Changes

Jump to navigation Jump to search
no edit summary
Line 32: Line 32:     
=== Sanskrit text, transliteration, and English translation ===
 
=== Sanskrit text, transliteration, and English translation ===
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
अथातःषड्विरेचनशताश्रितीयमध्यायं व्याख्यास्यामः||१||  
 
अथातःषड्विरेचनशताश्रितीयमध्यायं व्याख्यास्यामः||१||  
    
इतिहस्माहभगवानात्रेयः||२||
 
इतिहस्माहभगवानात्रेयः||२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
athātaḥ ṣaḍvirēcanaśatāśritīyamadhyāyaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
 
athātaḥ ṣaḍvirēcanaśatāśritīyamadhyāyaṁ vyākhyāsyāmaḥ||1||  
Line 44: Line 46:     
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||  
 +
</div></div>
    
Now (I) shall expound the chapter on resources of six hundred evacuatives.  
 
Now (I) shall expound the chapter on resources of six hundred evacuatives.  
Line 49: Line 52:     
==== Brief numerical categories of medicine====
 
==== Brief numerical categories of medicine====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
इह खलु षड् विरेचनशतानि भवन्ति, षड् विरेचनाश्रयाः, पञ्च कषाययोनयः, पञ्चविधं कषायकल्पनं, पञ्चाशन्महाकषायाः, पञ्च कषायशतानि, इति सङ्ग्रहः||३||
 
इह खलु षड् विरेचनशतानि भवन्ति, षड् विरेचनाश्रयाः, पञ्च कषाययोनयः, पञ्चविधं कषायकल्पनं, पञ्चाशन्महाकषायाः, पञ्च कषायशतानि, इति सङ्ग्रहः||३||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
iha khalu ṣaḍ virēcanaśatāni bhavanti, ṣaḍ virēcanāśrayāḥ, pañca kaṣāyayōnayaḥ, pañcavidhaṁkaṣāyakalpanaṁ, pañcāśanmahākaṣāyāḥ, pañca kaṣāyaśatāni, iti saṅgrahaḥ||3||  
 
iha khalu ṣaḍ virēcanaśatāni bhavanti, ṣaḍ virēcanāśrayāḥ, pañca kaṣāyayōnayaḥ, pañcavidhaṁkaṣāyakalpanaṁ, pañcāśanmahākaṣāyāḥ, pañca kaṣāyaśatāni, iti saṅgrahaḥ||3||  
    
iha khalu ShaD virecanashatAni bhavanti, ShaD virecanAshrayAH, pa~jca kaShAyayonayaH, pa~jcavidhaM kaShAyakalpanaM, pa~jcAshanmahAkaShAyAH, pa~jcakaShAyashatAni, iti sa~ggrahaH||3||  
 
iha khalu ShaD virecanashatAni bhavanti, ShaD virecanAshrayAH, pa~jca kaShAyayonayaH, pa~jcavidhaM kaShAyakalpanaM, pa~jcAshanmahAkaShAyAH, pa~jcakaShAyashatAni, iti sa~ggrahaH||3||  
 +
</div></div>
    
Here are six hundred evacuatives, six classes of plant origin, five sources of medicines, five forms of medicine preparation, fifty classes of medicines and list of five hundred medicinal herbs, in brief. [3]
 
Here are six hundred evacuatives, six classes of plant origin, five sources of medicines, five forms of medicine preparation, fifty classes of medicines and list of five hundred medicinal herbs, in brief. [3]
    
==== Six hundred formulations of medicinal plants ====
 
==== Six hundred formulations of medicinal plants ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
षड् विरेचनशतानि, इति यदुक्तं तदिह सङ्ग्रहेणोदाहृत्य विस्तरेण  
 
षड् विरेचनशतानि, इति यदुक्तं तदिह सङ्ग्रहेणोदाहृत्य विस्तरेण  
Line 68: Line 75:  
लोध्रं विधौ षोडशयोगयुक्तं, महावृक्षो भवति विंशतियोगयुक्तः,  
 
लोध्रं विधौ षोडशयोगयुक्तं, महावृक्षो भवति विंशतियोगयुक्तः,  
 
एकोनचत्वारिंशत्सप्तलाशङ्खिन्योर्योगाः,अष्टचत्वारिंशद्दन्तीद्रवन्त्योः, इति षड्विरेचनशतानि||४||
 
एकोनचत्वारिंशत्सप्तलाशङ्खिन्योर्योगाः,अष्टचत्वारिंशद्दन्तीद्रवन्त्योः, इति षड्विरेचनशतानि||४||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ṣaḍ virēcanaśatāni, iti yaduktaṁ tadiha saṅgrahēṇōdāhr̥tya vistarēṇa kalpōpaniṣadi vyākhyāsyāmaḥ; (tatra)  
 
ṣaḍ virēcanaśatāni, iti yaduktaṁ tadiha saṅgrahēṇōdāhr̥tya vistarēṇa kalpōpaniṣadi vyākhyāsyāmaḥ; (tatra)  
Line 79: Line 87:     
ShaD virecanashatAni, iti yaduktaM tadiha sa~ggraheNodAhRutya vistareNa kalpopaniShadi vyAkhyAsyAmaH; (tatra [1] ) trayastriMshadyogashataM praNItaMphaleShu, ekonacatvAriMshajjImUtakeShu yogAH, pa~jcacatvAriMshadikShvAkuShu, dhAmArgavaH ShaShTidhA bhavati yogayuktaH, kuTajastvaShTAdashadhAyogameti, kRutavedhanaM ShaShTidhA bhavati yogayuktaM, shyAmAtrivRudyogashataM praNItaM dashApare cAtra bhavanti yogAH, catura~ggulo dvAdashadhAyogameti, lodhraM vidhau ShoDashayogayuktaM, mahAvRukSho bhavati viMshatiyogayuktaH, ekonacatvAriMshat saptalAsha~gkhinyoryogAH,aShTacatvAriMshaddantIdravantyoH, iti ShaDvirecanashatAni||4||  
 
ShaD virecanashatAni, iti yaduktaM tadiha sa~ggraheNodAhRutya vistareNa kalpopaniShadi vyAkhyAsyAmaH; (tatra [1] ) trayastriMshadyogashataM praNItaMphaleShu, ekonacatvAriMshajjImUtakeShu yogAH, pa~jcacatvAriMshadikShvAkuShu, dhAmArgavaH ShaShTidhA bhavati yogayuktaH, kuTajastvaShTAdashadhAyogameti, kRutavedhanaM ShaShTidhA bhavati yogayuktaM, shyAmAtrivRudyogashataM praNItaM dashApare cAtra bhavanti yogAH, catura~ggulo dvAdashadhAyogameti, lodhraM vidhau ShoDashayogayuktaM, mahAvRukSho bhavati viMshatiyogayuktaH, ekonacatvAriMshat saptalAsha~gkhinyoryogAH,aShTacatvAriMshaddantIdravantyoH, iti ShaDvirecanashatAni||4||  
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Six hundred evacuatives, as said above, will be mentioned here in brief and will be described in detail in [[Kalpa Sthana]]. There are 133 formulations of ''madana phala'', 39 of ''devadali'', 45 of ''katutumbi'', 60 of ''dhamargava'', 18 of ''kutaja,'' 60 of ''koshataki'', 110 of ''shyama'' and ''trivrut'', 12 ''aragvadha'', 16 of ''lodhra'', 20 of ''sunhí'', 39 of ''saptalá'' and ''shankhini'', and 48 of ''dantí'' and ''dravantí.'' These are six hundred evacuatives. [4]
 
Six hundred evacuatives, as said above, will be mentioned here in brief and will be described in detail in [[Kalpa Sthana]]. There are 133 formulations of ''madana phala'', 39 of ''devadali'', 45 of ''katutumbi'', 60 of ''dhamargava'', 18 of ''kutaja,'' 60 of ''koshataki'', 110 of ''shyama'' and ''trivrut'', 12 ''aragvadha'', 16 of ''lodhra'', 20 of ''sunhí'', 39 of ''saptalá'' and ''shankhini'', and 48 of ''dantí'' and ''dravantí.'' These are six hundred evacuatives. [4]
Line 84: Line 94:     
==== Six parts of plants used in formulation ====
 
==== Six parts of plants used in formulation ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
षड् विरेचनाश्रया इति क्षीरमूलत्वक्पत्रपुष्पफलानीति||५||
 
षड् विरेचनाश्रया इति क्षीरमूलत्वक्पत्रपुष्पफलानीति||५||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ṣaḍ virēcanāśrayā iti kṣīramūlatvakpatrapuṣpaphalānīti||5||  
 
ṣaḍ virēcanāśrayā iti kṣīramūlatvakpatrapuṣpaphalānīti||5||  
    
ShaD virecanAshrayA iti kShIramUlatvakpatrapuShpaphalAnIti||5||  
 
ShaD virecanAshrayA iti kShIramUlatvakpatrapuShpaphalAnIti||5||  
 +
</div></div>
    
The six parts of plants that serve as sources of evacuatives are: latex, root, bark, leaf, flower and fruit. [5]
 
The six parts of plants that serve as sources of evacuatives are: latex, root, bark, leaf, flower and fruit. [5]
    
==== Basic tastes for medicinal preparations ====
 
==== Basic tastes for medicinal preparations ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पञ्चकषाययोनयइतिमधुरकषायोऽम्लकषायःकटुकषायस्तिक्तकषायः  
 
पञ्चकषाययोनयइतिमधुरकषायोऽम्लकषायःकटुकषायस्तिक्तकषायः  
 
कषायकषायश्चेति तन्त्रे सञ्ज्ञा||६|
 
कषायकषायश्चेति तन्त्रे सञ्ज्ञा||६|
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
pañca kaṣāyayōnaya iti madhurakaṣāyō'mlakaṣāyaḥ  
 
pañca kaṣāyayōnaya iti madhurakaṣāyō'mlakaṣāyaḥ  
Line 102: Line 117:     
pa~jca kaShAyayonaya iti madhurakaShAyo~amlakaShAyaH kaTukaShAyastiktakaShAyaH kaShAyakaShAyashceti tantre sa~jj~jA||6||
 
pa~jca kaShAyayonaya iti madhurakaShAyo~amlakaShAyaH kaTukaShAyastiktakaShAyaH kaShAyakaShAyashceti tantre sa~jj~jA||6||
 +
</div></div>
    
The five basic tastes associated with medicinal preparations mentioned in this compendium are:  sweet, sour, pungent, bitter and astringent. [6]
 
The five basic tastes associated with medicinal preparations mentioned in this compendium are:  sweet, sour, pungent, bitter and astringent. [6]
    
==== Five types of medicinal forms ====
 
==== Five types of medicinal forms ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पञ्चविधंकषायकल्पनमिति तद्यथा-  
 
पञ्चविधंकषायकल्पनमिति तद्यथा-  
Line 118: Line 135:  
व्याध्यातुरबलापेक्षिणी; न त्वेवं खलु सर्वाणि  
 
व्याध्यातुरबलापेक्षिणी; न त्वेवं खलु सर्वाणि  
 
सर्वत्रोपयोगीनि भवन्ति||७||
 
सर्वत्रोपयोगीनि भवन्ति||७||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
pañcavidhaṁ kaṣāyakalpanamiti tadyathā- svarasaḥ,  
 
pañcavidhaṁ kaṣāyakalpanamiti tadyathā- svarasaḥ,  
Line 140: Line 158:  
teShAM yathApUrvaM balAdhikyam; ataH kaShAyakalpanA vyAdhyAturabalApekShiNI;  
 
teShAM yathApUrvaM balAdhikyam; ataH kaShAyakalpanA vyAdhyAturabalApekShiNI;  
 
na tvevaM khalu sarvANi sarvatropayogIni bhavanti||7||
 
na tvevaM khalu sarvANi sarvatropayogIni bhavanti||7||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
The five forms of medicinal preparations are: juices, pastes, decoctions (i.e., herbs boiled with water), cold infusions (herbs soaked overnight in hot water), and hot infusions (herbs mixed with hot water).  
 
The five forms of medicinal preparations are: juices, pastes, decoctions (i.e., herbs boiled with water), cold infusions (herbs soaked overnight in hot water), and hot infusions (herbs mixed with hot water).  
Line 152: Line 172:     
==== Fifty classes of medicines per their activity profile ====
 
==== Fifty classes of medicines per their activity profile ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
पञ्चाशन्महाकषाया’ इति यदुक्तं तदनुव्याख्यास्यामः;तद्यथा-  
 
पञ्चाशन्महाकषाया’ इति यदुक्तं तदनुव्याख्यास्यामः;तद्यथा-  
Line 164: Line 185:  
मूत्रविरेचनीय इति पञ्चकः कषायवर्गः; कासहरः श्वासहरः शोथहरो ज्वरहरः श्रमहर  
 
मूत्रविरेचनीय इति पञ्चकः कषायवर्गः; कासहरः श्वासहरः शोथहरो ज्वरहरः श्रमहर  
 
इति पञ्चकः कषायवर्गः; दाहप्रशमनः शीतप्रशमन उदर्दप्रशमनोऽङ्गमर्दप्रशमनः शूलप्रशमन इति पञ्चकः कषायवर्गः; शोणितस्थापनो वेदनास्थापनः सञ्ज्ञास्थापनः प्रजास्थापनो वयःस्थापन इति पञ्चकः कषायवर्गः; इति पञ्चाशन्महाकषाया महतां च कषायाणां लक्षणोदाहरणार्थं व्याख्याता भवन्ति| तेषामेकैकस्मिन् महाकषाये दश दशावयविकान् कषायाननुव्याख्यास्यामः; तान्येव पञ्च कषायशतानि भवन्ति||८||  
 
इति पञ्चकः कषायवर्गः; दाहप्रशमनः शीतप्रशमन उदर्दप्रशमनोऽङ्गमर्दप्रशमनः शूलप्रशमन इति पञ्चकः कषायवर्गः; शोणितस्थापनो वेदनास्थापनः सञ्ज्ञास्थापनः प्रजास्थापनो वयःस्थापन इति पञ्चकः कषायवर्गः; इति पञ्चाशन्महाकषाया महतां च कषायाणां लक्षणोदाहरणार्थं व्याख्याता भवन्ति| तेषामेकैकस्मिन् महाकषाये दश दशावयविकान् कषायाननुव्याख्यास्यामः; तान्येव पञ्च कषायशतानि भवन्ति||८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
pañcāśanmahākaṣāyā’ iti yaduktaṁ tadanuvyākhyāsyāmaḥ;  
 
pañcāśanmahākaṣāyā’ iti yaduktaṁ tadanuvyākhyāsyāmaḥ;  
Line 189: Line 211:  
‘pa~jcAshanmahAkaShAyA’ iti yaduktaM tadanuvyAkhyAsyAmaH; tadyathA- jIvanIyo bRuMhaNIyo lekhanIyo bhedanIyaH sandhAnIyo dIpanIya iti ShaTkaHkaShAyavargaH; balyo varNyaH kaNThyo hRudya iti catuShkaH kaShAyavargaH; tRuptighno~arshoghnaH kuShThaghnaH kaNDUghnaH krimighno viShaghna itiShaTkaH kaShAyavargaH; stanyajananaH stanyashodhanaH shukrajananaH shukrashodhana iti catuShkaH kaShAyavargaH; snehopagaH svedopago vamanopagovirecanopaga AsthApanopago~anuvAsanopagaH shirovirecanopaga iti saptakaH kaShAyavargaH; chardinigrahaNastRuShNAnigrahaNo hikkAnigrahaNa iti trikaHkaShAyavargaH; purIShasa~ggrahaNIyaH purIShavirajanIyo mUtrasa~ggrahaNIyo mUtravirajanIyo mUtravirecanIya iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; kAsaharaHshvAsaharaH shothaharo jvaraharaH shramahara iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; dAhaprashamanaH shItaprashamanaudardaprashamano~a~ggamardaprashamanaH shUlaprashamana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; shoNitasthApano vedanAsthApanaH sa~jj~jAsthApanaHprajAsthApano vayaHsthApana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; iti pa~jcAshanmahAkaShAyA mahatAM ca kaShAyANAM lakShaNodAharaNArthaM vyAkhyAtAbhavanti|  
 
‘pa~jcAshanmahAkaShAyA’ iti yaduktaM tadanuvyAkhyAsyAmaH; tadyathA- jIvanIyo bRuMhaNIyo lekhanIyo bhedanIyaH sandhAnIyo dIpanIya iti ShaTkaHkaShAyavargaH; balyo varNyaH kaNThyo hRudya iti catuShkaH kaShAyavargaH; tRuptighno~arshoghnaH kuShThaghnaH kaNDUghnaH krimighno viShaghna itiShaTkaH kaShAyavargaH; stanyajananaH stanyashodhanaH shukrajananaH shukrashodhana iti catuShkaH kaShAyavargaH; snehopagaH svedopago vamanopagovirecanopaga AsthApanopago~anuvAsanopagaH shirovirecanopaga iti saptakaH kaShAyavargaH; chardinigrahaNastRuShNAnigrahaNo hikkAnigrahaNa iti trikaHkaShAyavargaH; purIShasa~ggrahaNIyaH purIShavirajanIyo mUtrasa~ggrahaNIyo mUtravirajanIyo mUtravirecanIya iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; kAsaharaHshvAsaharaH shothaharo jvaraharaH shramahara iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; dAhaprashamanaH shItaprashamanaudardaprashamano~a~ggamardaprashamanaH shUlaprashamana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; shoNitasthApano vedanAsthApanaH sa~jj~jAsthApanaHprajAsthApano vayaHsthApana iti pa~jcakaH kaShAyavargaH; iti pa~jcAshanmahAkaShAyA mahatAM ca kaShAyANAM lakShaNodAharaNArthaM vyAkhyAtAbhavanti|  
 
teShAmekaikasmin mahAkaShAye dasha dashAvayavikAn kaShAyAnanuvyAkhyAsyAmaH; tAnyeva pa~jca kaShAyashatAni bhavanti||8||
 
teShAmekaikasmin mahAkaShAye dasha dashAvayavikAn kaShAyAnanuvyAkhyAsyAmaH; tAnyeva pa~jca kaShAyashatAni bhavanti||8||
 +
</div></div>
 +
      Line 228: Line 252:     
====== Group I: Six subgroups of medicines ======
 
====== Group I: Six subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तद्यथा- जीवकर्षभकौमेदामहामेदाकाकोलीक्षीरकाकोलीमुद्गपर्णीमाषपर्ण्यौ जीवन्ती मधुकमिति दशेमानि जीवनीयानि भवन्ति (१),  
 
तद्यथा- जीवकर्षभकौमेदामहामेदाकाकोलीक्षीरकाकोलीमुद्गपर्णीमाषपर्ण्यौ जीवन्ती मधुकमिति दशेमानि जीवनीयानि भवन्ति (१),  
Line 242: Line 267:     
इति षट्कः कषायवर्गः||९||
 
इति षट्कः कषायवर्गः||९||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tadyathā- jīvakarṣabhakau mēdā mahāmēdā kākōlī kṣīrakākōlī  
 
tadyathā- jīvakarṣabhakau mēdā mahāmēdā kākōlī kṣīrakākōlī  
Line 271: Line 297:     
iti ShaTkaHkaShAyavargaH||9||  
 
iti ShaTkaHkaShAyavargaH||9||  
 +
</div></div>
 +
      Line 297: Line 325:     
====== Group II: Four subgroups of medicines ======
 
====== Group II: Four subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
ऐन्द्र्यृषभ्यतिरसर्ष्यप्रोक्तापयस्याश्वगन्धास्थिरारोहिणीबलातिबला इति दशेमानि बल्यानि भवन्ति (७),  
 
ऐन्द्र्यृषभ्यतिरसर्ष्यप्रोक्तापयस्याश्वगन्धास्थिरारोहिणीबलातिबला इति दशेमानि बल्यानि भवन्ति (७),  
Line 307: Line 336:     
इति चतुष्कः कषायवर्गः||१०||  
 
इति चतुष्कः कषायवर्गः||१०||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
aindryr̥ṣabhyatirasarṣyaprōktāpayasyāśvagandhāsthirārōhiṇībalātibalā iti daśēmāni balyāni bhavanti (7),  
 
aindryr̥ṣabhyatirasarṣyaprōktāpayasyāśvagandhāsthirārōhiṇībalātibalā iti daśēmāni balyāni bhavanti (7),  
Line 328: Line 358:     
iti catuShkaH kaShAyavargaH||10||
 
iti catuShkaH kaShAyavargaH||10||
 +
</div></div>
 +
    
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Line 347: Line 379:     
====== Group III: Six subgroups of medicines ======
 
====== Group III: Six subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
नागरचव्यचित्रकविडङ्गमूर्वागुडूचीवचामुस्तपिप्पलीपटोलानीति  
 
नागरचव्यचित्रकविडङ्गमूर्वागुडूचीवचामुस्तपिप्पलीपटोलानीति  
Line 364: Line 397:     
इति षट्कः कषायवर्गः||११||  
 
इति षट्कः कषायवर्गः||११||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
nāgaracavyacitrakaviḍaṅgamūrvāguḍūcīvacāmustapippalīpaṭōlānīti daśēmāni tr̥ptighnāni bhavanti (11),  
 
nāgaracavyacitrakaviḍaṅgamūrvāguḍūcīvacāmustapippalīpaṭōlānīti daśēmāni tr̥ptighnāni bhavanti (11),  
Line 392: Line 426:     
iti ShaTkaHkaShAyavargaH||11||
 
iti ShaTkaHkaShAyavargaH||11||
 +
</div></div>
 +
      Line 418: Line 454:     
====== Group IV: Four subgroups of medicines ======
 
====== Group IV: Four subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
वीरणशालिषष्टिकेक्षुवालिकादर्भकुशकाशगुन्द्रेत्कटकत्तृणमूलानीति  
 
वीरणशालिषष्टिकेक्षुवालिकादर्भकुशकाशगुन्द्रेत्कटकत्तृणमूलानीति  
Line 430: Line 467:     
इति चतुष्कः कषायवर्गः||१२||
 
इति चतुष्कः कषायवर्गः||१२||
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
vīraṇaśāliṣaṣṭikēkṣuvālikādarbhakuśakāśagundrētkaṭakattr̥ṇamūlānīti  
 
vīraṇaśāliṣaṣṭikēkṣuvālikādarbhakuśakāśagundrētkaṭakattr̥ṇamūlānīti  
Line 451: Line 489:     
iti catuShkaH kaShAyavargaH||12||
 
iti catuShkaH kaShAyavargaH||12||
 +
</div></div>
 +
    
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Line 470: Line 510:     
====== Group V: Seven subgroups of medicines ======
 
====== Group V: Seven subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
मृद्वीकामधुकमधुपर्णीमेदाविदारीकाकोलीक्षीरकालोलीजीवकजीवन्तीशालपर्ण्य इति दशेमानि स्नेहोपगानि भवन्ति (२१),  
 
मृद्वीकामधुकमधुपर्णीमेदाविदारीकाकोलीक्षीरकालोलीजीवकजीवन्तीशालपर्ण्य इति दशेमानि स्नेहोपगानि भवन्ति (२१),  
Line 489: Line 530:     
इति सप्तकः कषायवर्गः||१३||  
 
इति सप्तकः कषायवर्गः||१३||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
mr̥dvīkāmadhukamadhuparṇīmēdāvidārīkākōlīkṣīrakālōlījīvakajīvantīśālaparṇya iti daśēmāni snēhōpagāni bhavanti (21),  
 
mr̥dvīkāmadhukamadhuparṇīmēdāvidārīkākōlīkṣīrakālōlījīvakajīvantīśālaparṇya iti daśēmāni snēhōpagāni bhavanti (21),  
Line 521: Line 563:     
iti saptakaHkaShAyavargaH||13||
 
iti saptakaHkaShAyavargaH||13||
 +
</div></div>
 +
    
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Line 549: Line 593:     
====== Group VI: Three subgroups of medicines ======
 
====== Group VI: Three subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
जम्ब्वाम्रपल्लवमातुलुङ्गाम्लबदरदाडिमयवयष्टिकोशीरमृल्लाजा  
 
जम्ब्वाम्रपल्लवमातुलुङ्गाम्लबदरदाडिमयवयष्टिकोशीरमृल्लाजा  
Line 556: Line 601:  
   
 
   
 
शटीपुष्करमूलबदरबीजकण्टकारिकाबृहतीवृक्षरुहाभयापिप्पलीदुरालभाकुलीरशृङ्ग्य इति दशेमानि हिक्कानिग्रहणानि भवन्ति (३०), इति त्रिकः कषायवर्गः||१४||  
 
शटीपुष्करमूलबदरबीजकण्टकारिकाबृहतीवृक्षरुहाभयापिप्पलीदुरालभाकुलीरशृङ्ग्य इति दशेमानि हिक्कानिग्रहणानि भवन्ति (३०), इति त्रिकः कषायवर्गः||१४||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
jambvāmrapallavamātuluṅgāmlabadaradāḍimayavayaṣṭikōśīramr̥llājā iti daśēmāni chardinigrahaṇāni bhavanti (28),  
 
jambvāmrapallavamātuluṅgāmlabadaradāḍimayavayaṣṭikōśīramr̥llājā iti daśēmāni chardinigrahaṇāni bhavanti (28),  
Line 572: Line 618:     
iti trikaHkaShAyavargaH||14||
 
iti trikaHkaShAyavargaH||14||
 +
</div></div>
 +
      Line 589: Line 637:     
====== Group VII: Five subgroups ======
 
====== Group VII: Five subgroups ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
प्रियङ्ग्वनन्ताम्रास्थिकट्वङ्गलोध्रमोचरससमङ्गाधातकीपुष्पपद्मापद्मकेशराणीति  
 
प्रियङ्ग्वनन्ताम्रास्थिकट्वङ्गलोध्रमोचरससमङ्गाधातकीपुष्पपद्मापद्मकेशराणीति  
Line 604: Line 653:     
इति पञ्चकः कषायवर्गः||१५||  
 
इति पञ्चकः कषायवर्गः||१५||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
priyaṅgvanantāmrāsthikaṭvaṅgalōdhramōcarasasamaṅgādhātakīpuṣpapadmāpadmakēśarāṇīti daśēmāni purīṣasaṅgrahaṇīyānibhavanti (31),  
 
priyaṅgvanantāmrāsthikaṭvaṅgalōdhramōcarasasamaṅgādhātakīpuṣpapadmāpadmakēśarāṇīti daśēmāni purīṣasaṅgrahaṇīyānibhavanti (31),  
Line 628: Line 678:     
iti pa~jcakaHkaShAyavargaH||15||
 
iti pa~jcakaHkaShAyavargaH||15||
 +
</div></div>
 +
      Line 651: Line 703:     
====== Group VIII:  Five subgroups of medicines ======
 
====== Group VIII:  Five subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
द्राक्षाभयामलकपिप्पलीदुरालभाशृङ्गीकण्टकारिकावृश्चीरपुनर्नवातामलक्य इति दशेमानि कासहराणि भवन्ति (३६),  
 
द्राक्षाभयामलकपिप्पलीदुरालभाशृङ्गीकण्टकारिकावृश्चीरपुनर्नवातामलक्य इति दशेमानि कासहराणि भवन्ति (३६),  
Line 666: Line 719:     
इति पञ्चकः कषायवर्गः||१६||  
 
इति पञ्चकः कषायवर्गः||१६||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
drākṣābhayāmalakapippalīdurālabhāśr̥ṅgīkaṇṭakārikāvr̥ścīrapunarnavātāmalakya iti daśēmāni kāsaharāṇi bhavanti (36),  
 
drākṣābhayāmalakapippalīdurālabhāśr̥ṅgīkaṇṭakārikāvr̥ścīrapunarnavātāmalakya iti daśēmāni kāsaharāṇi bhavanti (36),  
Line 690: Line 744:     
iti pa~jcakaH kaShAyavargaH||16||
 
iti pa~jcakaH kaShAyavargaH||16||
 +
</div></div>
      Line 713: Line 768:     
====== Group IX: Five subgroups of medicines ======
 
====== Group IX: Five subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
लाजाचन्दनकाश्मर्यफलमधूकशर्करानीलोत्पलोशीरसारिवागुडूचीह्रीबेराणीति दशेमानि दाहप्रशमनानि भवन्ति (४१),  
 
लाजाचन्दनकाश्मर्यफलमधूकशर्करानीलोत्पलोशीरसारिवागुडूचीह्रीबेराणीति दशेमानि दाहप्रशमनानि भवन्ति (४१),  
Line 725: Line 781:     
पिप्पलीपिप्पलीमूलचव्यचित्रकशृङ्गवेरमरिचाजमोदाजगन्धाजाजीगण्डीराणीति दशेमानि शूलप्रशमनानि भवन्ति (४५), इति पञ्चकः कषायवर्गः||१७||  
 
पिप्पलीपिप्पलीमूलचव्यचित्रकशृङ्गवेरमरिचाजमोदाजगन्धाजाजीगण्डीराणीति दशेमानि शूलप्रशमनानि भवन्ति (४५), इति पञ्चकः कषायवर्गः||१७||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
lājācandanakāśmaryaphalamadhūkaśarkarānīlōtpalōśīrasārivāguḍūcīhrībērāṇīti daśēmāni dāhapraśamanāni bhavanti (41),  
 
lājācandanakāśmaryaphalamadhūkaśarkarānīlōtpalōśīrasārivāguḍūcīhrībērāṇīti daśēmāni dāhapraśamanāni bhavanti (41),  
Line 749: Line 806:     
iti pa~jcakaHkaShAyavargaH||17||
 
iti pa~jcakaHkaShAyavargaH||17||
 +
</div></div>
      Line 772: Line 830:     
====== Group X: Five subgroups of medicines ======
 
====== Group X: Five subgroups of medicines ======
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
मधुमधुकरुधिरमोचरसमृत्कपाललोध्रगैरिकप्रियङ्गुशर्करालाजा  
 
मधुमधुकरुधिरमोचरसमृत्कपाललोध्रगैरिकप्रियङ्गुशर्करालाजा  
Line 787: Line 846:     
इति पञ्चकः कषायवर्गः||१८||  
 
इति पञ्चकः कषायवर्गः||१८||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
madhumadhukarudhiramōcarasamr̥tkapālalōdhragairikapriyaṅguśarkarālājā iti daśēmāni śōṇitasthāpanāni bhavanti (46),  
 
madhumadhukarudhiramōcarasamr̥tkapālalōdhragairikapriyaṅguśarkarālājā iti daśēmāni śōṇitasthāpanāni bhavanti (46),  
Line 812: Line 872:     
iti pa~jcakaH kaShAyavargaH||18||
 
iti pa~jcakaH kaShAyavargaH||18||
 +
</div></div>
    
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Line 832: Line 893:  
|-
 
|-
 
|}
 
|}
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
इति पञ्चकषायशतान्यभिसमस्य पञ्चाशन्महाकषाया महतां च कषायाणां लक्षणोदाहरणार्थं व्याख्याता भवन्ति||१९||  
 
इति पञ्चकषायशतान्यभिसमस्य पञ्चाशन्महाकषाया महतां च कषायाणां लक्षणोदाहरणार्थं व्याख्याता भवन्ति||१९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
iti pañcakaṣāyaśatānyabhisamasya pañcāśanmahākaṣāyā  
 
iti pañcakaṣāyaśatānyabhisamasya pañcāśanmahākaṣāyā  
Line 840: Line 903:     
iti pa~jcakaShAyashatAnyabhisamasya pa~jcAshanmahAkaShAyA mahatAM ca kaShAyANAM lakShaNodAharaNArthaM vyAkhyAtA bhavanti||19||  
 
iti pa~jcakaShAyashatAnyabhisamasya pa~jcAshanmahAkaShAyA mahatAM ca kaShAyANAM lakShaNodAharaNArthaM vyAkhyAtA bhavanti||19||  
 +
</div></div>
    
Thus five hundred medicines grouped in fifty classes have been mentioned alongwith definition and examples. [19]
 
Thus five hundred medicines grouped in fifty classes have been mentioned alongwith definition and examples. [19]
    
==== Limitations and guidelines for description in ''Samhita'' ====
 
==== Limitations and guidelines for description in ''Samhita'' ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
नहि विस्तरस्य प्रमाणमस्ति, न चाप्यतिसङ्क्षेपोऽल्पबुद्धीनां सामर्थ्यायोपकल्पते, तस्मादनतिसङ्क्षेपेणानतिविस्तरेण चोपदिष्टाः|  
 
नहि विस्तरस्य प्रमाणमस्ति, न चाप्यतिसङ्क्षेपोऽल्पबुद्धीनां सामर्थ्यायोपकल्पते, तस्मादनतिसङ्क्षेपेणानतिविस्तरेण चोपदिष्टाः|  
 
एतावन्तो ह्यलमल्पबुद्धीनां व्यवहाराय, बुद्धिमतां  
 
एतावन्तो ह्यलमल्पबुद्धीनां व्यवहाराय, बुद्धिमतां  
 
च स्वालक्षण्यानुमानयुक्तिकुशलानामनुक्तार्थज्ञानायेति||२०||  
 
च स्वालक्षण्यानुमानयुक्तिकुशलानामनुक्तार्थज्ञानायेति||२०||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
nahi vistarasya pramāṇamasti, na cāpyatisaṅkṣēpō'lpabuddhīnāṁ  
 
nahi vistarasya pramāṇamasti, na cāpyatisaṅkṣēpō'lpabuddhīnāṁ  
Line 856: Line 922:  
nahi vistarasya pramANamasti, na cApyatisa~gkShepo~alpabuddhInAM sAmarthyAyopakalpate, tasmAdanatisa~gkShepeNAnativistareNa copadiShTAH|  
 
nahi vistarasya pramANamasti, na cApyatisa~gkShepo~alpabuddhInAM sAmarthyAyopakalpate, tasmAdanatisa~gkShepeNAnativistareNa copadiShTAH|  
 
etAvanto hyalamalpabuddhInAM vyavahArAya, buddhimatAM ca svAlakShaNyAnumAnayuktikushalAnAmanuktArthaj~jAnAyeti||20||  
 
etAvanto hyalamalpabuddhInAM vyavahArAya, buddhimatAM ca svAlakShaNyAnumAnayuktikushalAnAmanuktArthaj~jAnAyeti||20||  
 +
</div></div>
    
There is no limit of expansion, nor too much briefness can be sufficient for comprehending to those having low intelligence, hence (these) have been mentioned in neither too exhaustive nor too concise (style). These as such are enough for practice to the less intelligent and for the knowledge of hidden ideas to the intelligent and proficient in inference and rationale on the basis of self-definition. [20]   
 
There is no limit of expansion, nor too much briefness can be sufficient for comprehending to those having low intelligence, hence (these) have been mentioned in neither too exhaustive nor too concise (style). These as such are enough for practice to the less intelligent and for the knowledge of hidden ideas to the intelligent and proficient in inference and rationale on the basis of self-definition. [20]   
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
एवंवादिनं भगवन्तमात्रेयमग्निवेश उवाच- नैतानि भगवन्!  
 
एवंवादिनं भगवन्तमात्रेयमग्निवेश उवाच- नैतानि भगवन्!  
 
पञ्च कषायशतानि पूर्यन्ते, तानि तानि ह्येवाङ्गान्युपप्लवन्ते तेषु तेषु महाकषायेष्विति||२१||  
 
पञ्च कषायशतानि पूर्यन्ते, तानि तानि ह्येवाङ्गान्युपप्लवन्ते तेषु तेषु महाकषायेष्विति||२१||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
ēvaṁvādinaṁ bhagavantamātrēyamagnivēśa  
 
ēvaṁvādinaṁ bhagavantamātrēyamagnivēśa  
Line 867: Line 936:     
evaMvAdinaM bhagavantamAtreyamagnivesha uvAca- naitAni bhagavan! pa~jca kaShAyashatAni pUryante, tAni tAni hyevA~ggAnyupaplavante [1] teShu teShumahAkaShAyeShviti||21||   
 
evaMvAdinaM bhagavantamAtreyamagnivesha uvAca- naitAni bhagavan! pa~jca kaShAyashatAni pUryante, tAni tAni hyevA~ggAnyupaplavante [1] teShu teShumahAkaShAyeShviti||21||   
 +
</div></div>
    
While Lord Atreya was saying thus, Agnivesha, inquired, “Sir, the number five hundred does not match with regards to medicines (or medicinal herbs) because the same constituents are repeated in these classes of medicines.” [21]
 
While Lord Atreya was saying thus, Agnivesha, inquired, “Sir, the number five hundred does not match with regards to medicines (or medicinal herbs) because the same constituents are repeated in these classes of medicines.” [21]
    
==== Importance of knowing synonyms ====
 
==== Importance of knowing synonyms ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तमुवाच भगवानात्रेयः- नैतदेवं बुद्धिमता द्रष्टव्यमग्निवेश|  
 
तमुवाच भगवानात्रेयः- नैतदेवं बुद्धिमता द्रष्टव्यमग्निवेश|  
Line 876: Line 947:  
कर्मणां करणे समर्थो भवति, स यद्यत् कर्म करोति तस्य तस्य कर्मणः  
 
कर्मणां करणे समर्थो भवति, स यद्यत् कर्म करोति तस्य तस्य कर्मणः  
 
कर्तृ-करण-कार्यसम्प्रयुक्तं तत्तद्गौणं नामविशेषं प्राप्नोति, तद्वदौषधद्रव्यमपिद्रष्टव्यम्|यदिचैकमेवकिञ्चिद्द्रव्यमासादयामस्तथागुणयुक्तं यत् सर्वकर्मणां करणे समर्थं स्यात्, कस्ततोऽन्यदिच्छेदुपधारयितुमुपदेष्टुं वा शिष्येभ्य इति||२२||  
 
कर्तृ-करण-कार्यसम्प्रयुक्तं तत्तद्गौणं नामविशेषं प्राप्नोति, तद्वदौषधद्रव्यमपिद्रष्टव्यम्|यदिचैकमेवकिञ्चिद्द्रव्यमासादयामस्तथागुणयुक्तं यत् सर्वकर्मणां करणे समर्थं स्यात्, कस्ततोऽन्यदिच्छेदुपधारयितुमुपदेष्टुं वा शिष्येभ्य इति||२२||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tamuvāca bhagavānātrēyaḥ- naitadēvaṁ buddhimatā  
 
tamuvāca bhagavānātrēyaḥ- naitadēvaṁ buddhimatā  
Line 891: Line 963:  
eko~api hyanekAM sa~jj~jAM labhate kAryAntarANi kurvan, tadyathA- puruSho bahUnAM karmaNAM karaNe samartho bhavati, sa yadyat karma karoti tasya tasyakarmaNaH kartRu-karaNa-kAryasamprayuktaM tattadgauNaM nAmavisheShaM prApnoti, tadvadauShadhadravyamapi draShTavyam|  
 
eko~api hyanekAM sa~jj~jAM labhate kAryAntarANi kurvan, tadyathA- puruSho bahUnAM karmaNAM karaNe samartho bhavati, sa yadyat karma karoti tasya tasyakarmaNaH kartRu-karaNa-kAryasamprayuktaM tattadgauNaM nAmavisheShaM prApnoti, tadvadauShadhadravyamapi draShTavyam|  
 
yadi caikameva ki~jciddravyamAsAdayAmastathAguNayuktaM yat sarvakarmaNAM karaNe samarthaM syAt, kastato~anyadicchedupadhArayitumupadeShTuM vAshiShyebhya iti||22||
 
yadi caikameva ki~jciddravyamAsAdayAmastathAguNayuktaM yat sarvakarmaNAM karaNe samarthaM syAt, kastato~anyadicchedupadhArayitumupadeShTuM vAshiShyebhya iti||22||
 +
</div></div>
 +
 
<div style="text-align:justify;">
 
<div style="text-align:justify;">
 
Lord Atreya replied to him, “Agnivesha! These should not be looked at in this way by the intelligent. If a person acquires multiple skills, then he is identified by different names as per his skills based on instruments and his profession.  Likewise, a single medicine can work in different ways depending upon the properties and interaction with biological systems and performance of multiple functions.  If we could find such a certain single drug that is able to exert all the actions, who would intend to know or teach the students about the other drugs?” [22]
 
Lord Atreya replied to him, “Agnivesha! These should not be looked at in this way by the intelligent. If a person acquires multiple skills, then he is identified by different names as per his skills based on instruments and his profession.  Likewise, a single medicine can work in different ways depending upon the properties and interaction with biological systems and performance of multiple functions.  If we could find such a certain single drug that is able to exert all the actions, who would intend to know or teach the students about the other drugs?” [22]
Line 896: Line 970:     
==== Summary ====
 
==== Summary ====
 +
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
    
तत्र श्लोकाः-  
 
तत्र श्लोकाः-  
Line 918: Line 993:  
तेषां कर्मसु बाह्येषु योगमाभ्यन्तरेषु च|  
 
तेषां कर्मसु बाह्येषु योगमाभ्यन्तरेषु च|  
 
संयोगं च प्रयोगं च यो वेद स भिषग्वरः||२९||  
 
संयोगं च प्रयोगं च यो वेद स भिषग्वरः||२९||  
 +
<div class="mw-collapsible-content">
    
tatra ślōkāḥ-  
 
tatra ślōkāḥ-  
Line 962: Line 1,038:  
teShAM karmasu bAhyeShu yogamAbhyantareShu ca|  
 
teShAM karmasu bAhyeShu yogamAbhyantareShu ca|  
 
saMyogaM ca prayogaM ca yo veda sa bhiShagvaraH||29||  
 
saMyogaM ca prayogaM ca yo veda sa bhiShagvaraH||29||  
 +
</div></div>
    
Now, to summarize all this body of knowledge:  
 
Now, to summarize all this body of knowledge:  

Navigation menu