Changes

Jump to navigation Jump to search
Line 39: Line 39:     
इह खलु पञ्चेन्द्रियाणि, पञ्चेन्द्रियद्रव्याणि, पञ्चेन्द्रियाधिष्ठानानि, पञ्चेन्द्रियार्थाः,  
 
इह खलु पञ्चेन्द्रियाणि, पञ्चेन्द्रियद्रव्याणि, पञ्चेन्द्रियाधिष्ठानानि, पञ्चेन्द्रियार्थाः,  
पञ्चेन्द्रियबुद्धयो भवन्ति,इत्युक्तमिन्द्रियाधिकारे||३|| Iha khalu pañcēndriyāṇi, pañcēndriyadravyāṇi, pañcēndriyādhiṣṭhānāni, pañcēndriyārthāḥ,pañcēndriyabuddhayō bhavanti, ityuktamindriyādhikārē||3||
+
पञ्चेन्द्रियबुद्धयो भवन्ति,इत्युक्तमिन्द्रियाधिकारे||३||  
 +
 
 +
Iha khalu pañcēndriyāṇi, pañcēndriyadravyāṇi, pañcēndriyādhiṣṭhānāni, pañcēndriyārthāḥ,pañcēndriyabuddhayō bhavanti, ityuktamindriyādhikārē||3||
 +
 
 
iha khalu pa~jcendriyANi, pa~jcendriyadravyANi, pa~jcendriyAdhiShThAnAni, pa~jcendriyArthAH, pa~jcendriyabuddhayo bhavanti, ityuktamindriyAdhikAre||3||
 
iha khalu pa~jcendriyANi, pa~jcendriyadravyANi, pa~jcendriyAdhiShThAnAni, pa~jcendriyArthAH, pa~jcendriyabuddhayo bhavanti, ityuktamindriyAdhikAre||3||
 +
 
There are five sense organs, five (types of) matters of sense organs, five (different) sites of sense organs, five sense objects and five (types of) sensory perceptions, thus said in the context of sense organs [3]  
 
There are five sense organs, five (types of) matters of sense organs, five (different) sites of sense organs, five sense objects and five (types of) sensory perceptions, thus said in the context of sense organs [3]  
Super-sensuality of mind:
+
 
 +
==== Super-sensuality of mind ====
 +
 
 
अतीन्द्रियं पुनर्मनः सत्त्वसञ्ज्ञकं, ‘चेतः’ इत्याहुरेके, तदर्थात्मसम्पदायत्तचेष्टं चेष्टाप्रत्ययभूतमिन्द्रियाणाम्||४||
 
अतीन्द्रियं पुनर्मनः सत्त्वसञ्ज्ञकं, ‘चेतः’ इत्याहुरेके, तदर्थात्मसम्पदायत्तचेष्टं चेष्टाप्रत्ययभूतमिन्द्रियाणाम्||४||
Atīndriyaṁ punarmanaḥ sattvasañjñakaṁ, ‘cētaḥ’ ityāhurēkē, tadarthātmasampadāyattacēṣṭaṁcēṣṭāpratyayabhūtamindriyāṇām||4||
+
 
 +
Atīndriyaṁ punarmanaḥ sattvasañjñakaṁ, ‘cētaḥ’ ityāhurēkē, tadarthātmasampadāyattacēṣṭaṁcēṣṭāpratyayabhūtamindriyāṇām||4||
 
atIndriyaM punarmanaH sattvasa~jj~jakaM, ‘cetaH’ ityAhureke, tadarthAtmasampadAyattaceShTaM ceShTApratyayabhUtamindriyANAm||4||
 
atIndriyaM punarmanaH sattvasa~jj~jakaM, ‘cetaH’ ityAhureke, tadarthAtmasampadAyattaceShTaM ceShTApratyayabhUtamindriyANAm||4||
 +
 
Mind transcends the sense organs. It is termed as ‘sattva’, while some others call it as ‘chetas’.  Its action is dependent on its objects  &  accomplishments of the Self i.e. aatman. It is responsible for the actions of the sense organs. [4]  
 
Mind transcends the sense organs. It is termed as ‘sattva’, while some others call it as ‘chetas’.  Its action is dependent on its objects  &  accomplishments of the Self i.e. aatman. It is responsible for the actions of the sense organs. [4]  
Cause of diverse manifestations of one and same mind:
+
 
स्वार्थेन्द्रियार्थसङ्कल्पव्यभिचरणाच्चानेकमेकस्मिन् पुरुषे सत्त्वं, रजस्तमःसत्त्वगुणयोगाच्च; न चानेकत्वं, नह्येकं ह्येककालमनेकेषु प्रवर्तते ; तस्मान्नैककाला सर्वेन्द्रियप्रवृत्तिः||५|| Svārthēndriyārthasaṅkalpavyabhicaraṇāccānēkamēkasmin puruṣē sattvaṁ,rajastamaḥsattvaguṇayōgācca; na cānēkatvaṁ, nahyēkaṁ hyēkakālamanēkēṣu pravartatē ;tasmānnaikakālā sarvēndriyapravr̥ttiḥ||5||
+
==== Cause of diverse manifestations of one and same mind ====
 +
 
 +
स्वार्थेन्द्रियार्थसङ्कल्पव्यभिचरणाच्चानेकमेकस्मिन् पुरुषे सत्त्वं, रजस्तमःसत्त्वगुणयोगाच्च; न चानेकत्वं, नह्येकं ह्येककालमनेकेषु प्रवर्तते ; तस्मान्नैककाला सर्वेन्द्रियप्रवृत्तिः||५||  
 +
 
 +
Svārthēndriyārthasaṅkalpavyabhicaraṇāccānēkamēkasmin puruṣē sattvaṁ,rajastamaḥsattvaguṇayōgācca; na cānēkatvaṁ, nahyēkaṁ hyēkakālamanēkēṣu pravartatē ;tasmānnaikakālā sarvēndriyapravr̥ttiḥ||5||
 +
 
 
svArthendriyArthasa~gkalpavyabhicaraNAccAnekamekasmin puruShe sattvaM, rajastamaHsattvaguNayogAcca; na cAnekatvaM, nahyekaM  hyekakAlamanekeShupravartate ; tasmAnnaikakAlA sarvendriyapravRuttiH||5||
 
svArthendriyArthasa~gkalpavyabhicaraNAccAnekamekasmin puruShe sattvaM, rajastamaHsattvaguNayogAcca; na cAnekatvaM, nahyekaM  hyekakAlamanekeShupravartate ; tasmAnnaikakAlA sarvendriyapravRuttiH||5||
 +
 
In a single person, mind seems to be numerous because of variations in its own objects, objects of sense organs, its analytical activity related to quickly moving & making its contact with  different  sensory organs and also due to its inherent connection with the qualities of rajas, tamas & sattva, but in reality it is one. Mind being one, there is no contact with more than one sense organ at a time and therefore there is no simultaneous activity of all the sense organs. [5]  
 
In a single person, mind seems to be numerous because of variations in its own objects, objects of sense organs, its analytical activity related to quickly moving & making its contact with  different  sensory organs and also due to its inherent connection with the qualities of rajas, tamas & sattva, but in reality it is one. Mind being one, there is no contact with more than one sense organ at a time and therefore there is no simultaneous activity of all the sense organs. [5]  
Determination of psychic trait:
+
 
यद्गुणं चाभीक्ष्णं पुरुषमनुवर्तते सत्त्वं तत्सत्त्वमेवोपदिशन्ति मुनयो बाहुल्यानुशयात्||६|| Yadguṇaṁ cābhīkṣṇaṁ puruṣamanuvartatē sattvaṁ tatsattvamēvōpadiśanti munayō bāhulyānuśayāt||6||  
+
==== Determination of psychic trait ====
 +
 
 +
यद्गुणं चाभीक्ष्णं पुरुषमनुवर्तते सत्त्वं तत्सत्त्वमेवोपदिशन्ति मुनयो बाहुल्यानुशयात्||६||  
 +
 
 +
Yadguṇaṁ cābhīkṣṇaṁ puruṣamanuvartatē sattvaṁ tatsattvamēvōpadiśanti munayō bāhulyānuśayāt||6||  
 +
 
 
yadguNaM cAbhIkShNaM puruShamanuvartate sattvaM tatsattvamevopadishanti munayo bAhulyAnushayAt||6||
 
yadguNaM cAbhIkShNaM puruShamanuvartate sattvaM tatsattvamevopadishanti munayo bAhulyAnushayAt||6||
 +
 
The sages describe the mind according to the predominance of the guna (quality or predisposition), which is predominantly and repeatedly represented in the mind of a person. [6]
 
The sages describe the mind according to the predominance of the guna (quality or predisposition), which is predominantly and repeatedly represented in the mind of a person. [6]
Perception by association of mind and sense organs:
+
 
मनःपुरःसराणीन्द्रियाण्यर्थग्रहणसमर्थानि भवन्ति||७||  
+
==== Perception by association of mind and sense organs ====
 +
 
 +
मनःपुरःसराणीन्द्रियाण्यर्थग्रहणसमर्थानि भवन्ति||७||  
 +
 
 
Manaḥpuraḥsarāṇīndriyāṇyarthagrahaṇasamarthāni bhavanti||7||
 
Manaḥpuraḥsarāṇīndriyāṇyarthagrahaṇasamarthāni bhavanti||7||
 +
 
manaHpuraHsarANIndriyANyarthagrahaNasamarthAni bhavanti||7||
 
manaHpuraHsarANIndriyANyarthagrahaNasamarthAni bhavanti||7||
    
The sense organs are capable of perceiving objects only when they are associated with the mind. [7]
 
The sense organs are capable of perceiving objects only when they are associated with the mind. [7]
Five sense organs:
+
 
 +
==== Five sense organs ====
 +
 
 
तत्र चक्षुः श्रोत्रं घ्राणं रसनं स्पर्शनमिति पञ्चेन्द्रियाणि||८||
 
तत्र चक्षुः श्रोत्रं घ्राणं रसनं स्पर्शनमिति पञ्चेन्द्रियाणि||८||
Tatra cakṣuḥ śrōtraṁ ghrāṇaṁ rasanaṁ sparśanamiti pañcēndriyāṇi||8||  
+
 
tatra cakShuH shrotraM ghrANaM rasanaM sparshanamiti pa~jcendriyANi||8||
+
Tatra cakṣuḥ śrōtraṁ ghrāṇaṁ rasanaṁ sparśanamiti pañcēndriyāṇi||8||  
 +
 
 +
tatra cakShuH shrotraM ghrANaM rasanaM sparshanamiti pa~jcendriyANi||8||
 +
 
 
The five sense organs are-visual, auditory, olfactory, gustatory and the tactile.[8]
 
The five sense organs are-visual, auditory, olfactory, gustatory and the tactile.[8]
Five sense matters:
+
 
 +
==== Five sense matters ====
 +
 
 
पञ्चेन्द्रियद्रव्याणि- खं वायुर्ज्योतिरापो भूरिति||९||  
 
पञ्चेन्द्रियद्रव्याणि- खं वायुर्ज्योतिरापो भूरिति||९||  
 +
 
pañcēndriyadravyāṇi- khaṁ vāyurjyōtirāpō bhūriti||9||
 
pañcēndriyadravyāṇi- khaṁ vāyurjyōtirāpō bhūriti||9||
 +
 
pa~jcendriyadravyANi- khaM vAyurjyotirApo bhUriti||9||
 
pa~jcendriyadravyANi- khaM vAyurjyotirApo bhUriti||9||
The five (types of) matter of sense organs are- akasa, vayu, tejas, ap and prithvi . [9]
+
 
Five sites of sensations:
+
The five (types of) matter of sense organs are- akasa, vayu, tejas, ap and prithvi . [9]
 +
 
 +
==== Five sites of sensations ====
 +
 
 
पञ्चेन्द्रियाधिष्ठानानि- अक्षिणी कर्णौ नासिके जिह्वा त्वक् चेति||१०||
 
पञ्चेन्द्रियाधिष्ठानानि- अक्षिणी कर्णौ नासिके जिह्वा त्वक् चेति||१०||
Pañcēndriyādhiṣṭhānāni- akṣiṇī karṇau nāsikē jihvā tvak cēti||10||
+
 
 +
Pañcēndriyādhiṣṭhānāni- akṣiṇī karṇau nāsikē jihvā tvak cēti||10||
 +
 
 
pa~jcendriyAdhiShThAnAni- akShiNI karNau nAsike jihvA tvak ceti||10||
 
pa~jcendriyAdhiShThAnAni- akShiNI karNau nAsike jihvA tvak ceti||10||
 +
 
The five (different) sites of sense organs are- eyes, ears, nose, tongue & skin. [10]
 
The five (different) sites of sense organs are- eyes, ears, nose, tongue & skin. [10]
Five sense objects:
+
 
 +
==== Five sense objects ====
 +
 
 
पञ्चेन्द्रियार्थाः- शब्दस्पर्शरूपरसगन्धाः||११||
 
पञ्चेन्द्रियार्थाः- शब्दस्पर्शरूपरसगन्धाः||११||
Pañcēndriyārthāḥ- śabdasparśarūparasagandhāḥ||11||  
+
 
 +
Pañcēndriyārthāḥ- śabdasparśarūparasagandhāḥ||11||  
 +
 
 
pa~jcendriyArthAH- shabdasparsharUparasagandhAH||11||
 
pa~jcendriyArthAH- shabdasparsharUparasagandhAH||11||
 +
 
The five sense objects are – shabda [sound], sparsha [touch], rupa [vision], rasa [taste] & gandha [smell]. [11]  
 
The five sense objects are – shabda [sound], sparsha [touch], rupa [vision], rasa [taste] & gandha [smell]. [11]  
Five sensory perceptions:
+
 
 +
==== Five sensory perceptions ====
 +
 
 
पञ्चेन्द्रियबुद्धयः- चक्षुर्बुद्ध्यादिकाः; ताः पुनरिन्द्रियेन्द्रियार्थसत्त्वात्मसन्निकर्षजाः, क्षणिका, निश्चयात्मिकाश्च, इत्येतत्पञ्चपञ्चकम्||१२||  
 
पञ्चेन्द्रियबुद्धयः- चक्षुर्बुद्ध्यादिकाः; ताः पुनरिन्द्रियेन्द्रियार्थसत्त्वात्मसन्निकर्षजाः, क्षणिका, निश्चयात्मिकाश्च, इत्येतत्पञ्चपञ्चकम्||१२||  
Cakṣurbuddhyādikāḥ; tāḥ punarindriyēndriyārthasattvātmasannikarṣajāḥ,kṣaṇikā, niścayātmikāśca, ityētat pañcapañcakam||12||  
+
 
 +
Cakṣurbuddhyādikāḥ; tāḥ punarindriyēndriyārthasattvātmasannikarṣajāḥ,kṣaṇikā, niścayātmikāśca, ityētat pañcapañcakam||12||  
 
pa~jcendriyabuddhayaH- cakShurbuddhyAdikAH; tAH punarindriyendriyArthasattvAtmasannikarShajAH, kShaNikA, nishcayAtmikAshca, ityetatpa~jcapa~jcakam||12||
 
pa~jcendriyabuddhayaH- cakShurbuddhyAdikAH; tAH punarindriyendriyArthasattvAtmasannikarShajAH, kShaNikA, nishcayAtmikAshca, ityetatpa~jcapa~jcakam||12||
 +
 
The five (types of ) sensory perceptions are- visual  perception etc. They are produced in conjunction with the senses, sense objects, mind & the self (aatman). They are momentary but determinative. The five pentads are thus described. [12]  
 
The five (types of ) sensory perceptions are- visual  perception etc. They are produced in conjunction with the senses, sense objects, mind & the self (aatman). They are momentary but determinative. The five pentads are thus described. [12]  
   −
Adhyatma dravya guna [substances and qualities pertaining to soul]:
+
==== Adhyatma dravya guna [substances and qualities pertaining to soul ====
 +
 
 
मनो मनोर्थो बुद्धिरात्मा चेत्यध्यात्मद्रव्यगुणसङ्ग्रहः शुभाशुभप्रवृत्तिनिवृत्तिहेतुश्च, द्रव्याश्रितं चकर्म; यदुच्यते क्रियेति||१३||  
 
मनो मनोर्थो बुद्धिरात्मा चेत्यध्यात्मद्रव्यगुणसङ्ग्रहः शुभाशुभप्रवृत्तिनिवृत्तिहेतुश्च, द्रव्याश्रितं चकर्म; यदुच्यते क्रियेति||१३||  
 +
 
Manō manōrthō buddhirātmā cētyadhyātmadravyaguṇasaṅgrahaḥ śubhāśubhapravr̥ttinivr̥ttihētuśca, dravyāśritaṁ ca karma; yaducyatē kriyēti||13||  
 
Manō manōrthō buddhirātmā cētyadhyātmadravyaguṇasaṅgrahaḥ śubhāśubhapravr̥ttinivr̥ttihētuśca, dravyāśritaṁ ca karma; yaducyatē kriyēti||13||  
 +
 
mano manortho buddhirAtmA cetyadhyAtmadravyaguNasa~ggrahaH shubhAshubhapravRuttinivRuttihetushca, dravyAshritaM [6] ca karma; yaducyate kriyeti||13||
 
mano manortho buddhirAtmA cetyadhyAtmadravyaguNasa~ggrahaH shubhAshubhapravRuttinivRuttihetushca, dravyAshritaM [6] ca karma; yaducyate kriyeti||13||
 +
 
In brief, the substances and qualities pertaining to self (aatman) comprise of – the mind, objects of the mind, intellect and the self. This entire set is responsible for an individual’s proclivity towards and  abstinence from auspicious and inauspicious acts respectively. Actions also known as therapeutic measures are dependent on substance.[13]  
 
In brief, the substances and qualities pertaining to self (aatman) comprise of – the mind, objects of the mind, intellect and the self. This entire set is responsible for an individual’s proclivity towards and  abstinence from auspicious and inauspicious acts respectively. Actions also known as therapeutic measures are dependent on substance.[13]  
   −
Specific constituents and subjects of sense organs:
+
==== Specific constituents and subjects of sense organs ====
 +
 
 
तत्रानुमानगम्यानां पञ्चमहाभूतविकारसमुदायात्मकानामपि सतामिन्द्रियाणां तेजश्चक्षुषि, खं श्रोत्रे, घ्राणे क्षितिः, आपो रसने,स्पर्शनेऽनिलो विशेषेणोपपद्यते|  
 
तत्रानुमानगम्यानां पञ्चमहाभूतविकारसमुदायात्मकानामपि सतामिन्द्रियाणां तेजश्चक्षुषि, खं श्रोत्रे, घ्राणे क्षितिः, आपो रसने,स्पर्शनेऽनिलो विशेषेणोपपद्यते|  
 
तत्र यद्यदात्मकमिन्द्रियं विशेषात्तत्तदात्मकमेवार्थमनुगृह्णाति, तत्स्वभावाद्विभुत्वाच्च||१४||  
 
तत्र यद्यदात्मकमिन्द्रियं विशेषात्तत्तदात्मकमेवार्थमनुगृह्णाति, तत्स्वभावाद्विभुत्वाच्च||१४||  
 +
 
Tatrānumānagamyānāṁ pañcamahābhūtavikārasamudāyātmakānāmapi satāmindriyāṇāṁ tējaścakṣuṣi,khaṁ śrōtrē, ghrāṇē kṣitiḥ, āpō rasanē, sparśanē'nilō viśēṣēṇōpapadyatē|  
 
Tatrānumānagamyānāṁ pañcamahābhūtavikārasamudāyātmakānāmapi satāmindriyāṇāṁ tējaścakṣuṣi,khaṁ śrōtrē, ghrāṇē kṣitiḥ, āpō rasanē, sparśanē'nilō viśēṣēṇōpapadyatē|  
 
tatra yadyadātmakamindriyaṁ viśēṣāttattadātmakamēvārthamanugr̥hṇāti, tatsvabhāvādvibhutvācca||14||  
 
tatra yadyadātmakamindriyaṁ viśēṣāttattadātmakamēvārthamanugr̥hṇāti, tatsvabhāvādvibhutvācca||14||  

Navigation menu