikIrtitA||25|| <br />

pa~jca cApi kaShAyANAM shatAnyuktAni bhAgashaH|  

pa~jca cApi kaShAyANAM shatAnyuktAni bhAgashaH| <br />

lakShaNArthaM, pramANaM hi vistarasya na vidyate||26||  

lakShaNArthaM, pramANaM hi vistarasya na vidyate||26|| <br />

na cAlamatisa~gkShepaH sAmarthyAyopakalpate|  

na cAlamatisa~gkShepaH sAmarthyAyopakalpate| <br />

alpabuddherayaM tasmAnnAtisa~gkShepavistaraH||27||  

alpabuddherayaM tasmAnnAtisa~gkShepavistaraH||27|| <br />

mandAnAM vyavahArAya, budhAnAM buddhivRuddhaye|  

mandAnAM vyavahArAya, budhAnAM buddhivRuddhaye| <br />

pa~jcAshatko hyayaM vargaH kaShAyANAmudAhRutaH||28||  

pa~jcAshatko hyayaM vargaH kaShAyANAmudAhRutaH||28|| <br />

teShAM karmasu bAhyeShu yogamAbhyantareShu ca|  

teShAM karmasu bAhyeShu yogamAbhyantareShu ca| <br />

saMyogaM ca prayogaM ca yo veda sa bhiShagvaraH||29||  

saMyogaM ca prayogaM ca yo veda sa bhiShagvaraH||29|| <br />

</div></div>

</div></div>