Changes

te samyagupayvjyamÁna½ ÐarÍram yÁpayanti, mithyopayujyamÁnÁstu khalu doÒaprakopÁyopakalpante || 4||

te samyagupayvjyamÁna½ ÐarÍram yÁpayanti, mithyopayujyamÁnÁstu khalu doÒaprakopÁyopakalpante || 4||

To start with, we shall talk about the effects of rasa, dravya (substance), dosha and vikara (disorder). Rasas, as we know, are six – sweet, sour, saline, pungent, bitter and astringent. These maintain the body in harmony if used appropriately otherwise vitiate the doshas. [4]

To start with, we shall talk about the effects of ''rasa, dravya'' (substance), ''dosha'' and ''vikara'' (disorder). ''Rasas'', as we know, are six – sweet, sour, saline, pungent, bitter and astringent. These maintain the body in harmony if used appropriately otherwise vitiate the ''doshas''. [4]

दोषाः पुनस्त्रयो वातपित्तश्लेष्माणः|

दोषाः पुनस्त्रयो वातपित्तश्लेष्माणः|

ते प्रकृतिभूताः शरीरोपकारका भवन्ति, विकृतिमापन्नास्तु खलु नानाविधैर्विकारैः शरीरमुपतापयन्ति||५||

ते प्रकृतिभूताः शरीरोपकारका भवन्ति, विकृतिमापन्नास्तु खलु नानाविधैर्विकारैः शरीरमुपतापयन्ति||५||

doÒa½ punastryo vÁtaPittaÐleÒmÁÆa½| Te prakéÔbhÚta½ ÐÁrÍropakÁraka bhavanti, vikétimÁpannÁstu khalu nÁnÁvidhe fvikÁrae½ ÐarÍramÚpatÁpayanti || 5||

doÒa½ punastryo vÁtaPittaÐleÒmÁÆa½| Te prakéÔbhÚta½ ÐÁrÍropakÁraka bhavanti, vikétimÁpannÁstu khalu nÁnÁvidhe fvikÁrae½ ÐarÍramÚpatÁpayanti || 5||

Doshas are three – vata, pitta and shleshma (kapha). In their normal state, these are beneficial to the body while in an abnormal state, these afflict the body with various disorders. ||5||

''Doshas'' are three – ''vata, pitta'' and ''shleshma'' (''kapha''). In their normal state, these are beneficial to the body while in an abnormal state, these afflict the body with various disorders. [5]

तत्र दोषमेकैकं त्रयस्त्रयो रसा जनयन्ति, त्रयस्त्रयश्चोपशमयन्ति|

तत्र दोषमेकैकं त्रयस्त्रयो रसा जनयन्ति, त्रयस्त्रयश्चोपशमयन्ति|

शमयन्ति; कट्वम्ललवणाः पित्तं जनयन्ति, मधुरतिक्तकषायास्त्वेनच्छ्मयन्ति;

शमयन्ति; कट्वम्ललवणाः पित्तं जनयन्ति, मधुरतिक्तकषायास्त्वेनच्छ्मयन्ति;

मधुराम्ललवणाः श्लेष्माणं जनयन्ति, कटुतिक्तकषायास्त्वेनं शमयन्ति||६||

मधुराम्ललवणाः श्लेष्माणं जनयन्ति, कटुतिक्तकषायास्त्वेनं शमयन्ति||६||

tatra doÒamekaekam tiyastriyo rasÁ janayanti, triyastriyaÐcopaÐamayantitTadhythÁ– kaÔutiktakaÒÁyÁ vÁtam janayanti, madhurÁmlalavaÆÁstvenam Ðamayanti, kaÔvamlalavaÆÁ½ Pittam janayanti, madhuratiktakaÒÁyastvenacchamayanti, madhurÁmlalavaÆÁ½ ÐleÒmÁÆa janayanti, kaÔutiktakaÒÁyÁstvenaï Ðamayanti || 6||

tatra doÒamekaekam tiyastriyo rasÁ janayanti, triyastriyaÐcopaÐamayantitTadhythÁ– kaÔutiktakaÒÁyÁ vÁtam janayanti, madhurÁmlalavaÆÁstvenam Ðamayanti, kaÔvamlalavaÆÁ½ Pittam janayanti, madhuratiktakaÒÁyastvenacchamayanti, madhurÁmlalavaÆÁ½ ÐleÒmÁÆa janayanti, kaÔutiktakaÒÁyÁstvenaï Ðamayanti || 6||

Three rasas aggravate one dosha while the other three pacify it. For example, pungent, bitter and astringent (rasa) aggravate vata while sweet, sour and saline pacify it. Likewise, pungent, sour and saline rasas aggravate pitta while sweet, bitter and astringent ones pacify it. Sweet, sour and saline rasa aggravate kapha while pungent, bitter and astringent pacify it. ||6||

Three ''rasas'' aggravate one ''dosha'' while the other three pacify it. For example, pungent, bitter and astringent (''rasa'') aggravate ''vata'' while sweet, sour and saline pacify it. Likewise, pungent, sour and saline rasas aggravate pitta while sweet, bitter and astringent ones pacify it. Sweet, sour and saline ''rasa'' aggravate ''kapha'' while pungent, bitter and astringent pacify it. [6]

रसदोषसन्निपाते तु ये रसा यैर्दोषैः समानगुणाः समानगुणभूयिष्ठा वा भवन्ति

रसदोषसन्निपाते तु ये रसा यैर्दोषैः समानगुणाः समानगुणभूयिष्ठा वा भवन्ति

ते तानभिवर्धयन्ति, विपरीतगुणा विपरीतगुणभूयिष्ठा वा शमयन्त्यभ्यस्यमाना इति|

ते तानभिवर्धयन्ति, विपरीतगुणा विपरीतगुणभूयिष्ठा वा शमयन्त्यभ्यस्यमाना इति|

एतद्व्यवस्थाहेतोः षट्त्वमुपदिश्यते रसानां परस्परेणासंसृष्टानां, त्रित्वं च दोषाणाम्||७||

एतद्व्यवस्थाहेतोः षट्त्वमुपदिश्यते रसानां परस्परेणासंसृष्टानां, त्रित्वं च दोषाणाम्||७||

rasadoÒasannipÁte tu ye rasÁ yedoÒae½ samÁnaguÆÁ½ samanaguÆabhÚyiÒÔhÁ va bhavanti te tÁnabhivardhayanti viparÍtaguÆa viparÍtaguÆabhÚyiÒÔhÁ vÁ ÐamayantyabhyasyamÁnÁ iti | ethdhyavasthÁheto½ ÒaÔtvamupadiÐyate rasÁnÁm paraspareÆÁ saïséÒÔÁnÁm tritvam ca doÒÁÆÁm|| 7||

rasadoÒasannipÁte tu ye rasÁ yedoÒae½ samÁnaguÆÁ½ samanaguÆabhÚyiÒÔhÁ va bhavanti te tÁnabhivardhayanti viparÍtaguÆa viparÍtaguÆabhÚyiÒÔhÁ vÁ ÐamayantyabhyasyamÁnÁ iti | ethdhyavasthÁheto½ ÒaÔtvamupadiÐyate rasÁnÁm paraspareÆÁ saïséÒÔÁnÁm tritvam ca doÒÁÆÁm|| 7||

In case of the conjunction of rasa and doshas, rasas aggravate those doshas sharing similar properties and pacify those that have opposing or antagonistic properties. This explains six rasas for the three doshas. ||7||

In case of the conjunction of ''rasa'' and ''doshas, rasas'' aggravate those ''doshas'' sharing similar properties and pacify those that have opposing or antagonistic properties. This explains six ''rasas'' for the three ''doshas''. [7]

संसर्गविकल्पविस्तरो ह्येषामपरिसङ्ख्येयो भवति, विकल्पभेदापरिसङ्ख्येयत्वात्||८||

संसर्गविकल्पविस्तरो ह्येषामपरिसङ्ख्येयो भवति, विकल्पभेदापरिसङ्ख्येयत्वात्||८||

Details of mutual combinations and proportional variations with regard to them are innumerable because these variations are innumerable. ||8||

 

Details of mutual combinations and proportional variations with regard to them are innumerable because these variations are innumerable. [8]

तत्र खल्वनेकरसेषु द्रव्येष्वनेकदोषात्मकेषु च विकारेषु रसदोषप्रभावमेकैकश्येनाभिसमीक्ष्य ततो द्रव्यविकारयोः प्रभावतत्त्वं व्यवस्येत्||९||

तत्र खल्वनेकरसेषु द्रव्येष्वनेकदोषात्मकेषु च विकारेषु रसदोषप्रभावमेकैकश्येनाभिसमीक्ष्य ततो द्रव्यविकारयोः प्रभावतत्त्वं व्यवस्येत्||९||

tatra KhalvanekaraseÒu dravyeÒvanekadoÒÁtmakeÒu ca, vikÁreÒu rasadoÒaprabhÁvamekaekaÐyenÁbhisamÍkÒya tato dravyavikÁrayo½ prabhÁVatatvam vyavasyet || 9||

tatra KhalvanekaraseÒu dravyeÒvanekadoÒÁtmakeÒu ca, vikÁreÒu rasadoÒaprabhÁvamekaekaÐyenÁbhisamÍkÒya tato dravyavikÁrayo½ prabhÁVatatvam vyavasyet || 9||

Whether it is an agent (generically termed dravya in Sanskrit) with multiple rasas or a disorder having afflictions of various doshas, one should first critically analyze the role of each rasa or dosha individually and then determine the effect of the dravya and the disorder. ||9||

Whether it is an agent (generically termed ''dravya'' in Sanskrit) with multiple ''rasas'' or a disorder having afflictions of various ''doshas'', one should first critically analyze the role of each rasa or dosha individually and then determine the effect of the ''dravya'' and the disorder. [9]

न त्वेवं खलु सर्वत्र|

न त्वेवं खलु सर्वत्र|

न हि विकृतिविषमसमवेतानां नानात्मकानां परस्परेण चोपहतानामन्यैश्च विकल्पनैर्विकल्पितानामवयवप्रभावानुमानेनैव समुदायप्रभावतत्त्वमध्यवसातुं शक्यम्||१०||

न हि विकृतिविषमसमवेतानां नानात्मकानां परस्परेण चोपहतानामन्यैश्च विकल्पनैर्विकल्पितानामवयवप्रभावानुमानेनैव समुदायप्रभावतत्त्वमध्यवसातुं शक्यम्||१०||

na tvevam Khalu sarvatra | na hi vikétiviÒamasamavetÁnÁm nÁnÁtmakÁnÁm parasparena copahatÁnÁmanyeÐca vikalpanaervikalpitÁnÁmavayava PrabhÁuÁnumÁnenaeua samudÁyaprabhÁVatatva madhyavasÁtum Ðakyam || 10||

na tvevam Khalu sarvatra | na hi vikétiviÒamasamavetÁnÁm nÁnÁtmakÁnÁm parasparena copahatÁnÁmanyeÐca vikalpanaervikalpitÁnÁmavayava PrabhÁuÁnumÁnenaeua samudÁyaprabhÁVatatva madhyavasÁtum Ðakyam || 10||

But this rule is not applicable universally because in case of complex disorders (and dravyas) where the effect is not exactly in accordance with the cause due to multiple causative factors operating, with differing (often conflicting) modes of operation, it is not possible to determine the effect of the dravya or the disease on the basis of the effect of individual rasas or doshas. ||10||

But this rule is not applicable universally because in case of complex disorders (and ''dravyas'') where the effect is not exactly in accordance with the cause due to multiple causative factors operating, with differing (often conflicting) modes of operation, it is not possible to determine the effect of the ''dravya'' or the disease on the basis of the effect of individual ''rasas'' or ''doshas''. [10]

तथायुक्ते हि समुदये समुदायप्रभावतत्त्वमेवमेवोपलभ्य ततो द्रव्यविकारप्रभावतत्त्वं व्यवस्येत्||११||

तथायुक्ते हि समुदये समुदायप्रभावतत्त्वमेवमेवोपलभ्य ततो द्रव्यविकारप्रभावतत्त्वं व्यवस्येत्||११||

tathÁyukte hi samudaye samudÁyaprabhÁVatatvameva mevopalabhya tato dravyavikÁraprabhÁVatatvam vyavasyet || 11||

tathÁyukte hi samudaye samudÁyaprabhÁVatatvameva mevopalabhya tato dravyavikÁraprabhÁVatatvam vyavasyet || 11||

In such cases, the effect of the dravya or the disease is ascertained on the basis of their cumulative action. ||11||

In such cases, the effect of the ''dravya'' or the disease is ascertained on the basis of their cumulative action. [11]

 

तस्माद्रसप्रभावतश्च द्रव्यप्रभावतश्च दोषप्रभावतश्च विकारप्रभावतश्च तत्त्वमुपदेक्ष्यामः||१२||

तस्माद्रसप्रभावतश्च द्रव्यप्रभावतश्च दोषप्रभावतश्च विकारप्रभावतश्च तत्त्वमुपदेक्ष्यामः||१२||tasmadrasaprabhÁVataÐca dravyaprabhÁVataÐca doÒaprabhÁVataÐca vikÁraprabhÁ VataÐca tatvamupadekÒyÁma½ || 12||

tasmadrasaprabhÁVataÐca dravyaprabhÁVataÐca doÒaprabhÁVataÐca vikÁraprabhÁ VataÐca tatvamupadekÒyÁma½ || 12||

Hence we shall describe the concept according to the effect of rasa (individual) and dravya (total) on one side and dosha (individual) and disease (total) on the other. ||12||

Hence we shall describe the concept according to the effect of ''rasa'' (individual) and ''dravya'' (total) on one side and ''dosha'' (individual) and disease (total) on the other. [12]

तत्रैष रसप्रभाव उपदिष्टो भवति|

तत्रैष रसप्रभाव उपदिष्टो भवति|

द्रव्यप्रभावं पुनरुपदेक्ष्यामः|

द्रव्यप्रभावं पुनरुपदेक्ष्यामः|

तैलसर्पिर्मधूनि वातपित्तश्लेष्मप्रशमनार्थानि द्रव्याणि भवन्ति||१३||

तैलसर्पिर्मधूनि वातपित्तश्लेष्मप्रशमनार्थानि द्रव्याणि भवन्ति||१३||

tatreÒa rasaprabhÁva upadeÒÔo bhavati| dravyaprabhÁvaï punarupadekÒyÁma½, tailasarpirmadhÚni vÁtaPittaÐleÒmapraÐamanÁrthÁni dravyÁÆi bhavanti|| 13||

tatreÒa rasaprabhÁva upadeÒÔo bhavati| dravyaprabhÁvaï punarupadekÒyÁma½, tailasarpirmadhÚni vÁtaPittaÐleÒmapraÐamanÁrthÁni dravyÁÆi bhavanti|| 13||

The effects of the six types of rasa were described in an earlier verse. Now we shall describe the effect of dravya. Oil, ghee and honey are the substances capable of pacifying vata, pitta and kapha respectively. ||13||

The effects of the six types of ''rasa'' were described in an earlier verse. Now we shall describe the effect of ''dravya''. Oil, ghee and honey are the substances capable of pacifying ''vata, pitta'' and ''kapha'' respectively. [13]

तत्र तैलं स्नेहौष्ण्यगौरवोपपन्नत्वाद्वातं जयति सततमभ्यस्यमानं; वातो हि रौक्ष्यशैत्यलाघवोपपन्नो विरुद्धगुणो भवति, विरुद्धगुणसन्निपाते हि भूयसाऽल्पमवजीयते, तस्मात्तैलं वातं जयति सततमभ्यस्यमानम्| सर्पिः खल्वेवमेव पित्तं जयति, माधुर्याच्छैत्यान्मन्दत्वाच्च; पित्तं ह्यमधुरमुष्णं तीक्ष्णं च| मधु च श्लेष्माणं जयति, रौक्ष्यात्तैक्ष्ण्यात् कषायत्वाच्च; श्लेष्मा हि स्निग्धो मन्दो मधुरश्च | यच्चान्यदपि किञ्चिद्द्रव्यमेवं वातपित्तकफेभ्यो गुणतो विपरीतं स्यात्तच्चैताञ्जयत्यभ्यस्यमानम्||१४||

तत्र तैलं स्नेहौष्ण्यगौरवोपपन्नत्वाद्वातं जयति सततमभ्यस्यमानं; वातो हि रौक्ष्यशैत्यलाघवोपपन्नो विरुद्धगुणो भवति, विरुद्धगुणसन्निपाते हि भूयसाऽल्पमवजीयते, तस्मात्तैलं वातं जयति सततमभ्यस्यमानम्| सर्पिः खल्वेवमेव पित्तं जयति, माधुर्याच्छैत्यान्मन्दत्वाच्च; पित्तं ह्यमधुरमुष्णं तीक्ष्णं च| मधु च श्लेष्माणं जयति, रौक्ष्यात्तैक्ष्ण्यात् कषायत्वाच्च; श्लेष्मा हि स्निग्धो मन्दो मधुरश्च | यच्चान्यदपि किञ्चिद्द्रव्यमेवं वातपित्तकफेभ्यो गुणतो विपरीतं स्यात्तच्चैताञ्जयत्यभ्यस्यमानम्||१४||