Changes

Jump to navigation Jump to search
Line 410: Line 410:  
shlokauShadhAriShTavikalpasiddhinidAnamAnAshrayasa~jj~jakeShu||34||  
 
shlokauShadhAriShTavikalpasiddhinidAnamAnAshrayasa~jj~jakeShu||34||  
   −
Thus it can be said that ''Sutra''(''shloka'') and Chikitsa(aushadha) sections have thirty chapters each, Indriya(arishta), Kalpa(vikalpa) and Siddhi sections have twelve chapters each, and Nidana, Vimana, and Sharira(ashraya) sections have eight chapters each. This is the entire treatise. [34]
+
Thus it can be said that ''Sutra''(''shloka'') and ''Chikitsa''(''aushadha'') sections have thirty chapters each, ''Indriya''(''arishta''), ''Kalpa''(''vikalpa'') and ''Siddhi'' sections have twelve chapters each, and ''Nidana, Vimana,'' and ''Sharira''(''ashraya'') sections have eight chapters each. This is the entire treatise. [34]
    
स्वे स्वे स्थाने यथास्वं च स्थानार्थ उपदेक्ष्यते|  
 
स्वे स्वे स्थाने यथास्वं च स्थानार्थ उपदेक्ष्यते|  
Line 485: Line 485:  
अभयामलकीयं च प्राणकामीयमेव च|  
 
अभयामलकीयं च प्राणकामीयमेव च|  
 
करप्रचितकं वेदसमुत्थानं रसायनम्||५६||  
 
करप्रचितकं वेदसमुत्थानं रसायनम्||५६||  
 +
 
संयोगशरमूलीयमासिक्तक्षीरकं तथा|  
 
संयोगशरमूलीयमासिक्तक्षीरकं तथा|  
 
माषपर्णभृतीयं च पुमाञ्जातबलादिकम्||५७||  
 
माषपर्णभृतीयं च पुमाञ्जातबलादिकम्||५७||  
 +
 
चतुष्कद्वयमप्येतदध्यायद्वयमुच्यते|  
 
चतुष्कद्वयमप्येतदध्यायद्वयमुच्यते|  
 
रसायनमिति ज्ञेयं वाजीकरणमेव च||५८||  
 
रसायनमिति ज्ञेयं वाजीकरणमेव च||५८||  
 +
 
ज्वराणां रक्तपित्तस्य गुल्मानां मेहकुष्ठयोः|  
 
ज्वराणां रक्तपित्तस्य गुल्मानां मेहकुष्ठयोः|  
 
शोषोन्मादेऽप्यपस्मारे क्षतशोथोदरार्शसाम्||५९||  
 
शोषोन्मादेऽप्यपस्मारे क्षतशोथोदरार्शसाम्||५९||  
 +
 
ग्रहणीपाण्डुरोगाणां श्वासकासातिसारिणाम्|  
 
ग्रहणीपाण्डुरोगाणां श्वासकासातिसारिणाम्|  
 
छर्दिवीसर्पतृष्णानां विषमद्यविकारयोः||६०||  
 
छर्दिवीसर्पतृष्णानां विषमद्यविकारयोः||६०||  
 +
 
द्विव्रणीयं त्रिमर्मीयमूरुस्तम्भिकमेव च|  
 
द्विव्रणीयं त्रिमर्मीयमूरुस्तम्भिकमेव च|  
 
वातरोगे वातरक्ते योनिव्यापत्सु चैव यत्||६१||  
 
वातरोगे वातरक्ते योनिव्यापत्सु चैव यत्||६१||  
 +
 
त्रिंशच्चिकित्सितान्युक्तान्यतः कल्पान्  प्रचक्ष्महे|  
 
त्रिंशच्चिकित्सितान्युक्तान्यतः कल्पान्  प्रचक्ष्महे|  
 
फलजीमूतकेक्ष्वाकुकल्पो धामार्गवस्य च||६२||  
 
फलजीमूतकेक्ष्वाकुकल्पो धामार्गवस्य च||६२||  
 +
 
पञ्चमो वत्सकस्योक्तः षष्ठश्च कृतवेधने|  
 
पञ्चमो वत्सकस्योक्तः षष्ठश्च कृतवेधने|  
 
श्यामात्रिवृतयोः कल्पस्तथैव चतुरङ्गुले||६३||  
 
श्यामात्रिवृतयोः कल्पस्तथैव चतुरङ्गुले||६३||  
 +
 
तिल्वकस्य सुधायाश्च सप्तलाशङ्खिनीषु च|  
 
तिल्वकस्य सुधायाश्च सप्तलाशङ्खिनीषु च|  
 
दन्तीद्रवन्त्योः कल्पश्च द्वादशोऽयं समाप्यते||६४||  
 
दन्तीद्रवन्त्योः कल्पश्च द्वादशोऽयं समाप्यते||६४||  
 +
 
कल्पना पञ्चकर्माख्या बस्तिसूत्री तथैव च|  
 
कल्पना पञ्चकर्माख्या बस्तिसूत्री तथैव च|  
 
स्नेहव्यापदिकी सिद्धिर्नेत्रव्यापदिकी तथा||६५||  
 
स्नेहव्यापदिकी सिद्धिर्नेत्रव्यापदिकी तथा||६५||  
 +
 
सिद्धिः शोधनयोश्चैव बस्तिसिद्धिस्तथैव च|  
 
सिद्धिः शोधनयोश्चैव बस्तिसिद्धिस्तथैव च|  
 
प्रासृती मर्मसङ्ख्याता सिद्धिर्बस्त्याश्रया च या||६६||  
 
प्रासृती मर्मसङ्ख्याता सिद्धिर्बस्त्याश्रया च या||६६||  
 +
 
फलमात्रा तथा सिद्धिः सिद्धिश्चोत्तरसञ्ज्ञिता|  
 
फलमात्रा तथा सिद्धिः सिद्धिश्चोत्तरसञ्ज्ञिता|  
 
सिद्धयो द्वादशैवैतास्तन्त्रं चासु  समाप्यते||६७||  
 
सिद्धयो द्वादशैवैतास्तन्त्रं चासु  समाप्यते||६७||  
 +
 
स्वे स्वे स्थाने  तथाऽध्याये चाध्यायार्थः प्रवक्ष्यते|  
 
स्वे स्वे स्थाने  तथाऽध्याये चाध्यायार्थः प्रवक्ष्यते|  
 
तं ब्रूयात् सर्वतः सर्वं यथास्वं  ह्यर्थसङ्ग्रहात्||६८||  
 
तं ब्रूयात् सर्वतः सर्वं यथास्वं  ह्यर्थसङ्ग्रहात्||६८||  
 +
 
dīrghañjīvō'pyapāmārgataṇḍulāragvadhādikau|  
 
dīrghañjīvō'pyapāmārgataṇḍulāragvadhādikau|  
 
ṣaḍvirēkāśrayaścēti  catuṣkō bhēṣajāśrayaḥ||36||  
 
ṣaḍvirēkāśrayaścēti  catuṣkō bhēṣajāśrayaḥ||36||  
 +
 
mātrātasyāśitīyau ca navēgāndhāraṇaṁ tathā|  
 
mātrātasyāśitīyau ca navēgāndhāraṇaṁ tathā|  
 
indriyōpakramaścēti catvāraḥ svāsthyavr̥ttikāḥ ||37||  
 
indriyōpakramaścēti catvāraḥ svāsthyavr̥ttikāḥ ||37||  
 +
 
khuḍḍākaśca catuṣpādō mahāṁstisraiṣaṇastathā|  
 
khuḍḍākaśca catuṣpādō mahāṁstisraiṣaṇastathā|  
 
saha vātakalākhyēna vidyānnairdēśikān budhaḥ||38||  
 
saha vātakalākhyēna vidyānnairdēśikān budhaḥ||38||  
 +
 
snēhanasvēdanādhyāyāvubhau yaścōpakalpanaḥ|  
 
snēhanasvēdanādhyāyāvubhau yaścōpakalpanaḥ|  
 
cikitsāprābhr̥taścaiva sarva ēva prakalpanāḥ||39||  
 
cikitsāprābhr̥taścaiva sarva ēva prakalpanāḥ||39||  
 +
 
kiyantaḥśirasīyaśca triśōphāṣṭōdarādikau|  
 
kiyantaḥśirasīyaśca triśōphāṣṭōdarādikau|  
 
rōgādhyāyō mahāṁścaiva rōgādhyāyacatuṣṭayam||40||  
 
rōgādhyāyō mahāṁścaiva rōgādhyāyacatuṣṭayam||40||  
 +
 
aṣṭauninditasaṅkhyātastathā laṅghanatarpaṇē|  
 
aṣṭauninditasaṅkhyātastathā laṅghanatarpaṇē|  
 
vidhiśōṇitikaścaiva vyākhyātāstatra yōjanāḥ||41||  
 
vidhiśōṇitikaścaiva vyākhyātāstatra yōjanāḥ||41||  
 +
 
yajjaḥpuruṣasaṅkhyātō bhadrakāpyānnapānikau|  
 
yajjaḥpuruṣasaṅkhyātō bhadrakāpyānnapānikau|  
 
vividhāśitapītīyaścatvārō'nnaviniścayāḥ||42||  
 
vividhāśitapītīyaścatvārō'nnaviniścayāḥ||42||  
 +
 
daśaprāṇāyatanikastathā'rthēdaśamūlikaḥ|  
 
daśaprāṇāyatanikastathā'rthēdaśamūlikaḥ|  
 
dvāvētau prāṇadēhārthau prōktau vaidyaguṇāśrayau||43||  
 
dvāvētau prāṇadēhārthau prōktau vaidyaguṇāśrayau||43||  
 +
 
auṣadhasvasthanirdēśakalpanārōgayōjanāḥ|  
 
auṣadhasvasthanirdēśakalpanārōgayōjanāḥ|  
 
catuṣkāḥ ṣaṭ kramēṇōktāḥ saptamaścānnapānikaḥ||44||  
 
catuṣkāḥ ṣaṭ kramēṇōktāḥ saptamaścānnapānikaḥ||44||  
 +
 
dvau cāntyau saṅgrahādhyāyāviti triṁśakamarthavat|  
 
dvau cāntyau saṅgrahādhyāyāviti triṁśakamarthavat|  
ślōkasthānaṁ samuddiṣṭaṁ tantrasyāsya śiraḥ śubham ||45||  
+
ślōkasthānaṁ samuddiṣṭaṁ tantrasyāsya śiraḥ śubham ||45||  
 +
 
 
catuṣkāṇāṁ mahārthānāṁ sthānē'smin saṅgrahaḥ kr̥taḥ|  
 
catuṣkāṇāṁ mahārthānāṁ sthānē'smin saṅgrahaḥ kr̥taḥ|  
 
ślōkārthaḥ saṅgrahārthaśca ślōkasthānamataḥ smr̥tam||46||  
 
ślōkārthaḥ saṅgrahārthaśca ślōkasthānamataḥ smr̥tam||46||  
 +
 
jvarāṇāṁ raktapittasya gulmānāṁ mēhakuṣṭhayōḥ|  
 
jvarāṇāṁ raktapittasya gulmānāṁ mēhakuṣṭhayōḥ|  
 
śōṣōnmādanidānē ca syādapasmāriṇāṁ ca yat||47||  
 
śōṣōnmādanidānē ca syādapasmāriṇāṁ ca yat||47||  
 +
 
ityadhyāyāṣṭakamidaṁ nidānasthānamucyatē|  
 
ityadhyāyāṣṭakamidaṁ nidānasthānamucyatē|  
 
rasēṣu trividhē kukṣau dhvaṁsē janapadasya ca||48||  
 
rasēṣu trividhē kukṣau dhvaṁsē janapadasya ca||48||  
 +
 
trividhē rōgavijñānē srōtaḥsvapi ca vartanē|  
 
trividhē rōgavijñānē srōtaḥsvapi ca vartanē|  
 
rōgānīkē vyādhirūpē rōgāṇāṁ ca bhiṣagjitē||49||  
 
rōgānīkē vyādhirūpē rōgāṇāṁ ca bhiṣagjitē||49||  
 +
 
aṣṭau vimānānyuktāni mānārthāni maharṣiṇā|  
 
aṣṭau vimānānyuktāni mānārthāni maharṣiṇā|  
 
katidhāpuruṣīyaṁ ca gōtrēṇātulyamēva ca||50||  
 
katidhāpuruṣīyaṁ ca gōtrēṇātulyamēva ca||50||  
 +
 
khuḍḍikā mahatī caiva garbhāvakrāntirucyatē|  
 
khuḍḍikā mahatī caiva garbhāvakrāntirucyatē|  
 
puruṣasya śarīrasya vicayau dvau viniścitau||51||  
 
puruṣasya śarīrasya vicayau dvau viniścitau||51||  
 +
 
śarīrasaṅkhyā sūtraṁ ca jātēraṣṭamamucyatē |  
 
śarīrasaṅkhyā sūtraṁ ca jātēraṣṭamamucyatē |  
 
ityuddiṣṭāni muninā śārīrāṇyatrisūnunā||52||  
 
ityuddiṣṭāni muninā śārīrāṇyatrisūnunā||52||  
 +
 
varṇasvarīyaḥ puṣpākhyastr̥tīyaḥ parimarśanaḥ|  
 
varṇasvarīyaḥ puṣpākhyastr̥tīyaḥ parimarśanaḥ|  
 
caturtha indriyānīkaḥ pañcamaḥ pūrvarūpikaḥ||53||  
 
caturtha indriyānīkaḥ pañcamaḥ pūrvarūpikaḥ||53||  
 +
 
katamāniśarīrīyaḥ pannarūpō'pyavākśirāḥ|  
 
katamāniśarīrīyaḥ pannarūpō'pyavākśirāḥ|  
 
yasyaśyāvanimittaśca sadyōmaraṇa ēva ca||54||  
 
yasyaśyāvanimittaśca sadyōmaraṇa ēva ca||54||  
 +
 
aṇujyōtiriti khyātastathā gōmayacūrṇavān|  
 
aṇujyōtiriti khyātastathā gōmayacūrṇavān|  
dvādaśādhyāyakaṁ sthānamindriyāṇāmiti smr̥tam ||55||  
+
dvādaśādhyāyakaṁ sthānamindriyāṇāmiti smr̥tam ||55||  
 +
 
 
abhayāmalakīyaṁ ca prāṇakāmīyamēva ca|  
 
abhayāmalakīyaṁ ca prāṇakāmīyamēva ca|  
 
karapracitakaṁ vēdasamutthānaṁ rasāyanam||56||  
 
karapracitakaṁ vēdasamutthānaṁ rasāyanam||56||  
 +
 
saṁyōgaśaramūlīyamāsiktakṣīrakaṁ tathā|  
 
saṁyōgaśaramūlīyamāsiktakṣīrakaṁ tathā|  
 
māṣaparṇabhr̥tīyaṁ ca pumāñjātabalādikam||57||  
 
māṣaparṇabhr̥tīyaṁ ca pumāñjātabalādikam||57||  
 +
 
catuṣkadvayamapyētadadhyāyadvayamucyatē|  
 
catuṣkadvayamapyētadadhyāyadvayamucyatē|  
 
rasāyanamiti jñēyaṁ vājīkaraṇamēva ca||58||  
 
rasāyanamiti jñēyaṁ vājīkaraṇamēva ca||58||  
 +
 
jvarāṇāṁ raktapittasya gulmānāṁ mēhakuṣṭhayōḥ|  
 
jvarāṇāṁ raktapittasya gulmānāṁ mēhakuṣṭhayōḥ|  
 
śōṣōnmādē'pyapasmārē kṣataśōthōdarārśasām||59||  
 
śōṣōnmādē'pyapasmārē kṣataśōthōdarārśasām||59||  
 +
 
grahaṇīpāṇḍurōgāṇāṁ śvāsakāsātisāriṇām|  
 
grahaṇīpāṇḍurōgāṇāṁ śvāsakāsātisāriṇām|  
 
chardivīsarpatr̥ṣṇānāṁ viṣamadyavikārayōḥ||60||  
 
chardivīsarpatr̥ṣṇānāṁ viṣamadyavikārayōḥ||60||  
 +
 
dvivraṇīyaṁ trimarmīyamūrustambhikamēva ca|  
 
dvivraṇīyaṁ trimarmīyamūrustambhikamēva ca|  
 
vātarōgē vātaraktē yōnivyāpatsu caiva yat||61||  
 
vātarōgē vātaraktē yōnivyāpatsu caiva yat||61||  
 +
 
triṁśaccikitsitānyuktānyataḥ kalpān pracakṣmahē|  
 
triṁśaccikitsitānyuktānyataḥ kalpān pracakṣmahē|  
 
phalajīmūtakēkṣvākukalpō dhāmārgavasya ca||62||  
 
phalajīmūtakēkṣvākukalpō dhāmārgavasya ca||62||  
 +
 
pañcamō vatsakasyōktaḥ ṣaṣṭhaśca kr̥tavēdhanē|  
 
pañcamō vatsakasyōktaḥ ṣaṣṭhaśca kr̥tavēdhanē|  
 
śyāmātrivr̥tayōḥ kalpastathaiva caturaṅgulē||63||  
 
śyāmātrivr̥tayōḥ kalpastathaiva caturaṅgulē||63||  
 +
 
tilvakasya sudhāyāśca saptalāśaṅkhinīṣu ca|  
 
tilvakasya sudhāyāśca saptalāśaṅkhinīṣu ca|  
 
dantīdravantyōḥ kalpaśca dvādaśō'yaṁ samāpyatē||64||  
 
dantīdravantyōḥ kalpaśca dvādaśō'yaṁ samāpyatē||64||  
 +
 
kalpanā pañcakarmākhyā bastisūtrī tathaiva ca|  
 
kalpanā pañcakarmākhyā bastisūtrī tathaiva ca|  
 
snēhavyāpadikī siddhirnētravyāpadikī tathā||65||  
 
snēhavyāpadikī siddhirnētravyāpadikī tathā||65||  
 +
 
siddhiḥ śōdhanayōścaiva bastisiddhistathaiva ca|  
 
siddhiḥ śōdhanayōścaiva bastisiddhistathaiva ca|  
 
prāsr̥tī marmasaṅkhyātā siddhirbastyāśrayā ca yā||66||  
 
prāsr̥tī marmasaṅkhyātā siddhirbastyāśrayā ca yā||66||  
 +
 
phalamātrā tathā siddhiḥ siddhiścōttarasañjñitā|  
 
phalamātrā tathā siddhiḥ siddhiścōttarasañjñitā|  
 
siddhayō dvādaśaivaitāstantraṁ cāsu  samāpyatē||67||  
 
siddhayō dvādaśaivaitāstantraṁ cāsu  samāpyatē||67||  
 +
 
svē svē sthānē  tathā'dhyāyē cādhyāyārthaḥ pravakṣyatē|  
 
svē svē sthānē  tathā'dhyāyē cādhyāyārthaḥ pravakṣyatē|  
 
taṁ brūyāt sarvataḥ sarvaṁ yathāsvaṁ  hyarthasaṅgrahāt||68||  
 
taṁ brūyāt sarvataḥ sarvaṁ yathāsvaṁ  hyarthasaṅgrahāt||68||  
 +
 
dIrgha~jjIvo~apyapAmArgataNDulAragvadhAdikau|  
 
dIrgha~jjIvo~apyapAmArgataNDulAragvadhAdikau|  
 
ShaDvirekAshrayashceti  catuShko bheShajAshrayaH||36||  
 
ShaDvirekAshrayashceti  catuShko bheShajAshrayaH||36||  
 +
 
mAtrAtasyAshitIyau ca navegAndhAraNaM tathA|  
 
mAtrAtasyAshitIyau ca navegAndhAraNaM tathA|  
 
indriyopakramashceti catvAraH svAsthyavRuttikAH [7] ||37||  
 
indriyopakramashceti catvAraH svAsthyavRuttikAH [7] ||37||  
 +
 
khuDDAkashca catuShpAdo mahAMstisraiShaNastathA|  
 
khuDDAkashca catuShpAdo mahAMstisraiShaNastathA|  
 
saha vAtakalAkhyena vidyAnnairdeshikAn budhaH||38||  
 
saha vAtakalAkhyena vidyAnnairdeshikAn budhaH||38||  
 +
 
snehanasvedanAdhyAyAvubhau yashcopakalpanaH|  
 
snehanasvedanAdhyAyAvubhau yashcopakalpanaH|  
 
cikitsAprAbhRutashcaiva sarva eva prakalpanAH||39||  
 
cikitsAprAbhRutashcaiva sarva eva prakalpanAH||39||  
 +
 
kiyantaHshirasIyashca trishophAShTodarAdikau|  
 
kiyantaHshirasIyashca trishophAShTodarAdikau|  
 
rogAdhyAyo mahAMshcaiva rogAdhyAyacatuShTayam||40||  
 
rogAdhyAyo mahAMshcaiva rogAdhyAyacatuShTayam||40||  
 +
 
aShTauninditasa~gkhyAtastathA la~gghanatarpaNe|  
 
aShTauninditasa~gkhyAtastathA la~gghanatarpaNe|  
 
vidhishoNitikashcaiva vyAkhyAtAstatra yojanAH||41||  
 
vidhishoNitikashcaiva vyAkhyAtAstatra yojanAH||41||  
 +
 
yajjaHpuruShasa~gkhyAto bhadrakApyAnnapAnikau|  
 
yajjaHpuruShasa~gkhyAto bhadrakApyAnnapAnikau|  
 
vividhAshitapItIyashcatvAro~annavinishcayAH||42||  
 
vividhAshitapItIyashcatvAro~annavinishcayAH||42||  
 +
 
dashaprANAyatanikastathA~arthedashamUlikaH|  
 
dashaprANAyatanikastathA~arthedashamUlikaH|  
 
dvAvetau prANadehArthau proktau vaidyaguNAshrayau||43||  
 
dvAvetau prANadehArthau proktau vaidyaguNAshrayau||43||  
 +
 
auShadhasvasthanirdeshakalpanArogayojanAH|  
 
auShadhasvasthanirdeshakalpanArogayojanAH|  
 
catuShkAH ShaT krameNoktAH saptamashcAnnapAnikaH||44||  
 
catuShkAH ShaT krameNoktAH saptamashcAnnapAnikaH||44||  
 +
 
dvau cAntyau sa~ggrahAdhyAyAviti triMshakamarthavat|  
 
dvau cAntyau sa~ggrahAdhyAyAviti triMshakamarthavat|  
 
shlokasthAnaM samuddiShTaM tantrasyAsya shiraH shubham ||45||  
 
shlokasthAnaM samuddiShTaM tantrasyAsya shiraH shubham ||45||  
 +
 
catuShkANAM mahArthAnAM sthAne~asmin sa~ggrahaH kRutaH|  
 
catuShkANAM mahArthAnAM sthAne~asmin sa~ggrahaH kRutaH|  
 
shlokArthaH sa~ggrahArthashca shlokasthAnamataH smRutam||46||  
 
shlokArthaH sa~ggrahArthashca shlokasthAnamataH smRutam||46||  
 +
 
jvarANAM raktapittasya gulmAnAM mehakuShThayoH|  
 
jvarANAM raktapittasya gulmAnAM mehakuShThayoH|  
 
shoShonmAdanidAne ca syAdapasmAriNAM ca yat||47||  
 
shoShonmAdanidAne ca syAdapasmAriNAM ca yat||47||  
 +
 
ityadhyAyAShTakamidaM nidAnasthAnamucyate|  
 
ityadhyAyAShTakamidaM nidAnasthAnamucyate|  
 
raseShu trividhe kukShau dhvaMse janapadasya ca||48||  
 
raseShu trividhe kukShau dhvaMse janapadasya ca||48||  
 +
 
trividhe rogavij~jAne srotaHsvapi ca vartane|  
 
trividhe rogavij~jAne srotaHsvapi ca vartane|  
 
rogAnIke vyAdhirUpe rogANAM ca bhiShagjite||49||  
 
rogAnIke vyAdhirUpe rogANAM ca bhiShagjite||49||  
 +
 
aShTau vimAnAnyuktAni mAnArthAni maharShiNA|  
 
aShTau vimAnAnyuktAni mAnArthAni maharShiNA|  
 
katidhApuruShIyaM ca gotreNAtulyameva ca||50||  
 
katidhApuruShIyaM ca gotreNAtulyameva ca||50||  
 +
 
khuDDikA mahatI caiva garbhAvakrAntirucyate|  
 
khuDDikA mahatI caiva garbhAvakrAntirucyate|  
 
puruShasya sharIrasya vicayau dvau vinishcitau||51||  
 
puruShasya sharIrasya vicayau dvau vinishcitau||51||  
sharIrasa~gkhyA sUtraM ca jAteraShTamamucyate |  
+
 
 +
sharIrasa~gkhyA sUtraM ca jAteraShTamamucyate |  
 
ityuddiShTAni muninA shArIrANyatrisUnunA||52||  
 
ityuddiShTAni muninA shArIrANyatrisUnunA||52||  
 +
 
varNasvarIyaH puShpAkhyastRutIyaH parimarshanaH|  
 
varNasvarIyaH puShpAkhyastRutIyaH parimarshanaH|  
 
caturtha indriyAnIkaH pa~jcamaH pUrvarUpikaH||53||  
 
caturtha indriyAnIkaH pa~jcamaH pUrvarUpikaH||53||  
 +
 
katamAnisharIrIyaH pannarUpo~apyavAkshirAH|  
 
katamAnisharIrIyaH pannarUpo~apyavAkshirAH|  
 
yasyashyAvanimittashca sadyomaraNa eva ca||54||  
 
yasyashyAvanimittashca sadyomaraNa eva ca||54||  
 +
 
aNujyotiriti khyAtastathA gomayacUrNavAn|  
 
aNujyotiriti khyAtastathA gomayacUrNavAn|  
 
dvAdashAdhyAyakaM sthAnamindriyANAmiti smRutam  ||55||  
 
dvAdashAdhyAyakaM sthAnamindriyANAmiti smRutam  ||55||  
 +
 
abhayAmalakIyaM ca prANakAmIyameva ca|  
 
abhayAmalakIyaM ca prANakAmIyameva ca|  
 
karapracitakaM vedasamutthAnaM rasAyanam||56||  
 
karapracitakaM vedasamutthAnaM rasAyanam||56||  
 +
 
saMyogasharamUlIyamAsiktakShIrakaM tathA|  
 
saMyogasharamUlIyamAsiktakShIrakaM tathA|  
 
mAShaparNabhRutIyaM ca pumA~jjAtabalAdikam||57||  
 
mAShaparNabhRutIyaM ca pumA~jjAtabalAdikam||57||  
 +
 
catuShkadvayamapyetadadhyAyadvayamucyate|  
 
catuShkadvayamapyetadadhyAyadvayamucyate|  
 
rasAyanamiti j~jeyaM vAjIkaraNameva ca||58||  
 
rasAyanamiti j~jeyaM vAjIkaraNameva ca||58||  
 +
 
jvarANAM raktapittasya gulmAnAM mehakuShThayoH|  
 
jvarANAM raktapittasya gulmAnAM mehakuShThayoH|  
 
shoShonmAde~apyapasmAre kShatashothodarArshasAm||59||  
 
shoShonmAde~apyapasmAre kShatashothodarArshasAm||59||  
 +
 
grahaNIpANDurogANAM shvAsakAsAtisAriNAm|  
 
grahaNIpANDurogANAM shvAsakAsAtisAriNAm|  
 
chardivIsarpatRuShNAnAM viShamadyavikArayoH||60||  
 
chardivIsarpatRuShNAnAM viShamadyavikArayoH||60||  
 +
 
dvivraNIyaM trimarmIyamUrustambhikameva ca|  
 
dvivraNIyaM trimarmIyamUrustambhikameva ca|  
 
vAtaroge vAtarakte yonivyApatsu caiva yat||61||  
 
vAtaroge vAtarakte yonivyApatsu caiva yat||61||  
triMshaccikitsitAnyuktAnyataH kalpAn pracakShmahe|  
+
 
 +
triMshaccikitsitAnyuktAnyataH kalpAn pracakShmahe|  
 
phalajImUtakekShvAkukalpo dhAmArgavasya ca||62||  
 
phalajImUtakekShvAkukalpo dhAmArgavasya ca||62||  
 +
 
pa~jcamo vatsakasyoktaH ShaShThashca kRutavedhane|  
 
pa~jcamo vatsakasyoktaH ShaShThashca kRutavedhane|  
shyAmAtrivRutayoH kalpastathaiva catura~ggule||63||  
+
shyAmAtrivRutayoH kalpastathaiva catura~ggule||63||
 +
 
tilvakasya sudhAyAshca saptalAsha~gkhinIShu ca|  
 
tilvakasya sudhAyAshca saptalAsha~gkhinIShu ca|  
 
dantIdravantyoH kalpashca dvAdasho~ayaM samApyate||64||  
 
dantIdravantyoH kalpashca dvAdasho~ayaM samApyate||64||  
 +
 
kalpanA pa~jcakarmAkhyA bastisUtrI tathaiva ca|  
 
kalpanA pa~jcakarmAkhyA bastisUtrI tathaiva ca|  
 
snehavyApadikI siddhirnetravyApadikI tathA||65||  
 
snehavyApadikI siddhirnetravyApadikI tathA||65||  
 +
 
siddhiH shodhanayoshcaiva bastisiddhistathaiva ca|  
 
siddhiH shodhanayoshcaiva bastisiddhistathaiva ca|  
 
prAsRutI marmasa~gkhyAtA siddhirbastyAshrayA ca yA||66||  
 
prAsRutI marmasa~gkhyAtA siddhirbastyAshrayA ca yA||66||  
 +
 
phalamAtrA tathA siddhiH siddhishcottarasa~jj~jitA|  
 
phalamAtrA tathA siddhiH siddhishcottarasa~jj~jitA|  
 
siddhayo dvAdashaivaitAstantraM cAsu samApyate||67||  
 
siddhayo dvAdashaivaitAstantraM cAsu samApyate||67||  
 +
 
sve sve sthAne  tathA~adhyAye cAdhyAyArthaH pravakShyate|  
 
sve sve sthAne  tathA~adhyAye cAdhyAyArthaH pravakShyate|  
 
taM brUyAt sarvataH sarvaM yathAsvaM  hyarthasa~ggrahAt||68||  
 
taM brUyAt sarvataH sarvaM yathAsvaM  hyarthasa~ggrahAt||68||  
The names of chapters are 1. The quest for longevity; 2. Dehusked seed of Apamarga (Achyranthes aspera Linn); 3. Aragvadha (Cassia fistula Linn) 4. Six hundred purgatives; These constitute the tetrad on drugs. 5. Measurement of eating; 6. Human dietetics; 7. Non-suppression of natural urges; 8. Description of sense organs; The above mentioned four chapters constitute the quadrate on the maintenance of positive health. 9. The minor chapter on the four aspects of therapeutics; 10. The major chapter on the four aspects of therapeutics; 11. Three basic desires of life; 12. vata – its merits and demerits; the above mentioned four chapters constitute the tetrad on the physician, medicine, etc.; 13. oleation; 14. fomentation; 15. requirements of a physician; 16. duties of a physician; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on therapeutic measures. 17. Enumeration of diseases relating to the head; 18. Three types of swelling; 19. Eight abdominal diseases; 20. The major chapter on the enumeration of diseases; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on diseases. 21. Eight types of inappreciable persons; 22. Lightening and nourishing therapies; 23. Refreshing regimen; 24. Blood purification and the regimen, therefore; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on therapeutics. 25. Origin of man and his diseases; 26. Discourse among Atreya, Bhadrakapya, etc. 27. Properties of diets and drinks; 28. Various types of diets and drinks; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on dietetics. Finally, the last two chapters deal with ten seats of life forces and the ten vital roots in the heart respectively. Thus, the [[Sutra Sthana]] constitutes of seven tetrads (each containing four chapters) on drugs, maintenance of positive health, physicians including medicines, etc., therapeutics measures, diseases, some of the fundamental pillars of health management – medicines, physicians, therapeutics, and dietetics are described consecutively. The first section, as well as the entire treatise, is summarized in the last two chapters. Thus, the first section of thirty chapters is very important. The [[Sutra Sthana]], with its 30 chapters, can be regarded as the brain of the whole treatise and is also known as the shloka section.  
+
 
 +
The names of chapters are:
 +
 
 +
#The quest for longevity;  
 +
#Dehusked seed of ''Apamarga'' (Achyranthes aspera Linn);  
 +
#''Aragvadha'' (Cassia fistula Linn)  
 +
#Six hundred purgatives; These constitute the tetrad on drugs.  
 +
#Measurement of eating; 6. Human dietetics; 7. Non-suppression of natural urges; 8. Description of sense organs; The above mentioned four chapters constitute the quadrate on the maintenance of positive health. 9. The minor chapter on the four aspects of therapeutics; 10. The major chapter on the four aspects of therapeutics; 11. Three basic desires of life; 12. vata – its merits and demerits; the above mentioned four chapters constitute the tetrad on the physician, medicine, etc.; 13. oleation; 14. fomentation; 15. requirements of a physician; 16. duties of a physician; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on therapeutic measures. 17. Enumeration of diseases relating to the head; 18. Three types of swelling; 19. Eight abdominal diseases; 20. The major chapter on the enumeration of diseases; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on diseases. 21. Eight types of inappreciable persons; 22. Lightening and nourishing therapies; 23. Refreshing regimen; 24. Blood purification and the regimen, therefore; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on therapeutics. 25. Origin of man and his diseases; 26. Discourse among Atreya, Bhadrakapya, etc. 27. Properties of diets and drinks; 28. Various types of diets and drinks; The above mentioned four chapters constitute the tetrad on dietetics. Finally, the last two chapters deal with ten seats of life forces and the ten vital roots in the heart respectively. Thus, the [[Sutra Sthana]] constitutes of seven tetrads (each containing four chapters) on drugs, maintenance of positive health, physicians including medicines, etc., therapeutics measures, diseases, some of the fundamental pillars of health management – medicines, physicians, therapeutics, and dietetics are described consecutively. The first section, as well as the entire treatise, is summarized in the last two chapters. Thus, the first section of thirty chapters is very important. The [[Sutra Sthana]], with its 30 chapters, can be regarded as the brain of the whole treatise and is also known as the shloka section.  
 
The [[Nidana Sthana]], or the section on the diagnosis of diseases, includes a detailed study of jwara (fever), raktapitta (a condition characterized by bleeding from various parts of the body), gulma (abdominal tumour), meha (obstinate urinary disorders including diabetes mellitus), kushtha (obstinate skin diseases including leprosy), shosha (consumption), unmada (insanity) and apasmara (epilepsy). The [[Nidana Sthana]] or the section on the diagnosis of diseases contains the above eight chapters providing for the diagnosis of the said ailments.  
 
The [[Nidana Sthana]], or the section on the diagnosis of diseases, includes a detailed study of jwara (fever), raktapitta (a condition characterized by bleeding from various parts of the body), gulma (abdominal tumour), meha (obstinate urinary disorders including diabetes mellitus), kushtha (obstinate skin diseases including leprosy), shosha (consumption), unmada (insanity) and apasmara (epilepsy). The [[Nidana Sthana]] or the section on the diagnosis of diseases contains the above eight chapters providing for the diagnosis of the said ailments.  
 
This forms the basis for the subsequent section of the [[Vimana Sthana]] that addresses specific topics of rasa or taste, trividhakuksiya (three factions of the stomach capacity), janapadodhvasima (epidemic diseases), trividharogavisesavijnana (three factors for the specific determination of diseases), strotas (channels of circulation), roganika (classification of diseases), vyadhitarupiya (classification of patients), and rogabhishagjitiya (treatment of diseases).  
 
This forms the basis for the subsequent section of the [[Vimana Sthana]] that addresses specific topics of rasa or taste, trividhakuksiya (three factions of the stomach capacity), janapadodhvasima (epidemic diseases), trividharogavisesavijnana (three factors for the specific determination of diseases), strotas (channels of circulation), roganika (classification of diseases), vyadhitarupiya (classification of patients), and rogabhishagjitiya (treatment of diseases).  

Navigation menu