Changes

|keywords=Preceptor, student, teaching methodology, learning methods, discussion techniques, examination techniques of patient, prakriti, sara, purification therapies, pharmacovigilance, Ayurveda, Indian system of medicine, charak samhita.  

|keywords=Preceptor, student, teaching methodology, learning methods, discussion techniques, examination techniques of patient, prakriti, sara, purification therapies, pharmacovigilance, Ayurveda, Indian system of medicine, charak samhita.  

|description=Vimana Sthana Chapter 8. Methods of conquering debate and disease

|description=Vimana Sthana Chapter 8. Methods of conquering debate and disease

|image=http://www.carakasamhitaonline.com/mediawiki-1.32.1/resources/assets/ogimgs.jpg

|image=http://www.carakasamhitaonline.com/resources/assets/ogimgs.jpg

|image_alt=charak samhita

|image_alt=charak samhita

|type=article

|type=article

|label7 = Reviewer  

|label7 = Reviewer  

|data7  = Khandel S.K., Ram J.P.

|data7  = Khandel S.K., Ram J.P.

|label8 = Editor

|label8 = Editors

|data8  = Khandel S.K., Deole Y. S.

|data8  = Khandel S.K., Deole Y.S., Basisht G.

|label9 = Date of publication  

|label9 = Year of publication  

|data9 = December 17, 2018

|data9 = 2020

|label10 = DOI

|label10 = Publisher

|data10  =  

|data10 = [[Charak Samhita Research, Training and Skill Development Centre]]

|header3 =  

|label11 = DOI

 

|data11 = [https://doi.org/10.47468/CSNE.2020.e01.s03.009 10.47468/CSNE.2020.e01.s03.009]

}}

}}

<big>'''Abstract'''</big>

<big>'''Abstract'''</big>

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

अथातो रोगभिषग्जितीयंविमानं व्याख्यास्यामः||१||  

अथातो रोगभिषग्जितीयं विमानं व्याख्यास्यामः||१||  

इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||

इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||

विविधानि हि शास्त्राणि भिषजां प्रचरन्ति लोके;

विविधानि हि शास्त्राणि भिषजां प्रचरन्ति लोके;

तत्र यन्मन्येत सुमहद्यशस्विधीरपुरुषासेवितमर्थबहुलमाप्तजनपूजितं  त्रिविधशिष्यबुद्धिहितमपगतपुनरुक्तदोषमार्षंसुप्रणीतसूत्रभाष्यसङ्ग्रहक्रमं स्वाधारमनवपतितशब्दमकष्टशब्दं

तत्र यन्मन्येत सुमहद्यशस्विधीरपुरुषासेवितमर्थबहुलमाप्तजनपूजितं  त्रिविधशिष्यबुद्धिहितमपगतपुनरुक्तदोषमार्षं सुप्रणीतसूत्रभाष्यसङ्ग्रहक्रमं स्वाधारमनवपतितशब्दमकष्टशब्दं

पुष्कलाभिधानं क्रमागतार्थमर्थतत्त्वविनिश्चयप्रधानं सङ्गतार्थमसङ्कुलप्रकरणमाशुप्रबोधकं लक्षणवच्चोदाहरणवच्च,

पुष्कलाभिधानं क्रमागतार्थमर्थतत्त्वविनिश्चयप्रधानं सङ्गतार्थमसङ्कुलप्रकरणमाशुप्रबोधकं लक्षणवच्चोदाहरणवच्च,

तदभिप्रपद्येत शास्त्रम्|

तदभिप्रपद्येत शास्त्रम्|

शास्त्रं ह्येवंविधममल इवादित्यस्तमो विधूयप्रकाशयति सर्वम्||३||

शास्त्रं ह्येवंविधममल इवादित्यस्तमो विधूय प्रकाशयति सर्वम्||३||

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

*having comprehensive knowledge of subject   

*having comprehensive knowledge of subject   

*with proper sequencing of its contents  

*with proper sequencing of its contents  

*committed principally to arriving at the essence of thoughts, which reveals cleary meanings and concrete conclusion  

*committed principally to arriving at the essence of thoughts, which reveals clear meanings and concrete conclusion  

*focused on the particular subject without wavering ideas and irrelevant content,  

*focused on the particular subject without wavering ideas and irrelevant content,  

*quicky understandable with separated topics, effectively comprehensible, and having definitions showed with examples.  

*quickly understandable with separated topics, effectively comprehensible, and having definitions showed with examples.  

Such treatise with pure knowledge is similar to sun which enlightens the whole subject while warding off the darkness. [3]

Such treatise with pure knowledge is similar to sun which enlightens the whole subject while warding off the darkness. [3]

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

ततोऽनन्तरमाचार्यंपरीक्षेत; तद्यथा-

ततोऽनन्तरमाचार्यं परीक्षेत; तद्यथा-

पर्यवदातश्रुतं परिदृष्टकर्माणं दक्षं दक्षिणं शुचिं जितहस्तमुपकरणवन्तं सर्वेन्द्रियोपपन्नं प्रकृतिज्ञं  

पर्यवदातश्रुतं परिदृष्टकर्माणं दक्षं दक्षिणं शुचिं जितहस्तमुपकरणवन्तं सर्वेन्द्रियोपपन्नं प्रकृतिज्ञं  

तत्रोपायाननुव्याख्यास्यामः-

तत्रोपायाननुव्याख्यास्यामः-

अध्ययनम्, अध्यापनं, तद्विद्यसम्भाषाचेत्युपायाः||६||

अध्ययनम्, अध्यापनं, तद्विद्यसम्भाषा चेत्युपायाः||६||

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

अथाध्यापनविधिः-

अथाध्यापनविधिः-

अध्यापनेकृतबुद्धिराचार्यः शिष्यमेवादितः परीक्षेत; तद्यथा-  

अध्यापने कृतबुद्धिराचार्यः शिष्यमेवादितः परीक्षेत; तद्यथा-  

प्रशान्तमार्यप्रकृतिकमक्षुद्रकर्माणमृजुचक्षुर्मुखनासावंशं

प्रशान्तमार्यप्रकृतिकमक्षुद्रकर्माणमृजुचक्षुर्मुखनासावंशं

धृतिमन्तमनहङ्कृतं मेधाविनं वितर्कस्मृतिसम्पन्नमुदारसत्त्वं

धृतिमन्तमनहङ्कृतं मेधाविनं वितर्कस्मृतिसम्पन्नमुदारसत्त्वं

तद्विद्यकुलजमथवा  तद्विद्यवृत्तंतत्त्वाभिनिवेशिनमव्यङ्गमव्यापन्नेन्द्रियं

तद्विद्यकुलजमथवा  तद्विद्यवृत्तं तत्त्वाभिनिवेशिनमव्यङ्गमव्यापन्नेन्द्रियं

निभृतमनुद्धतमर्थतत्त्वभावकमकोपनमव्यसनिनं

निभृतमनुद्धतमर्थतत्त्वभावकमकोपनमव्यसनिनं

शीलशौचाचारानुरागदाक्ष्यप्रादक्षिण्योपपन्नमध्ययनाभिकाममर्थविज्ञाने

शीलशौचाचारानुरागदाक्ष्यप्रादक्षिण्योपपन्नमध्ययनाभिकाममर्थविज्ञाने

कर्मदर्शनेचानन्यकार्यमलुब्धमनलसं सर्वभूतहितैषिणमाचार्यसर्वानुशिष्टिप्रतिकरमनुरक्तं च,

कर्मदर्शने चानन्यकार्यमलुब्धमनलसं सर्वभूतहितैषिणमाचार्यसर्वानुशिष्टिप्रतिकरमनुरक्तं च,

एवङ्गुणसमुदितमध्याप्यमाहुः||८||

एवङ्गुणसमुदितमध्याप्यमाहुः||८||

एवंविधमध्ययनार्थिनमुपस्थितमारिराधयिषुमाचार्योऽनुभाषेत

एवंविधमध्ययनार्थिनमुपस्थितमारिराधयिषुमाचार्योऽनुभाषेत

उदगयने शुक्लपक्षे प्रशस्तेऽहनितिष्यहस्तश्रवणाश्वयुजामन्यतमेन

उदगयने शुक्लपक्षे प्रशस्तेऽहनि तिष्यहस्तश्रवणाश्वयुजामन्यतमेन

नक्षत्रेण योगमुपगते भगवति शशिनि कल्याणे कल्याणे च करणे मैत्रे मुहूर्ते मुण्डः कृतोपवासः स्नातः काषायवस्त्रसंवीतः सगन्धहस्तः समिधोऽग्निमाज्यमुपलेपनमुदकुम्भान्

नक्षत्रेण योगमुपगते भगवति शशिनि कल्याणे कल्याणे च करणे मैत्रे मुहूर्ते मुण्डः कृतोपवासः स्नातः काषायवस्त्रसंवीतः सगन्धहस्तः समिधोऽग्निमाज्यमुपलेपनमुदकुम्भान्

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

   

   

परिधिभिश्चतुर्दिशंयथोक्तचन्दनोदकुम्भक्षौमहेमहिरण्यरजतमणिमुक्ताविद्रुमालङ्कृतंमेध्यभक्ष्यगन्धशुक्लपुष्पलाजसर्षपाक्षतोपशोभितंकृत्वा,

परिधिभिश्चतुर्दिशं यथोक्तचन्दनोदकुम्भक्षौमहेमहिरण्यरजतमणिमुक्ताविद्रुमालङ्कृतं मेध्यभक्ष्यगन्धशुक्लपुष्पलाजसर्षपाक्षतोपशोभितं कृत्वा,

 

सम्प्रयुक्तैर्मन्त्रैर्ब्रह्माणमग्निंधन्वन्तरिंप्रजापतिमश्विनाविन्द्रमृषींश्चसूत्रकारानभिमन्त्रयमाणःपूर्वंस्वाहेति||११||

तत्र पालाशीभिरैङ्गुदीभिरौदुम्बरीभिर्माधुकीभिर्वा समिद्भिरग्निमुपसमाधाय प्राङ्मुखः शुचिरध्ययनविधिमनुविधाय मधुसर्पिर्भ्यां त्रिस्त्रिर्जुहुयादग्निमाशीःसम्प्रयुक्तैर्मन्त्रैर्ब्रह्माणमग्निं धन्वन्तरिं प्रजापतिमश्विनाविन्द्रमृषींश्च सूत्रकारानभिमन्त्रयमाणः पूर्वं स्वाहेति||११||

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

हुत्वाचप्रदक्षिणमग्निमनुपरिक्रामेत्| परिक्रम्यब्राह्मणान्स्वस्तिवाचयेत्;भिषजश्चाभिपूजयेत्||१२||

हुत्वा च प्रदक्षिणमग्निमनुपरिक्रामेत्| परिक्रम्य ब्राह्मणान् स्वस्ति वाचयेत्;भिषजश्चाभिपूजयेत्||१२||

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

<div class="mw-collapsible mw-collapsed">

अथैनमग्निसकाशेब्राह्मणसकाशेभिषक्सकाशेचानुशिष्यात्-ब्रह्मचारिणा श्मश्रुधारिणसत्यवादिनाऽमांसादेनमेध्यसेविनानिर्मत्सरेणाशस्त्रधारिणाचभवितव्यं,नचतेमद्वचनात्किञ्चिदकार्यंस्यादन्यत्रराजद्विष्टात्प्राणहराद्विपुलादधर्म्यादनर्थसम्प्रयुक्ताद्वाऽप्यर्थात्;

अथैनमग्निसकाशे ब्राह्मणसकाशे भिषक्सकाशे चानुशिष्यात्-ब्रह्मचारिणा श्मश्रुधारिणा सत्यवादिनाऽमांसादेन मेध्यसेविना निर्मत्सरेणाशस्त्रधारिणा च भवितव्यं,न च ते मद्वचनात्किञ्चिदकार्यं स्यादन्यत्र राजद्विष्टात्प्राणहराद्विपुलादधर्म्यादनर्थसम्प्रयुक्ताद्वाऽप्यर्थात्;

मदर्पणेनमत्प्रधानेनमदधीनेनमत्प्रियहितानुवर्तिनाचशश्वद्भवितव्यं,

मदर्पणेन मत्प्रधानेन मदधीनेन मत्प्रियहितानुवर्तिना च शश्वद्भवितव्यं,

पुत्रवद्दासवदर्थिवच्चोपचरताऽनुवस्तव्योऽहम्अनुत्सेकेनावहितेनानन्यमनसाविनीतेनावेक्ष्यावेक्ष्यकारिणाऽनसूयकेनचाभ्यनुज्ञातेनप्रविचरितव्यम्,  

अनुज्ञातेन(चाननुज्ञातेनच)प्रविचरतापूर्वंगुर्वर्थोपाहरणेयथाशक्तिप्रयतितव्यं,कर्मसिद्धिमर्थसिद्धंयशोलाभंप्रेत्यचस्वर्गमिच्छताभिषजात्वया

अनुत्सेकेनावहितेनानन्यमनसा विनीतेनावेक्ष्यावेक्ष्यकारिणाऽनसूयकेन चाभ्यनुज्ञातेन प्रविचरितव्यम्,  

गोब्राह्मणमादौकृत्वासर्वप्राणभृतांशर्माशासितव्यमहरहरुत्तिष्ठताचोपविशताच,सर्वात्मनाचातुराणामारोग्यायप्रयतितव्यं, जीवितहेतोरपिचातुरेभ्योनाभिद्रोग्धव्यं,

अनुज्ञातेन(चाननुज्ञातेन च)प्रविचरता पूर्वं गुर्वर्थोपाहरणे यथाशक्ति प्रयतितव्यं,कर्मसिद्धिमर्थसिद्धं यशोलाभं प्रेत्य च स्वर्गमिच्छता भिषजा त्वया

मनसाऽपिचपरस्त्रियोनाभिगमनीयास्तथासर्वमेवपरस्वं,निभृतवेशपरिच्छदेनभवितव्यम्, अशौण्डेनापापेनापापसहायेनच,

गोब्राह्मणमादौ कृत्वा सर्वप्राणभृतां शर्माशासितव्यमहरहरुत्तिष्ठता चोपविशता च,सर्वात्मना चातुराणामारोग्याय प्रयतितव्यं, जीवितहेतोरपि चातुरेभ्यो नाभिद्रोग्धव्यं,

श्लक्ष्णशुक्लधर्म्यशर्म्यधन्यसत्यहितमितवचसादेशकालविचारिणास्मृतिमताज्ञानोत्थानोपकरणसम्पत्सुनित्यंयत्नवताच;

मनसाऽपि च परस्त्रियो नाभिगमनीयास्तथा सर्वमेवपरस्वं,निभृतवेशपरिच्छदेन भवितव्यम्, अशौण्डेनापापेनापापसहायेन च,

नचकदाचिद्राजद्विष्टानांराजद्वेषिणांवामहाजनद्विष्टानांमहाजनद्वेषिणांवाऽप्यौषधमनुविधातव्यं,तथा

श्लक्ष्णशुक्लधर्म्यशर्म्यधन्यसत्यहितमितवचसा देशकालविचारिणा स्मृतिमता ज्ञानोत्थानोपकरणसम्पत्सु नित्यं यत्नवता च;

सर्वेषामत्यर्थविकृतदुष्टदुःखशीलाचारोपचाराणामनपवादप्रतिकारणां मुमूर्षूणांच,तथैवासन्निहितेश्वराणांस्त्रीणामनध्यक्षाणांवा;नच कदाचित्स्त्रीदत्तमामिषमादातव्यमननुज्ञातंभर्त्राऽथवाऽध्यक्षेण,आतुरकुलं

न च कदाचिद्राजद्विष्टानां राजद्वेषिणां वा महाजनद्विष्टानां महाजनद्वेषिणां वाऽप्यौषधमनुविधातव्यं,तथा

चानुप्रविशताविदितेनानुमतप्रवेशिनासार्धंपुरुषेणसुसंवीतेनावाक्शिरसास्मृतिमतास्तिमितेनावेक्ष्यावेक्ष्यमनसासर्वमाचरतासम्यगनुप्रवेष्टव्यम्,अनुप्रविश्यचवाङ्मनोबुद्धीन्द्रियाणिनक्वचित् प्रणिधातव्यान्यन्यत्रातुरादातुरोपकारार्थादातुरगतेष्वन्येषुवाभावेषु,नचातुरकुलप्रवृत्तयोबहिर्निश्चारयितव्याः, ह्रसितंचायुषःप्रमाणमातुरस्यजानताऽपित्वयानवर्णयितव्यंतत्रयत्रोच्यमानमातुरस्यान्यस्यवाऽप्युपघातायसम्पद्यते;ज्ञानवताऽपिचनात्यर्थमात्मनोज्ञानेविकत्थितव्यम्,आप्तादपिहि विकत्थमानादत्यर्थमुद्विजन्त्यनेके||१३||

सर्वेषामत्यर्थविकृतदुष्टदुःखशीलाचारोपचाराणामनपवादप्रतिकाराणां मुमूर्षूणां च,तथैवासन्निहितेश्वराणां स्त्रीणामनध्यक्षाणां वा;न च कदाचित्स्त्रीदत्तमामिषमादातव्यमननुज्ञातं भर्त्राऽथवाऽध्यक्षेण,आतुरकुलं

चानुप्रविशता विदितेनानुमतप्रवेशिना सार्धं पुरुषेण सुसंवीतेनावाक्शिरसा स्मृतिमतास्तिमितेनावेक्ष्यावेक्ष्य मनसा सर्वमाचरता सम्यगनुप्रवेष्टव्यम्,अनुप्रविश्य च वाङ्मनोबुद्धीन्द्रियाणि न क्वचित् प्रणिधातव्यान्यन्यत्रातुरादातुरोपकारार्थादातुरगतेष्वन्येषु वा भावेषु,न चातुरकुलप्रवृत्तयो बहिर्निश्चारयितव्याः, ह्रसितं चायुषः प्रमाणमातुरस्य जानताऽपि त्वया न वर्णयितव्यं तत्र यत्रोच्यमानमातुरस्यान्यस्य वाऽप्युपघाताय सम्पद्यते;ज्ञानवताऽपि च नात्यर्थमात्मनो ज्ञाने विकत्थितव्यम्,आप्तादपि हि विकत्थमानादत्यर्थमुद्विजन्त्यनेके||१३||

<div class="mw-collapsible-content">

<div class="mw-collapsible-content">

=== ''Sara'' examination ===

=== ''Sara'' examination ===

To evaluate immunity or bodie’s resistance to disease, ''sara'' or ‘or the best qualities of tissues needs to be examined. The constitutional essence helps to understand the immunity of the person. More the ''sarata'' of ''dhatu'', more is the immunological strength of the person. Analogue of ant helps to understand the significance of essence of ''dhatus''. And although small and lean in size is able to lift more than its weight due to ''asthisarata'' present in it. In [[Vividhashitpitiya Adhyaya]] of [[Sutra Sthana]] (chapter 28), special importance is given to ''mamsa'' (muscle), ''shonita'' (blood) and ''asthi dhatu'' (bone) in ''Vyadhikshamatva'' (immunity) which needs to be researched more.

To evaluate immunity or bodie’s resistance to disease, ''sara'' or ‘or the best qualities of tissues needs to be examined. The constitutional essence helps to understand the immunity of the person. More the ''sarata'' of ''dhatu'', more is the immunological strength of the person. Analogue of ant helps to understand the significance of essence of ''dhatus''. And although small and lean in size is able to lift more than its weight due to ''asthisarata'' present in it. In [[Vividhashitpitiya Adhyaya]] [Cha.Sa.[[Sutra Sthana]] 28], special importance is given to ''mamsa'' (muscle), ''shonita'' (blood) and ''asthi dhatu'' (bone) in ''Vyadhikshamatva'' (immunity) which needs to be researched more.

=== [[Satmya]] (suitability) ===

=== [[Satmya]] (suitability) ===