Administrators, Editors, Bots, Bureaucrats, Charaksamhita, Moderators (CommentStreams), Interface administrators, Administrators
10,100
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
mLine 2:
Line 2: − + − + Line 10:
Line 10: − − <big>'''Abstract'''</big> − − <div style="text-align:justify;">This comprehensive and detailed chapter deals with assessment criteria of standard quality treatise, the teacher and the disciple, the means for receiving the knowledge from the treatise, method of discussion and its types- friendly or hostile, result of discussion, worth considering or worth discarding. It describes examination of ten entities to understand the state of health of the patient before starting the treatment. For providing treatment, physician should consider the strength of patient, severity of disease, prakriti (constitution), vikriti (nature of abnormalities), potency of drugs, season for purification therapy, and the status of the patients in context to use of drugs. Thus, this chapter gives a glimpse of how advanced the medical education in India was over two thousand years ago and how well the phenomenon of health was understood and managed. </div> − − '''Keywords''': Preceptor, student, teaching methodology, learning methods, discussion techniques, examination techniques of patient, ''prakriti'', ''sara'', purification therapies, pharmacovigilance. − </div> − Line 29:
Line 21: + + + + + + + + + + + + + + − |header3 = + + + + − }} Line 58:
Line 66: − अथातोरोगभिषग्जितीयंविमानंव्याख्यास्यामः||१|| इतिहस्माहभगवानात्रेयः||२||+ + + Line 75:
Line 85: − बुद्धिमानात्मनःकार्यगुरुलाघवंकर्मफलमनुबन्धंदेशकालौचविदित्वायुक्तिदर्शनाद्भिषग्बुभूषुःशास्त्रमेवादितःपरीक्षेत| + − विविधानिहिशास्त्राणिभिषजांप्रचरन्तिलोके;+ − तत्रयन्मन्येतसुमहद्यशस्विधीरपुरुषासेवितमर्थबहुलमाप्तजनपूजितंत्रिविधशिष्यबुद्धिहितमपगतपुनरुक्तदोषमार्षंसुप्रणीतसूत्रभाष्यसङ्ग्रहक्रमंस्वाधारमनवपतितशब्दमकष्टशब्दं+ − पुष्कलाभिधानंक्रमागतार्थमर्थतत्त्वविनिश्चयप्रधानंसङ्गतार्थमसङ्कुलप्रकरणमाशुप्रबोधकंलक्षणवच्चोदाहरणवच्च,+ − तदभिप्रपद्येतशास्त्रम्| − शास्त्रंह्येवंविधममलइवादित्यस्तमोविधूयप्रकाशयतिसर्वम्||३||+ + + Line 112:
Line 123: − + − + Line 122:
Line 133: − ततोऽनन्तरमाचार्यंपरीक्षेत;तद्यथा-+ − + − एवङ्गुणोह्याचार्यः सुक्षेत्रमार्तवोमेघइवशस्यगुणैः सुशिष्यमाशुवैद्यगुणैः+ + + Line 154:
Line 167: − तमुपसृत्यारिराधयिषुरुपचरेदग्निवच्चदेववच्चराजवच्चपितृवच्चभर्तृवच्चाप्रमत्तः|+ − ततस्तत्प्रसादात्कृत्स्नंशास्त्रमधिगम्यशास्त्रस्यदृढतायामभिधानस्य + − सौष्ठवेऽर्थस्यविज्ञानेवचनशक्तौचभूयोभूयःप्रयतेतसम्यक्||५||+ Line 174:
Line 187: − + Line 187:
Line 200: − + − नमस्कृत्यसमेशुचौदेशेसुखोपविष्टोमनःपुरःसराभिर्वाग्भिःसूत्रमनुक्रामन्+ − पुनःपुनरावर्तयेद्बुद्ध्वासम्यगनुप्रविश्यार्थतत्त्वंस्वदोषपरिहारार्थं+ − परदोषप्रमाणार्थंच;एवंमध्यन्दिनेऽपराह्णेरात्रौचशश्वदपरिहापयन्नध्ययनमभ्यस्येत्|इत्यध्ययनविधिः||७||+ + + + + + + + + + Line 206:
Line 228: − + − + + + + + − धृतिमन्तमनहङ्कृतंमेधाविनंवितर्कस्मृतिसम्पन्नमुदारसत्त्वं+ − तद्विद्यकुलजमथवातद्विद्यवृत्तंतत्त्वाभिनिवेशिनमव्यङ्गमव्यापन्नेन्द्रियं+ + + + + − कर्मदर्शनेचानन्यकार्यमलुब्धमनलसंसर्वभूतहितैषिणमाचार्यसर्वानुशिष्टिप्रतिकरमनुरक्तंच,एवङ्गुणसमुदितमध्याप्यमाहुः||८||+ + + + Line 244:
Line 277: − उदगयनेशुक्लपक्षेप्रशस्तेऽहनितिष्यहस्तश्रवणाश्वयुजामन्यतमेन+ − नक्षत्रेणयोगमुपगतेभगवतिशशिनिकल्याणेकल्याणेचकरणेमैत्रेमुहूर्तेमुण्डःकृतोपवासःस्नातःकाषायवस्त्रसंवीतःसगन्धहस्तःसमिधोऽग्निमाज्यमुपलेपनमुदकुम्भान्+ + + + − कुशलाजसर्षपाक्षतांश्चशुक्लानि+ − सुमनांसिग्रथिताग्रथितानिमेध्यान्भक्ष्यान्गन्धांश्चघृष्टानादायोपतिष्ठस्वेति||९||+ + + Line 261:
Line 299: − सतथाकुर्यात्||१०||+ + Line 272:
Line 311: − तमुपस्थितमाज्ञायसमेशुचौदेशेप्राक्प्रवणेउदक्प्रवणेवाचतुष्किष्कुमात्रंचतुरस्रंस्थण्डिलंगोमयोदकेनोपलिप्तंकुशास्तीर्णंसुपरिहितं+ − परिधिभिश्चतुर्दिशंयथोक्तचन्दनोदकुम्भक्षौमहेमहिरण्यरजतमणिमुक्ताविद्रुमालङ्कृतंमेध्यभक्ष्यगन्धशुक्लपुष्पलाजसर्षपाक्षतोपशोभितंकृत्वा,+ − − तत्रपालाशीभिरैङ्गुदीभिरौदुम्बरीभिर्माधुकीभिर्वासमिद्भिरग्निमुपसमाधायप्राङ्मुखःशुचिरध्ययनविधिमनुविधायमधुसर्पिर्भ्यांत्रिस्त्रिर्जुहुयादग्निमाशीः − सम्प्रयुक्तैर्मन्त्रैर्ब्रह्माणमग्निंधन्वन्तरिंप्रजापतिमश्विनाविन्द्रमृषींश्चसूत्रकारानभिमन्त्रयमाणःपूर्वंस्वाहेति||११||+ Line 311:
Line 348: − हुत्वाचप्रदक्षिणमग्निमनुपरिक्रामेत्| परिक्रम्यब्राह्मणान्स्वस्तिवाचयेत्;भिषजश्चाभिपूजयेत्||१२||+ + Line 325:
Line 363: − अथैनमग्निसकाशेब्राह्मणसकाशेभिषक्सकाशेचानुशिष्यात्-ब्रह्मचारिणा श्मश्रुधारिणसत्यवादिनाऽमांसादेनमेध्यसेविनानिर्मत्सरेणाशस्त्रधारिणाचभवितव्यं,नचतेमद्वचनात्किञ्चिदकार्यंस्यादन्यत्रराजद्विष्टात्प्राणहराद्विपुलादधर्म्यादनर्थसम्प्रयुक्ताद्वाऽप्यर्थात्;+ − मदर्पणेनमत्प्रधानेनमदधीनेनमत्प्रियहितानुवर्तिनाचशश्वद्भवितव्यं,+ − पुत्रवद्दासवदर्थिवच्चोपचरताऽनुवस्तव्योऽहम्अनुत्सेकेनावहितेनानन्यमनसाविनीतेनावेक्ष्यावेक्ष्यकारिणाऽनसूयकेनचाभ्यनुज्ञातेनप्रविचरितव्यम्, + − + − गोब्राह्मणमादौकृत्वासर्वप्राणभृतांशर्माशासितव्यमहरहरुत्तिष्ठताचोपविशताच,सर्वात्मनाचातुराणामारोग्यायप्रयतितव्यं, जीवितहेतोरपिचातुरेभ्योनाभिद्रोग्धव्यं,+ − मनसाऽपिचपरस्त्रियोनाभिगमनीयास्तथासर्वमेवपरस्वं,निभृतवेशपरिच्छदेनभवितव्यम्, अशौण्डेनापापेनापापसहायेनच,+ − श्लक्ष्णशुक्लधर्म्यशर्म्यधन्यसत्यहितमितवचसादेशकालविचारिणास्मृतिमताज्ञानोत्थानोपकरणसम्पत्सुनित्यंयत्नवताच;+ − नचकदाचिद्राजद्विष्टानांराजद्वेषिणांवामहाजनद्विष्टानांमहाजनद्वेषिणांवाऽप्यौषधमनुविधातव्यं,तथा+ − सर्वेषामत्यर्थविकृतदुष्टदुःखशीलाचारोपचाराणामनपवादप्रतिकारणां मुमूर्षूणांच,तथैवासन्निहितेश्वराणांस्त्रीणामनध्यक्षाणांवा;नच कदाचित्स्त्रीदत्तमामिषमादातव्यमननुज्ञातंभर्त्राऽथवाऽध्यक्षेण,आतुरकुलं+ − चानुप्रविशताविदितेनानुमतप्रवेशिनासार्धंपुरुषेणसुसंवीतेनावाक्शिरसास्मृतिमतास्तिमितेनावेक्ष्यावेक्ष्यमनसासर्वमाचरतासम्यगनुप्रवेष्टव्यम्,अनुप्रविश्यचवाङ्मनोबुद्धीन्द्रियाणिनक्वचित् प्रणिधातव्यान्यन्यत्रातुरादातुरोपकारार्थादातुरगतेष्वन्येषुवाभावेषु,नचातुरकुलप्रवृत्तयोबहिर्निश्चारयितव्याः, ह्रसितंचायुषःप्रमाणमातुरस्यजानताऽपित्वयानवर्णयितव्यंतत्रयत्रोच्यमानमातुरस्यान्यस्यवाऽप्युपघातायसम्पद्यते;ज्ञानवताऽपिचनात्यर्थमात्मनोज्ञानेविकत्थितव्यम्,आप्तादपिहि विकत्थमानादत्यर्थमुद्विजन्त्यनेके||१३||+ + Line 2,705:
Line 2,744: − +
Rogabhishagjitiya Vimana (view source)
Revision as of 11:51, 16 January 2021
, 11:51, 16 January 2021Text replacement - "http://www.carakasamhitaonline.com/mediawiki-1.32.1/resources/assets/ogimgs.jpg" to "http://www.carakasamhitaonline.com/resources/assets/ogimgs.jpg"
|title=Rogabhishagjitiya Vimana
|title=Rogabhishagjitiya Vimana
|titlemode=append
|titlemode=append
|keywords=Preceptor, student, teaching methodology, learning methods, discussion techniques, examination techniques of patient, prakriti, sara, purification therapies, pharmacovigilance
|keywords=Preceptor, student, teaching methodology, learning methods, discussion techniques, examination techniques of patient, prakriti, sara, purification therapies, pharmacovigilance, Ayurveda, Indian system of medicine, charak samhita.
|description=Vimana Sthana Chapter 8. Methods of conquering debate and disease
|description=Vimana Sthana Chapter 8. Methods of conquering debate and disease
|image=http://www.carakasamhitaonline.com/mediawiki-1.32.1/resources/assets/ogimgs.jpg
|image=http://www.carakasamhitaonline.com/resources/assets/ogimgs.jpg
|image_alt=charak samhita
|image_alt=charak samhita
|type=article
|type=article
<big>'''Vimana Sthana Chapter 8. Methods of conquering debate and disease '''</big>
<big>'''Vimana Sthana Chapter 8. Methods of conquering debate and disease '''</big>
{{Infobox
{{Infobox
|title = Rogabhishagjitiya Vimana
|title = Rogabhishagjitiya Vimana
|label5 = Other Sections
|label5 = Other Sections
|data5 = [[Sutra Sthana]], [[Nidana Sthana]], [[Sharira Sthana]], [[Indriya Sthana]], [[Chikitsa Sthana]], [[Kalpa Sthana]], [[Siddhi Sthana]]
|data5 = [[Sutra Sthana]], [[Nidana Sthana]], [[Sharira Sthana]], [[Indriya Sthana]], [[Chikitsa Sthana]], [[Kalpa Sthana]], [[Siddhi Sthana]]
|label6 = Translator and commentator
|data6 = Dubey S.D., Singh A.N., Singh A., Singh A., Samant A., Deole Y. S.
|label7 = Reviewer
|data7 = Khandel S.K., Ram J.P.
|label8 = Editors
|data8 = Khandel S.K., Deole Y.S., Basisht G.
|label9 = Year of publication
|data9 = 2020
|label10 = Publisher
|data10 = [[Charak Samhita Research, Training and Skill Development Centre]]
|label11 = DOI
|data11 = [https://doi.org/10.47468/CSNE.2020.e01.s03.009 10.47468/CSNE.2020.e01.s03.009]
}}
<big>'''Abstract'''</big>
<div style="text-align:justify;">This comprehensive and detailed chapter deals with assessment criteria of standard quality treatise, the teacher and the disciple, the means for receiving the knowledge from the treatise, method of discussion and its types- friendly or hostile, result of discussion, worth considering or worth discarding. It describes examination of ten entities to understand the state of health of the patient before starting the treatment. For providing treatment, physician should consider the strength of patient, severity of disease, prakriti (constitution), vikriti (nature of abnormalities), potency of drugs, season for purification therapy, and the status of the patients in context to use of drugs. Thus, this chapter gives a glimpse of how advanced the medical education in India was over two thousand years ago and how well the phenomenon of health was understood and managed. </div>
'''Keywords''': Preceptor, student, teaching methodology, learning methods, discussion techniques, examination techniques of patient, ''prakriti'', ''sara'', purification therapies, pharmacovigilance.
</div>
== Introduction ==
== Introduction ==
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
अथातो रोगभिषग्जितीयं विमानं व्याख्यास्यामः||१||
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
बुद्धिमानात्मनः कार्यगुरुलाघवं कर्मफलमनुबन्धं देशकालौ च विदित्वा युक्तिदर्शनाद्भिषग्बुभूषुः शास्त्रमेवादितः परीक्षेत|
विविधानि हि शास्त्राणि भिषजां प्रचरन्ति लोके;
तत्र यन्मन्येत सुमहद्यशस्विधीरपुरुषासेवितमर्थबहुलमाप्तजनपूजितं त्रिविधशिष्यबुद्धिहितमपगतपुनरुक्तदोषमार्षं सुप्रणीतसूत्रभाष्यसङ्ग्रहक्रमं स्वाधारमनवपतितशब्दमकष्टशब्दं
पुष्कलाभिधानं क्रमागतार्थमर्थतत्त्वविनिश्चयप्रधानं सङ्गतार्थमसङ्कुलप्रकरणमाशुप्रबोधकं लक्षणवच्चोदाहरणवच्च,
तदभिप्रपद्येत शास्त्रम्|
शास्त्रं ह्येवंविधममल इवादित्यस्तमो विधूय प्रकाशयति सर्वम्||३||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
*having comprehensive knowledge of subject
*having comprehensive knowledge of subject
*with proper sequencing of its contents
*with proper sequencing of its contents
*committed principally to arriving at the essence of thoughts, which reveals cleary meanings and concrete conclusion
*committed principally to arriving at the essence of thoughts, which reveals clear meanings and concrete conclusion
*focused on the particular subject without wavering ideas and irrelevant content,
*focused on the particular subject without wavering ideas and irrelevant content,
*quicky understandable with separated topics, effectively comprehensible, and having definitions showed with examples.
*quickly understandable with separated topics, effectively comprehensible, and having definitions showed with examples.
Such treatise with pure knowledge is similar to sun which enlightens the whole subject while warding off the darkness. [3]
Such treatise with pure knowledge is similar to sun which enlightens the whole subject while warding off the darkness. [3]
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
ततोऽनन्तरमाचार्यं परीक्षेत; तद्यथा-
पर्यवदातश्रुतं परिदृष्टकर्माणं दक्षं दक्षिणं शुचिं जितहस्तमुपकरणवन्तं सर्वेन्द्रियोपपन्नं प्रकृतिज्ञं प्रतिपत्तिज्ञमनुपस्कृतविद्यमनहङ्कृतमनसूयकमकोपनं क्लेशक्षमंशिष्यवत्सलमध्यापकं ज्ञापनसमर्थंचेत
पर्यवदातश्रुतं परिदृष्टकर्माणं दक्षं दक्षिणं शुचिं जितहस्तमुपकरणवन्तं सर्वेन्द्रियोपपन्नं प्रकृतिज्ञं
प्रतिपत्तिज्ञमनुपस्कृतविद्यमनहङ्कृतमनसूयकमकोपनं क्लेशक्षमं शिष्यवत्सलमध्यापकं ज्ञापनसमर्थं चेति |
एवङ्गुणो ह्याचार्यः सुक्षेत्रमार्तवो मेघ इव शस्यगुणैः सुशिष्यमाशु वैद्यगुणैः
सम्पादयति||४||
सम्पादयति||४||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
तमुपसृत्यारिराधयिषुरुपचरेदग्निवच्च देववच्च राजवच्च पितृवच्च भर्तृवच्चाप्रमत्तः|
ततस्तत्प्रसादात्कृत्स्नं शास्त्रमधिगम्य शास्त्रस्य दृढतायामभिधानस्य
सौष्ठवेऽर्थस्य विज्ञाने वचनशक्तौ च भूयो भूयः प्रयतेत सम्यक्||५||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
तत्रोपायाननुव्याख्यास्यामः-
तत्रोपायाननुव्याख्यास्यामः-
अध्ययनम्,अध्यापनं,तद्विद्यसम्भाषाचेत्युपायाः||६||
अध्ययनम्, अध्यापनं, तद्विद्यसम्भाषा चेत्युपायाः||६||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
तत्रायमध्ययनविधिः-कल्यःकृतक्षणःप्रातरुत्थायोपव्यूषंवाकृत्वाऽऽवश्यकमुपस्पृश्योदकंदेवर्षिगोब्राह्मणगुरुवृद्धसिद्धाचार्येभ्यो
तत्रायमध्ययनविधिः-
कल्यः कृतक्षणः प्रातरुत्थायोपव्यूषं वा कृत्वाऽऽवश्यकमुपस्पृश्योदकं
देवर्षिगोब्राह्मणगुरुवृद्धसिद्धाचार्येभ्यो नमस्कृत्य समे शुचौ देशे सुखोपविष्टो मनःपुरःसराभिर्वाग्भिः सूत्रमनुक्रामन्
पुनः पुनरावर्तयेद्बुद्ध्वा सम्यगनुप्रविश्यार्थतत्त्वं स्वदोषपरिहारार्थं
परदोषप्रमाणार्थं च;
एवं मध्यन्दिनेऽपराह्णे रात्रौ च शश्वदपरिहापयन्नध्ययनमभ्यस्येत्|
इत्यध्ययनविधिः||७||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
अथाध्यापनविधिः-अध्यापनेकृतबुद्धिराचार्यःशिष्यमेवादितः
अथाध्यापनविधिः-
परीक्षेत;तद्यथा-प्रशान्तमार्यप्रकृतिकमक्षुद्रकर्माणमृजुचक्षुर्मुखनासावंशं
अध्यापने कृतबुद्धिराचार्यः शिष्यमेवादितः परीक्षेत; तद्यथा-
प्रशान्तमार्यप्रकृतिकमक्षुद्रकर्माणमृजुचक्षुर्मुखनासावंशं
तनुरक्तविशदजिह्वमविकृतदन्तौष्ठममिन्मिनं
तनुरक्तविशदजिह्वमविकृतदन्तौष्ठममिन्मिनं
धृतिमन्तमनहङ्कृतं मेधाविनं वितर्कस्मृतिसम्पन्नमुदारसत्त्वं
तद्विद्यकुलजमथवा तद्विद्यवृत्तं तत्त्वाभिनिवेशिनमव्यङ्गमव्यापन्नेन्द्रियं
निभृतमनुद्धतमर्थतत्त्वभावकमकोपनमव्यसनिनं
निभृतमनुद्धतमर्थतत्त्वभावकमकोपनमव्यसनिनं
शीलशौचाचारानुरागदाक्ष्यप्रादक्षिण्योपपन्नमध्ययनाभिकाममर्थविज्ञाने
शीलशौचाचारानुरागदाक्ष्यप्रादक्षिण्योपपन्नमध्ययनाभिकाममर्थविज्ञाने
कर्मदर्शने चानन्यकार्यमलुब्धमनलसं सर्वभूतहितैषिणमाचार्यसर्वानुशिष्टिप्रतिकरमनुरक्तं च,
एवङ्गुणसमुदितमध्याप्यमाहुः||८||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
एवंविधमध्ययनार्थिनमुपस्थितमारिराधयिषुमाचार्योऽनुभाषेत
एवंविधमध्ययनार्थिनमुपस्थितमारिराधयिषुमाचार्योऽनुभाषेत
उदगयने शुक्लपक्षे प्रशस्तेऽहनि तिष्यहस्तश्रवणाश्वयुजामन्यतमेन
नक्षत्रेण योगमुपगते भगवति शशिनि कल्याणे कल्याणे च करणे मैत्रे मुहूर्ते मुण्डः कृतोपवासः स्नातः काषायवस्त्रसंवीतः सगन्धहस्तः समिधोऽग्निमाज्यमुपलेपनमुदकुम्भान्
माल्यदामदीपहिरण्यहेमरजतमणिमुक्ताविद्रुमक्षौमपरिधीन्
माल्यदामदीपहिरण्यहेमरजतमणिमुक्ताविद्रुमक्षौमपरिधीन्
कुशलाजसर्षपाक्षतांश्च शुक्लानि
सुमनांसि ग्रथिताग्रथितानि मेध्यान् भक्ष्यान् गन्धांश्च घृष्टानादायोपतिष्ठस्वेति||९||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
स तथा कुर्यात्||१०||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
तमुपस्थितमाज्ञाय समे शुचौ देशे प्राक्प्रवणे उदक्प्रवणे वा चतुष्किष्कुमात्रं चतुरस्रं स्थण्डिलं गोमयोदकेनोपलिप्तं कुशास्तीर्णं सुपरिहितं
परिधिभिश्चतुर्दिशं यथोक्तचन्दनोदकुम्भक्षौमहेमहिरण्यरजतमणिमुक्ताविद्रुमालङ्कृतं मेध्यभक्ष्यगन्धशुक्लपुष्पलाजसर्षपाक्षतोपशोभितं कृत्वा,
तत्र पालाशीभिरैङ्गुदीभिरौदुम्बरीभिर्माधुकीभिर्वा समिद्भिरग्निमुपसमाधाय प्राङ्मुखः शुचिरध्ययनविधिमनुविधाय मधुसर्पिर्भ्यां त्रिस्त्रिर्जुहुयादग्निमाशीःसम्प्रयुक्तैर्मन्त्रैर्ब्रह्माणमग्निं धन्वन्तरिं प्रजापतिमश्विनाविन्द्रमृषींश्च सूत्रकारानभिमन्त्रयमाणः पूर्वं स्वाहेति||११||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
शिष्यश्चैनमन्वालभेत।
हुत्वा च प्रदक्षिणमग्निमनुपरिक्रामेत्| परिक्रम्य ब्राह्मणान् स्वस्ति वाचयेत्;भिषजश्चाभिपूजयेत्||१२||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
<div class="mw-collapsible mw-collapsed">
अथैनमग्निसकाशे ब्राह्मणसकाशे भिषक्सकाशे चानुशिष्यात्-ब्रह्मचारिणा श्मश्रुधारिणा सत्यवादिनाऽमांसादेन मेध्यसेविना निर्मत्सरेणाशस्त्रधारिणा च भवितव्यं,न च ते मद्वचनात्किञ्चिदकार्यं स्यादन्यत्र राजद्विष्टात्प्राणहराद्विपुलादधर्म्यादनर्थसम्प्रयुक्ताद्वाऽप्यर्थात्;
मदर्पणेन मत्प्रधानेन मदधीनेन मत्प्रियहितानुवर्तिना च शश्वद्भवितव्यं,
पुत्रवद्दासवदर्थिवच्चोपचरताऽनुवस्तव्योऽहम्,
अनुज्ञातेन(चाननुज्ञातेनच)प्रविचरतापूर्वंगुर्वर्थोपाहरणेयथाशक्तिप्रयतितव्यं,कर्मसिद्धिमर्थसिद्धंयशोलाभंप्रेत्यचस्वर्गमिच्छताभिषजात्वया
अनुत्सेकेनावहितेनानन्यमनसा विनीतेनावेक्ष्यावेक्ष्यकारिणाऽनसूयकेन चाभ्यनुज्ञातेन प्रविचरितव्यम्,
अनुज्ञातेन(चाननुज्ञातेन च)प्रविचरता पूर्वं गुर्वर्थोपाहरणे यथाशक्ति प्रयतितव्यं,कर्मसिद्धिमर्थसिद्धं यशोलाभं प्रेत्य च स्वर्गमिच्छता भिषजा त्वया
गोब्राह्मणमादौ कृत्वा सर्वप्राणभृतां शर्माशासितव्यमहरहरुत्तिष्ठता चोपविशता च,सर्वात्मना चातुराणामारोग्याय प्रयतितव्यं, जीवितहेतोरपि चातुरेभ्यो नाभिद्रोग्धव्यं,
मनसाऽपि च परस्त्रियो नाभिगमनीयास्तथा सर्वमेवपरस्वं,निभृतवेशपरिच्छदेन भवितव्यम्, अशौण्डेनापापेनापापसहायेन च,
श्लक्ष्णशुक्लधर्म्यशर्म्यधन्यसत्यहितमितवचसा देशकालविचारिणा स्मृतिमता ज्ञानोत्थानोपकरणसम्पत्सु नित्यं यत्नवता च;
न च कदाचिद्राजद्विष्टानां राजद्वेषिणां वा महाजनद्विष्टानां महाजनद्वेषिणां वाऽप्यौषधमनुविधातव्यं,तथा
सर्वेषामत्यर्थविकृतदुष्टदुःखशीलाचारोपचाराणामनपवादप्रतिकाराणां मुमूर्षूणां च,तथैवासन्निहितेश्वराणां स्त्रीणामनध्यक्षाणां वा;न च कदाचित्स्त्रीदत्तमामिषमादातव्यमननुज्ञातं भर्त्राऽथवाऽध्यक्षेण,आतुरकुलं
चानुप्रविशता विदितेनानुमतप्रवेशिना सार्धं पुरुषेण सुसंवीतेनावाक्शिरसा स्मृतिमतास्तिमितेनावेक्ष्यावेक्ष्य मनसा सर्वमाचरता सम्यगनुप्रवेष्टव्यम्,अनुप्रविश्य च वाङ्मनोबुद्धीन्द्रियाणि न क्वचित् प्रणिधातव्यान्यन्यत्रातुरादातुरोपकारार्थादातुरगतेष्वन्येषु वा भावेषु,न चातुरकुलप्रवृत्तयो बहिर्निश्चारयितव्याः, ह्रसितं चायुषः प्रमाणमातुरस्य जानताऽपि त्वया न वर्णयितव्यं तत्र यत्रोच्यमानमातुरस्यान्यस्य वाऽप्युपघाताय सम्पद्यते;ज्ञानवताऽपि च नात्यर्थमात्मनो ज्ञाने विकत्थितव्यम्,आप्तादपि हि विकत्थमानादत्यर्थमुद्विजन्त्यनेके||१३||
<div class="mw-collapsible-content">
<div class="mw-collapsible-content">
=== ''Sara'' examination ===
=== ''Sara'' examination ===
To evaluate immunity or bodie’s resistance to disease, ''sara'' or ‘or the best qualities of tissues needs to be examined. The constitutional essence helps to understand the immunity of the person. More the ''sarata'' of ''dhatu'', more is the immunological strength of the person. Analogue of ant helps to understand the significance of essence of ''dhatus''. And although small and lean in size is able to lift more than its weight due to ''asthisarata'' present in it. In [[Vividhashitpitiya Adhyaya]] of [[Sutra Sthana]] (chapter 28), special importance is given to ''mamsa'' (muscle), ''shonita'' (blood) and ''asthi dhatu'' (bone) in ''Vyadhikshamatva'' (immunity) which needs to be researched more.
To evaluate immunity or bodie’s resistance to disease, ''sara'' or ‘or the best qualities of tissues needs to be examined. The constitutional essence helps to understand the immunity of the person. More the ''sarata'' of ''dhatu'', more is the immunological strength of the person. Analogue of ant helps to understand the significance of essence of ''dhatus''. And although small and lean in size is able to lift more than its weight due to ''asthisarata'' present in it. In [[Vividhashitpitiya Adhyaya]] [Cha.Sa.[[Sutra Sthana]] 28], special importance is given to ''mamsa'' (muscle), ''shonita'' (blood) and ''asthi dhatu'' (bone) in ''Vyadhikshamatva'' (immunity) which needs to be researched more.
=== [[Satmya]] (suitability) ===
=== [[Satmya]] (suitability) ===