Arsha Chikitsa
Chikitsa Sthana Chapter 14. Management of Arsha (Hemorrhoids)
| Section/Chapter | Chikitsa Sthana Chapter 14 |
|---|---|
| Preceding Chapter | Udara Chikitsa |
| Succeeding Chapter | Grahani Chikitsa |
| Other Sections | Sutra Sthana, Nidana Sthana, Vimana Sthana, Sharira Sthana, Indriya Sthana, Kalpa Sthana, Siddhi Sthana |
| Translator and commentator | Dudhamal T.S. |
| Reviewer | Goyal M. |
| Editors | Singh G., Goyal M., Deole Y.S., Basisht G. |
| Year of publication | 2020 |
| Publisher | Charak Samhita Research, Training and Skill Development Centre |
| DOI | 10.47468/CSNE.2020.e01.s06.015 |
Abstract
This chapter of Chikitsa Sthana exclusively deals with the treatment of guda arsha (piles/hemorrhoids). Congenital and acquired types, their causes, clinical features of dosha dominance and management are elaborated. The usual treatment of hemorrhoids is surgical, but if proper treatment is received it can be best managed with medicinal treatment. The disease arsha is mentioned in the Ashtomahagada (group of eight diseases that are difficult to cure).
Recurrence rate of hemorrhoids is high, even after surgical intervention. Sushruta has mentioned that any disease, if can be cured with the medicine is not required to be treated with shodhana and shastrakarma (surgical intervention). So, every attempt should be made to treat hemorrhoids with medicinal treatment, diet and lifestyle changes. Different medicinal formulations for conservative management and local applications, soothing therapy, sitz bath, fumigation, and sprinkling with the herbs are some of the modes of treatment prescribed to relieve the local inflammation, bleeding and maintain the peri-anal hygiene to control the disease. The principal of treatment is to avoid the nidana (causative factors), with diet being one of them. Digestive power of the person should be strong, which can be maintained with the consumption of different types of thin and thick gruels. Anuvasana basti is used for management of constipation, the root cause of arsha. Raktamokshana (bloodletting), in cases of vitiation of rakta, is advised. Finally, it is evident that treatment of hemorrhoids is multifocal and no single modality is effective including surgery.
Keywords: Arsha, anuvasana basti, raktamokshana, hemorrhoids, shodhana chikitsa, soothing therapy, sitz bath, fumigation, asava, arishta, churna, vati, pichcha basti
Introduction
This chapter is followed by udara roga because the causative factors for both the diseases are similar like vitiation of tridosha. Both the diseases are related to the same system i.e. gastrointestinal tract. Further, arsha is one of the causative factors of udara roga (Boddhagudedara- intestinal obstruction) Therefore the chapter dealing with arshas (hemorrhoids) follows the chapter on the treatment of udara (obstinate abdominal disorders).
The chapter describes types of arsha (such as congenital or acquired), sites of manifestation other than the ano-rectal region, doshic signs and symptoms, etio-pathogenosis, etiology of the doshaja arsha, and prognosis along with the symptoms of curable and incurable hemorrhoids. Hemorrhoids can be shushka (dry or non-bleeding) and sravi (wet or bleeding) with different modes of treatment for each of these. In the bleeding type hemostatic management is essential while in non- bleeding type hemostatic treatment is not needed.
The dry hemorrhoids can be correlated with the external hemorrhoids where protrusion of mucosal folds occur, without bleeding. Local treatment includes, fomentation, sitz bath, sprinkling, smearing and fumigation and topical medicament. The need of proper hygiene of the peri-anal area is important. Raktamokshana (bloodletting) was advised as one of the para-surgical procedure and in cases of vitiation of rakta and predominance of pitta dosha. Oral intake of the herbal powders, takraarishta, abhayaarishta, dantyaarishta, phalaarishta are described along with their method of preparation. In pathya the recipes like thick gruel, curd, buttermilk, leafy vegetables for vegetarian and meat as well as meat soup for non-vegetarian was advised in cases of constipated bowel. It proves that along with the other causative factors constipation is an important cause. The role of haritaki with jaggery is one of the requirements for deepana and pachana because the cause of arsha is depressed digestive power. The other recipes like ghrita, preparations like pippalyadi ghrita, chavyadi ghrita, nagaradi ghrita in constipated patients. The anuvasana basti is advisable with medicated taila in the management of dry or external hemorrhoids.
The wet hemorrhoids have the predominance of kapha along with vata and can be correlated with internal hemorrhoids which are usually bleeding in nature. The line of treatment as per predominance of vata or kapha has been described. In initial stage the bleeding should not be stopped as the vitiated blood should be let out. Later on kutajadi rasakriya for hemostatis, thick and thin gruel remedies were explained. Cooling therapy, sprinkling therapy with different herbal preparations, warm and cold water sitz bath was advised in the cases of bleeding. Recipes of curds and rice in the diet are also recommended. For local treatment external application of cold leaves, soothing ointment, rubbing recipes and topical application in the bleeding hemorrhoids are described.
Sanskrit text, Transliteration and English Translation
ठथातà¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¶à¥à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤ वà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤||१||
à¤à¤¤à¤¿ ह सà¥à¤®à¤¾à¤¹ à¤à¤à¤µà¤¾à¤¨à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤||२||
athÄtoârÅaÅcikitsitaá¹ vyÄkhyÄsyÄmaḥ||1||
iti ha smÄha bhagavÄnÄtreyaḥ||2||
athAto~arshashcikitsitaM vyAkhyAsyAmaH||1||
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2||
Now we shall expound the chapter "Arsha chikitsa" (Management of hemorrhoids). Thus said Lord Atreya. [1-2]
à¤à¤¸à¥à¤¨à¤ मà¥à¤¨à¤¿à¤®à¤µà¥à¤¯à¤à¥à¤°à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥|
पà¥à¤·à¥à¤à¤µà¤¾à¤¨à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ यà¥à¤à¥à¤¤à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¶à¤ पà¥à¤¨à¤°à¥à¤µà¤¸à¥à¤®à¥||३||
पà¥à¤°à¤à¥à¤ª हà¥à¤¤à¥à¤ सà¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤ सà¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤ लिà¤à¥à¤à¤ à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¥|
साधà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯ विà¤à¤¾à¤à¤ ठतसà¥à¤®à¥ तनà¥à¤®à¥à¤¨à¤¿à¤°à¤¬à¥à¤°à¤µà¥à¤¤à¥||४||
ÄsÄ«naá¹ munimavyagraá¹ ká¹tajÄpyaá¹ ká¹taká¹£aá¹am|
pá¹á¹£á¹avÄnarÅasÄá¹ yuktamagniveÅaḥ punarvasum||3||
prakopa hetuá¹ saá¹sthÄnaá¹ sthÄnaá¹ liá¹ gaá¹ cikitsitam|
sÄdhyÄsÄdhya vibhÄgaá¹ ca tasmai tanmunirabravÄ«t||4||
AsInaM munimavyagraM kRutajApyaM kRutakShaNam|
pRuShTavAnarshasAM yuktamagniveshaH [1] punarvasum||3||
prakopahetuM saMsthAnaM sthAnaM li~ggaM cikitsitam|
sAdhyAsAdhyavibhAgaM ca tasmai tanmunirabravIt||4||
To Punarvasu (Lord Atreya), who was in calm pose after having completed his religious rituals, Agnivesha inquired about the etiology, aggravating factors, shape, size, location, clinical features, treatment and prognosis of arsha (hemorrhoids). Then Lord Atreya responded. [3-4]
Types of hemorrhoids
à¤à¤¹ à¤à¤²à¥à¤µà¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¶! दà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿- à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥ सहà¤à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¤¸à¥à¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤à¤¾à¤²à¤à¤¾à¤¨à¤¿|
ततà¥à¤° बà¥à¤à¤ à¤à¥à¤¦à¤µà¤²à¤¿ बà¥à¤à¥à¤ª तपà¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¯à¤¤à¤¨à¤®à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ सहà¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤®à¥|
ततà¥à¤° दà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¿à¤§à¥ बà¥à¤à¥à¤ªà¤¤à¤ªà¥à¤¤à¥ हà¥à¤¤à¥à¤- मातापितà¥à¤°à¥à¤°à¤ªà¤à¤¾à¤°à¤, पà¥à¤°à¥à¤µà¤à¥à¤¤à¤ ठà¤à¤°à¥à¤®; तथाऽनà¥à¤¯à¥à¤·à¤¾à¤®à¤ªà¤¿ सहà¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ विà¤à¤¾à¤°à¤¾à¤£à¤¾à¤®à¥|
ततà¥à¤° सहà¤à¤¾à¤¨à¤¿ सह à¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ शरà¥à¤°à¥à¤£, ठरà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¯à¤§à¤¿à¤®à¤¾à¤à¤¸à¤µà¤¿à¤à¤¾à¤°à¤¾à¤||५||
iha khalvagniveÅa! dvividhÄnyarÅÄá¹si- kÄnicit sahajÄni, kÄnicijjÄtasyottarakÄlajÄni|
tatra bÄ«jaá¹ gudavali bÄ«jopa taptamÄyatanamarÅasÄá¹ sahajÄnÄm|
tatra dvividho bÄ«jopataptau hetuḥ- mÄtÄpitrorapacÄraḥ, pÅ«rvaká¹taá¹ ca karma; tathÄânyeá¹£Ämapi sahajÄnÄá¹ vikÄrÄá¹Äm|
tatra sahajÄni saha jÄtÄni ÅarÄ«reá¹a, arÅÄá¹sÄ«tyadhimÄá¹savikÄrÄḥ||5||
iha khalvagnivesha! dvividhAnyarshAMsi- kAnicit sahajAni, kAnicijjAtasyottarakAlajAni|
tatra bIjaM gudavalibIjopataptamAyatanamarshasAM sahajAnAm|
tatra dvividho bIjopataptau hetuH- mAtApitrorapacAraH, pUrvakRutaM ca karma; tathA~anyeShAmapisahajAnAM vikArANAm|
tatra sahajAni saha jAtAni sharIreNa, arshAMsItyadhimAMsavikArAH||5||
O Agnivesha!, The arsha is of two types:
- Congenital
- Acquired (manifested after the birth).
Congenital hemorrhoids are caused by the vitiation of the beeja dosha (deformity in sperm and ovum), specially the part of the anal canal or anal sphincters. This vitiation of the beeja dosha is caused by two groups of factors:
- The wrong diet and regimen of parents (father/mother)
- The sinful acts of the past life of individuals.
These two categories of causative factors are also responsible for all the other congenital disorders in the human body. Sahaja means the disorder which is manifested along with the appearance of the body parts since birth. Arsha (hemorrhoids) is characterized by morbid growth in the muscle tissue. [5]
Locations of hemorrhoids
सरà¥à¤µà¥à¤·à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤°à¤- à¤à¥à¤¦à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤°à¥à¤§ पà¤à¥à¤à¤®à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤²à¤¾à¤µà¤à¤¾à¤¶à¥ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤¾à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤°à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤¸à¥à¤°à¥ à¤à¥à¤¦à¤µà¤²à¤¯à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤¤à¥à¤°à¤®à¤¿à¤¤à¤¿; à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤¯à¤¾à¤à¤¸à¤®à¥à¤µ दà¥à¤¶à¤®à¥à¤ªà¤¦à¤¿à¤¶à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤- शिशà¥à¤¨à¤®à¤ªà¤¤à¥à¤¯à¤ªà¤¥à¤ à¤à¤² तालॠमà¥à¤ नासिà¤à¤¾ à¤à¤°à¥à¤£à¤¾à¤à¥à¤·à¤¿ वरà¥à¤¤à¥à¤®à¤¾à¤¨à¤¿ तà¥à¤µà¤à¥ à¤à¥à¤¤à¤¿|
तदसà¥à¤¤à¥à¤¯à¤§à¤¿ माà¤à¤¸ दà¥à¤¶à¤¤à¤¯à¤¾, à¤à¥à¤¦à¤µà¤²à¤¿à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ तà¥à¤µà¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¤¿ सà¤à¥à¤à¥à¤à¤¾ तनà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤½à¤¸à¥à¤®à¤¿à¤¨à¥|
सरà¥à¤µà¥à¤·à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¤§à¤¿à¤·à¥à¤ ानà¤- मà¥à¤¦à¥ माà¤à¤¸à¤ तà¥à¤µà¤à¥ à¤||६||
sarveá¹£Äá¹ cÄrÅasÄá¹ ká¹£etraá¹- gudasyÄrdha pañcamÄá¹ gulÄvakÄÅe tribhÄgÄntarÄstisro gudavalayaḥ ká¹£etramiti; kecittu bhÅ«yÄá¹sameva deÅamupadiÅantyarÅasÄá¹- ÅiÅnamapatyapathaá¹ gala tÄlu mukha nÄsikÄ kará¹Äká¹£i vartmÄni tvak ceti|
tadastyadhi mÄá¹sa deÅatayÄ, gudavalijÄnÄá¹ tvarÅÄá¹sÄ«ti sañjÃ±Ä tantreâsmin|
sarveá¹£Äá¹ cÄrÅasÄmadhiá¹£á¹hÄnaá¹- medo mÄá¹saá¹ tvak ca||6||
sarveShAM cArshasAM kShetraM- gudasyArdhapa~jcamA~ggulAvakAshe tribhAgAntarAstisro gudavalayaHkShetramiti; kecittu bhUyAMsameva deshamupadishantyarshasAM- shishnamapatyapathaMgalatAlumukhanAsikAkarNAkShivartmAni tvak ceti|
tadastyadhimAMsadeshatayA, gudavalijAnAM [1] tvarshAMsIti sa~jj~jA tantre~asmin|
sarveShAM cArshasAmadhiShThAnaM- medo mAMsaM tvak ca||6||
The hemorrhoids are located in the space of four and half angulas (or approximately 8-10 cm) in the lower part of rectum and anal canal. This area has three sphincters dividing the space into three parts (guda vali). There are other locations of arshas (hemorrhoids) in the body in which excessive and unnatural growth of the muscle tissue also takes place, such as, pudendum, female genital tract, throat, palate, mouth, nose, ears, eyelids and skins. However, in this chapter the arsha occurring in the anal region are only considered as arsha (hemorrhoids). The adhishthana (involved morbid tissue elements) of all the types of arsha are medas (fatty tissue), mamsa (muscular tissue) and tvaka (skin and mucous membrane). [6]
Forms of congenital hemorrhoids
ततà¥à¤° सहà¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¤£à¥à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¨à¥à¤®à¤¹à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤¾à¤£à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¥à¤§à¥à¤°à¤¸à¥à¤µà¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¥à¤µà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤·à¤®à¤µà¤¿à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¤à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¥à¤¬à¤¹à¤¿à¤à¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¤¾à¤¨à¤¿à¤à¤¿à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¤°à¥à¤®à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¿, यथासà¥à¤µà¤ दà¥à¤·à¤¾à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¤µà¤°à¥à¤£à¤¾à¤¨à¤¿||à¥||
tatra sahajÄnyarÅÄá¹si kÄnicidaá¹Å«ni, kÄnicinmahÄnti, kÄniciddÄ«rghÄá¹i, kÄniciddhrasvÄni, kÄnicidvá¹ttÄni, kÄnicidviá¹£amavisá¹tÄni, kÄnicidantaḥkuá¹ilÄni, kÄnicidbahiḥkuá¹ilÄni, kÄnicijjaá¹ilÄni, kÄnicidantarmukhÄni, yathÄsvaá¹ doá¹£Änubandhavará¹Äni||7||
tatra sahajAnyarshAMsi kAnicidaNUni, kAnicinmahAnti, kAniciddIrghANi, kAniciddhrasvAni, kAnicidvRuttAni,kAnicidviShamavisRutAni, kAnicidantaHkuTilAni, kAnicidbahiHkuTilAni, kAnicijjaTilAni,kAnicidantarmukhAni, yathAsvaM doShAnubandhavarNAni||7||
Among the congenital hemorrhoids, some are small, some are large, some are long, some are short, some are round, some are irregularly spread, some are curved internally, some are curved externally, some are matted together, and some are introverted. Their characteristics or forms are as per the doshas involved in their formation. [7]
Signs and symptoms of congenital hemorrhoids
तà¥à¤°à¥à¤ªà¤¹à¤¤à¥ à¤à¤¨à¥à¤® पà¥à¤°à¤à¥à¤¤à¤¿ à¤à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤¤à¤¿à¤à¥à¤¶à¥ विवरà¥à¤£à¤ à¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¥ दà¥à¤¨à¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤° विबदà¥à¤§ वात मà¥à¤¤à¥à¤° पà¥à¤°à¥à¤·à¤ शरà¥à¤à¤°à¤¾à¤¶à¥à¤®à¤°à¥à¤®à¤¾à¤¨à¥, तथाऽनियतविबदà¥à¤§à¤®à¥à¤à¥à¤¤à¤ªà¤à¥à¤µà¤¾à¤®à¤¶à¥à¤·à¥à¤à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤µà¤°à¥à¤à¤¾ ठनà¥à¤¤à¤°à¤¾à¤½à¤¨à¥à¤¤à¤°à¤¾ शà¥à¤µà¥à¤¤ पाणà¥à¤¡à¥ हरित पà¥à¤¤ रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤£ तनॠसानà¥à¤¦à¥à¤° पिà¤à¥à¤à¤¿à¤² à¤à¥à¤£à¤ªà¤à¤¨à¥à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤® पà¥à¤°à¥à¤·à¥à¤ªà¤µà¥à¤¶à¥, नाà¤à¤¿ बसà¥à¤¤à¤¿ वà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¥à¤¦à¥à¤¦à¥à¤¶à¥ पà¥à¤°à¤à¥à¤° परिà¤à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤, सà¤à¥à¤¦à¤¶à¥à¤² पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾ परिहरà¥à¤· पà¥à¤°à¤®à¥à¤¹ पà¥à¤°à¤¸à¤à¥à¤¤ विषà¥à¤à¤®à¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤ हà¥à¤¦à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤¿à¤¯à¥à¤ªà¤²à¥à¤ªà¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤° विबदà¥à¤§ तिà¤à¥à¤¤à¤¾à¤®à¥à¤²à¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤°à¤, सà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¤, सà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤, ठलà¥à¤ªà¤¶à¥à¤à¥à¤°à¤, à¤à¥à¤°à¥à¤§à¤¨à¥, दà¥à¤à¤à¥à¤ªà¤à¤¾à¤°à¤¶à¥à¤²à¤, à¤à¤¾à¤¸ शà¥à¤µà¤¾à¤¸ तमठतà¥à¤·à¥à¤£à¤¾ हà¥à¤²à¥à¤²à¤¾à¤¸ à¤à¥à¤à¤°à¥à¤¦à¥à¤¯à¤°à¥à¤à¤à¤¾ विपाठपà¥à¤¨à¤¸ à¤à¥à¤·à¤µà¤¥à¥ परà¥à¤¤à¤, तà¥à¤®à¤¿à¤°à¤¿à¤à¤, शिरà¤à¤¶à¥à¤²à¥, à¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¸à¤¨à¥à¤¨à¤¸à¤à¥à¤¤à¤à¤°à¥à¤à¤°à¤¸à¥à¤µà¤°à¤, à¤à¤°à¥à¤£à¤°à¥à¤à¥, शà¥à¤¨ पाणिपाद वदनाà¤à¥à¤·à¤¿à¤à¥à¤à¤, सà¤à¥à¤µà¤°à¤, साà¤à¥à¤à¤®à¤°à¥à¤¦à¤, सरà¥à¤µ परà¥à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤¥à¤¿ शà¥à¤²à¥ à¤, ठनà¥à¤¤à¤°à¤¾à¤½à¤¨à¥à¤¤à¤°à¤¾ पारà¥à¤¶à¥à¤µ à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¿ बसà¥à¤¤à¤¿ हà¥à¤¦à¤¯ पà¥à¤·à¥à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤à¥à¤°à¤¹à¥à¤ªà¤¤à¤ªà¥à¤¤à¤, पà¥à¤°à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤ªà¤°à¤, परमालसशà¥à¤à¥à¤¤à¤¿; à¤à¤¨à¥à¤® पà¥à¤°à¤à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¯ à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤¾à¤µà¥à¤¤à¥ मारà¥à¤à¥à¤ªà¤°à¥à¤§à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¯à¥à¤°à¤ªà¤¾à¤¨à¤ पà¥à¤°à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤°à¥à¤¹à¤¨à¥ समानवà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤ªà¥à¤°à¤¾à¤£à¥à¤¦à¤¾à¤¨à¤¾à¤¨à¥ पितà¥à¤¤à¤¶à¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤£à¥ ठपà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤¯à¤¤à¤¿, à¤à¤¤à¥ सरà¥à¤µ à¤à¤µ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¤¾à¤ पà¤à¥à¤ वायवठपितà¥à¤¤à¤¶à¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤£à¥ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤®à¤à¤¿à¤¦à¥à¤°à¤µà¤¨à¥à¤¤ à¤à¤¤à¤¾à¤¨à¥ विà¤à¤¾à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¤à¤¨à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¤¿; à¤à¤¤à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ सहà¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿||८||
tairupahato janma prabhá¹ti bhavatyatiká¹Åo vivará¹aḥ ká¹£Ämo dÄ«naḥ pracura vibaddha vÄta mÅ«tra purīṣaḥ ÅarkarÄÅmarÄ«mÄn, tathÄâniyatavibaddhamuktapakvÄmaÅuá¹£kabhinnavarcÄ antarÄântarÄ Åveta pÄá¹á¸u harita pÄ«ta raktÄruá¹a tanu sÄndra picchila kuá¹apagandhyÄma purīṣopaveÅÄ«, nÄbhi basti vaá¹ ká¹£aá¹oddeÅe pracura parikartikÄnvitaḥ, sagudaÅÅ«la pravÄhikÄ parihará¹£a prameha prasakta viá¹£á¹ambhÄntrakÅ«jodÄvarta há¹dayendriyopalepaḥ pracura vibaddha tiktÄmlodgÄraḥ, sudurbalaḥ, sudurbalÄgniḥ, alpaÅukraḥ, krodhano, duḥkhopacÄraÅÄ«laḥ, kÄsa ÅvÄsa tamaka tá¹á¹£á¹Ä há¹llÄsa cchardyarocakÄ vipÄka pÄ«nasa ká¹£avathu parÄ«taḥ, taimirikaḥ, ÅiraḥÅÅ«lÄ«, ká¹£Ämabhinnasannasaktajarjarasvaraḥ, kará¹arogÄ«, ÅÅ«na pÄá¹ipÄda vadanÄká¹£ikÅ«á¹aḥ, sajvaraḥ, sÄá¹ gamardaḥ, sarva parvÄsthi ÅÅ«lÄ« ca, antarÄântarÄ pÄrÅva kuká¹£i basti há¹daya pá¹á¹£á¹ha trikagrahopataptaḥ, pradhyÄnaparaḥ, paramÄlasaÅceti; janma prabhá¹tyasya gudajairÄvá¹to mÄrgoparodhÄdvÄyurapÄnaḥ pratyÄrohan samÄnavyÄnaprÄá¹odÄnÄn pittaÅleá¹£mÄá¹au ca prakopayati, ete sarva eva prakupitÄḥ pañca vÄyavaḥ pittaÅleá¹£mÄá¹au cÄrÅasamabhidravanta etÄn vikÄrÄnupajanayanti; ityuktÄni sahajÄnyarÅÄá¹si||8||
tairupahato janmaprabhRuti bhavatyatikRusho vivarNaH kShAmo dInaHpracuravibaddhavAtamUtrapurIShaH sharkarAshmarImAn,tathA~aniyatavibaddhamuktapakvAmashuShkabhinnavarcA antarA~antarAshvetapANDuharitapItaraktAruNatanusAndrapicchilakuNapagandhyAmapurIShopaveshI,nAbhibastiva~gkShaNoddeshe pracuraparikartikAnvitaH,sagudashUlapravAhikApariharShapramehaprasaktaviShTambhAntrakUjodAvartahRudayendriyopalepaHpracuravibaddhatiktAmlodgAraH, sudurbalaH, sudurbalAgniH, alpashukraH, krodhano,duHkhopacArashIlaH,kAsashvAsatamakatRuShNAhRullAsacchardyarocakAvipAkapInasakShavathuparItaH, taimirikaH,shiraHshUlI, kShAmabhinnasannasaktajarjarasvaraH, karNarogI, shUnapANipAdavadanAkShikUTaH,sajvaraH, sA~ggamardaH, sarvaparvAsthishUlI ca, antarA~antarApArshvakukShibastihRudayapRuShThatrikagrahopataptaH, pradhyAnaparaH, paramAlasashceti;janmaprabhRutyasya gudajairAvRuto mArgoparodhAdvAyurapAnaH [1] pratyArohansamAnavyAnaprANodAnAn pittashleShmANau ca prakopayati, ete sarva eva prakupitAH pa~jca vAyavaHpittashleShmANau cArshasamabhidravanta etAn vikArAnupajanayanti; ityuktAni sahajAnyarshAMsi||8||
The person suffering with congenital hemorrhoids has the following signs and symptoms:
- Right from the birth he is lean and thin, pale, emaciated, weak, excessive or obstructed flatus, urine and stool. He has gravels and stone in the urinary system.
- Irregular bowel habit- sometimes constipation and sometimes normal; sometimes stool is pakva (free from ama) and sometimes it is associated with ama (mucus or products of improper digestion); sometimes stool is dry and sometimes it is liquid.
- The stool color differs, having white, pale yellow, green, yellow, red, thin, dense, slimy, having bad odor like dead tissue and associated with ama.
- The patient suffers from severe colicky pain in umbilicus, region of urinary bladder, pelvic region and anus.
- Patient suffers from dysentery, horripilation, prameha (obstinate urinary disorders including diabetes), constipation, gurgling sound in the intestine, abdominal distension and a feeling of covering on the heart and the sense organs.
- Patient gets excessive eructation associated with bitter and sour taste, extreme weakness, weak digestive power; he has very little semen; he is irritable and is difficult to treat.
- He has frequent cough, dyspnea, bronchial asthma, morbid thirst, nausea, vomiting, anorexia, indigestion, chronic rhinitis and sneezing.
- He gets fits of fainting and headache; his voice is weak, broken, of low pitch, impeded and has hoarseness.
- He may suffer from ear diseases, gets swelling around the eyes, suffers from fever, malaise and pain in all the joints and bones.
- Patient gets stiffness in chest, abdomen, region of urinary bladder, cardiac region, back and lumber region.
- He has persistent giddiness and is extremely lazy.
- Right from the birth, his apana vayu gets obstructed by the hemorrhoid-mass and moves upwards leading to aggravation of samana vayu, vyana vayu, prana vayu, udana vayu, pitta and kapha. When all these five types of vata, pitta and kapha get aggravated the individual suffers from above mentioned morbidities of congenital hemorrhoids.[8]
Etiology and pathogenesis of acquired arsha (hemorrhoids)
ठत à¤à¤°à¥à¤§à¥à¤µà¤ à¤à¤¾à¤¤à¤¸à¥à¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤°à¤à¤¾à¤²à¤à¤¾à¤¨à¤¿ वà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤- à¤à¥à¤°à¥ मधà¥à¤° शà¥à¤¤à¤¾à¤à¤¿à¤·à¥à¤¯à¤¨à¥à¤¦à¤¿ विदाहि विरà¥à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤à¥à¤°à¥à¤£ पà¥à¤°à¤®à¤¿à¤¤à¤¾à¤¶à¤¨à¤¾ सातà¥à¤®à¥à¤¯ à¤à¥à¤à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤à¤µà¥à¤¯ मातà¥à¤¸à¥à¤¯ वाराह माहिषा à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤ पिशित à¤à¤à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤¶ शà¥à¤·à¥à¤ पà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤à¤¸ पà¥à¤·à¥à¤à¤¿à¤ परमानà¥à¤¨ à¤à¥à¤·à¥à¤° दधि मणà¥à¤¡ तिलà¤à¥à¤¡ विà¤à¥à¤¤à¤¿ सà¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤¾à¤·à¤¯à¥à¤·à¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸ पिणà¥à¤¯à¤¾à¤ पिणà¥à¤¡à¤¾à¤²à¥à¤ शà¥à¤·à¥à¤ शाà¤- शà¥à¤à¥à¤¤à¤² शà¥à¤¨ à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤ तà¤à¥à¤° पिणà¥à¤¡à¤ बिस मà¥à¤£à¤¾à¤² शालà¥à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤¦à¤¨ à¤à¤¶à¥à¤°à¥à¤ शà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤à¤à¤¤à¤°à¥à¤ विरà¥à¤¢ नव शà¥à¤ शमà¥- धानà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤®à¥à¤²à¤à¥à¤ªà¤¯à¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤à¥à¤°à¥ फल शाठराठहरितठमरà¥à¤¦à¤ वसा शिरसà¥à¤ªà¤¦ परà¥à¤¯à¥à¤·à¤¿à¤¤ पà¥à¤¤à¤¿ शà¥à¤¤ सà¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤à¥à¤¯à¤µà¤¹à¤¾à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤¨à¥à¤¦- à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¤ मदà¥à¤¯à¤ªà¤¾à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤¨à¥à¤¨ à¤à¥à¤°à¥ सलिलपानादति सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ªà¤¾à¤¨à¤¾à¤¦à¤¸à¤à¤¶à¥à¤§à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤à¤°à¥à¤® विà¤à¥à¤°à¤®à¤¾à¤¦ वà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤¦ वà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤µà¤ªà¥à¤¨à¤¾à¤¤à¥ सà¥à¤ शयनासन सà¥à¤¥à¤¾à¤¨ सà¥à¤µà¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤ªà¤¹à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¨à¥à¤°à¥à¤®à¤²à¥à¤ªà¤à¤¯à¥ à¤à¤µà¤¤à¥à¤¯à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤, तथà¥à¤¤à¥à¤à¤à¤ विषम à¤à¤ िनासनसà¥à¤µà¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤¦à¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤¦à¤¤à¤¿ वà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤¨à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾ समà¥à¤¯à¤à¥à¤ªà¥à¤°à¤£à¤¿à¤§à¤¾à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤·à¤£à¤¨à¤¾à¤¦ à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤ शà¥à¤¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥ सà¤à¤¸à¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤²à¤²à¥à¤·à¥à¤ तà¥à¤£à¤¾à¤¦à¤¿ à¤à¤°à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¤à¤¤à¤¾à¤¤à¤¿ निरà¥à¤µà¤¾à¤¹à¤£à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¥à¤·à¤µà¥à¤à¥à¤¦à¥à¤°à¤£à¤¾à¤¤à¥ समà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤£ वà¥à¤ विनिà¤à¥à¤°à¤¹à¤¾à¤¤à¥ सà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤®à¤à¤°à¥à¤à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¤¾à¤¦à¥à¤à¤°à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤ªà¥à¤¡à¤¨à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤·à¤®à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤à¤¿à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥ वायà¥à¤°à¤ªà¤¾à¤¨à¤¸à¥à¤¤à¤ मलमà¥à¤ªà¤à¤¿à¤¤à¤®à¤§à¥à¤à¤®à¤¾à¤¸à¤¾à¤¦à¥à¤¯ à¤à¥à¤¦à¤µà¤²à¤¿à¤·à¥à¤µà¤¾à¤§à¤¤à¥à¤¤à¥, ततसà¥à¤¤à¤¾à¤¸à¥à¤µà¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ पà¥à¤°à¤¾à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿||९||
ata Å«rdhvaá¹ jÄtasyottarakÄlajÄni vyÄkhyÄsyÄmaḥ- guru madhura ÅÄ«tÄbhiá¹£yandi vidÄhi viruddhÄjÄ«rá¹a pramitÄÅanÄsÄtmyabhojanÄdgavyamÄtsya vÄrÄha mÄhiá¹£ÄjÄvika piÅita bhaká¹£aá¹Ät ká¹Åa Åuá¹£ka pÅ«timÄá¹sa paiá¹£á¹ika paramÄnna kṣīra dadhi maá¹á¸a tilaguá¸a viká¹ti sevanÄnmÄá¹£ayūṣeká¹£urasa piá¹yÄka piá¹á¸Äluka Åuá¹£ka ÅÄka- ÅuktalaÅunakilÄá¹a takra piá¹á¸aka bisa má¹á¹Äla ÅÄlÅ«ka krauñcÄdana kaÅeruka Åá¹á¹ gÄá¹akatarÅ«á¹a virÅ«á¸ha navaÅÅ«kaÅamÄ«- dhÄnyÄmamÅ«lakopayogÄdguruphalaÅÄka rÄga haritakamardakavasÄÅiraspadaparyuá¹£itapÅ«tiÅÄ«tasaá¹ kÄ«rá¹ÄnnÄbhyavahÄrÄnmanda- kÄtikrÄntamadyapÄnÄdvyÄpannagurusalilapÄnÄdatisnehapÄnÄdasaá¹ÅodhanÄdbastikarmavibhramÄdavyÄyÄmÄdavyavÄyÄddivÄsvapnÄt sukhaÅayanÄsanasthÄnasevanÄccopahatÄgnermalopacayo bhavatyatimÄtraá¹, tathotkaá¹akaviá¹£amakaá¹hinÄsanasevanÄdudbhrÄntayÄnoá¹£á¹rayÄnÄdati vyavÄyÄdbastinetrÄ samyakpraá¹idhÄnÄdgudaká¹£aá¹anÄdabhÄ«ká¹£á¹aá¹ ÅÄ«tÄmbu saá¹sparÅÄccelaloá¹£á¹a tá¹á¹Ädi ghará¹£aá¹Ät pratatÄti nirvÄhaá¹ÄdvÄtamÅ«trapurīṣavegodÄ«raá¹Ät samudÄ«rá¹avegavinigrahÄt strÄ«á¹Äá¹ cÄmagarbhabhraá¹ÅÄdgarbhotpÄ«á¸anÄdviá¹£amaprasÅ«tibhiÅca prakupito vÄyurapÄnastaá¹ malamupacitamadhogamÄsÄdya gudavaliá¹£vÄdhatte, tatastÄsvarÅÄá¹si prÄdurbhavanti||9||
ata UrdhvaM jAtasyottarakAlajAni vyAkhyAsyAmaH-gurumadhurashItAbhiShyandividAhiviruddhAjIrNapramitAshanAsAtmyabhojanAdgavyamAtsyavArAhamAhiShAjAvikapishitabhakShaNAtkRushashu- ShkapUtimAMsapaiShTikaparamAnnakShIradadhimaNDatilaguDavikRutisevanAnmAShayUShekShurasapiNyAkapiNDAlukashuShkashAka-shuktalashunakilATatakrapiNDakabisamRuNAlashAlUkakrau~jcAdanakasherukashRu~ggATakatarUTavirUDhanavashUkashamI-dhAnyAmamUlakopayogAdguruphalashAkarAgaharitakamardakavasAshiraspadaparyuShitapUtishItasa~gkIrNAnnAbhyavahArAnmanda-kAtikrAntamadyapAnAdvyApannagurusalilapAnAdatisnehapAnAdasaMshodhanAdbastikarmavibhramAdavyAyAmAdavyavAyAddivAsvapnAtsukhashayanAsanasth- AnasevanAccopahatAgnermalopacayo bhavatyatimAtraM,tathotkaTakaviShamakaThinAsanasevanAdudbhrAntayAnoShTrayAnAdativyavAyAdbastinetrAsamyakpraNidhAnAdguda- kShaNanAdabhIkShNaMshItAmbusaMsparshAccelaloShTatRuNAdigharShaNAt pratatAtinirvAhaNAdvAtamUtrapurIShavegodIraNAt samudIrNavegavinigrahAt strINAMcAmagarbhabhraMshAdgarbhotpIDanAdviShamaprasUtibhishca prakupito vAyurapAnastaM malamupacitamadhogamAsAdya gudavaliShvAdhatte,tatastAsvarshAMsi prAdurbhavanti||9||
The causes of acquired hemorrhoids : In a person whose power of digestion is afflicted, mala (waste products) gets accumulated in excess due to the following reasons:
- Intake of heavy, sweet, cold, abhishyandi (food that causes obstruction in the channels of circulation), vidahi (that causes burning sensation) and viruddha ( mutually contra¬dictory ) food; intake of food before the previous meal is digested; intake of a small quantity of food; and intake of unwholesome food;
- Excessive intake of the meats of cattle, fish, pig, buffalo, goat and sheep;
- Meat of emaciated animals, dried meat and putrefied meat.
- Excessive intake of pastries, paramanna (preparation of milk, rice and sugar), milk, dadhimanda (whey), preparations of sesame seed and jaggery-products;
- Excessive intake of masha, sugarcane juice, oil cake, pindaluka, dry vegetables, vinegar, garlic, kilat (cream of milk) takra-pindaka (cream of curd), bisa (thick lotus stalk ), naktamala (thin lotus stalk) shaluka, kraunchodana, kasheruka, shringataka, tarut, germinated corns and pulses, freshly harvested corns and cereals and tender radish;
- Intake of heavy fruits, vegetables, pickles, hantaka (uncooked vegetables), mardaka, vasa (muscle fat), meat of head and legs of animals, stale, putrid and sankeerna anna (food prepared by the mixture of different items, like rice and meat).
- Intake of mandaka (immature curds) and wrongly (excess) fermented wines.
- Drinking of polluted and heavy water, excess intake of sneha (oleation therapy), non-use of panchakarma (elimination therapies), improper basti karma (enema therapy)
- Lack of exercise, avayaya (lack of sexual activity) or adhivayaya (excess sexual activity), sleep during day time; and habits to pleasant beds, seats and location.
Similarly, the following factors are responsible for the aggravation of apana vayu.
- Use of rough, irregular and hard seats
- Use of vehicles carried by improperly trained animals or vehicles carried by camels
- Excessive indulgence in sexual act;
- Improper insertion of enema nozzle and frequent injury in the anal region.
- Frequent application of cold water.
- Use of rags, clods of grass, etc. for rubbing the anus
- Continued and excessive strain
- Forcible attempts for passing flatus, urine and stool
- Suppression of natural urges
- Miscarriage, pressure of the pregnant uterus and abnormal delivery in the case of women.
The apana vayu aggravated by the above mentioned factors, brings down the accumulated waste products and so afflicts the anal sphincters and leads to acquired type of hemorrhoids. [9]
Shapes of the arsha (hemorrhoids)
सरà¥à¤·à¤ª मसà¥à¤° माष मà¥à¤¦à¥à¤à¤®à¤à¥à¤·à¥à¤ à¤à¤¯à¤µ à¤à¤²à¤¾à¤¯ पिणà¥à¤¡à¤¿à¤à¤¿à¤£à¥à¤à¤¿à¤à¥à¤° à¤à¥à¤¬à¥à¤ तिनà¥à¤¦à¥à¤ à¤à¤°à¥à¤à¤¨à¥à¤§à¥ à¤à¤¾à¤à¤£à¤¨à¥à¤¤à¤¿à¤à¤¾ बिमà¥à¤¬à¥ बदर à¤à¤°à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°- à¤à¤°à¥à¤à¥à¤° à¤à¤¾à¤®à¥à¤¬à¤µ à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¨à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤ à¤à¤¶à¥à¤°à¥ शà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤à¤ शà¥à¤à¥à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤· शिà¤à¤¿ शà¥à¤à¤¤à¥à¤£à¥à¤¡ à¤à¤¿à¤¹à¥à¤µà¤¾ पदà¥à¤®à¤®à¥à¤à¥à¤²à¤à¤°à¥à¤£à¤¿à¤à¤¾ सà¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤¾à¤¨à¤¿ सामानà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤ पितà¥à¤¤ à¤à¤« पà¥à¤°à¤¬à¤²à¤¾à¤¨à¤¿||१०||
sará¹£apa masÅ«ra mÄá¹£a mudgamakuá¹£á¹ha kayava kalÄya piá¹á¸iá¹iá¹á¹ikera kebuka tinduka karkandhu kÄkaá¹antikÄ bimbÄ« badara karÄ«rodumbara- kharjÅ«ra jÄmbava gostanÄá¹ guá¹£á¹ha kaÅeru Åá¹á¹ gÄá¹aka Åá¹á¹ gÄ«daká¹£a Åikhi Åukatuá¹á¸a jihvÄ padmamukulakará¹ikÄ saá¹sthÄnÄni sÄmÄnyÄdvÄta pitta kapha prabalÄni||10||
sarShapamasUramAShamudgamakuShThakayavakalAyapiNDiTiNTikerakebukatindukakarkandhukAkaNantikAbimbIbadarakarIrodumbara-kharjUrajAmbavagostanA~gguShThakasherushRu~ggATakashRu~ggIdakShashikhishukatuNDajihvApadmamukulakarNikAsaMsthAnAnisAmAnyAdvAtapittakaphaprabalAni||10||
Hemorrhoids have different shapes and resemble mustard, masura, masha, mudga, kushtaka (Saussurea lappa CB. Clarke), yava (barley), kalaya (green pea), pindi, tundikeri (fruit of karira), kebuka, tinduka, karkandhu, kakanantika, bimbi badara, karira, udumbara (Ficus racemosa Linn), kharjura (Phoenix dactylifera) jambu (Syzygium cuminii (Linn.)), gostana (cow's breast), thumb, kasheruka, shringataka, shringi, beaks or tongues of a fowl, a peacock or a parrot, and buds of lotus or karyika. All above mentioned shapes are in general the characteristic shapes of hemorrhoids caused by excessive aggravation of vata, pitta and kapha. [10]
Signs and symptoms of vataja arsha
तà¥à¤·à¤¾à¤®à¤¯à¤ विशà¥à¤·à¤- शà¥à¤·à¥à¤à¤®à¥à¤²à¤¾à¤¨ à¤à¤ िन परà¥à¤· रà¥à¤à¥à¤· शà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¾à¤¨à¤¿, तà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤à¥à¤°à¤¾à¤£à¤¿, वà¤à¥à¤°à¤¾à¤£à¤¿, सà¥à¤«à¥à¤à¤¿à¤¤ मà¥à¤à¤¾à¤¨à¤¿, विषम विसà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, शà¥à¤²à¤¾à¤à¥à¤·à¥à¤ªà¤¤à¥à¤¦à¤¸à¥à¤«à¥à¤°à¤£ à¤à¤¿à¤®à¤¿à¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¸à¤à¤¹à¤°à¥à¤· परà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤ªà¤¶à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿, पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾ धà¥à¤®à¤¾à¤¨ शिशà¥à¤¨ वà¥à¤·à¤£ बसà¥à¤¤à¤¿ वà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£ हà¥à¤¦à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤¾à¤à¥à¤à¤®à¤°à¥à¤¦ हà¥à¤¦à¤¯ दà¥à¤°à¤µ पà¥à¤°à¤¬à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, पà¥à¤°à¤¤à¤¤ विबदà¥à¤§ वात मà¥à¤¤à¥à¤° वरà¥à¤à¤¾à¤à¤¸à¤¿, à¤à¤°à¥ à¤à¤à¥ पà¥à¤·à¥à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤ पारà¥à¤¶à¥à¤µ à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¿ बसà¥à¤¤à¤¿ शà¥à¤² शिरà¥à¤½à¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤ª à¤à¥à¤·à¤µà¤¥à¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤° पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¶à¥à¤¯à¤¾à¤¯ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤® शà¥à¤· शà¥à¤¥- मà¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤à¤ मà¥à¤à¤µà¥à¤°à¤¸à¥à¤¯ तà¥à¤®à¤¿à¤°à¥à¤¯ à¤à¤£à¥à¤¡à¥ नासा à¤à¤°à¥à¤£ शà¤à¥à¤ शà¥à¤² सà¥à¤µà¤°à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¤à¤à¤°à¤¾à¤£à¤¿, शà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¾à¤°à¥à¤£ परà¥à¤· नठनयन वदन तà¥à¤µà¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤° पà¥à¤°à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ वातà¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¤¿ विदà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥||११||
teá¹£Ämayaá¹ viÅeá¹£aḥ- Åuá¹£kamlÄna kaá¹hina paruá¹£a rÅ«ká¹£a ÅyÄvÄni, tÄ«ká¹£á¹ÄgrÄá¹i, vakrÄá¹i, sphuá¹ita mukhÄni, viá¹£ama visá¹tÄni, ÅÅ«lÄká¹£epatodasphuraá¹a cimicimÄsaá¹hará¹£aparÄ«tÄni, snigdhoá¹£á¹opaÅayÄni, pravÄhikÄ dhmÄna ÅiÅna vá¹á¹£aá¹a basti vaá¹ ká¹£aá¹a há¹dgrahÄá¹ gamarda há¹daya drava prabalÄni, pratata vibaddha vÄta mÅ«tra varcÄá¹si, Å«ru kaá¹Ä« pá¹á¹£á¹ha trika pÄrÅva kuká¹£i basti ÅÅ«la ÅiroâbhitÄpa ká¹£avathÅ«dgÄra pratiÅyÄya kÄsodÄvartÄyÄma Åoá¹£a Åotha- mÅ«rcchÄrocaka mukhavairasya taimirya kaá¹á¸Å« nÄsÄ kará¹a Åaá¹ kha ÅÅ«la svaropaghÄtakarÄá¹i, ÅyÄvÄruá¹a paruá¹£a nakha nayana vadana tvaá¹ mÅ«tra purīṣasya vÄtolbaá¹ÄnyarÅÄá¹sÄ«ti vidyÄt||11||
teShAmayaM visheShaH- shuShkamlAnakaThinaparuSharUkShashyAvAni, tIkShNAgrANi, vakrANi, sphuTitamukhAni,viShamavisRutAni, shUlAkShepatodasphuraNacimicimAsaMharShaparItAni, snigdhoShNopashayAni,pravAhikAdhmAnashishnavRuShaNabastiva~gkShaNahRudgrahA~ggamardahRudayadravaprabalAni,pratatavibaddhavAtamUtravarcAMsi,UrukaTIpRuShThatrikapArshvakukShibastishUlashiro~abhitApakShavathUdgArapratishyAyakAsodAvartAyAmashoShashotha-mUrcchArocakamukhavairasyataimiryakaNDUnAsAkarNasha~gkhashUlasvaropaghAtakarANi,shyAvAruNaparuShanakhanayanavadanatva~gmUtrapurIShasya vAtolbaNAnyarshAMsIti vidyAt||11||
Hemorrhoids caused by the predominance of aggravated vata:
- The mass of hemorrhoids is dry, wrinkled, hard, rough, ununctuous and greyish in color; these masses have sharp tips; these are curved and with cracks on the surface; and these are spread irregularly.
- The mass of hemorrhoids is associated with pain, cramps toda (piercing pain), itching, numbness and tingling sensation in excess.
- Unctuous and hot things give relief in this condition.
- The patient suffers from dysentery, abdominal distension and stiffness of genitals, testicles, urinary bladder, pelvis and cardiac region; he also suffers from malaise and palpitation in excess.
- His flatus, urine and stool are constantly obstructed.
- He suffers from pain in thighs, lumber region, back, trika (sacral region), parshva (sides of the chest), kukshi (sides of the abdomen ) and in basti (urinary bladder)
- He gets heat sensation in the head and suffers from, sneezing, eructation, coryza, cough, udavarta (mis-peristalsis), lethargy, edema, fainting, anorexia, distaste in mouth, timira (impairment of vision) itching, pain in the nose, ears and temporal region, and impairment of the voice.
- Greyish, reddishness and roughness of nails, eyes, face, skin, urine and stool. [11]
Etiology of vataja arsha hemorrhoids
à¤à¤µà¤¤à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°-
à¤à¤·à¤¾à¤¯ à¤à¤à¥ तिà¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ रà¥à¤à¥à¤· शà¥à¤¤ लà¤à¥à¤¨à¤¿ à¤|
पà¥à¤°à¤®à¤¿à¤¤à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤¾à¤¶à¤¨à¤ तà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£ मदà¥à¤¯ मà¥à¤¥à¥à¤¨ सà¥à¤µà¤¨à¤®à¥||१२||
लà¤à¥à¤à¤¨à¤ दà¥à¤¶à¤à¤¾à¤²à¥ ठशà¥à¤¤à¥ वà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤®à¤à¤°à¥à¤® à¤|
शà¥à¤à¥ वातातपसà¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¥ हà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ मतà¤||१३||
bhavataÅcÄtra-
kaá¹£Äya kaá¹u tiktÄni rÅ«ká¹£a ÅÄ«ta laghÅ«ni ca|
pramitÄlpÄÅanaá¹ tÄ«ká¹£á¹a madya maithuna sevanam||12||
laá¹
ghanaá¹ deÅakÄlau ca ÅÄ«tau vyÄyÄmakarma ca|
Åoko vÄtÄtapasparÅo heturvÄtÄrÅasÄá¹ mataḥ||13||
bhavatashcAtra-
kaShAyakaTutiktAni rUkShashItalaghUni ca|
pramitAlpAshanaM tIkShNamadyamaithunasevanam||12||
la~gghanaM deshakAlau ca shItau vyAyAmakarma ca|
shoko vAtAtapasparsho heturvAtArshasAM mataH||13||
The causes of vataja arsha are as follow.
- Habitual intake of astringent, pungent, bitter, ununctuous, cold and light food;
- Habitual intake of pramitashana ( food measured in extremely small quantities), intake of less quantity of food, intake of excess alcoholic drinks and indulgence in sexual acts.
- Fasting, living in cold country and cold season, physical exercise, grief and exposure to sun and wind. [12-13]
Signs and symptoms of pittaja arsha
मà¥à¤¦à¥ शिथिल सà¥à¤à¥à¤®à¤¾à¤°à¤¾à¤£à¥à¤¯ सà¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¹à¤¾à¤¨à¤¿, रà¤à¥à¤¤ पà¥à¤¤ नà¥à¤² à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤ªà¤à¥à¤²à¥à¤¦ बहà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, विसà¥à¤° à¤à¤¨à¥à¤§à¤¿ तनॠपà¥à¤¤ रà¤à¥à¤¤ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¥à¤£à¤¿, रà¥à¤§à¤¿à¤°à¤µà¤¹à¤¾à¤¨à¤¿, दाह à¤à¤£à¥à¤¡à¥ शà¥à¤² निसà¥à¤¤à¥à¤¦ पाà¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿, शà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¶à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿, समà¥à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤ªà¥à¤¤ हरित वरà¥à¤à¤¾à¤à¤¸à¤¿, पà¥à¤¤ विसà¥à¤°à¤à¤¨à¥à¤§à¤¿ पà¥à¤°à¤à¥à¤° विणà¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤£à¤¿, पिपासा à¤à¥à¤µà¤° तमठसमà¥à¤®à¥à¤¹ à¤à¥à¤à¤¨ दà¥à¤µà¥à¤·à¤à¤°à¤¾à¤£à¤¿ पà¥à¤¤ नठनयन तà¥à¤µà¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤° पà¥à¤°à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ पितà¥à¤¤à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¤¿ विदà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥||१४||
má¹du Åithila sukumÄrÄá¹ya sparÅasahÄni, rakta pÄ«ta nÄ«la ká¹á¹£á¹Äni, svedopakleda bahulÄni, visra gandhi tanu pÄ«ta rakta srÄvÄ«á¹i, rudhiravahÄni, dÄha kaá¹á¸Å« ÅÅ«la nistoda pÄkavanti, ÅÄ«topaÅayÄni, sambhinnapÄ«ta harita varcÄá¹si, pÄ«ta visragandhi pracura viá¹mÅ«trÄá¹i, pipÄsÄ jvara tamaka sammoha bhojana dveá¹£akarÄá¹i pÄ«ta nakha nayana tvaá¹ mÅ«tra purīṣasya pittolbaá¹ÄnyarÅÄá¹sÄ«ti vidyÄt||14||
mRudushithilasukumArANyasparshasahAni, raktapItanIlakRuShNAni, svedopakledabahulAni,visragandhitanupItaraktasrAvINi [1] , rudhiravahAni, dAhakaNDUshUlanistodapAkavanti, shItopashayAni,sambhinnapItaharitavarcAMsi, pItavisragandhipracuraviNmUtrANi,pipAsAjvaratamakasammohabhojanadveShakarANi pItanakhanayanatva~gmUtrapurIShasyapittolbaNAnyarshAMsIti vidyAt||14||
The following are the signs and symptoms of Pittaja Arshas:
- The pile mass is soft, flabby, delicate and tender to touch
- The color of hemorrhoids is red, yellow, blue or black
- The hemorrhoids is associated with excessive sweating and sticky discharge
- The discharge from the hemorrhoids mass is visra (smelling like raw-meat), thin, yellow or red
- There is bleeding from the hemorrhoids
- The hemorrhoids are associated with burning sensation, itching, pain, pricking pain and suppuration.
- Cold things relief the symptoms
- The stool of the patient is loose, yellow or green
- The urine and stool are voided in large quantities, yellow in colour and the smell is like raw meat.
- The patient suffers from morbid thirst, fever, asthma, fainting and disliking for foods
- The nails, eyes, skin, urine and stool become yellow in color. [14]
Etiology of pittaja arsha
à¤à¤µà¤¤à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°-
à¤à¤à¥à¤·à¥à¤£ लवण à¤à¥à¤·à¤¾à¤° वà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤à¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤ª पà¥à¤°à¤à¤¾à¤ |
दà¥à¤¶ à¤à¤¾à¤²à¤¾à¤µà¤¶à¤¿à¤¶à¤¿à¤°à¥ à¤à¥à¤°à¥à¤§à¥ मदà¥à¤¯à¤®à¤¸à¥à¤¯à¤¨à¤®à¥||१५||
विदाहि तà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤®à¥à¤·à¥à¤£à¤ ठसरà¥à¤µà¤ पानानà¥à¤¨à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥|
पितà¥à¤¤à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¤¾à¤ विà¤à¥à¤à¥à¤¯à¤ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¥ हà¥à¤¤à¥à¤°à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥||१६||
bhavataÅcÄtra-
kaá¹Å«á¹£á¹a lavaá¹a ká¹£Ära vyÄyÄmÄgnyÄtapa prabhÄḥ |
deÅa kÄlÄvaÅiÅirau krodho madyamasÅ«yanam||15||
vidÄhi tÄ«ká¹£á¹amuá¹£á¹aá¹ ca sarvaá¹ pÄnÄnnabheá¹£ajam|
pittolbaá¹ÄnÄá¹ vijñeyaḥ prakope heturarÅasÄm||16||
bhavatashcAtra-
kaTUShNalavaNakShAravyAyAmAgnyAtapaprabhAH [2] |
deshakAlAvashishirau krodho madyamasUyanam||15||
vidAhi tIkShNamuShNaM ca sarvaM pAnAnnabheShajam|
pittolbaNAnAM vij~jeyaH prakope heturarshasAm||16||
The causes of pittaja arsha are as follow:
- Intake of pungent, hot, salty and alkaline food,
- excess exercise and exposure to the heat of fire and Sun
- Living in a place and season which are not cold, intake of alcohol and envy;
- Intake of drinks, food and drugs having vidahi (causing burning sensation), sharp and hot properties. [15-16]
Signs and symptoms of kaphaja arsha
ततà¥à¤° यानि पà¥à¤°à¤®à¤¾à¤£à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿, à¤à¤ªà¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, शà¥à¤²à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¹à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§ शà¥à¤µà¥à¤¤ पाणà¥à¤¡à¥ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤¤à¤¬à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¿, à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿, सà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤ªà¥à¤¤ सà¥à¤ªà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿, सà¥à¤¥à¤¿à¤° शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥à¤¨à¤¿, à¤à¤£à¥à¤¡à¥ बहà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, बहà¥à¤ªà¥à¤°à¤¤à¤¤ पिà¤à¥à¤à¤° शà¥à¤µà¥à¤¤à¤°à¤à¥à¤¤ पिà¤à¥à¤à¤¾ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¥à¤£à¤¿, à¤à¥à¤°à¥ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤² शà¥à¤µà¥à¤¤ मà¥à¤¤à¥à¤° पà¥à¤°à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¿, रà¥à¤à¥à¤·à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤ªà¤¶à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿, पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤µà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿, परिà¤à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤à¤¾ हà¥à¤²à¥à¤²à¤¾à¤¸ निषà¥à¤ à¥à¤µà¤¿à¤à¤¾ à¤à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¥à¤à¤ पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¶à¥à¤¯à¤¾à¤¯ à¤à¥à¤°à¤µ à¤à¥à¤à¤°à¥à¤¦à¤¿ मà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤° शà¥à¤· शà¥à¤¥- पाणà¥à¤¡à¥ रà¥à¤ शà¥à¤¤à¤à¥à¤µà¤°à¤¾à¤¶à¥à¤®à¤°à¥ शरà¥à¤à¤°à¤¾ हà¥à¤¦à¤¯à¥à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤¿à¤¯à¥à¤ªà¤²à¥à¤ªà¤¾à¤¸à¥à¤¯ माधà¥à¤°à¥à¤¯ पà¥à¤°à¤®à¥à¤¹à¤à¤°à¤¾à¤£à¤¿, दà¥à¤°à¥à¤à¤à¤¾à¤²à¤¾à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¥à¤¨à¤¿, ठतिमातà¥à¤°à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¦à¤µ à¤à¥à¤²à¥à¤¬à¥à¤¯à¤à¤°à¤¾à¤£à¤¿, à¤à¤® विà¤à¤¾à¤° पà¥à¤°à¤¬à¤²à¤¾à¤¨à¤¿, शà¥à¤à¥à¤² नठनयन वदन तà¥à¤µà¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¤¿ विदà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥||१à¥||
tatra yÄni pramÄá¹avanti, upacitÄni, Ålaká¹£á¹Äni, sparÅasahÄni, snigdha Åveta pÄá¹á¸u picchilÄni, stabdhÄni, gurÅ«á¹i, stimitÄni, supta suptÄni, sthira ÅvayathÅ«ni, kaá¹á¸Å« bahulÄni, bahupratata piñjara Åvetarakta picchÄ srÄvÄ«á¹i, guru picchila Åveta mÅ«tra purīṣÄá¹i, rÅ«ká¹£oá¹£á¹opaÅayÄni, pravÄhikÄtimÄtrotthÄnavaá¹ ká¹£aá¹ÄnÄhavanti, parikartikÄ há¹llÄsa niá¹£á¹hÄ«vikÄ kÄsÄrocaka pratiÅyÄya gaurava cchardi mÅ«traká¹cchra Åoá¹£a Åotha- pÄá¹á¸u roga ÅÄ«tajvarÄÅmarÄ« ÅarkarÄ há¹dayendriyopalepÄsya mÄdhurya pramehakarÄá¹i, dÄ«rghakÄlÄnubandhÄ«ni, atimÄtramagnimÄrdava klaibyakarÄá¹i, Äma vikÄra prabalÄni, Åukla nakha nayana vadana tvaá¹ mÅ«trapurīṣasya Åleá¹£molbaá¹ÄnyarÅÄá¹sÄ«ti vidyÄt||17||
tatra yAni pramANavanti, upacitAni, shlakShNAni, sparshasahAni [3] , snigdhashvetapANDupicchilAni,stabdhAni, gurUNi, stimitAni, suptasuptAni, sthirashvayathUni, kaNDUbahulAni,bahupratatapi~jjarashvetaraktapicchAsrAvINi, gurupicchilashvetamUtrapurIShANi,rUkShoShNopashayAni, pravAhikAtimAtrotthAnava~gkShaNAnAhavanti,parikartikAhRullAsaniShThIvikAkAsArocakapratishyAyagauravacchardimUtrakRucchrashoShashotha-pANDurogashItajvarAshmarIsharkarAhRudayendriyopalepAsyamAdhuryapramehakarANi,dIrghakAlAnubandhIni [4] , atimAtramagnimArdavaklaibyakarANi, AmavikAraprabalAni,shuklanakhanayanavadanatva~gmUtrapurIShasya shleShmolbaNAnyarshAMsIti vidyAt||17||
The following are the signs and symptoms of kaphaja arshas
- The hemorrhoids are large in size, swollen, smooth, painless to touch,
- The hemorrhoids are unctuous, white, pale white, slimy, having stiffness, heavy, rigid, benumbed, having consistent oedema and excessive of itching.
- The discharge from the hemorrhoids is excess and continuous having white or red in colour with slimyness.
- Urine and stool of the patient are heavy, slimy and white
- Ruksha (un-unctuous) and hot therapies gives relief from symptoms
- The patient has an excessive desire to pass stool with tenesmus and distension in the lower pelvic region
- The patient suffers from burning pain in anus, nausea, excessive spitting, cough, anorexia, cold, heaviness, vomiting, dysuria; lethargy, edema, anemia.
- Patient suffer from fever associated with cold, stone and gravels in genito¬urinary tract, a feeling as if the heart and sense organs are covered with sticky material, sweet taste in the mouth and prameha (obstinate urinary disorders including diabetes),
- The disease becomes chronic condition. So, digestive power gets suppressed and causes impotency
- They are associated with acute diseases caused by ama (product of improper digestion and metabolism).
- The nails, eyes, face, skin, urine and stool are become white in color. [17]
Etiology of kaphaja arsha
à¤à¤µà¤¤à¤¶à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°-
मधà¥à¤° सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§ शà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ लवणामà¥à¤² à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿ à¤|
à¤
वà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤®à¥ दिवासà¥à¤µà¤ªà¥à¤¨à¤ शयà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¨à¤¸à¥à¤à¥ रतिà¤||१८||
पà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤¸à¥à¤µà¤¾ शà¥à¤¤à¥ ठदà¥à¤¶à¤à¤¾à¤²à¤¾à¤µà¤à¤¿à¤¨à¥à¤¤à¤¨à¤®à¥|
शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¿à¤à¤¾à¤£à¤¾à¤ समà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤®à¥à¤¤à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤°à¤£à¤®à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥||१९||
bhavataÅcÄtra-
madhura snigdha ÅÄ«tÄni lavaá¹Ämla gurÅ«á¹i ca|
avyÄyÄmo divÄsvapnaḥ ÅayyÄsanasukhe ratiḥ||18||
prÄgvÄtasevÄ ÅÄ«tau ca deÅakÄlÄvacintanam|
Ålaiá¹£mikÄá¹Äá¹ samuddiá¹£á¹ametat kÄraá¹amarÅasÄm||19||
bhavatashcAtra-
madhurasnigdhashItAni lavaNAmlagurUNi ca|
avyAyAmo divAsvapnaH shayyAsanasukhe ratiH||18||
prAgvAtasevA shItau ca deshakAlAvacintanam|
shlaiShmikANAM samuddiShTametat kAraNamarshasAm||19||
The causes of kaphaja arsha (hemorrhoids) are as follow
- Sweet, unctuous, cold, salty, sour and heavy food
- Lack of exercise, sleeping during day time and indulgence in the pleasure of beds and seats (excess sleeping and sitting)
- Direct exposure to wind
- Living in cold place and exposure to cold season and mental inactivity. [18-19]
Etiology and symptoms of dwandaja and sannipataja type of arsha hemorrhoids
हà¥à¤¤à¥ लà¤à¥à¤·à¤£ सà¤à¤¸à¤°à¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¦à¥à¤µà¤¨à¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¤¿ à¤|
सरà¥à¤µà¥ हà¥à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ सहà¤à¥à¤°à¥à¤²à¤à¥à¤·à¤£à¥à¤ सममà¥||२०||
hetu laká¹£aá¹a saá¹sargÄdvidyÄddvandvolbaá¹Äni ca|
sarvo hetustridoá¹£Äá¹Äá¹ sahajairlaká¹£aá¹aiḥ samam||20||
hetulakShaNasaMsargAdvidyAddvandvolbaNAni ca|
sarvo hetustridoShANAM sahajairlakShaNaiH samam||20||
The dwandaja arsha (in which two doshas are predo¬minantly aggravated) is caused by the combination of two types of etiological factors and clinical features of two doshas. If the causative factors of all the doshas are combined together, then tridosaja type of hemorrhoids (in which all the three doshas are simultaneously aggravated) is manifested. The signs and symptoms of hemorrhoids are similar to those described for hereditary type of hemorrhoids- (vide verses 7 and 8 above). [20]
Purvaroopa (premonitory) signs and symptoms of hemorrhoids
विषà¥à¤à¤®à¥à¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤¨à¤¸à¥à¤¯ दà¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤ª à¤à¤µ à¤|
à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤¯à¤®à¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤°à¤¬à¤¾à¤¹à¥à¤²à¥à¤¯à¤ सà¤à¥à¤¥à¤¿à¤¸à¤¾à¤¦à¥à¤½à¤²à¥à¤ªà¤µà¤¿à¤à¥à¤à¤¤à¤¾||२१||
à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¦à¥à¤·à¤ªà¤¾à¤£à¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¶à¤à¥à¤à¤¾ à¤à¥à¤¦à¤°à¤¸à¥à¤¯ à¤|
पà¥à¤°à¥à¤µà¤°à¥à¤ªà¤¾à¤£à¤¿ निरà¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¤à¤¿à¤µà¥à¤¦à¥à¤§à¤¯à¥||२२||
viá¹£á¹ambhoânnasya daurbalyaá¹ kuká¹£erÄá¹opa eva ca|
kÄrÅyamudgÄrabÄhulyaá¹ sakthisÄdoâlpaviá¹katÄ||21||
grahaá¹Ä«doá¹£apÄá¹á¸varterÄÅaá¹
kÄ codarasya ca|
pÅ«rvarÅ«pÄá¹i nirdiá¹£á¹ÄnyarÅasÄmabhivá¹ddhaye||22||
viShTambho~annasya daurbalyaM kukSherATopa eva ca|
kArshyamudgArabAhulyaM sakthisAdo~alpaviTkatA||21||
grahaNIdoShapANDvarterAsha~gkA codarasya ca|
pUrvarUpANi nirdiShTAnyarshasAmabhivRuddhaye||22||
Delayed digestion of the food, weakness, gurgling sound in the lower abdomen, emaciation, frequent eructation; pain in thighs, voiding less stool, anemia, apprehension of the manifestation of udararoga (obstinate abdominal disorders including ascites)-these are the premonitory signs and symptoms in the development of hemorrhoids. [21-22]
Involvement of three doshas
à¤
रà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¤²à¥ à¤à¤¾à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥ नासनà¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤¿à¤|
दà¥à¤·à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤·à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤·à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¥ विशà¥à¤·à¤ à¤à¤²à¥à¤ªà¥à¤¯à¤¤à¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥||२३||
arÅÄá¹si khalu jÄyante nÄsannipatitaistribhiḥ|
doá¹£airdoá¹£aviÅeá¹£Ättu viÅeá¹£aḥ kalpyateârÅasÄm||23||
arshAMsi khalu jAyante nAsannipatitaistribhiH|
doShairdoShavisheShAttu visheShaH kalpyate~arshasAm||23||
Hemorrhoids never manifest without the aggravation of all the three doshas. It is evident that the predominance of one or all the doshas determine the type of hemorrhoids. The nomenclature of doshaja arsha is given according to the predominance of dosha e.g. if vata dosha is predominat then that hemorrhoid is said to be vataja arsha. [23]
Aggravation of tridosha in arsha
पà¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤¾ मारà¥à¤¤à¤ पितà¥à¤¤à¤ à¤à¤«à¥ à¤à¥à¤¦à¤µà¤²à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤¯à¤®à¥|
सरà¥à¤µ à¤à¤µ पà¥à¤°à¤à¥à¤ªà¥à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¤¿ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ समà¥à¤¦à¥à¤à¤µà¥||२४||
तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ दà¥à¤à¤à¤¾à¤¨à¤¿ बहà¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤°à¤¾à¤£à¤¿ à¤|
सरà¥à¤µà¤¦à¥à¤¹à¥à¤ªà¤¤à¤¾à¤ªà¥à¤¨à¤¿ पà¥à¤°à¤¾à¤¯à¤ à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¤à¤®à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||२५||
pañcÄtmÄ mÄrutaḥ pittaá¹ kapho gudavalitrayam|
sarva eva prakupyanti gudajÄnÄá¹ samudbhave||24||
tasmÄdarÅÄá¹si duḥkhÄni bahuvyÄdhikarÄá¹i ca|
sarvadehopatÄpÄ«ni prÄyaḥ ká¹cchratamÄni ca||25||
pa~jcAtmA mArutaH pittaM kapho gudavalitrayam|
sarva eva prakupyanti gudajAnAM samudbhave||24||
tasmAdarshAMsi duHkhAni bahuvyAdhikarANi ca|
sarvadehopatApIni prAyaH kRucchratamAni ca||25||
Five types of vata (prana, apana, vyana, udana and samana), pitta and kapha - all these morbid factors in their aggravated state afflict the three anal sphincters at ano-rectum and lead to hemorrhoids. These hemorrhoids are painful and are usually associated with several complications. These hemorrhoids affect the whole body and so they are difficult to cure with conservative measures. [24-25]
Symptoms of incurable arsha
हसà¥à¤¤à¥ पादॠमà¥à¤à¥ नाà¤à¥à¤¯à¤¾à¤ à¤à¥à¤¦à¥ वà¥à¤·à¤£à¤¯à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾|
शà¥à¤¥à¥ हà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤¶à¥à¤²à¤ ठयसà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¸à¥ हि सà¤||२६||
हà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤¶à¥à¤²à¤ समà¥à¤®à¥à¤¹à¤¶à¥à¤à¤°à¥à¤¦à¤¿à¤°à¤à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ रà¥à¤à¥ à¤à¥à¤µà¤°à¤|
तà¥à¤·à¥à¤£à¤¾ à¤à¥à¤¦à¤¸à¥à¤¯ पाà¤à¤¶à¥à¤ निहनà¥à¤¯à¤°à¥à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤®à¥||२à¥||
सहà¤à¤¾à¤¨à¤¿ तà¥à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¿ यानि à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¤°à¤¾à¤ वलिमà¥|
à¤à¤¾à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ सà¤à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¥à¤¯ तानà¥à¤¯à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ निरà¥à¤¦à¤¿à¤¶à¥à¤¤à¥||२८||
शà¥à¤·à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤¦à¤¾à¤¯à¥à¤·à¤¸à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ à¤à¤¤à¥à¤·à¥à¤ªà¤¾à¤¦à¤¸à¤®à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¥|
यापà¥à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¥ दà¥à¤ªà¥à¤¤à¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¨à¥à¤ पà¥à¤°à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤¯à¤¥à¤¾||२९||
दà¥à¤µà¤¨à¥à¤¦à¥à¤µà¤à¤¾à¤¨à¤¿ दà¥à¤µà¤¿à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤ वलॠयानà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ à¤|
à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ तानà¥à¤¯à¤¾à¤¹à¥à¤ परिसà¤à¤µà¤¤à¥à¤¸à¤°à¤¾à¤£à¤¿ à¤||३०||
बाहà¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤¾à¤ तॠवलॠà¤à¤¾à¤¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¥à¤à¤¦à¥à¤·à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¤¿ à¤|
à¤
रà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ सà¥à¤à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ न à¤à¤¿à¤°à¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤¤à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||३१||
तà¥à¤·à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¶à¤®à¤¨à¥ यतà¥à¤¨à¤®à¤¾à¤¶à¥ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤à¤à¥à¤·à¤£à¤|
तानà¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥ हि à¤à¥à¤¦à¤ बदà¥à¤§à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤°à¥à¤¬à¤¦à¥à¤§à¤à¥à¤¦à¥à¤¦à¤°à¤®à¥||३२||
haste pÄde mukhe nÄbhyÄá¹ gude vá¹á¹£aá¹ayostathÄ|
Åotho há¹tpÄrÅvaÅÅ«laá¹ ca yasyÄsÄdhyoârÅaso hi saḥ||26||
há¹tpÄrÅvaÅÅ«laá¹ sammohaÅchardiraá¹
gasya rug jvaraḥ|
tá¹á¹£á¹Ä gudasya pÄkaÅca nihanyargudajÄturam||27||
sahajÄni tridoá¹£Äá¹i yÄni cÄbhyantarÄá¹ valim|
jÄyanteârÅÄá¹si saá¹Åritya tÄnyasÄdhyÄni nirdiÅet||28||
Åoá¹£atvÄdÄyuá¹£astÄni catuá¹£pÄdasamanvite|
yÄpyante dÄ«ptakÄyÄgneḥ pratyÄkhyeyÄnyatoânyathÄ||29||
dvandvajÄni dvitÄ«yÄyÄá¹ valau yÄnyÄÅritÄni ca|
ká¹cchrasÄdhyÄni tÄnyÄhuḥ parisaá¹vatsarÄá¹i ca||30||
bÄhyÄyÄá¹ tu valau jÄtÄnyekadoá¹£olbaá¹Äni ca|
arÅÄá¹si sukhasÄdhyÄni na cirotpÄtatÄni ca||31||
teá¹£Äá¹ praÅamane yatnamÄÅu kuryÄdvicaká¹£aá¹aḥ|
tÄnyÄÅu hi gudaá¹ baddhvÄ kuryurbaddhagudodaram||32||
haste pAde mukhe nAbhyAM gude vRuShaNayostathA|
shotho hRutpArshvashUlaM ca yasyAsAdhyo~arshaso hi saH||26||
hRutpArshvashUlaM sammohashchardira~ggasya rug jvaraH|
tRuShNA gudasya pAkashca nihanyargudajAturam||27||
sahajAni tridoShANi yAni cAbhyantarAM valim|
jAyante~arshAMsi saMshritya tAnyasAdhyAni nirdishet||28||
shoShatvAdAyuShastAni catuShpAdasamanvite|
yApyante dIptakAyAgneH pratyAkhyeyAnyato~anyathA||29||
dvandvajAni dvitIyAyAM valau yAnyAshritAni ca|
kRucchrasAdhyAni tAnyAhuH parisaMvatsarANi ca||30||
bAhyAyAM tu valau jAtAnyekadoSholbaNAni ca|
arshAMsi sukhasAdhyAni na cirotpAtatAni ca||31||
teShAM prashamane yatnamAshu kuryAdvicakShaNaH|
tAnyAshu hi gudaM baddhvA kuryurbaddhagudodaram||32||
If the patient of hemorrhoids develops edema in upper and lower extremities, face, umbilicus, anus and scrotum, and if he suffers from pain in the cardiac region and lateral parts of chest, then such types of patients became incurable. [26]
Pain in the cardiac region and lateral parts of the chest, fainting, vomiting, pain in the limbs, fever, thirst and perianal swelling - these complications lead to the death of the patient suffering from hemorrhoids. [27]
Congenital/hereditary hemorrhoids caused by aggravation of three doshas and hemorrhoids located in the internal sphincter of the anus are also considered as incurable. [28]
In the presence of above incurable symptoms, if all four aspects of treatments like physician, drugs, attendant and patient are in the state of their excellence and if the patient has strong kayagni (power of digestion and metabolism) the disease may become yapya (palliative). Otherwise the disease became incurable. [29]
If the hemorrhoids are caused by vitiation of two doshas, and are located in the second anal- sphincter and if these are more than one year old, then these are difficult of cure. If the hemorrhoids are located in the external anal sphincter with vitiation of one dosha, and are not chronic then patient is said to be curable. A wise physician/surgeon should treat the patient early otherwise the enlarged hemorrhoids can obstruct the anal canal and lead to baddha-gudodara (obstruction in the passage of the ano-rectum). [30-32]
Treatment of hemorrhoids
ततà¥à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤°à¥à¤à¥ शसà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£ à¤à¤°à¥à¤¤à¤¨à¤ हितमरà¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥|
दाहठà¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¥à¤£ à¤à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¥à¤à¥, दाहमà¥à¤à¥ तथाऽà¤à¥à¤¨à¤¿à¤¨à¤¾||३३||
à¤
सà¥à¤¤à¥à¤¯à¥à¤¤à¤¦à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤£ धà¥à¤®à¤¤à¤¾ दà¥à¤·à¥à¤à¤à¤°à¥à¤®à¤£à¤¾|
à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¤à¥ तà¥à¤°à¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤ à¤à¤°à¥à¤® à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¥à¤° सà¥à¤¦à¤¾à¤°à¥à¤£à¤||३४||
पà¥à¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤µà¥à¤ªà¤à¤¾à¤¤à¤ शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥à¤°à¥à¤à¥à¤¦à¥ वà¥à¤à¤µà¤¿à¤¨à¤¿à¤à¥à¤°à¤¹à¤|
à¤à¤§à¥à¤®à¤¾à¤¨à¤ दारà¥à¤£à¤ शà¥à¤²à¤ वà¥à¤¯à¤¥à¤¾ रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¨à¤®à¥||३५||
पà¥à¤¨à¤°à¥à¤µà¤¿à¤°à¥à¤¹à¥ रà¥à¤¢à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤¦à¥ à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¥ à¤à¥à¤¦à¤¸à¥à¤¯ à¤|
मरणठवा à¤à¤µà¥à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤ शसà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¤¿à¤à¥à¤°à¤®à¤¾à¤¤à¥||३६||
यतà¥à¤¤à¥ à¤à¤°à¥à¤® सà¥à¤à¥à¤ªà¤¾à¤¯à¤®à¤²à¥à¤ªà¤à¥à¤°à¤à¤¶à¤®à¤¦à¤¾à¤°à¥à¤£à¤®à¥|
तदरà¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ समà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤ विवà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¯à¥||३à¥||
tatrÄhureke Åastreá¹a kartanaá¹ hitamarÅasÄm|
dÄhaá¹ ká¹£Äreá¹a cÄpyeke, dÄhameke tathÄâgninÄ||33||
astyetadbhÅ«ritantreá¹a dhÄ«matÄ dá¹á¹£á¹akarmaá¹Ä|
kriyate trividhaá¹ karma bhraá¹Åastatra sudÄruá¹aḥ||34||
puá¹stvopaghÄtaḥ Åvayathurgude vegavinigrahaḥ|
ÄdhmÄnaá¹ dÄruá¹aá¹ ÅÅ«laá¹ vyathÄ raktÄtivartanam||35||
punarviroho rÅ«á¸hÄnÄá¹ kledo bhraá¹Åo gudasya ca|
maraá¹aá¹ vÄ bhavecchÄ«ghraá¹ Åastraká¹£ÄrÄgnivibhramÄt||36||
yattu karma sukhopÄyamalpabhraá¹ÅamadÄruá¹am|
tadarÅasÄá¹ pravaká¹£yÄmi samÅ«lÄnÄá¹ vivá¹ttaye||37||
tatrAhureke shastreNa kartanaM hitamarshasAm|
dAhaM kShAreNa cApyeke, dAhameke tathA~agninA||33||
astyetadbhUritantreNa [5] dhImatA dRuShTakarmaNA|
kriyate trividhaM karma bhraMshastatra sudAruNaH||34||
puMstvopaghAtaH shvayathurgude vegavinigrahaH|
AdhmAnaM dAruNaM shUlaM vyathA raktAtivartanam||35||
punarviroho rUDhAnAM kledo bhraMsho gudasya ca|
maraNaM vA bhavecchIghraM shastrakShArAgnivibhramAt||36||
yattu karma sukhopAyamalpabhraMshamadAruNam|
tadarshasAM pravakShyAmi samUlAnAM vivRuttaye||37||
In the management of arsha,some physicians/surgeons advise excision of the hemorrhoids by sharp instruments, while others recommend cauterization with ksharakarma (alkalies) and agnikarma (thermal cauterization). These procedures should be administered only by a physician/surgeon who is well trained in the field.
Any mistake during these (surgical or para-surgical) procedures could result in serious consequences and complications, such as impotency, ano-rectal swelling, obstruction in defecation, abdominal distension, excruciating pain, excessive bleeding and recurrence of hemorrhoids. On healing stricture may form and chronic sticky /pus discharge, prolapse of the rectum can occur. Above complications may develop due to improper surgery, ksharakarma and agnikarma.
Now the treatment which involve less of risk and which are not painful will be described for the eradication of hemorrhoids. [33-37]
Classification of arsha
वातशà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¹à¥à¤ शà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤£à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ तदà¥à¤µà¤¿à¤¦à¤|
पà¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¥à¤£à¤¿ तथाऽऽरà¥à¤¦à¥à¤°à¤¾à¤£à¤¿ रà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||३८||
vÄtaÅleá¹£molbaá¹ÄnyÄhuḥ Åuá¹£kÄá¹yarÅÄá¹si tadvidaḥ|
prasrÄvÄ«á¹i tathÄârdrÄá¹i raktapittolbaá¹Äni ca||38||
vAtashleShmolbaNAnyAhuH shuShkANyarshAMsi tadvidaH|
prasrAvINi tathA~a~ardrANi raktapittolbaNAni ca||38||
Hemorrhoids caused by aggravation of vata and kapha are called dry hemorrhoids. Whereas those with excess discharge(bleeding) and wetness are caused by aggravation of rakta and pitta. [38]
Treatment of dry hemorrhoids
ततà¥à¤° शà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ पà¥à¤°à¥à¤µà¤ पà¥à¤°à¤µà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¥|
सà¥à¤¤à¤¬à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¿ सà¥à¤µà¥à¤¦à¤¯à¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¥à¤µà¤ शà¥à¤«à¤¶à¥à¤²à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||३९||
tatra Åuá¹£kÄrÅasÄá¹ pÅ«rvaá¹ pravaká¹£yÄmi cikitsitam|
stabdhÄni svedayet pÅ«rvaá¹ ÅophaÅÅ«lÄnvitÄni ca||39||
tatra shuShkArshasAM pUrvaM pravakShyAmi cikitsitam|
stabdhAni svedayet pUrvaM shophashUlAnvitAni ca||39||
Dry, hard, inflamed and painful hemorrhoids should be first treated with fomentation. [39]
Recipes for fomentation
à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤ à¤à¥à¤·à¤¾à¤° बिलà¥à¤µà¤¾à¤¨à¤¾à¤ तà¥à¤²à¥à¤¨à¤¾à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¯ बà¥à¤¦à¥à¤§à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¥|
यव माष à¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤²à¤¾à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठपà¥à¤à¥à¤à¤²à¥à¤||४०||
à¤à¥à¤à¤°à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤¶à¤à¥à¤¤à¥à¤ªà¤¿à¤£à¥à¤¡à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤²à¤à¤²à¥à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤·à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾|
वà¤à¤¾à¤¶à¤¤à¤¾à¤¹à¥à¤µà¤¾à¤ªà¤¿à¤£à¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ सà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¥à¤||४१||
शà¤à¥à¤¤à¥à¤¨à¤¾à¤ पिणà¥à¤¡à¤¿à¤à¤¾à¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¤¾ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¾à¤ तà¥à¤²à¤¸à¤°à¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¾|
शà¥à¤·à¥à¤à¤®à¥à¤²à¤à¤ªà¤¿à¤£à¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ पिणà¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ à¤à¤¾à¤°à¥à¤·à¥à¤£à¤à¤¨à¥à¤§à¤¿à¤à¥à¤||४२||
रासà¥à¤¨à¤¾à¤ªà¤¿à¤£à¥à¤¡à¥à¤ सà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ ससà¥à¤¨à¥à¤¹à¥à¤°à¥à¤¹à¤¾à¤ªà¥à¤·à¥à¤°à¤ªà¤¿|
à¤à¤·à¥à¤à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤µà¤¾à¤¯à¤¾à¤ शाà¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤à¥à¤à¤¨à¤à¤¸à¥à¤¯ वा||४३||
à¤
à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¯ à¤à¥à¤·à¥à¤ तà¥à¤²à¥à¤¨ सà¥à¤µà¥à¤¦à¤¯à¥à¤¤à¥ पà¥à¤à¥à¤à¤²à¥à¤à¥à¤¤à¥à¤|
citraka ká¹£Ära bilvÄnÄá¹ tailenÄbhyajya buddhimÄn|
yava mÄá¹£a kulatthÄnÄá¹ pulÄkÄnÄá¹ ca poá¹á¹alaiḥ||40||
gokharÄÅvaÅaká¹tpiá¹á¸aistilakalkaistuá¹£aistathÄ|
vacÄÅatÄhvÄpiá¹á¸airvÄ sukhoá¹£á¹aiḥ snehasaá¹yutaiḥ||41||
ÅaktÅ«nÄá¹ piá¹á¸ikÄbhirvÄ snigdhÄnÄá¹ tailasarpiá¹£Ä|
Åuá¹£kamÅ«lakapiá¹á¸airvÄ piá¹á¸airvÄ kÄrá¹£á¹agandhikaiḥ||42||
rÄsnÄpiá¹á¸aiḥ sukhoá¹£á¹airvÄ sasnehairhÄpuá¹£airapi|
iá¹£á¹akasya kharÄhvÄyÄḥ ÅÄkairgá¹Ã±janakasya vÄ||43||
abhyajya kuá¹£á¹hatailena svedayet poá¹á¹alÄ«ká¹taiḥ|
citrakakShArabilvAnAM tailenAbhyajya buddhimAn|
yavamAShakulatthAnAM pulAkAnAM ca poTTalaiH||40||
gokharAshvashakRutpiNDaistilakalkaistuShaistathA|
vacAshatAhvApiNDairvA sukhoShNaiH snehasaMyutaiH||41||
shaktUnAM piNDikAbhirvA snigdhAnAM tailasarpiShA|
shuShkamUlakapiNDairvA piNDairvA kArShNagandhikaiH||42||
rAsnApiNDaiH sukhoShNairvA sasnehairhApuShairapi|
iShTakasya kharAhvAyAH shAkairgRu~jjanakasya vA||43||
abhyajya kuShThatailena svedayet poTTalIkRutaiH|
The pile mass should be smeared with the help of the oil prepared by boiling chitraka (Plumbago zeylanica Linn.), alkalies and bilva (Aegle marmelos Carr.). Fomentation should be done with the help of the following formulations:
- Pottali (medicines tied in a piece of cloth in the form of a bolus) containing yava (Hordeum vulgare Linn.), masha, kulattha (Vigna unquiculata (Linn.) walp and pulaka (tucchadhnnya )
- Pottali prepared of the cake of the sesame seed
- Pottali containing husk of paddy.
- Pottali of vacha (Acarus calamus Linn.) and satahva (Anethum sowa Roxb.)
The above mentioned recipes of pottali and pindas should be tolerably warm and should be added with fat. [40-41]
- Pinda containing sattu (roasted corn flour) and added with unctuous substances, like oil and ghee
- Pinda containing the pulp of dry radish
- Pinda containing karshnagandhika
- Pinda containing rasna (Pluchea lanceolata)
- Pinda containing hapusha
The above mentioned recipes (no. 6 to 10) should be luke-warm and should be added with fat. The hemorrhoids mass should be smeared with oil prepared by boiling with rasna (Pluchea lanceolata). Thereafter, it should be fomented, with the help of a potalli containing brick powder, kharahva (Ajamoda/Apium leptophyllum (Pers.)) and the pulp of gunjanaka (Abrus precatorius Linn.). [39-43]
Recipe for Sprinkling
वà¥à¤·à¤¾à¤°à¥à¤à¥à¤°à¤£à¥à¤¡à¤¬à¤¿à¤²à¥à¤µà¤¾à¤¨à¤¾à¤ पतà¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤¶à¥à¤ सà¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||४४||
vá¹á¹£Ärkairaá¹á¸abilvÄnÄá¹ patrotkvÄthaiÅca secayet||44||
vRuShArkairaNDabilvAnAM patrotkvAthaishca secayet||44||
The hemorrhoids mass should be sprinkled with decoction of the leaves vasa (Adhatoda zeylanica Medic.), arka (Calotropis procera Ait.), eranda (Ricinus communis Linn.) and bilva (Aegle marmelos Carr.) [44]
Recipes for sitz-bath
मà¥à¤²à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤°à¥à¤à¤¾à¤£à¤¾à¤ वà¥à¤£à¥à¤¨à¤¾à¤ वरà¥à¤£à¤¸à¥à¤¯ à¤|
à¤
à¤à¥à¤¨à¤¿à¤®à¤¨à¥à¤¥à¤¸à¥à¤¯ शिà¤à¥à¤°à¥à¤¶à¥à¤ पतà¥à¤°à¤¾à¤£à¥à¤¯à¤¶à¥à¤®à¤¨à¥à¤¤à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤||४५||
à¤à¤²à¥à¤¨à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤¯ शà¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤ सà¥à¤µà¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¤à¤®à¤µà¤à¤¾à¤¹à¤¯à¥à¤¤à¥|
à¤à¥à¤²à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤½à¤¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥ सà¥à¤µà¥à¤°à¤ तà¥à¤·à¥à¤¦à¤à¥||४६||
बिलà¥à¤µà¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥à¤½à¤¥à¤µà¤¾ तà¤à¥à¤°à¥ दधिमणà¥à¤¡à¤¾à¤®à¥à¤²à¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¿à¤à¥|
à¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¥ वा सà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥ तठसà¥à¤µà¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¤à¤®à¤µà¤à¤¾à¤¹à¤¯à¥à¤¤à¥||४à¥||
mÅ«laka triphalÄrkÄá¹Äá¹ veá¹Å«nÄá¹ varuá¹asya ca|
agnimanthasya ÅigroÅca patrÄá¹yaÅmantakasya ca||45||
jalenotkvÄthya ÅÅ«lÄrtaá¹ svabhyaktamavagÄhayet|
kolotkvÄtheâthavÄ koá¹£á¹e sauvÄ«raka tuá¹£odake||46||
bilvakvÄtheâthavÄ takre dadhimaá¹á¸ÄmlakÄñjike|
gomÅ«tre vÄ sukhoá¹£á¹e taá¹ svabhyaktamavagÄhayet||47||
mUlakatriphalArkANAM veNUnAM varuNasya ca|
agnimanthasya shigroshca patrANyashmantakasya ca||45||
jalenotkvAthya shUlArtaM svabhyaktamavagAhayet|
kolotkvAthe~athavA koShNe sauvIrakatuShodake||46||
bilvakvAthe~athavA takre dadhimaNDAmlakA~jjike|
gomUtre vA sukhoShNe taM svabhyaktamavagAhayet||47||
If there is pain in hemorrhoidal mass, then it should be well smeared with medicated oil and sitz-bath should be given with the help of decoction prepared by leaves of radish, triphala [Haritaki (Terminalia Chebula Roxb.), bibhitaka (Terminalia belerica Roxb.) and amalaka (Emblica officinalis Gaertn.)], arka (Calotropis procera Ait.), venu varuna (crataeva nurvala Buch-Ham), agnimantha (Clerodendrum phlomidis Linn.), shigru (Moringa oleifera Lam.) and ashmantaka. The patient can also be given sitz-bath with the decoction akola (Alangium salviifolium Linn.) or sauviraka or tushodaka or decoction of bilva (Aegle marmelos Carr.) or butter¬milk or dadhi manda (whey) or sour kanjika or cow's urine. Before sitz-bath, medicated oil should be applied on the hemorrhoids mass and the decoction should be warm. [45-47]
Recipes for smearing and fumigation
à¤à¥à¤·à¥à¤£ सरà¥à¤ª वराहà¥à¤·à¥à¤à¥à¤° à¤à¤¤à¥à¤à¤¾à¤µà¥à¤·à¤¦à¤à¤¶à¤à¤¾à¤®à¥|
वसामà¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤¨à¥ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤§à¥à¤ªà¤¨à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ हितमà¥||४८||
नà¥à¤à¥à¤¶à¤¾à¤ सरà¥à¤ªà¤¨à¤¿à¤°à¥à¤®à¥à¤à¥ वà¥à¤·à¤¦à¤à¤¶à¤¸à¥à¤¯ à¤à¤°à¥à¤® à¤|
à¤
रà¥à¤à¤®à¥à¤²à¤ शमà¥à¤ªà¤¤à¥à¤°à¤®à¤°à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤¯à¥ धà¥à¤ªà¤¨à¤ हितमà¥||४९||
तà¥à¤®à¥à¤¬à¥à¤°à¥à¤£à¤¿ विडà¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¿ दà¥à¤µà¤¦à¤¾à¤°à¥à¤µà¤à¥à¤·à¤¤à¤¾ à¤à¥à¤¤à¤®à¥|
बà¥à¤¹à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤à¤¨à¥à¤§à¤¾ ठपिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤ सà¥à¤°à¤¸à¤¾ à¤à¥à¤¤à¤®à¥||५०||
वराहवà¥à¤·à¤µà¤¿à¤à¥ à¤à¥à¤µ धà¥à¤ªà¤¨à¤ सà¤à¥à¤¤à¤µà¥ à¤à¥à¤¤à¤®à¥|
à¤à¥à¤à¥à¤à¤°à¤¸à¥à¤¯ पà¥à¤°à¥à¤·à¤ तॠà¤à¥à¤¤à¤ सरà¥à¤à¤°à¤¸à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾||५१||
ká¹á¹£á¹a sarpa varÄhoá¹£á¹ra jatukÄvá¹á¹£adaá¹ÅajÄm|
vasÄmabhyañjane dadyÄddhÅ«panaá¹ cÄrÅasÄá¹ hitam||48||
ná¹keÅÄḥ sarpanirmoko vá¹á¹£adaá¹Åasya carma ca|
arkamÅ«laá¹ ÅamÄ«patramarÅobhyo dhÅ«panaá¹ hitam||49||
tumburÅ«á¹i viá¸aá¹
gÄni devadÄrvaká¹£atÄ ghá¹tam|
bá¹hatÄ« cÄÅvagandhÄ ca pippalyaḥ surasÄ ghá¹tam||50||
varÄhavá¹á¹£aviá¹ caiva dhÅ«panaá¹ saktavo ghá¹tam|
kuñjarasya purīṣaá¹ tu ghá¹taá¹ sarjarasastathÄ||51||
kRuShNasarpavarAhoShTrajatukAvRuShadaMshajAm|
vasAmabhya~jjane dadyAddhUpanaM cArshasAM hitam||48||
nRukeshAH sarpanirmoko vRuShadaMshasya carma ca|
arkamUlaM shamIpatramarshobhyo dhUpanaM hitam||49||
tumburUNi viDa~ggAni devadArvakShatA ghRutam|
bRuhatI cAshvagandhA ca pippalyaH surasA ghRutam||50||
varAhavRuShaviT caiva dhUpanaM saktavo ghRutam|
ku~jjarasya purIShaM tu ghRutaM sarjarasastathA||51||
- The fat black variety of cobra, pig, camel, jatuka and cat should be applied on the piles mass and also used for fumigation of piles.[48]
- Fumigation should be done with the help of human hair, serpent's slough, cat's skin, root of Arka (Calotropis procera Ait.) and leaf of shami. [49]
- Fumigation should be given with tumbi, vidang (Embelia ribes), devadaru (Cedrus deodaru) and akshat (rice) mixed with ghee. Brahati (Solanum indicum), ashvagandha (Withania somnifera), pippali (Piper longum) and surasa/tulasi (Ocimum sanctum) mixed with ghee can be used for fumigation.[50]
- Saktu (roasted corn-flour) and ghee should be used for fumigation. Fumigation with sarjarasa mixed with ghee is also used for hemorrhoids. [51]
Ointment recipes
हरिदà¥à¤°à¤¾ à¤à¥à¤°à¥à¤£ सà¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ सà¥à¤§à¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¨à¤®à¥|
à¤à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤ पिषà¥à¤à¤¾à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤ सहरिदà¥à¤°à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¨à¤®à¥||५२||
शिरà¥à¤· बà¥à¤à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤ ठठपिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤ सà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤ à¤à¥à¤¡à¤|
à¤
रà¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ सà¥à¤§à¤¾ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾ ठपà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¨à¤®à¥||५३||
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤¶à¥à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ शà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¾ à¤à¤¿à¤£à¥à¤µà¤ मदन तणà¥à¤¡à¥à¤²à¤¾à¤|
पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤ à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤ शà¤à¥à¤¦à¥à¤§à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤°à¤¾ à¤à¥à¤¡à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤||५४||
दनà¥à¤¤à¥ शà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤½à¤®à¥à¤¤à¤¾à¤¸à¤à¥à¤à¤ पारावतशà¤à¥à¤¦à¥à¤à¥à¤¡à¤|
पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤à¤à¤¾à¤¸à¥à¤¥à¥à¤¨à¤¿ निमà¥à¤¬à¥ à¤à¤²à¥à¤²à¤¾à¤¤à¤à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||५५||
पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤²à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤ वासनà¥à¤¤à¤à¤µà¤¸à¤¾à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥|
शà¥à¤²à¤¶à¥à¤µà¤¯à¤¥à¥à¤¹à¥à¤¦à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤à¥à¤µà¤¸à¤¯à¤¾à¤½à¤¥à¤µà¤¾||५६||
à¤à¤°à¥à¤à¤ पयठसà¥à¤§à¤¾à¤à¤¾à¤£à¥à¤¡à¤ à¤à¤à¥à¤à¤¾à¤²à¤¾à¤¬à¥à¤ªà¤²à¥à¤²à¤µà¤¾à¤|
à¤à¤°à¤à¥à¤à¥ बसà¥à¤¤à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤ ठलà¥à¤ªà¤¨à¤ शà¥à¤°à¥à¤·à¥à¤ मरà¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥||५à¥||
haridrÄ cÅ«rá¹a saá¹yuktaá¹ sudhÄ kṣīraá¹ pralepanam|
gopitta piá¹£á¹Äḥ pippalyaḥ saharidrÄḥ pralepanam||52||
Åirīṣa bÄ«jaá¹ kuá¹£á¹haá¹ ca pippalyaḥ saindhavaá¹ guá¸aḥ|
arka kṣīraá¹ sudhÄ kṣīraá¹ triphalÄ ca pralepanam||53||
pippalyaÅcitrakaḥ ÅyÄmÄ kiá¹vaá¹ madana taá¹á¸ulÄḥ|
pralepaḥ kukkuá¹a Åaká¹ddharidrÄ guá¸asaá¹yutaḥ||54||
dantÄ« ÅyÄmÄâmá¹tÄsaá¹
gaḥ pÄrÄvataÅaká¹dguá¸aḥ|
pralepaḥ syÄdgajÄsthÄ«ni nimbo bhallÄtakÄni ca||55||
pralepaḥ syÄdalaá¹ koá¹£á¹aá¹ vÄsantakavasÄyutam|
ÅÅ«laÅvayathuhá¹dyuktaá¹ culÅ«kÄ«vasayÄâthavÄ||56||
Ärkaá¹ payaḥ sudhÄkÄá¹á¸aá¹ kaá¹ukÄlÄbupallavÄḥ|
karañjo bastamÅ«traá¹ ca lepanaá¹ Åreá¹£á¹hamarÅasÄm||57||
haridrAcUrNasaMyuktaM sudhAkShIraM pralepanam|
gopittapiShTAH pippalyaH saharidrAH pralepanam||52||
shirIShabIjaM kuShThaM ca pippalyaH saindhavaM guDaH|
arkakShIraM sudhAkShIraM triphalA ca pralepanam||53||
pippalyashcitrakaH shyAmA kiNvaM madanataNDulAH|
pralepaH kukkuTashakRuddharidrAguDasaMyutaH||54||
dantI shyAmA~amRutAsa~ggaH pArAvatashakRudguDaH|
pralepaH syAdgajAsthIni nimbo bhallAtakAni ca||55||
pralepaH syAdalaM koShNaM vAsantakavasAyutam|
shUlashvayathuhRudyuktaM culUkIvasayA~athavA||56||
ArkaM payaH [6] sudhAkANDaM kaTukAlAbupallavAH|
kara~jjo bastamUtraM ca lepanaM shreShThamarshasAm||57||
The following recipes should be used in the form of ointments in the management of hemorrhoids:
- Turmeric powder (Curcuma longa) mixed with latex of snuhi (Euphorbia nerifolia) paste should be applied on hemorrhoids.
- The paste of turmeric powder (Curcuma longa) mixed with the fruits of pippali (Pipper longum) and cow's bile. [52]
- The paste prepared with the seeds of shirisha (Albizzia lebbeck), kushtha (Sausserea leppa), pippali (Piper longum), saindhava, jaggery, latex of arka (Calotropis procera Ait.) and snuhi (Euphorbia nerifolia) and triphala.[53]
- The paste prepared of pippali (Piper longum), chitraka (Plumbago zeylanica Linn.), shyama, kinva (yeast), fruit pulp of madana (Randia spinosa), turmeric (Curcuma longa) and jaggery. [54]
- The paste of danti (Baliospermum montanum), shyama amjtasaga and jaggery.
- The paste prepared of elephant bone, nimba (Azadirecta indica) and bhallataka (Semecarpus anacardium) [55]
- The luke¬warm paste prepared of hartala mixed with the fat of camel should be applied. It cures pain and edema in the hemorrhoids mass. [56]
- The paste of the latex of arka (Calotropis procera Ait.), stem of snuhi (Euphorbia nerifolia), leaf of bitter variety of alabu (bottle guard), karanja (Pongamia pinnata) and urine of goat is excellent in treatment of hemorrhoids. [57]
à¤
à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤¹à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¾ य à¤à¤¤à¥ परिà¤à¥à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤|
सà¥à¤¤à¤®à¥à¤ शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥ à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¿ शमनासà¥à¤¤à¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ मताà¤||५८||
abhyaá¹
gÄdyÄḥ pradehÄntÄ ya ete parikÄ«rtitÄḥ|
stambha Åvayathu kaá¹á¸varti ÅamanÄsteârÅasÄá¹ matÄḥ||58||
abhya~ggAdyAH pradehAntA ya ete parikIrtitAH|
stambhashvayathukaNDvartishamanAste~arshasAM matAH||58||
All above mentioned recipes started with abhyanga (recipes for smearing) and ending with pradeha (local application of ointment) are useful in management of hemorrhoids associated with stiffness, edema, itching and pain. [58]
पà¥à¤°à¤¦à¥à¤¹à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤ªà¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿ हि|
सà¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¤ दà¥à¤·à¥à¤à¤°à¥à¤§à¤¿à¤°à¤ ततठसमà¥à¤ªà¤¦à¥à¤¯à¤¤à¥ सà¥à¤à¥||५९||
pradehÄntairupakrÄntÄnyarÅÄá¹si prasravanti hi|
sañcitaá¹ duá¹£á¹arudhiraá¹ tataḥ sampadyate sukhÄ«||59||
pradehAntairupakrAntAnyarshAMsi prasravanti hi|
sa~jcitaM duShTarudhiraM tataH sampadyate sukhI||59||
The vitiated blood which is accumulated in the hemorrhoids mass, oozes out by local application of the above mentioned recipes and ointments which ultimately give relief to the patients of hemorrhoids. [59]
Raktamokshana (bloodletting)
शà¥à¤¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§ रà¥à¤à¥à¤·à¥à¤°à¥à¤¹à¤¿ न वà¥à¤¯à¤¾à¤§à¤¿ रà¥à¤ªà¤¶à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¤à¤¿|
रà¤à¥à¤¤à¥ दà¥à¤·à¥à¤à¥ à¤à¤¿à¤·à¤à¥ तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤à¥à¤¤à¤®à¥à¤µà¤¾à¤µà¤¸à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||६०||
à¤à¤²à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾ शसà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤ सà¥à¤à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¤¾ पà¥à¤¨à¤ पà¥à¤¨à¤|
à¤
वरà¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¨à¤ रà¥à¤§à¤¿à¤°à¤ रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤¯à¤ पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¯à¥à¤¤à¥||६१||
ÅÄ«toá¹£á¹Ä snigdha rÅ«ká¹£airhi na vyÄdhi rupaÅÄmyati|
rakte duá¹£á¹e bhiá¹£ak tasmÄdraktamevÄvasecayet||60||
jalaukobhistathÄ Åastraiḥ sÅ«cÄ«bhirvÄ punaḥ punaḥ|
avartamÄnaá¹ rudhiraá¹ raktÄrÅobhyaḥ pravÄhayet||61||
shItoShNAsnigdharUkShairhi na vyAdhirupashAmyati|
rakte duShTe bhiShak tasmAdraktamevAvasecayet||60||
jalaukobhistathA shastraiH sUcIbhirvA punaH punaH|
avartamAnaM rudhiraM raktArshobhyaH pravAhayet||61||
If the disease is not relieved by the application of cold, hot, unctuous and ununctuous types of treatment then such disease is likely to be caused by vitiation of rakta (blood). In such condition raktamokshana (bloodletting) procedure should be administered. [60]
Bloodletting with the help of application of leeches or sharp instruments or needles should be done in raktaja arsha, if blood doesn't come out on its own. [61]
Churna (powder formulations)
à¤à¥à¤¦ शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥ शà¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤ मनà¥à¤¦à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤ पाययà¥à¤¤à¥à¤¤à¥ तमà¥|
तà¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤·à¤£à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ पाठाठहिà¤à¥à¤à¥ सà¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤®à¥||६२||
सà¥à¤µà¤°à¥à¤à¤²à¤ पà¥à¤·à¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤¯à¤®à¤à¤¾à¤à¥à¤ बिलà¥à¤µà¤ªà¥à¤·à¤¿à¤à¤¾à¤®à¥|
बिडठयवानà¥à¤ हपà¥à¤·à¤¾à¤ विडà¤à¥à¤à¤ सà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤ वà¤à¤¾à¤®à¥||६३||
तिनà¥à¤¤à¤¿à¤¡à¥à¤à¤ ठमणà¥à¤¡à¥à¤¨ मदà¥à¤¯à¥à¤¨à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤¦à¤à¥à¤¨ वा|
तथाऽरà¥à¤¶à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¦à¥à¤·à¤¶à¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤®à¥à¤à¥à¤¯à¤¤à¥||६४||
पाà¤à¤¨à¤ पाययà¥à¤¦à¥à¤µà¤¾ तदà¥à¤¯à¤¦à¥à¤à¥à¤¤à¤ हà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¤¿à¤à¥|
guda Åvayathu ÅÅ«lÄrtaá¹ mandÄgniá¹ pÄyayettu tam|
tryūṣaá¹aá¹ pippalÄ«mÅ«laá¹ pÄá¹hÄá¹ hiá¹
gu sacitrakam||62||
sauvarcalaá¹ puá¹£karÄkhyamajÄjīṠbilvapeá¹£ikÄm|
biá¸aá¹ yavÄnīṠhapuá¹£Äá¹ viá¸aá¹
gaá¹ saindhavaá¹ vacÄm||63||
tintiá¸Ä«kaá¹ ca maá¹á¸ena madyenoá¹£á¹odakena vÄ|
tathÄârÅograhaá¹Ä«doá¹£aÅÅ«lÄnÄhÄdvimucyate||64||
pÄcanaá¹ pÄyayedvÄ tadyaduktaá¹ hyÄtisÄrike|
gudashvayathushUlArtaM mandAgniM pAyayettu tam|
tryUShaNaM pippalImUlaM pAThAM hi~ggu sacitrakam||62||
sauvarcalaM puShkarAkhyamajAjIM bilvapeShikAm|
biDaM yavAnIM hapuShAM viDa~ggaM saindhavaM vacAm||63||
tintiDIkaM ca maNDena madyenoShNodakena vA|
tathA~arshograhaNIdoShashUlAnAhAdvimucyate||64||
pAcanaM pAyayedvA tadyaduktaM [7] hyAtisArike|
If the patient suffers from edema and pain in the peri-anal region, and if there is suppression of the digestive power, then he should be treated with the combination of powder of trikatu [(Sunthi (Zingiber officinale), pippali (Piper longum)and maricha (Piper nigrum)], pippalimool (Piper longum), patha (Cissampelos parrira), hingu (Ferula narthex), chitraka (Plumbago Zylanica), sauvarchala (one kind of salt), pushkarmool(Inula racemosa), jeera (Cuminum cyminum), Pulp af bilva (Aegle marmelos), bidlavan, ajwyan (Trachyspermum ammi), hauber, vavding (Embalia ribes), saindhava (one kind of salt), vacha (Acorus calamus) and tintidika along with whey, alcoholic drink or hot water. This recipe also cures hemorrhoids, grahani (sprue syndrome), colic pain and flatulence.[62-64]
The recipes for pachana (which help in the digestion of undigested food), which are described for the treatment of atisara (diarrhea) should be given to the patients of hemorrhoids.[65]
Other Recipes
à¤à¥à¤¡à¤¾à¤®à¤à¤¯à¤¾à¤ वाऽपि पà¥à¤°à¤¾à¤¶à¤¯à¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¥à¤µà¤à¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¥à¤®à¥||६५||
पाययà¥à¤¦à¥à¤µà¤¾ तà¥à¤°à¤¿à¤µà¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤°à¤¸à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥|
हà¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤¦à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¯à¥ दà¥à¤·à¥ à¤à¤à¥à¤à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ सà¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¤®à¥||६६||
à¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤§à¥à¤¯à¥à¤·à¤¿à¤¤à¤¾à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ सà¤à¥à¤¡à¤¾à¤ वा हरà¥à¤¤à¤à¥à¤®à¥|
हरà¥à¤¤à¤à¥à¤ तà¤à¥à¤°à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤ वा पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||६à¥||
सनाà¤à¤°à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ वा सà¥à¤§à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
दापयà¥à¤à¥à¤à¤µà¥à¤¯à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ वा सà¥à¤§à¥à¤ साà¤à¤¾à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤®à¥||६८||
सà¥à¤°à¤¾à¤ सहपà¥à¤·à¤¾à¤ªà¤¾à¤ ाठददà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ सà¥à¤µà¤°à¥à¤à¤²à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤¾à¤®à¥|
दधितà¥à¤¥ बिलà¥à¤µ सà¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ यà¥à¤à¥à¤¤à¤ वा à¤à¤µà¥à¤¯à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤||६९||
à¤à¤²à¥à¤²à¤¾à¤¤à¤ यà¥à¤¤à¤ वाऽपि पà¥à¤°à¤¦à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤à¥à¤°à¤¤à¤°à¥à¤ªà¤£à¤®à¥|
बिलà¥à¤µ नाà¤à¤° यà¥à¤à¥à¤¤à¤ वा यवानà¥à¤¯à¤¾ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤£ à¤||à¥à¥¦||
à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ हपà¥à¤·à¤¾à¤ हिà¤à¥à¤à¥à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾ तà¤à¥à¤°à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥|
पà¤à¥à¤à¤à¥à¤² यà¥à¤¤à¤ वाऽपि तà¤à¥à¤°à¤®à¤¸à¥à¤®à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥||à¥à¥§||
saguá¸ÄmabhayÄá¹ vÄâpi prÄÅayet paurvabhaktikÄ«m||65||
pÄyayedvÄ trivá¹ccÅ«rá¹aá¹ triphalÄrasasaá¹yutam|
há¹te gudÄÅraye doá¹£e gacchantyarÅÄá¹si saá¹
ká¹£ayam||66||
gomÅ«trÄdhyuá¹£itÄá¹ dadyÄt saguá¸Äá¹ vÄ harÄ«takÄ«m|
harÄ«takīṠtakrayutÄá¹ triphalÄá¹ vÄ prayojayet||67||
sanÄgaraá¹ citrakaá¹ vÄ sÄ«dhuyuktaá¹ prayojayet|
dÄpayeccavyayuktaá¹ vÄ sÄ«dhuá¹ sÄjÄjicitrakam||68||
surÄá¹ sahapuá¹£ÄpÄá¹hÄá¹ dadyÄt sauvarcalÄnvitÄm|
dadhittha bilva saá¹yuktaá¹ yuktaá¹ vÄ cavyacitrakaiḥ||69||
bhallÄtaka yutaá¹ vÄâpi pradadyÄttakratarpaá¹am|
bilva nÄgara yuktaá¹ vÄ yavÄnyÄ citrakeá¹a ca||70||
citrakaá¹ hapuá¹£Äá¹ hiá¹
guá¹ dadyÄdvÄ takrasaá¹yutam|
pañcakola yutaá¹ vÄâpi takramasmai pradÄpayet||71||
saguDAmabhayAM vA~api prAshayet paurvabhaktikIm||65||
pAyayedvA trivRuccUrNaM triphalArasasaMyutam|
hRute gudAshraye doShe gacchantyarshAMsi [8] sa~gkShayam||66||
gomUtrAdhyuShitAM dadyAt saguDAM vA harItakIm|
harItakIM takrayutAM triphalAM vA prayojayet||67||
sanAgaraM citrakaM vA sIdhuyuktaM prayojayet|
dApayeccavyayuktaM vA sIdhuM sAjAjicitrakam||68||
surAM sahapuShApAThAM dadyAt sauvarcalAnvitAm|
dadhitthabilvasaMyuktaM yuktaM vA cavyacitrakaiH||69||
bhallAtakayutaM vA~api pradadyAttakratarpaNam|
bilvanAgarayuktaM vA yavAnyA citrakeNa ca||70||
citrakaM hapuShAM hi~gguM dadyAdvA takrasaMyutam|
pa~jcakolayutaM vA~api takramasmai pradApayet||71||
- Haritaki churna along with jaggery should be given before meal.
- Trivrita (operculina terpenthum) powder along with triphala decoction should be given which eliminates accumulated doshas through anal region and get relief from symptoms.
- Haritaki (Terminalia Chebula) soaked overnight should be given along with jaggery
- Haritaki (Terminalia Chebula) along with butter-milk
- Triphala along with butter-milk
- Chitraka (Plumbago Zylanica) and nagara (Zingiber officinale) along with sidhu (a type of alcoholic drink)
- Chitraka (Plumbago Zylanica) and chavya (Piper retrofractum) along with sidhu
- Shatapushpa (Anethum Sowa) and patha (Cissampelos parrira) mixed with sauvarchala (kind of salt) should be given mixed with sura (a type of alcoholic drink).
- Bilva (Aegle marmelos) churna, dadhitva mixed with sura.
- Decoction of bilva (Aegle marmelos), nagar (Zingiber officinale), ajvayan (Trachyspermum ammi), and chitraka (Plumbago Zylanica) or bhallataka (Semecarpus anacardium) mixed with tarpana (refreshing drink prepared of roasted corn-flour)
- Chitraka(Plumbago Zylanica), hapushpa and hingu mixed with Butter-milk
- Panchakola [(Sunthi (Zingiber officinale)pippali (piper longum), pippali moola, chavya (Piper retrofractum) and chitraka (Plumbago Zylanica)) should be given with butter-milk. [65-71]
Takraarishta
हपà¥à¤·à¤¾à¤ à¤à¥à¤à¥à¤à¤¿à¤à¤¾à¤ धानà¥à¤¯à¤®à¤à¤¾à¤à¥à¤ à¤à¤¾à¤°à¤µà¥à¤ शà¤à¥à¤®à¥|
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ हसà¥à¤¤à¤¿à¤ªà¤¿à¤ªà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥||à¥à¥¨||
यवानà¥à¤ à¤à¤¾à¤à¤®à¥à¤¦à¤¾à¤ ठà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤ तà¤à¥à¤°à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥|
मनà¥à¤¦à¤¾à¤®à¥à¤²à¤à¤à¥à¤à¤ विदà¥à¤µà¤¾à¤¨à¥ सà¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¤à¤à¤¾à¤à¤¨à¥||à¥à¥©||
वà¥à¤¯à¤à¥à¤¤à¤¾à¤®à¥à¤²à¤à¤à¥à¤à¤ à¤à¤¾à¤¤à¤ तà¤à¥à¤°à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤ मà¥à¤à¤ªà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤®à¥|
पà¥à¤°à¤ªà¤¿à¤¬à¥à¤¨à¥à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¯à¤¾ à¤à¤¾à¤²à¥à¤·à¥à¤µà¤¨à¥à¤¨à¤¸à¥à¤¯ तà¥à¤·à¤¿à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤·à¥||à¥à¥ª||
दà¥à¤ªà¤¨à¤ रà¥à¤à¤¨à¤ वरà¥à¤£à¥à¤¯à¤ à¤à¤«à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¨à¤®à¥|
à¤à¥à¤¦ शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥ à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¿à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤ बलवरà¥à¤§à¤¨à¤®à¥||à¥à¥«||
à¤à¤¤à¤¿ तà¤à¥à¤°à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤|
hapuá¹£Äá¹ kuñcikÄá¹ dhÄnyamajÄjīṠkÄravīṠÅaá¹Ä«m|
pippalīṠpippalīmūlaṠcitrakaṠhastipippalīm||72||
yavÄnīṠcÄjamodÄá¹ ca cÅ«rá¹itaá¹ takrasaá¹yutam|
mandÄmlakaá¹ukaá¹ vidvÄn sthÄpayeddhá¹tabhÄjane||73||
vyaktÄmlakaá¹ukaá¹ jÄtaá¹ takrÄriá¹£á¹aá¹ mukhapriyam|
prapibenmÄtrayÄ kÄleá¹£vannasya tá¹á¹£itastriá¹£u||74||
dÄ«panaá¹ rocanaá¹ vará¹yaá¹ kaphavÄtÄnulomanam|
gudaÅvayathukaá¹á¸vartinÄÅanaá¹ balavardhanam||75||
iti takrÄriá¹£á¹aḥ|
hapuShAM ku~jcikAM dhAnyamajAjIM kAravIM shaTIm|
pippalIM pippalImUlaM citrakaM hastipippalIm||72||
yavAnIM cAjamodAM ca cUrNitaM takrasaMyutam|
mandAmlakaTukaM vidvAn sthApayeddhRutabhAjane||73||
vyaktAmlakaTukaM jAtaM takrAriShTaM mukhapriyam|
prapibenmAtrayA kAleShvannasya tRuShitastriShu||74||
dIpanaM rocanaM varNyaM kaphavAtAnulomanam|
gudashvayathukaNDvartinAshanaM balavardhanam||75||
iti takrAriShTaH
The powder of hapusha, kunchika, dhanyaka (Coriandrum sativum), jeera (Cuminum Cyminum), karavi (Foeniculum Vulgare), kachur, pippali (Piper longum), pippali mula ( root of Piper longum), chitraka (Plumbagoylanica) gajapippali (Scindapsus officinalis Schoott.), yavani (Trachyspermum ammi) and ajamoda (Carum roxburghianum) (in equal quantity) should be taken in a jar which is smeared with ghee, butter-milk. The paste of the ingredients to be kept in the jar will be slightly sour and pungent. When it is well fermented, the sour and pungent tastes become well manifested. This is called takraarishta, which is very delicious in taste. This drink should be taken in apropriate dose during the beginning, middle and end of meals, to overcome thirst. It also stimulates digestion, improves appetite, promotes complexion, helps in downward movement of kapha and vata, cures swelling, itching and pain in anus and promotes strength. [72-75]
Benefits of curd and butter-milk
तà¥à¤µà¤à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤ मà¥à¤²à¤¸à¥à¤¯ पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤®à¥à¤à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥|
तà¤à¥à¤°à¤ वा दधि वा ततà¥à¤° à¤à¤¾à¤¤à¤®à¤°à¥à¤¶à¥à¤¹à¤°à¤ पिबà¥à¤¤à¥||à¥à¥¬||
वातशà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ तà¤à¥à¤°à¤¾à¤¤à¥ परठनासà¥à¤¤à¥à¤¹ à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥|
ततॠपà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤¯à¤ यथादà¥à¤·à¤ ससà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ रà¥à¤à¥à¤·à¤®à¥à¤µ वा||à¥à¥||
सपà¥à¤¤à¤¾à¤¹à¤ वा दशाहठवा पà¤à¥à¤·à¤ मासमथापि वा|
बलà¤à¤¾à¤²à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤·à¤à¥à¤à¥ à¤à¤¿à¤·à¤à¥ तà¤à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||à¥à¥®||
à¤
तà¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤®à¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¨à¥à¤¸à¥à¤¤à¤à¥à¤°à¤®à¥à¤µà¤¾à¤µà¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥|
सायठवा लाà¤à¤¶à¤à¥à¤¤à¥à¤¨à¤¾à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤¤à¤à¥à¤°à¤¾à¤µà¤²à¥à¤¹à¤¿à¤à¤¾à¤®à¥||à¥à¥¯||
à¤à¥à¤°à¥à¤£à¥ तà¤à¥à¤°à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾ तà¤à¥à¤°à¤ªà¥à¤¯à¤¾à¤ ससà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¤¾à¤®à¥|
तà¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¤¾à¤¨à¤ ससà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ तà¤à¥à¤°à¥à¤¦à¤¨à¤®à¤¤à¤ परमà¥||८०||
यà¥à¤·à¥à¤°à¥à¤®à¤¾à¤à¤¸à¤°à¤¸à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤½à¤ªà¤¿ à¤à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤à¥à¤°à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¥à¤|
यà¥à¤·à¥ रसà¥à¤¨ वाऽपà¥à¤¯à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤µà¤ तà¤à¥à¤°à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¥à¤¨ à¤à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||८१||
à¤à¤¾à¤²à¤à¥à¤°à¤®à¤à¥à¤à¤ सहसा न ठतà¤à¥à¤°à¤ निवरà¥à¤¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
तà¤à¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥ मासानà¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤°à¤®à¥à¤£à¥à¤ªà¤°à¤®à¥ हितà¤||८२||
à¤
पà¤à¤°à¥à¤·à¥ यथà¥à¤¤à¥à¤à¤°à¥à¤·à¥ न तà¥à¤µà¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤¦à¤ªà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥|
शà¤à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤à¤®à¤¨à¤°à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ दारà¥à¤¢à¥à¤¯à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤®à¤¨à¤²à¤¸à¥à¤¯ à¤||८३||
बलà¥à¤ªà¤à¤¯à¤µà¤°à¥à¤£à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤®à¥à¤· निरà¥à¤¦à¤¿à¤¶à¥à¤¯à¤¤à¥ à¤à¥à¤°à¤®à¤|
रà¥à¤à¥à¤·à¤®à¤°à¥à¤§à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¨à¥à¤¹à¤ यतशà¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤¤à¤®à¥||८४||
तà¤à¥à¤°à¤ दà¥à¤·à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¤µà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤ ततॠपà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
हतानि न विरà¥à¤¹à¤¨à¥à¤¤à¤¿ तà¤à¥à¤°à¥à¤£ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¤¿ तà¥||८५||
à¤à¥à¤®à¤¾à¤µà¤ªà¤¿ निषिà¤à¥à¤¤à¤ तदà¥à¤¦à¤¹à¥à¤¤à¥à¤¤à¤à¥à¤°à¤ तà¥à¤£à¥à¤²à¥à¤ªà¤®à¥|
à¤à¤¿à¤ पà¥à¤¨à¤°à¥à¤¦à¥à¤ªà¥à¤¤à¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¨à¥à¤ शà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤£à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ दà¥à¤¹à¤¿à¤¨à¤||८६||
सà¥à¤°à¥à¤¤à¤à¤¸à¥ तà¤à¥à¤°à¤¶à¥à¤¦à¥à¤§à¥à¤·à¥ रसठसमà¥à¤¯à¤à¥à¤ªà¥à¤¤à¤¿ यà¤|
तà¥à¤¨ पà¥à¤·à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤¬à¤²à¤ वरà¥à¤£à¤ पà¥à¤°à¤¹à¤°à¥à¤·à¤¶à¥à¤à¥à¤ªà¤à¤¾à¤¯à¤¤à¥||८à¥||
वातशà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤µà¤¿à¤à¤¾à¤°à¤¾à¤£à¤¾à¤ शतठà¤à¤¾à¤ªà¤¿ निवरà¥à¤¤à¤¤à¥|
नासà¥à¤¤à¤¿ तà¤à¥à¤°à¤¾à¤¤à¥ परठà¤à¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤§à¤ à¤à¤«à¤µà¤¾à¤¤à¤à¥||८८||
tvacaá¹ citraka mÅ«lasya piá¹£á¹vÄ kumbhaá¹ pralepayet|
takraá¹ vÄ dadhi vÄ tatra jÄtamarÅoharaá¹ pibet||76||
vÄtaÅleá¹£mÄrÅasÄá¹ takrÄt paraá¹ nÄstÄ«ha bheá¹£ajam|
tat prayojyaá¹ yathÄdoá¹£aá¹ sasnehaá¹ rÅ«ká¹£ameva vÄ||77||
saptÄhaá¹ vÄ daÅÄhaá¹ vÄ paká¹£aá¹ mÄsamathÄpi vÄ|
balakÄlaviÅeá¹£ajño bhiá¹£ak takraá¹ prayojayet||78||
atyarthamá¹dukÄyÄgnestakramevÄvacÄrayet|
sÄyaá¹ vÄ lÄjaÅaktÅ«nÄá¹ dadyÄttakrÄvalehikÄm||79||
jÄ«rá¹e takre pradadyÄdvÄ takrapeyÄá¹ sasaindhavÄm|
takrÄnupÄnaá¹ sasnehaá¹ takraudanamataḥ param||80||
yūṣairmÄá¹sarasairvÄâpi bhojayettakrasaá¹yutaiḥ|
yūṣai rasena vÄâpyÅ«rdhvaá¹ takrasiddhena bhojayet||81||
kÄlakramajñaḥ sahasÄ na ca takraá¹ nivartayet|
takraprayogo mÄsÄntaḥ krameá¹oparamo hitaḥ||82||
apakará¹£o yathotkará¹£o na tvannÄdapaká¹á¹£yate|
ÅaktyÄgamanaraká¹£Ärthaá¹ dÄrá¸hyÄrthamanalasya ca||83||
balopacayavará¹Ärthameá¹£a nirdiÅyate kramaḥ|
rÅ«ká¹£amardhoddhá¹tasnehaá¹ yataÅcÄnuddhá¹taá¹ ghá¹tam||84||
takraá¹ doá¹£Ägnibalavittrividhaá¹ tat prayojayet|
hatÄni na virohanti takreá¹a gudajÄni tu||85||
bhÅ«mÄvapi niá¹£iktaá¹ taddahettakraá¹ tá¹á¹olupam|
kiá¹ punardÄ«ptakÄyÄgneḥ Åuá¹£kÄá¹yarÅÄá¹si dehinaḥ||86||
srotaḥsu takraÅuddheá¹£u rasaḥ samyagupaiti yaḥ|
tena puá¹£á¹irbalaá¹ vará¹aḥ prahará¹£aÅcopajÄyate||87||
vÄtaÅleá¹£mavikÄrÄá¹Äá¹ Åataá¹ cÄpi nivartate|
nÄsti takrÄt paraá¹ kiñcidauá¹£adhaá¹ kaphavÄtaje||88||
tvacaM citrakamUlasya piShTvA kumbhaM pralepayet|
takraM vA dadhi vA tatra jAtamarshoharaM pibet||76||
vAtashleShmArshasAM takrAt paraM nAstIha bheShajam|
tat prayojyaM yathAdoShaM sasnehaM rUkShameva vA||77||
saptAhaM vA dashAhaM vA pakShaM mAsamathApi vA|
balakAlavisheShaj~jo bhiShak takraM prayojayet||78||
atyarthamRudukAyAgnestakramevAvacArayet|
sAyaM vA lAjashaktUnAM dadyAttakrAvalehikAm||79||
jIrNe takre pradadyAdvA takrapeyAM sasaindhavAm|
takrAnupAnaM sasnehaM takraudanamataH param||80||
yUShairmAMsarasairvA~api bhojayettakrasaMyutaiH|
yUShai [9] rasena vA~apyUrdhvaM takrasiddhena bhojayet||81||
kAlakramaj~jaH sahasA na ca takraM nivartayet|
takraprayogo mAsAntaH krameNoparamo hitaH||82||
apakarSho yathotkarSho na tvannAdapakRuShyate|
shaktyAgamanarakShArthaM dArDhyArthamanalasya ca||83||
balopacayavarNArthameSha nirdishyate kramaH|
rUkShamardhoddhRutasnehaM yatashcAnuddhRutaM ghRutam||84||
takraM doShAgnibalavittrividhaM tat prayojayet|
hatAni na virohanti takreNa gudajAni tu||85||
bhUmAvapi niShiktaM taddahettakraM tRuNolupam|
kiM punardIptakAyAgneH shuShkANyarshAMsi dehinaH||86||
srotaHsu takrashuddheShu rasaH samyagupaiti yaH|
tena puShTirbalaM varNaH praharShashcopajAyate||87||
vAtashleShmavikArANAM shataM cApi nivartate|
nAsti takrAt paraM ki~jcidauShadhaM kaphavAtaje||88||
The paste of the root-bark of Chitraka (Plumbago Zeylanica) should be smeared inside earthen jar and in this jar, curd or butter-milk should be prepared which relieves hemorrhoids. [76] There is no medicine better than butter-milk for the treatment of hemorrhoids caused by aggravation of vata and kapha. Butter-milk should be taken along with fat (for vata) or in an ununctuous form (for kapha).[77]
The butter-milk should be given for either one week or for ten days or for fifteen days or for a month according to strength of the patient and season. [78]
If the kayagni (digestive power and metabolism) of the patient is very weak, then only butter¬milk should be advised for morning and evening. Otherwise takra avalehik (linctus prepared by adding butter-milk to the flour of fried paddy) should be given in the evening. [79]
If butter¬milk given in the morning then takrapeya, a thin gruel prepared by adding butter-milk along with rock-salt should be given in the evening. Thereafter, Takra audana (rice mixed with butter-milk) added with oil should be given along with butter-milk as Anupan. [80] Vegetable soup or meat soup along with butter-milk should be given and alternatively, vegetable soup and meat soup prepared with butter¬milk can be given as diet. [81] The physician acquainted with the time (kala) and procedure of administration (karma) should not discontinue butter-milk all of a sudden. Butter-milk should be administered up to one month, and thereafter, it should be gradually withdrawn. [82]
Takra should be withdrawn gradually in the same quantity in which it was increased. While reducing butter-milk, the patients total food intake should not be reduced. Adoption of this procedure will promote and maintain his energy, maintain the strength, digestive power and promote the strength, plumpness as well as complexion. Butter-milk is of three types:
- From which fat is completely removed
- From which half of the fat is removed
- From which fat is not at all removed. [83-84]
The physician acquainted with the nature of the dosha involved in the causation of the disease, agni (power of diges¬tion and metabolism) of the patient and his strength should administer any of the above mentioned three types of butter¬milk appropriately.[85] Hemorrhoids once cured by the administration of butter-milk, do not recur. The butter milk burns all the grass sprinkled over the ground, let alone the dry type of hemorrhoids in a patient whose agni (digestive power and metabolism) has been kindled through this therapy.[86] Butter-milk cleanses the channels of circulation as a result of which rasa (end product of the food after digestion) reaches [the tissue elements] appropriately. This produces proper nourishment, strength, complexion and exhilaration, and cures one hundred diseases including those caused by vata (80) and kapha (20). There is no medicine, better than butter-milk, for the treatment of hemorrhoids caused by vitiation of vata and kapha. [87-88]
Other Recipes
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ हसà¥à¤¤à¤¿à¤ªà¤¿à¤ªà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥|
शà¥à¤à¥à¤à¤µà¥à¤°à¤®à¤à¤¾à¤à¥à¤ ठà¤à¤¾à¤°à¤µà¥à¤ धानà¥à¤¯à¤¤à¥à¤®à¥à¤¬à¥à¤°à¥||८९||
बिलà¥à¤µà¤ à¤à¤°à¥à¤à¤à¤à¤ पाठाठपिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ पà¥à¤¯à¤¾à¤ विपाà¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
फलामà¥à¤²à¤¾à¤ यमà¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤ ताठददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤ªà¤¹à¤¾à¤®à¥||९०||
à¤à¤¤à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤µ à¤à¤¡à¤¾à¤¨à¥ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¤à¥à¤¶à¥à¤ विपà¤à¥à¤à¥à¤à¤²à¤®à¥|
à¤à¤¤à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤µ à¤à¥à¤¤à¤ साधà¥à¤¯à¤®à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ विनिवà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¯à¥||९१||
pippalīṠpippalīmūlaṠcitrakaṠhastipippalīm|
Åá¹á¹
gaveramajÄjīṠca kÄravīṠdhÄnyatumburu||89||
bilvaá¹ karkaá¹akaá¹ pÄá¹hÄá¹ piá¹£á¹vÄ peyÄá¹ vipÄcayet|
phalÄmlÄá¹ yamakairbhá¹á¹£á¹Äá¹ tÄá¹ dadyÄdgudajÄpahÄm||90||
etaiÅcaiva khaá¸Än kuryÄdetaiÅca vipacejjalam|
etaiÅcaiva ghá¹taá¹ sÄdhyamarÅasÄá¹ vinivá¹ttaye||91||
pippalIM pippalImUlaM citrakaM hastipippalIm|
shRu~ggaveramajAjIM ca kAravIM dhAnyatumburu||89||
bilvaM karkaTakaM pAThAM piShTvA peyAM vipAcayet|
phalAmlAM yamakairbhRuShTAM tAM dadyAdgudajApahAm||90||
etaishcaiva khaDAn kuryAdetaishca vipacejjalam|
etaishcaiva ghRutaM sAdhyamarshasAM vinivRuttaye||91||
Peya (thin gruel) should be prepared by cooking with pippali (piper longum), pippalimoola (root of piper longum), chitraka (Plumbago Zylanica), gaja pippali(Scindapsus officinalis Schoott.), shringvera (Zingiber officinale), ajqji (Cuminum Cyminum), karavi (Foeniculum vulgare), dhanyak (Coriandrum sativum), tumburu (Coriandrum sativum), bilva (Aegle marmelos), karkataka and patha (Cissampelos parrira). Intake of this peya (thin gruel) by adding sour fruits and sizzled with ghee and oil cures hemorrhoids. [89-90] With the above mentioned ingredients, khada (a type of sour drink) should be prepared and given to the patient. Ghee boiled with the above ingredients is useful in. [91]
Thick gruel
शà¤à¥ पलाश सिदà¥à¤§à¤¾à¤ वा पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¤¾ नाà¤à¤°à¥à¤£ वा|
ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¤µà¤¾à¤à¥à¤ तà¤à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤²à¤¾à¤ मरिà¤à¥à¤°à¤µà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¾à¤®à¥||९२||
Åaá¹Ä« palÄÅa siddhÄá¹ vÄ pippalyÄ nÄgareá¹a vÄ|
dadyÄdyavÄgūṠtakrÄmlÄá¹ maricairavacÅ«rá¹itÄm||92||
shaTIpalAshasiddhAM vA pippalyA nAgareNa vA|
dadyAdyavAgUM takrAmlAM maricairavacUrNitAm||92||
Thick gruel prepared by pippali (Piper longum) and nagara (Zingiber officinale) made sour by adding buttur-milk and sprinkled with the powder of maricha (Piper nigrum) is useful. [92]
शà¥à¤·à¥à¤ मà¥à¤²à¤ यà¥à¤·à¤ वा यà¥à¤·à¤ à¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤¥à¤®à¥à¤µ वा|
दधितà¥à¤¥ बिलà¥à¤µ यà¥à¤·à¤ वा सà¤à¥à¤²à¤¤à¥à¤¥à¤®à¤à¥à¤·à¥à¤ à¤à¤®à¥||९३||
à¤à¤¾à¤à¤²à¤ वा रसठददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¥à¤·à¥à¤°à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤µà¤¿à¤®à¤¿à¤¶à¥à¤°à¤¿à¤¤à¤®à¥|
लावादà¥à¤¨à¤¾à¤ फलामà¥à¤²à¤ वा सतà¤à¥à¤°à¤ à¤à¥à¤°à¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¿à¤°à¥à¤¯à¥à¤¤à¤®à¥||९४||
रà¤à¥à¤¤à¤¶à¤¾à¤²à¤¿à¤°à¥à¤®à¤¹à¤¾à¤¶à¤¾à¤²à¤¿à¤ à¤à¤²à¤®à¥ लाà¤à¥à¤à¤²à¤ सितà¤|
शारदठषषà¥à¤à¤¿à¤à¤¶à¥à¤à¥à¤µ सà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤¨à¥à¤¨à¤µà¤¿à¤§à¤¿à¤°à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥||९५||
à¤à¤¤à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¥ à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¶à¤à¥à¤¤à¤¾à¤®à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ ठà¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤à¥à¤°à¤®à¤|९६|
Åuá¹£ka mÅ«laka yūṣaá¹ vÄ yūṣaá¹ kaulatthameva vÄ|
dadhittha bilva yūṣaá¹ vÄ sakulatthamakuá¹£á¹hakam||93||
chÄgalaá¹ vÄ rasaá¹ dadyÄdyūṣairebhirvimiÅritam|
lÄvÄdÄ«nÄá¹ phalÄmlaá¹ vÄ satakraá¹ grÄhibhiryutam||94||
raktaÅÄlirmahÄÅÄliḥ kalamo lÄá¹
galaḥ sitaḥ|
ÅÄradaḥ á¹£aá¹£á¹ikaÅcaiva syÄdannavidhirarÅasÄm||95||
ityukto bhinnaÅaká¹tÄmarÅasÄá¹ ca kriyÄkramaḥ|96|
shuShkamUlakayUShaM vA yUShaM kaulatthameva vA|
dadhitthabilvayUShaM vA sakulatthamakuShThakam||93||
chAgalaM vA rasaM [11] dadyAdyUShairebhirvimishritam|
lAvAdInAM phalAmlaM vA satakraM grAhibhiryutam||94||
raktashAlirmahAshAliH kalamo lA~ggalaH sitaH|
shAradaH ShaShTikashcaiva syAdannavidhirarshasAm||95||
ityukto bhinnashakRutAmarshasAM ca kriyAkramaH|96|
Vegetable soup prepared from dried radish or kulattha (Dolichous biflorus) or combination of kapittha (Limonia acidissima), bilva (Aegle marmelons), Kulattha (Dolichous biflorus) and makushtka (Vigna aconitifolia) is useful for hemorrhoids. These soups can be added with the soup of goat-meat. The soup of the meat of lava, etc. added with the juice of sour fruit, butter-milk should be given to such a patient. [93-94]
Rakta shali, mahashali, kalama, langala, sita, sharad and jshasthik types of rice can be given as food to the patient suffering from hemorrhoids. Thus, the therapeutic measures for the patients of hemorrhoids having loose motions are described. [95-96]
Treatment of hemorrhoids with constipated bowels
यà¥à¤½à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤ à¤à¤¾à¤¢à¤¶à¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤·à¤¾à¤ वà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¿ à¤à¥à¤·à¤à¤®à¥||९६||
ससà¥à¤¨à¥à¤¹à¥à¤ शà¤à¥à¤¤à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¸à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤ लवणॠà¤à¥à¤¤à¤¾à¤®à¥|
ददà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤¤à¥à¤¸à¥à¤¯à¤£à¥à¤¡à¤¿à¤à¤¾à¤ पà¥à¤°à¥à¤µà¤ à¤à¤à¥à¤·à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µà¤¾ सनाà¤à¤°à¤¾à¤®à¥||९à¥||
à¤à¥à¤¡à¤ सनाà¤à¤°à¤ पाठाठफलामà¥à¤²à¤ पाययà¥à¤à¥à¤ तमà¥|
à¤à¥à¤¡à¤ à¤à¥à¤¤ यव à¤à¥à¤·à¤¾à¤° यà¥à¤à¥à¤¤à¤ वाऽपि पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||९८||
यवानà¥à¤ नाà¤à¤°à¤ पाठाठदाडिमसà¥à¤¯ रसठà¤à¥à¤¡à¤®à¥|
सतà¤à¥à¤° लवणठददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤µà¤°à¥à¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¨à¤®à¥||९९||
दà¥à¤à¤¸à¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¤à¥à¤¨ बिलà¥à¤µà¥à¤¨ यवानà¥à¤¯à¤¾ नाà¤à¤°à¥à¤£ वा|
à¤à¤à¥à¤à¥à¤¨à¤¾à¤ªà¤¿ सà¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤¾ पाठा हनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ रà¥à¤à¤®à¥||१००||
पà¥à¤°à¤¾à¤à¥à¤à¤à¥à¤¤à¤ यमà¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤¨à¥ सà¤à¥à¤¤à¥à¤à¤¿à¤¶à¥à¤à¤¾à¤µà¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¥|
à¤à¤°à¤à¥à¤ पलà¥à¤²à¤µà¤¾à¤¨à¥ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤°à¥à¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¨à¤¾à¤¨à¥||१०१||
मदिराठवा सलवणाठसà¥à¤§à¥à¤ सà¥à¤µà¥à¤°à¤à¤ तथा|
à¤à¥à¤¡ नाà¤à¤°à¤¸à¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ पिबà¥à¤¦à¥à¤µà¤¾ पà¥à¤°à¥à¤µà¤à¤à¥à¤¤à¤¿à¤à¤®à¥||१०२||
yeâtyarthaá¹ gÄá¸haÅaká¹tasteá¹£Äá¹ vaká¹£yÄmi bheá¹£ajam||96||
sasnehaiḥ ÅaktubhiryuktÄá¹ prasannÄá¹ lavaá¹Ä« ká¹tÄm|
dadyÄnmatsyaá¹á¸ikÄá¹ pÅ«rvaá¹ bhaká¹£ayitvÄ sanÄgarÄm||97||
guá¸aá¹ sanÄgaraá¹ pÄá¹hÄá¹ phalÄmlaá¹ pÄyayecca tam|
guá¸aá¹ ghá¹ta yava ká¹£Ära yuktaá¹ vÄâpi prayojayet||98||
yavÄnīṠnÄgaraá¹ pÄá¹hÄá¹ dÄá¸imasya rasaá¹ guá¸am|
satakra lavaá¹aá¹ dadyÄdvÄtavarcoânulomanam||99||
duḥsparÅakena bilvena yavÄnyÄ nÄgareá¹a vÄ|
ekaikenÄpi saá¹yuktÄ pÄá¹hÄ hantyarÅasÄá¹ rujam||100||
prÄgbhaktaá¹ yamake bhá¹á¹£á¹Än saktubhiÅcÄvacÅ«rá¹itÄn|
karañja pallavÄn dadyÄdvÄtarcoânulomanÄn||101||
madirÄá¹ vÄ salavaá¹Äá¹ sÄ«dhuá¹ sauvÄ«rakaá¹ tathÄ|
guá¸a nÄgarasaá¹yuktaá¹ pibedvÄ paurvabhaktikam||102||
ye~atyarthaM gADhashakRutasteShAM vakShyAmi bheShajam||96||
sasnehaiH shaktubhiryuktAM prasannAM lavaNIkRutAm|
dadyAnmatsyaNDikAM pUrvaM bhakShayitvA sanAgarAm||97||
guDaM sanAgaraM pAThAM phalAmlaM pAyayecca tam|
guDaM ghRutayavakShArayuktaM vA~api prayojayet||98||
yavAnIM nAgaraM pAThAM dADimasya rasaM guDam|
satakralavaNaM dadyAdvAtavarco~anulomanam||99||
duHsparshakena bilvena yavAnyA nAgareNa vA|
ekaikenApi saMyuktA pAThA hantyarshasAM rujam||100||
prAgbhaktaM [12] yamake bhRuShTAn saktubhishcAvacUrNitAn|
kara~jjapallavAn dadyAdvAtarco~anulomanAn||101||
madirAM vA salavaNAM sIdhuM sauvIrakaM tathA|
guDanAgarasaMyuktaM [13] pibedvA paurvabhaktikam||102||
Now, recipes for the treatment of patients suffering from hemorrhoids and having excessive constipation are as follows:
- The patient should be given matsyandika (a preparation of sugar-cane juice) along with sunthi (Zingiber officinlis) and then prasanna (a type of alcoholic drink) mixed with saktu (roasted corn-flour) and salt.[97]
- Drink of jaggery along with nagara/ dry ginger (Zingiber officinlis), patha (Cesalpinia pareira) and juice of sour fruit and jaggery mixed with ghee and yava ksara (alkali preparation of barley) should be given. [98]
- Ajvayan (Apium graveolens), nagara (Zingiber officinlis), patha (Cesalpinia pareira), pomegranate juice and jaggery along with butter-milk and salt should be used which helps in the downward movement of flatus and stool. [99]
- Paatha (Cesalpinia pareira), along with either duralabha (Fegonia critica) or bilva (Aegle marmelons) or yavani (Trachyspermum ammi) or nagara (Zingiber officinlis), cures pain in the hemorrhoids. [100]
- Leaves of karanja (Pongamia pinata) fried with ghee and oil, and sprinkled with the powder of saktu (roasted corn¬ flour) should be given before food which helps in the downward movement of flatus and stool.[101]
- Madira (a type of alcohol) along with salt should be taken before food; and along with sidhu (a type of alcohol) or sauvira ( a type of vinegar ) along with jaggery and nagara ( dry ginger). [102]
Pippalyadi ghrita
पिपà¥à¤ªà¤²à¥ नाà¤à¤° à¤à¥à¤·à¤¾à¤° à¤à¤¾à¤°à¤µà¥ धानà¥à¤¯ à¤à¥à¤°à¤à¥à¤|
फाणितà¥à¤¨ ठसà¤à¤¯à¥à¤à¥à¤¯ फलामà¥à¤²à¤ दापयà¥à¤¦à¥à¤à¥à¤¤à¤®à¥||१०३||
pippalÄ« nÄgara ká¹£Ära kÄravÄ« dhÄnya jÄ«rakaiḥ|
phÄá¹itena ca saá¹yojya phalÄmlaá¹ dÄpayedghá¹tam||103||
pippalInAgarakShArakAravIdhAnyajIrakaiH|
phANitena ca saMyojya phalAmlaM dApayedghRutam||103||
Phanita (penidium) prepared with and juice of sour fruits and ghee added with pippali (Piper longum), nagara (Zingiber officinalis), kshara, karavi, dhanya (Coriandrum sativum), jiraka (Cuminum cyminum) should be given in cases of hemorrhoids. [103]
पिपà¥à¤ªà¤²à¥ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥ हसà¥à¤¤à¤¿à¤ªà¤¿à¤ªà¥à¤ªà¤²à¥|
शà¥à¤à¥à¤à¤µà¥à¤°à¤¯à¤µà¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¥ तà¥à¤ सिदà¥à¤§à¤ वा पिबà¥à¤¦à¥à¤à¥à¤¤à¤®à¥||१०४||
pippalī pippalīmūlaṠcitrako hastipippalī|
Åá¹á¹
gaverayavaká¹£Ärau taiḥ siddhaá¹ vÄ pibedghá¹tam||104||
pippalI pippalImUlaM citrako hastipippalI|
shRu~ggaverayavakShArau taiH siddhaM vA pibedghRutam||104||
Ghee cooked with pippali (Piper longum), pippalimoola, chitraka (Plumbego zylanicum), gajapippali, shringavera, yavakshara should be given in hemorrhoids. [104]
Recipes of medicated ghee
à¤à¤µà¥à¤¯ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤ सिदà¥à¤§à¤ वा à¤à¥à¤¡ à¤à¥à¤·à¤¾à¤° समनà¥à¤µà¤¿à¤¤à¤®à¥|
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤² सिदà¥à¤§à¤ वा सà¤à¥à¤¡à¤à¥à¤·à¤¾à¤° नाà¤à¤°à¤®à¥ ||१०५||
cavya citraka siddhaá¹ vÄ guá¸a ká¹£Ära samanvitam|
pippalÄ«mÅ«la siddhaá¹ vÄ saguá¸aká¹£Ära nÄgaram ||105||
cavyacitrakasiddhaM vA guDakShArasamanvitam|
pippalImUlasiddhaM vA saguDakShAranAgaram [14] ||105||
Ghee cooked with the paste of chavya (Piper retrofractum) and chitraka (Plumbego zeylanicum) and added with jaggery, kshara and nagara (Zingiber officinalis) should be given in hemorrhoids. Ghee cooked with the paste of pippali moola and added with jaggery, kshara (alkali) and nagara (Zingiber officinalis) should be given in hemorrhoids. [105]
Pippalyadi ghrita
पिपà¥à¤ªà¤²à¥ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤² दधि दाडिम धानà¥à¤¯à¤à¥à¤ |
सिदà¥à¤§à¤ सरà¥à¤ªà¤¿ रà¥à¤µà¤¿à¤§à¤¾à¤¤à¤µà¥à¤¯à¤ वात वरà¥à¤à¥ विबनà¥à¤§à¤¨à¥à¤¤à¥||१०६||
pippalÄ« pippalÄ«mÅ«la dadhi dÄá¸ima dhÄnyakaiḥ |
siddhaá¹ sarpi rvidhÄtavyaá¹ vÄta varco vibandhanut||106|
pippalIpippalImUladadhidADimadhAnyakaiH [15] |
siddhaM sarpirvidhAtavyaM vAtavarcovibandhanut||106||
Ghee cooked with the paste of pippali (Piper longum), pippalimoola and dhanyaka (Coriandrum sativum) and curd should be given to patient of hemorrhoids. It helps in the movement of flatus and stool. [106]
Chavyadi ghrita
à¤à¤µà¥à¤¯à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤à¥à¤à¤ पाठाठà¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¤ à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤®à¥à¤¬à¥à¤°à¥à¤£à¤¿ à¤|
यवानà¥à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤®à¥à¤à¥ ठविडसà¥à¤¨à¥à¤§à¤µà¥||१०à¥||
à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ बिलà¥à¤µà¤®à¤à¤¯à¤¾à¤ पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ सरà¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤µà¤¿à¤ªà¤¾à¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
शà¤à¥à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¥à¤¯à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ à¤à¤¾à¤¤à¥ दधà¥à¤¨à¤¿ à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤£à¥||१०८||
पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¤ मà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤ परिसà¥à¤°à¤µà¤®à¥|
à¤à¥à¤¦à¤µà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤¶à¥à¤²à¤ ठà¤à¥à¤¤à¤®à¥à¤¤à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤ªà¥à¤¹à¤¤à¤¿||१०९||
cavyaá¹ trikaá¹ukaá¹ pÄá¹hÄá¹ ká¹£Äraá¹ kustumburÅ«á¹i ca|
yavÄnīṠpippalÄ«mÅ«lamubhe ca viá¸asaindhave||107||
citrakaá¹ bilvamabhayÄá¹ piá¹£á¹vÄ sarpirvipÄcayet|
Åaká¹dvÄtÄnulomyÄrthaá¹ jÄte dadhni caturguá¹e||108||
pravÄhikÄá¹ gudabhraá¹Åaá¹ mÅ«traká¹cchraá¹ parisravam|
gudavaá¹
ká¹£aá¹aÅÅ«laá¹ ca ghá¹tametadvyapohati||109||
cavyaM trikaTukaM pAThAM kShAraM kustumburUNi ca|
yavAnIM pippalImUlamubhe ca viDasaindhave||107||
citrakaM bilvamabhayAM piShTvA sarpirvipAcayet|
shakRudvAtAnulomyArthaM jAte dadhni caturguNe||108||
pravAhikAM gudabhraMshaM mUtrakRucchraM parisravam|
gudava~gkShaNashUlaM ca ghRutametadvyapohati||109||
Ghee should be cooked with the paste of chavya (Piper retrofractum), trikatu, patha (Cesalpinia pareira), kshara, kustumbaru (dhanyaka (Coriandrum sativum)), yavani, pippali moola, vida, saindhava (rock-salt). chitraka (Plumbego zeylanicum), bilva (Aegle marmelons) and abhaya (Terminalia chebula). To this, well fermented curd (four times the quantity of ghee) should be added while cooking. It helps in the downward movement of stool and flatus, and also cures pravahika (amoebic dysentery), prolapsed of rectum, dysuria, and pain in perianal and pelvic region. [107-109]
Nagaradi ghirta
नाà¤à¤°à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥ हसà¥à¤¤à¤¿à¤ªà¤¿à¤ªà¥à¤ªà¤²à¥|
शà¥à¤µà¤¦à¤à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤¾ पिपà¥à¤ªà¤²à¥ धानà¥à¤¯à¤ बिलà¥à¤µà¤ पाठा यवानिà¤à¤¾||११०||
à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¸à¥à¤µà¤°à¤¸à¥ सरà¥à¤ªà¤¿à¤ à¤à¤²à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¿à¤ªà¤¾à¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤£à¥à¤¨ दधà¥à¤¨à¤¾ ठतदà¥à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¤«à¤µà¤¾à¤¤à¤¨à¥à¤¤à¥||१११||
à¤
रà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¦à¥à¤·à¤ मà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾à¤®à¥|
à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¤ à¤à¥à¤¤à¤®à¥à¤¤à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤ªà¥à¤¹à¤¤à¤¿||११२||
nÄgaraá¹ pippalÄ«mÅ«laá¹ citrako hastipippalÄ«|
Åvadaá¹á¹£á¹rÄ pippalÄ« dhÄnyaá¹ bilvaá¹ pÄá¹hÄ yavÄnikÄ||110||
cÄá¹
gerÄ«svarase sarpiḥ kalkairetairvipÄcayet|
caturguá¹ena dadhnÄ ca tadghá¹taá¹ kaphavÄtanut||111||
arÅÄá¹si grahaá¹Ä«doá¹£aá¹ mÅ«traká¹cchraá¹ pravÄhikÄm|
gudabhraá¹ÅÄrtimÄnÄhaá¹ ghá¹tametadvyapohati||112||
nAgaraM pippalImUlaM citrako hastipippalI|
shvadaMShTrA pippalI dhAnyaM bilvaM pAThA yavAnikA||110||
cA~ggerIsvarase sarpiH kalkairetairvipAcayet|
caturguNena dadhnA ca tadghRutaM kaphavAtanut||111||
arshAMsi grahaNIdoShaM mUtrakRucchraM pravAhikAm|
gudabhraMshArtimAnAhaM ghRutametadvyapohati||112||
Ghee should be cooked with the paste of nagara (Zingiber officinalis), pippali moola, chitraka (Plumbego zeylanicum), gaja pippali, shvadanshtra, pippali (Piper longum), dhanyak (Coriandrum sativum), bilva (Aegle marmelons), patha (Cissampelos Pareira) and yavani (Trechyspermum ammi), juice of changeri (Oxalis corniculata) (four times the quantity of ghee) and curd (four times the quantity of ghee). This medicated ghee alleviates kapha and vata and cures hemorrhoids, grahani, dysuria, pravahika (amoebaisis), prolapse of rectum, pain in the anal region and flatulence. [110-112]
Pippalyadi ghrita
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤ नाà¤à¤°à¤ पाठाठशà¥à¤µà¤¦à¤à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤ ठपà¥à¤¥à¤à¥ पà¥à¤¥à¤à¥|
à¤à¤¾à¤à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤ªà¤²à¤¿à¤à¤¾à¤¨à¥ à¤à¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¤®à¥à¤ªà¤à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥||११३||
à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤°à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ वà¥à¤¯à¥à¤·à¤ à¤à¤µà¥à¤¯à¤ ठà¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤®à¥|
पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¥ विनयà¥à¤¤à¥ पà¥à¤¤à¥ दà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤²à¤¿à¤à¤ à¤à¤¿à¤·à¤à¥||११४||
पलानि सरà¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¸à¥à¤¤à¤¸à¥à¤®à¤¿à¤à¤¶à¥à¤à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤°à¤¿à¤à¤¶à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥|
à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¸à¥à¤µà¤°à¤¸à¤ तà¥à¤²à¥à¤¯à¤ सरà¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¾ दधि षडà¥à¤à¥à¤£à¤®à¥||११५||
मà¥à¤¦à¥à¤µà¤à¥à¤¨à¤¿à¤¨à¤¾ ततठसाधà¥à¤¯à¤ सिदà¥à¤§à¤ सरà¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤¨à¤¿à¤§à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥|
तदाहारॠविधातवà¥à¤¯à¤ पानॠपà¥à¤°à¤¾à¤¯à¥à¤à¤¿à¤à¥ विधà¥||११६||
à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤¿à¤à¤¾à¤°à¤à¥à¤¨à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤®à¤¹à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤®à¥|
शà¥à¤¥à¤ªà¥à¤²à¥à¤¹à¥à¤¦à¤°à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤à¥à¤µà¤°à¤¾à¤ªà¤¹à¤®à¥||११à¥||
à¤à¤¾à¤¸à¤¹à¤¿à¤à¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤à¤¿à¤¶à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¸à¥à¤¦à¤¨à¤ पारà¥à¤¶à¥à¤µà¤¶à¥à¤²à¤¨à¥à¤¤à¥|
बलपà¥à¤·à¥à¤à¤¿à¤à¤°à¤ वरà¥à¤£à¥à¤¯à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¸à¤¨à¥à¤¦à¥à¤ªà¤¨à¤ परमà¥||११८||
pippalīṠnÄgaraá¹ pÄá¹hÄá¹ Åvadaá¹á¹£á¹rÄá¹ ca pá¹thak pá¹thak|
bhÄgÄá¹stripalikÄn ká¹tvÄ kaá¹£Äyamupakalpayet||113||
gaá¹á¸Ä«raá¹ pippalÄ«mÅ«laá¹ vyoá¹£aá¹ cavyaá¹ ca citrakam|
piá¹£á¹vÄ kaá¹£Äye vinayet pÅ«te dvipalikaá¹ bhiá¹£ak||114||
palÄni sarpiá¹£astasmiá¹ÅcatvÄriá¹Åat pradÄpayet|
cÄá¹
gerÄ«svarasaá¹ tulyaá¹ sarpiá¹£Ä dadhi á¹£aá¸guá¹am||115||
má¹dvagninÄ tataḥ sÄdhyaá¹ siddhaá¹ sarpirnidhÄpayet|
tadÄhÄre vidhÄtavyaá¹ pÄne prÄyogike vidhau||116||
grahaá¹yarÅovikÄraghnaá¹ gulmahá¹droganÄÅanam|
ÅothaplÄ«hodarÄnÄhamÅ«traká¹cchrajvarÄpaham||117||
kÄsahikkÄruciÅvÄsasÅ«danaá¹ pÄrÅvaÅÅ«lanut|
balapuá¹£á¹ikaraá¹ vará¹yamagnisandÄ«panaá¹ param||118||
pippalIM nAgaraM pAThAM shvadaMShTrAM ca pRuthak pRuthak|
bhAgAMstripalikAn kRutvA kaShAyamupakalpayet||113||
gaNDIraM pippalImUlaM vyoShaM cavyaM ca citrakam|
piShTvA kaShAye vinayet pUte [16] dvipalikaM bhiShak||114||
palAni sarpiShastasmiMshcatvAriMshat pradApayet|
cA~ggerIsvarasaM tulyaM sarpiShA dadhi ShaDguNam||115||
mRudvagninA tataH sAdhyaM siddhaM sarpirnidhApayet|
tadAhAre vidhAtavyaM pAne prAyogike vidhau||116||
grahaNyarshovikAraghnaM gulmahRudroganAshanam|
shothaplIhodarAnAhamUtrakRucchrajvarApaham||117||
kAsahikkArucishvAsasUdanaM pArshvashUlanut|
balapuShTikaraM varNyamagnisandIpanaM param||118||
Decoction should be prepared with pippali (Piper longum), nagara (Zingiber officinalis), patha (Cissampelos Pareira), gokshur (Tribulus terrestris) and taken three palas of each add 160 palas of water and reduced to one fourth, i.e. 40 palas. In this decoction, the paste of gandira, pippalimoola; vyosha [sunthi (Zingiber officinalis), pippali (Piper longum) and maricha (Piper nigrum)], chavya (Piper retrofractum) and chitraka (Plumbego zylanicum), taken two palas of each, should be added. To this, 40 palas of ghee, 40 palas of the juice of changeri (Oxalis corniculata) and 240 palas of curd should be added and cooked over mild fire. This medicated ghee should be kept in a clean jar and used in food and as a drink regu-larly. It cures grahani (digestive system disorders), hemorrhoids, gulma (tumour), heart diseases, oedema, splenic disorders, flatulence, dysuria, febrile condition, cough, hiccup, anorexia, breathlessness and pain in the sides of the chest. It is an excellent promoter of strength, plumpness of the body, complexion and digestive and metabolic power. [113-118]
Administration of haritaki
सà¤à¥à¤¡à¤¾à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥ यà¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤ हरà¥à¤¤à¤à¥à¤®à¥|
तà¥à¤°à¤¿à¤µà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤ वाऽपि à¤à¤à¥à¤·à¤¯à¥à¤¦à¤¾à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¿à¤à¥à¤®à¥||११९||
विडà¥à¤µà¤¾à¤¤ à¤à¤« पितà¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤®à¤¾à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¥à¤¯à¥à¤½à¤¥ निरà¥à¤µà¥à¤¤à¥|
à¤à¥à¤¦à¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ पà¥à¤°à¤¶à¤¾à¤®à¥à¤¯à¤¨à¥à¤¤à¤¿ पावà¤à¤¶à¥à¤à¤¾à¤à¤¿à¤µà¤°à¥à¤§à¤¤à¥||१२०||
saguá¸Äá¹ pippalÄ« yuktÄá¹ ghá¹tabhá¹á¹£á¹Äá¹ harÄ«takÄ«m|
trivá¹ddantÄ«yutÄá¹ vÄâpi bhaká¹£ayedÄnulomikÄ«m||119||
viá¸vÄta kapha pittÄnÄmÄnulomyeâtha nirvá¹te|
gudeârÅÄá¹si praÅÄmyanti pÄvakaÅcÄbhivardhate||120||
saguDAM pippalIyuktAM ghRutabhRuShTAM harItakIm|
trivRuddantIyutAM vA~api bhakShayedAnulomikIm||119||
viDvAtakaphapittAnAmAnulomye~atha [17] nirvRute|
gude~arshAMsi prashAmyanti pAvakashcAbhivardhate||120||
Haritaki (Terminalia chebula) fried in ghee along with either jaggery and pippali (Piper longum), or trivrita (Operculina terpenthum) and danti (Beliospermum montenum) should be given for the downward movement of vayu. Due to downward movement of stool, flatus, kapha and pitta and by their elimination, hemorrhoids are cured and improve the digestive power. [119-120]
Meat soup
बरà¥à¤¹à¤¿ तितà¥à¤¤à¤¿à¤°à¤¿ लावानाठरसानमà¥à¤²à¤¾à¤¨à¥ सà¥à¤¸à¤à¤¸à¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥|
दà¤à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ वरà¥à¤¤à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ ठददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤¡à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤¸à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¥||१२१||
barhi tittiri lÄvÄnÄá¹ rasÄnamlÄn susaá¹ská¹tÄn|
daká¹£Äá¹Äá¹ vartakÄnÄá¹ ca dadyÄdviá¸vÄtasaá¹
grahe||121||
barhitittirilAvAnAM rasAnamlAn susaMskRutAn|
dakShANAM vartakAnAM ca dadyAdviDvAtasa~ggrahe||121||
The meat-soup of peacock, partridge, grey quail, cock and bustard quail which is sour and well sizzled relieves obstruction of stool and flatus. [121]
Leafy vegetables
तà¥à¤°à¤¿à¤µà¥à¤¦à¥à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤¾à¤¶à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤|
यमà¤à¥ à¤à¤°à¥à¤à¤¿à¤¤à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤à¤¾à¤à¤ दधि समनà¥à¤µà¤¿à¤¤à¤®à¥||१२२||
à¤à¤ªà¥à¤¦à¤¿à¤à¤¾à¤ तणà¥à¤¡à¥à¤²à¥à¤¯à¤ वà¥à¤°à¤¾à¤ वासà¥à¤¤à¥à¤ पलà¥à¤²à¤µà¤¾à¤¨à¥|
सà¥à¤µà¤°à¥à¤à¤²à¤¾à¤ सलà¥à¤£à¥à¤à¤¾à¤ यव शाà¤à¤®à¤µà¤²à¥à¤à¥à¤à¤®à¥||१२३||
à¤à¤¾à¤à¤®à¤¾à¤à¥à¤ रà¥à¤¹à¤¾à¤ªà¤¤à¥à¤°à¤ महापतà¥à¤°à¤ तथाऽमà¥à¤²à¤¿à¤à¤¾à¤®à¥|
à¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤ शà¤à¤¿à¤¶à¤¾à¤à¤ ठशाà¤à¤ à¤à¥à¤à¥à¤à¤¨à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤||१२४||
दधि दाडिम सिदà¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¿ यमà¤à¥ à¤à¤°à¥à¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ à¤|
धानà¥à¤¯ नाà¤à¤° यà¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ शाà¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ दापयà¥à¤¤à¥||१२५||
trivá¹ddantÄ«palÄÅÄnÄá¹ cÄá¹
geryÄÅcitrakasya ca|
yamake bharjitaá¹ dadyÄcchÄkaá¹ dadhi samanvitam||122||
upodikÄá¹ taá¹á¸ulÄ«yaá¹ vÄ«rÄá¹ vÄstuka pallavÄn|
suvarcalÄá¹ saloá¹Ä«kÄá¹ yava ÅÄkamavalgujam||123||
kÄkamÄcīṠruhÄpatraá¹ mahÄpatraá¹ tathÄâmlikÄm|
jÄ«vantīṠÅaá¹iÅÄkaá¹ ca ÅÄkaá¹ gá¹Ã±janakasya ca||124||
dadhi dÄá¸ima siddhÄni yamake bharjitÄni ca|
dhÄnya nÄgara yuktÄni ÅÄkÄnyetÄni dÄpayet||125||
trivRuddantIpalAshAnAM cA~ggeryAshcitrakasya ca|
yamake bharjitaM dadyAcchAkaM dadhisamanvitam||122||
upodikAM taNDulIyaM vIrAM vAstukapallavAn|
suvarcalAM saloNIkAM yavashAkamavalgujam||123||
kAkamAcIM ruhApatraM mahApatraM tathA~amlikAm|
jIvantIM shaTishAkaM ca shAkaM gRu~jjanakasya ca||124||
dadhidADimasiddhAni yamake bharjitAni ca|
dhAnyanAgarayuktAni shAkAnyetAni dApayet||125||
The leaves of trivrit (Operculina terpentum), danti (Beliospermum montenum), palash (Butea monosperma), changari (Oxalis corniculata) and chitraka (plumbego Zylanicum) should be fried with ghee and oil. This should be given along with curd to the patient of hemorrhoids. The leaves of upodika, tanduliya, vira, vastuka, suvarchala (one kind of salt) yava, avalguja, kakamachi (Solanum nigrum), ruhupatra, mahapatra, amlika, jivanti (Leptadenia reticulata), shati (Hedychium spicatium) and gunjanaka (Abrus pricatorius) should be cooked with curd and fried with ghee as well as oil. This should be given to the patient suffering from hemorrhoids mixed with dhaniya (Coriandrum sativum) and nagara (Zingiber officinalis). [122-125]
Use of meat
à¤à¥à¤§à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤¾à¤ मारà¥à¤à¤¾à¤° शà¥à¤µà¤¾à¤µà¤¿à¤¦à¥à¤·à¥à¤à¥à¤°à¤à¤µà¤¾à¤®à¤ªà¤¿|
à¤à¥à¤°à¥à¤® शलà¥à¤²à¤à¤¯à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤µ साधयà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤à¤µà¤¦à¥à¤°à¤¸à¤¾à¤¨à¥||१२६||
रà¤à¥à¤¤ शालà¥à¤¯à¥à¤¦à¤¨à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¸à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤¤ शानà¥à¤¤à¤¯à¥|१२à¥|
godhÄlopÄka mÄrjÄra ÅvÄviduá¹£á¹ragavÄmapi|
kÅ«rma ÅallakayoÅcaiva sÄdhayecchÄkavadrasÄn||126||
rakta ÅÄlyodanaá¹ dadyÄdrasaistairvÄta ÅÄntaye|127|
godhAlopAkamArjArashvAviduShTragavAmapi|
kUrmashallakayoshcaiva sAdhayecchAkavadrasAn||126||
raktashAlyodanaM dadyAdrasaistairvAtashAntaye|
The meat-soup of godha, lopaka, mnrjara, svavidu, ushtra, cow, kurma and sallaka should be prepared on the line suggested above for leafy vegetables. Along with this meat soup, red variety of sali rice should be given in patients of mandagni and vata predominant hemorrhoids. [126-127]
Anupana
à¤à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤µà¤¾ वातà¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤ रà¥à¤à¥à¤·à¤ मनà¥à¤¦à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤®à¥||१२à¥||
मदिराठशारà¥à¤à¤°à¤ à¤à¤¾à¤¤à¤ सà¥à¤§à¥à¤ तà¤à¥à¤°à¤ तà¥à¤·à¥à¤¦à¤à¤®à¥|
à¤
रिषà¥à¤à¤ दधिमणà¥à¤¡à¤ वा शà¥à¤¤à¤ वा शिशिरठà¤à¤²à¤®à¥||१२८||
à¤à¤£à¥à¤à¤à¤¾à¤°à¥à¤¯à¤¾ शà¥à¤¤à¤ वाऽपि शà¥à¤¤à¤ नाà¤à¤°à¤§à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤à¥à¤|
à¤
नà¥à¤ªà¤¾à¤¨à¤ à¤à¤¿à¤·à¤à¥à¤¦à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤µà¤°à¥à¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¨à¤®à¥||१२९||
jñÄtvÄ vÄtolbaá¹aá¹ rÅ«ká¹£aá¹ mandÄgniá¹ gudajÄturam||127||
madirÄá¹ ÅÄrkaraá¹ jÄtaá¹ sÄ«dhuá¹ takraá¹ tuá¹£odakam|
ariá¹£á¹aá¹ dadhimaá¹á¸aá¹ vÄ Åá¹taá¹ vÄ ÅiÅiraá¹ jalam||128||
kaá¹á¹akÄryÄ Åá¹taá¹ vÄâpi Åá¹taá¹ nÄgaradhÄnyakaiḥ|
anupÄnaá¹ bhiá¹£agdadyÄdvÄtavarcoânulomanam||129||
j~jAtvA vAtolbaNaM rUkShaM mandAgniM gudajAturam||127||
madirAM shArkaraM jAtaM sIdhuM takraM tuShodakam|
ariShTaM dadhimaNDaM vA shRutaM vA shishiraM jalam||128||
kaNTakAryA shRutaM vA~api shRutaM nAgaradhAnyakaiH|
anupAnaM bhiShagdadyAdvAtavarco~anulomanam||129||
Madira (wine), butter-milk, tushodaka (a type of vinegar prepared of barley ), arishta ( recipes to be described in verses 138-168 ) should be given to the patient having hemorrhoids caused by the predominance of aggravated vata, having ununctuousness and having less digestive power. Whey, boiled, and cooled water, decoction of kantakari (Solanum xanthocarpum) or decoction of nagara (Zingiber officinalis) and dhanyaka (Coriandrum sativum) as anupana (post-prandial drink) for the downward movement of flatus and stool. [127-129]
Anuvasana basti
à¤à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤ परà¥à¤¤à¤¾ यॠयॠà¤à¤¾à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¥à¤ विरà¥à¤à¥à¤·à¤¿à¤¤à¤¾à¤|
विलà¥à¤®à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤ शà¥à¤²à¤¾à¤°à¥à¤¤à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤·à¥à¤µà¤¿à¤·à¥à¤à¤®à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤®à¥||१३०||
udÄvarta parÄ«tÄ ye ye cÄtyarthaá¹ virÅ«ká¹£itÄḥ|
vilomavÄtÄḥ ÅÅ«lÄrtÄsteá¹£viá¹£á¹amanuvÄsanam||130||
udAvartaparItA ye ye cAtyarthaM virUkShitAH|
vilomavAtAH shUlArtAsteShviShTamanuvAsanam||130||
Anuvasana type of enema should be administered to the patient suffering from udavarta (upward movement of wind in the abdomen), who is extremely devoid of unctuousness, whose wind moves in the opposite direction and having colic pain. [130]
Anuvasana basti with pippayadi taila
पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤ मदनठबिलà¥à¤µà¤ शताहà¥à¤µà¤¾à¤ मधà¥à¤à¤ वà¤à¤¾à¤®à¥|
à¤à¥à¤·à¥à¤ ठशà¤à¥à¤ पà¥à¤·à¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤¯à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤ दà¥à¤µà¤¦à¤¾à¤°à¥ à¤||१३१||
पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾ तà¥à¤²à¤ विपà¤à¥à¤¤à¤µà¥à¤¯à¤ पयसा दà¥à¤µà¤¿à¤à¥à¤£à¥à¤¨ à¤|
à¤
रà¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ मà¥à¤¢à¤µà¤¾à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ तà¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤·à¥à¤ मनà¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤®à¥||१३२||
à¤à¥à¤¦à¤¨à¤¿à¤à¤¸à¤°à¤£à¤ शà¥à¤²à¤ मà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤ पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾à¤®à¥|
à¤à¤à¥à¤¯à¥à¤°à¥à¤ªà¥à¤·à¥à¤ दà¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¥à¤¯à¤®à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¤ वà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¯à¤®à¥||१३३||
पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤ à¤à¥à¤¦à¥ शà¥à¤«à¤ वातवरà¥à¤à¥à¤µà¤¿à¤¨à¤¿à¤à¥à¤°à¤¹à¤®à¥|
à¤à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤ बहà¥à¤¶à¥ यà¤à¥à¤ à¤à¤¯à¥à¤¤à¥à¤¤à¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤¾à¤¤à¥||१३४||
pippalīṠmadanaá¹ bilvaá¹ ÅatÄhvÄá¹ madhukaá¹ vacÄm|
kuá¹£á¹haá¹ Åaá¹Ä«á¹ puá¹£karÄkhyaá¹ citrakaá¹ dÄvadÄru ca||131||
piá¹£á¹vÄ tailaá¹ vipaktavyaá¹ payasÄ [18] dviguá¹Äna ca|
arÅasÄá¹ mÅ«á¸havÄtÄnÄá¹ tacchrÄá¹£á¹hamanuvÄsanam||132||
gudaniḥsaraá¹aá¹ ÅÅ«laá¹ mÅ«trakrÌ¥cchraá¹ pravÄhikÄm|
kaá¹yÅ«rupr̥ṣá¹hadaurbalyamÄnÄhaá¹ vaá¹
ká¹£aá¹ÄÅrayam||133||
picchÄsrÄvaá¹ gudÄ ÅÅphaá¹ vÄtavarcÅvinigraham|
utthÄnaá¹ bahuÅÅ yacca jayÄttaccÄnuvÄsanÄt||134||
pippalIM madanaM bilvaM shatAhvAM madhukaM vacAm|
kuShThaM shaTIM puShkarAkhyaM citrakaM devadAru ca||131||
piShTvA tailaM vipaktavyaM payasA [18] dviguNena ca|
arshasAM mUDhavAtAnAM tacchreShThamanuvAsanam||132||
gudaniHsaraNaM shUlaM mUtrakRucchraM pravAhikAm|
kaTyUrupRuShThadaurbalyamAnAhaM va~gkShaNAshrayam||133||
picchAsrAvaM gude shophaM vAtavarcovinigraham|
utthAnaM bahusho yacca jayettaccAnuvAsanAt||134||
The ingredients like pippali (Piper longum), madan (Randia spinosa), bilva (Aegle marmelons), shatavha, madhuka, kushtha (Saussurea lappa) shati (Hadychium spicatium), pushkarmoola (Inula racemosa), chitrak (Plumbego zylanicum), devadaru (Cedrus deodara) made in paste, added sesame oil 4 times to kalka then added milk 2 times more the oil and prepare the medicated oil as per standard procedures. This oil should be used in patients having obstruction of flatus for anuvasan basti. Rectal prolapse, pain in ano, dysurea, amoebaisis, weakness in back, thigh, flatulence, mucous discharge through rectum, peri-anal inflammation, obstruction in flatus, and feces and increased frequency of defecation or unsatisfactory defecation in all above disorders or symptoms should be treated with anuvasan basti with above ingredients should be given. [131-134]
Topical application of paste
à¤à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤¿à¤à¥à¤ पिषà¥à¤à¥à¤ सà¥à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¸à¤à¤¯à¥à¤¤à¥à¤|
दारà¥à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤ सà¥à¤¤à¤¬à¥à¤§ शà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¿ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¤¿ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥||१३५||
दिà¤à¥à¤§à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤® पिà¤à¥à¤à¤¾à¤ सशà¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¾à¤®à¥|
à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤ सà¥à¤¤à¤®à¥à¤à¤ सरà¥à¤à¥ शà¥à¤«à¤ सà¥à¤°à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ विनिवरà¥à¤¤à¤¤à¥||१३६||
ÄnuvÄsanikaiḥ piá¹£á¹aiḥ sukhoá¹£á¹aiḥ snehasaá¹yutaiḥ|
dÄrvantaiḥ stabdha ÅÅ«lÄni gudajÄni pralepayet||135||
digdhÄstaiḥ prasravantyÄÅu Åleá¹£ma picchÄá¹ saÅoá¹itÄm|
kaá¹á¸Å«á¸¥ stambhaḥ saruk Åophaḥ srutÄnÄá¹ vinivartate||136||
AnuvAsanikaiH piShTaiH sukhoShNaiH snehasaMyutaiH|
dArvantaiH [19] stabdhashUlAni gudajAni pralepayet||135||
digdhAstaiH prasravantyAshu shleShmapicchAM sashoNitAm|
kaNDUH stambhaH saruk shophaH srutAnAM vinivartate||136||
The 11 ingredients ending with devadaru (in verse 131) should be mixed with oil and ghee and applied in the dry and painful type of hemorrhoids after application of medicament the hemorrhoids discharge the mucous and blood and relieve pain, itching and swelling of dry hemorrhoids. [135-36]
Niruha basti in dry hemorrhoids
निरà¥à¤¹à¤ वा पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤à¥à¤¤ सà¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ दाशमà¥à¤²à¤¿à¤à¤®à¥|
समà¥à¤¤à¥à¤° सà¥à¤¨à¥à¤¹ लवणठà¤à¤²à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ फलादिà¤à¤¿à¤||१३à¥||
nirÅ«haá¹ vÄ prayuñjÄ«ta sakṣīraá¹ dÄÅamÅ«likam|
samÅ«tra sneha lavaá¹aá¹ kalkairyuktaá¹ phalÄdibhiḥ||137||
nirUhaM vA prayu~jjIta sakShIraM dAshamUlikam|
samUtrasnehalavaNaM kalkairyuktaM phalAdibhiH||137||
The ingredients used in niruha enema are milk, decoction of dashamoola, , cow's urine, sneha, salt and the paste of madanaphala (Randia spinosa), etc.[137]
Abhayarishta
हरà¥à¤¤à¤à¥à¤¨à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤°à¥à¤§à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤®à¤¾à¤®à¤²à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤|
सà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ à¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤¦à¥à¤¦à¤¶à¤ªà¤²à¤ ततà¥à¤½à¤°à¥à¤§à¤¾ à¤à¥à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤µà¤¾à¤°à¥à¤£à¥||१३८||
विडà¤à¥à¤à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥ लà¥à¤§à¥à¤°à¤ मरिà¤à¤ सà¥à¤²à¤µà¤¾à¤²à¥à¤à¤®à¥|
दà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤²à¤¾à¤à¤¶à¤ à¤à¤²à¤¸à¥à¤¯à¥à¤¤à¤à¥à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤£à¥ विपाà¤à¤¯à¥à¤¤à¥||१३९||
दà¥à¤°à¥à¤£à¤¶à¥à¤·à¥ रसॠतसà¥à¤®à¤¿à¤¨à¥ पà¥à¤¤à¥ शà¥à¤¤à¥ समावपà¥à¤¤à¥|
à¤à¥à¤¡à¤¸à¥à¤¯ दà¥à¤µà¤¿à¤¶à¤¤à¤ तिषà¥à¤ à¥à¤¤à¥à¤¤à¤¤à¥ पà¤à¥à¤·à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤à¤¨à¥||१४०||
पà¤à¥à¤·à¤¾à¤¦à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤µà¤ à¤à¤µà¥à¤¤à¥ पà¥à¤¯à¤¾ ततॠमातà¥à¤°à¤¾ यथाबलमà¥|
à¤
सà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤¦à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾ यानà¥à¤¤à¤¿ सà¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¤®à¥||१४१||
à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥ पाणà¥à¤¡à¥ हà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤ पà¥à¤²à¥à¤¹ à¤à¥à¤²à¥à¤®à¥à¤¦à¤°à¤¾à¤ªà¤¹à¤|
à¤à¥à¤·à¥à¤ शà¥à¤«à¤¾à¤°à¥à¤à¤¿à¤¹à¤°à¥ बलवरà¥à¤£à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¤°à¥à¤§à¤¨à¤||१४२||
सिदà¥à¤§à¥à¤½à¤¯à¤®à¤à¤¯à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤ à¤à¤¾à¤®à¤²à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤¿à¤¤à¥à¤°à¤¨à¤¾à¤¶à¤¨à¤|
à¤à¥à¤®à¤¿à¤à¥à¤°à¤¨à¥à¤¥à¥à¤¯à¤°à¥à¤¬à¥à¤¦ वà¥à¤¯à¤à¥à¤ राà¤à¤¯à¤à¥à¤·à¥à¤® à¤à¥à¤µà¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤à¥à¤¤à¥||१४३||
à¤à¤¤à¥à¤¯à¤à¤¯à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤|
harÄ«takÄ«nÄá¹ prasthÄrdhaá¹ prasthamÄmalakasya ca|
syÄt kapitthÄddaÅapalaá¹ tatÅ'rdhÄ cÄndravÄruá¹Ä«||138||
viá¸aá¹
gaá¹ pippalÄ« lÅdhraá¹ maricaá¹ sailavÄlukam|
dvipalÄá¹Åaá¹ jalasyaitaccaturdrÅá¹Ä vipÄcayÄt||139||
drÅá¹aÅÄá¹£Ä rasÄ tasmin pÅ«tÄ ÅÄ«tÄ samÄvapÄt|
guá¸asya dviÅataá¹ tiá¹£á¹hÄttat paká¹£aá¹ ghrÌ¥tabhÄjanÄ||140||
paká¹£ÄdÅ«rdhvaá¹ bhavÄt pÄyÄ tatÅ mÄtrÄ yathÄbalam|
asyÄbhyÄsÄdariá¹£á¹asya gudajÄ yÄnti saá¹
ká¹£ayam||141||
grahaá¹Ä«pÄá¹á¸uhrÌ¥drÅgaplÄ«hagulmÅdarÄpahaḥ|
kuá¹£á¹haÅÅphÄruciharÅ balavará¹Ägnivardhanaḥ||142||
siddhÅ'yamabhayÄriá¹£á¹aḥ kÄmalÄÅvitranÄÅanaḥ|
krÌ¥migranthyarbudavyaá¹
garÄjayaká¹£majvarÄntakrÌ¥t||143||
ityabhayÄriá¹£á¹aḥ
harItakInAM prasthArdhaM prasthamAmalakasya ca|
syAt kapitthAddashapalaM tato~ardhA cendravAruNI||138||
viDa~ggaM pippalI lodhraM maricaM sailavAlukam|
dvipalAMshaM jalasyaitaccaturdroNe vipAcayet||139||
droNasheShe rase tasmin pUte shIte samAvapet|
guDasya dvishataM tiShThettat pakShaM ghRutabhAjane||140||
pakShAdUrdhvaM bhavet peyA tato mAtrA yathAbalam|
asyAbhyAsAdariShTasya gudajA yAnti sa~gkShayam||141||
grahaNIpANDuhRudrogaplIhagulmodarApahaH|
kuShThashophAruciharo balavarNAgnivardhanaH||142||
siddho~ayamabhayAriShTaH kAmalAshvitranAshanaH|
kRumigranthyarbudavya~ggarAjayakShmajvarAntakRut||143||
ityabhayAriShTaH
Haritaki (Terminalia chebula) (1 prastha), amalaki (Embilica officinalis) (one prastha), kapittha (10 pala), indrayan (5 pala) vidanga (Embilia ribes) (two pala), pippali (Piper longum) (two pala), lodhra (Symplocus racemosa) (two pala), maricha (Piper nigrum) (two pala) and elavaluka (two pala) should be added with eight dronas of water and boiled till two dronas remained. The decoction should be filtered and allowed to cool. To this, two hundreds palas of jaggery should be added and kept in a ghee-smeared jar for a fort-night.
Thereafter, it becomes suitable for adminis¬tration as a drink. It should be given in an apropriate dose depending upon the strength of the patient. By the regular intake of this arista, hemorrhoids get cured. This effective recipe is called abhayarishta. It cures grahani, pandu (anemia), heart diseases, spleen disorders, gulma (abdominal lumps ), udara (obstinate abdominal diseases including ascites), kushtha (obstinate skin diseases including leprosy), edema, anorexia, jaundice, leucoderma, krimi (worm infestation with intestinal parasites), granthi (benign swellings), arbuda (tumours), vyanga (freckles), tuberculosis and fever. It promotes strength, complexion and digestive power. [138-143]
Dantyarishta
दनà¥à¤¤à¥ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤ मà¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤®à¥à¤à¤¯à¥à¤ पà¤à¥à¤à¤®à¥à¤²à¤¯à¥à¤|
à¤à¤¾à¤à¤¾à¤¨à¥ पलाà¤à¤¶à¤¾à¤¨à¤¾à¤ªà¥à¤¥à¥à¤¯ à¤à¤²à¤¦à¥à¤°à¥à¤£à¥ विपाà¤à¤¯à¥à¤¤à¥||१४४||
तà¥à¤°à¤¿à¤ªà¤²à¤ तà¥à¤°à¤¿à¤«à¤²à¤¾à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ दलानाठततà¥à¤° दापयà¥à¤¤à¥|
रसॠà¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤¥ शà¥à¤·à¥ तॠपà¥à¤¤à¥ शà¥à¤¤à¥ समावपà¥à¤¤à¥||१४५||
तà¥à¤²à¤¾à¤ à¤à¥à¤¡à¤¸à¥à¤¯ ततà¥à¤¤à¤¿à¤·à¥à¤ à¥à¤¨à¥à¤®à¤¾à¤¸à¤¾à¤°à¥à¤§à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤à¤¨à¥|
तनà¥à¤®à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¯à¤¾ पिबनà¥à¤¨à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¤®à¤°à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤¯à¥ विपà¥à¤°à¤®à¥à¤à¥à¤¯à¤¤à¥||१४६||
à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥ पाणà¥à¤¡à¥ रà¥à¤à¤à¥à¤¨à¤ वातवरà¥à¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¨à¤®à¥|
दà¥à¤ªà¤¨à¤ à¤à¤¾à¤°à¥à¤à¤¿à¤à¥à¤¨à¤ ठदनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤®à¤¿à¤®à¤ विदà¥à¤||१४à¥||
à¤à¤¤à¤¿ दनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤|
dantÄ« citraka mÅ«lÄnÄmubhayoḥ pañcamÅ«layoḥ|
bhÄgÄn palÄá¹ÅÄnÄpothya jaladroá¹e vipÄcayet||144||
tripalaá¹ triphalÄyÄÅca dalÄnÄá¹ tatra dÄpayet|
rase caturtha Åeá¹£e tu pÅ«te ÅÄ«te samÄvapet||145||
tulÄá¹ guá¸asya tattiá¹£á¹henmÄsÄrdhaá¹ ghá¹tabhÄjane|
tanmÄtrayÄ pibannityamarÅobhyo vipramucyate||146||
grahaá¹Ä« pÄá¹á¸u rogaghnaá¹ vÄtavarcoânulomanam|
dÄ«panaá¹ cÄrucighnaá¹ ca dantyariá¹£á¹amimaá¹ viduḥ||147||
iti dantyariá¹£á¹aḥ|
dantIcitrakamUlAnAmubhayoH pa~jcamUlayoH|
bhAgAn palAMshAnApothya jaladroNe vipAcayet||144||
tripalaM triphalAyAshca dalAnAM tatra dApayet|
rase caturthasheShe tu pUte shIte samAvapet||145||
tulAM guDasya tattiShThenmAsArdhaM ghRutabhAjane|
tanmAtrayA pibannityamarshobhyo vipramucyate||146||
grahaNIpANDurogaghnaM vAtavarco~anulomanam|
dIpanaM cArucighnaM ca dantyariShTamimaM viduH||147||
iti dantyariShTaH
Roots of danti (Baliospermum montanum), chitraka (Plumbego zylenicum) and dasamoola should be taken one pala each, should be boiled by adding two dronas of water. To this, fruit pulp of triphala, (three palas) should be added. It should be boiled till one fourth remains. The decoction should be strained through a cloth and cooled. To this, one pala of jaggery should be added and kept in a ghee-smeared jar for fifteen days. This is called dantyarishta and it cures hemorrhoids, grahani and pandu (anemia). It helps in the downward movement of flatus and feces and also stimulates the digestive power and cures anorexia. [144-147|
Phalarishta
हरà¥à¤¤à¤à¥ फलपà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤®à¤¾à¤®à¤²à¤à¤¸à¥à¤¯ à¤|
विशालाया दधितà¥à¤¥à¤¸à¥à¤¯ पाठाà¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤®à¥à¤²à¤¯à¥à¤||१४८||
दà¥à¤µà¥ दà¥à¤µà¥ पलॠसमापà¥à¤¥à¥à¤¯ दà¥à¤µà¤¿à¤¦à¥à¤°à¥à¤£à¥ साधयà¥à¤¦à¤ªà¤¾à¤®à¥|
पादावशà¥à¤·à¥ पà¥à¤¤à¥ ठरसॠतसà¥à¤®à¤¿à¤¨à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥||१४९||
à¤à¥à¤¡à¤¸à¥à¤¯à¥à¤à¤¾à¤ तà¥à¤²à¤¾à¤ वà¥à¤¦à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¥ सà¥à¤¥à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤à¤¨à¥|
पà¤à¥à¤·à¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤¤à¤ पिबà¥à¤¦à¥à¤¨à¤ à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¥à¤µà¤¿à¤à¤¾à¤°à¤µà¤¾à¤¨à¥||१५०||
हà¥à¤¤à¥à¤ªà¤¾à¤£à¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤à¤ पà¥à¤²à¥à¤¹à¤¾à¤¨à¤ à¤à¤¾à¤®à¤²à¤¾à¤ विषमà¤à¥à¤µà¤°à¤®à¥|
वरà¥à¤à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¤¿à¤²à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥ विबनà¥à¤§à¤¾à¤¨à¤à¥à¤¨à¤¿à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¦à¤µà¤®à¥||१५१||
à¤à¤¾à¤¸à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤®à¤®à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤ फलारिषà¥à¤à¥ वà¥à¤¯à¤ªà¥à¤¹à¤¤à¤¿|
à¤
à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¸à¤¨à¥à¤¦à¥à¤ªà¤¨à¥ हà¥à¤¯à¥à¤· à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤£ à¤à¤¾à¤·à¤¿à¤¤à¤||१५२||
à¤à¤¤à¤¿ फलारिषà¥à¤à¤|
harÄ«takÄ« phalaprasthaá¹ prasthamÄmalakasya ca|
viÅÄlÄyÄ dadhitthasya pÄá¹hÄcitrakamÅ«layoḥ||148||
dve dve pale samÄpothya dvidroá¹e sÄdhayedapÄm|
pÄdÄvaÅeá¹£e pÅ«te ca rase tasmin pradÄpayet||149||
guá¸asyaikÄá¹ tulÄá¹ vaidyastat sthÄpyaá¹ ghá¹tabhÄjane|
paká¹£asthitaá¹ pibedenaá¹ grahaá¹yarÅovikÄravÄn||150||
há¹tpÄá¹á¸urogaá¹ plÄ«hÄnaá¹ kÄmalÄá¹ viá¹£amajvaram|
varcomÅ«trÄnilaká¹tÄn vibandhÄnagnimÄrdavam||151||
kÄsaá¹ gulmamudÄvartaá¹ phalÄriá¹£á¹o vyapohati|
agnisandÄ«pano hyeá¹£a ká¹á¹£á¹Ätreyeá¹a bhÄá¹£itaḥ||152||
iti phalÄriá¹£á¹aḥ|
harItakIphalaprasthaM prasthamAmalakasya ca|
vishAlAyA dadhitthasya pAThAcitrakamUlayoH||148||
dve dve pale samApothya dvidroNe sAdhayedapAm|
pAdAvasheShe pUte ca rase tasmin pradApayet||149||
guDasyaikAM tulAM vaidyastat sthApyaM ghRutabhAjane|
pakShasthitaM pibedenaM grahaNyarshovikAravAn||150||
hRutpANDurogaM plIhAnaM kAmalAM viShamajvaram|
varcomUtrAnilakRutAn vibandhAnagnimArdavam||151||
kAsaM gulmamudAvartaM phalAriShTo vyapohati|
agnisandIpano hyeSha kRuShNAtreyeNa bhAShitaH||152||
iti phalAriShTaH
Fruit pulp of haritaki (Terminalia chebula) (one prastha), amalaki (Embelica officinalis) (one prastha), visala (Cirullus colocunthis) (two palas), kapittha (Limonia acidissima) two palas), patha (Cesalpinia pareira) (two palas) and root of chitraka (Plumbego zylenicum) (two palas) should be added with four dronas of water and boiled till one fourth remains. The decoction should then be strained out through a cloth. To this, one tula of jaggery should be added and kept in a ghee-smeared jar for fifteen days. Intake of this recipe cures grahani, hemorrhoids, heart diseases, spleen disorders, jaundice, visamajwara (malarial fever), obstruction to the passage of stool, urine and flatus, low power of digestion, cough, gulma and udvarta (upward movement of wind in the abdomen ). It stimulates the power of digestion. It is called phalarista, and is propounded by the sage Krishnaatreya. [148-152]
Phalarishta (Second recipe)
दà¥à¤°à¤¾à¤²à¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤¸à¥à¤¯ वà¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ à¤|
पथà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤²à¤à¤¯à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤µ पाठाया नाà¤à¤°à¤¸à¥à¤¯ à¤||१५३||
दनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ दà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤²à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤à¤¾à¤à¥à¤à¤²à¤¦à¥à¤°à¥à¤£à¥ विपाà¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
पादावशà¥à¤·à¥ पà¥à¤¤à¥ ठसà¥à¤¶à¥à¤¤à¥ शरà¥à¤à¤°à¤¾à¤¶à¤¤à¤®à¥||१५४||
पà¥à¤°à¤à¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤¯ सà¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤®à¥à¤à¥ मासारà¥à¤§à¤ à¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤à¥|
पà¥à¤°à¤²à¤¿à¤ªà¥à¤¤à¥ पिपà¥à¤ªà¤²à¥ à¤à¤µà¥à¤¯ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤° सरà¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¾||१५५||
तसà¥à¤¯ मातà¥à¤°à¤¾à¤ पिबà¥à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤²à¥ शारà¥à¤à¤°à¤¸à¥à¤¯ यथाबलमà¥|
à¤
रà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¦à¥à¤·à¤®à¥à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¤à¤®à¤°à¥à¤à¤à¤®à¥||१५६||
शà¤à¥à¤¨à¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¤¿à¤²à¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤°à¤µà¤¿à¤¬à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤à¥à¤¨à¤¿à¤®à¤¾à¤°à¥à¤¦à¤µà¤®à¥|
हà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤ पाणà¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤à¤ ठसरà¥à¤µà¤®à¥à¤¤à¥à¤¨ साधयà¥à¤¤à¥||१५à¥||
à¤à¤¤à¤¿ दà¥à¤µà¤¿à¤¤à¥à¤¯à¤«à¤²à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤ |
durÄlabhÄyÄḥ prasthaḥ syÄccitrakasya vá¹á¹£asya ca|
pathyÄmalakayoÅcaiva pÄá¹hÄyÄ nÄgarasya ca||153||
dantyÄÅca dvipalÄn bhÄgÄñjaladroá¹e vipÄcayet|
pÄdÄvaÅeá¹£e pÅ«te ca suÅÄ«te ÅarkarÄÅatam||154||
praká¹£ipya sthÄpayet kumbhe mÄsÄrdhaá¹ ghá¹tabhÄvite|
pralipte pippalÄ«cavyapriyaá¹
guká¹£audrasarpiá¹£Ä||155||
tasya mÄtrÄá¹ pibet kÄle ÅÄrkarasya yathÄbalam|
arÅÄá¹si grahaá¹Ä«doá¹£amudÄvartamarocakam||156||
Åaká¹nmÅ«trÄnilodgÄravibandhÄnagnimÄrdavam|
há¹drogaá¹ pÄá¹á¸urogaá¹ ca sarvametena sÄdhayet||157||
iti dvitÄ«yaphalÄriá¹£á¹aḥ |
durAlabhAyAH prasthaH syAccitrakasya vRuShasya ca|
pathyAmalakayoshcaiva pAThAyA nAgarasya ca||153||
dantyAshca dvipalAn bhAgA~jjaladroNe vipAcayet|
pAdAvasheShe pUte [20] ca sushIte sharkarAshatam||154||
prakShipya sthApayet kumbhe mAsArdhaM ghRutabhAvite|
pralipte pippalIcavyapriya~ggukShaudrasarpiShA||155||
tasya mAtrAM pibet kAle shArkarasya yathAbalam|
arshAMsi grahaNIdoShamudAvartamarocakam||156||
shakRunmUtrAnilodgAravibandhAnagnimArdavam|
hRudrogaM pANDurogaM ca sarvametena sAdhayet||157||
iti dvitIyaphalAriShTaH [21]
Duralabha (Fagonia criteca) (one prastha) and chitraka (Plumbego zylenicum), vasa (Adhatoda vasika), haritaki (Terminalia chebula), amalaki (Embelica officnalis), patha (Cesalpinia pareira), nagara (Zingiber officinalis) and danti (each two pala) should be added with two dronas of water and boiled till one fourth remains. The decoction should be strained out through a cloth and cooled then added 100 palas of sugar. It should be kept in a jar for fifteen days. The inside wall of the jar should be smeared with the paste containing pippali (Piper longum), chavya (Piper retrofractum), priyangu (Callicarpa macrophylla), honey and ghee. This preparation should be taken in appropriate dose depending upon the strength of the patient. It cures hemorrhoids, grahani, udavarta, anorexia, obstruction to the movement of stool, urine, flatus and eructation, low power of digestion, heart diseases and pandu (anemia). [153-157]
Kanakarishta
नवसà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤²à¤à¤¸à¥à¤¯à¥à¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤à¥à¤à¤°à¥à¤à¤°à¤¿à¤¤à¤¾à¤ तà¥à¤²à¤¾à¤®à¥|
à¤à¥à¤¡à¤µà¤¾à¤à¤¶à¤¾à¤¶à¥à¤ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤¯à¥ विडà¤à¥à¤à¤ मरिà¤à¤ तथा||१५८||
पाठाठठपिपà¥à¤ªà¤²à¥ मà¥à¤²à¤ à¤à¥à¤°à¤®à¥à¤à¤ à¤à¤µà¥à¤¯ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥|
मà¤à¥à¤à¤¿à¤·à¥à¤ à¥à¤²à¥à¤µà¤¾à¤²à¥à¤à¤ लà¥à¤§à¥à¤°à¤ पलिà¤à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¤à¤²à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥||१५९||
à¤à¥à¤·à¥à¤ ठदारà¥à¤¹à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤°à¤¾à¤ ठसà¥à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤µà¤ सारिवादà¥à¤µà¤¯à¤®à¥|
à¤à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤µà¤ à¤à¤¦à¥à¤°à¤®à¥à¤¸à¥à¤¤à¤ ठà¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤°à¥à¤§à¤ªà¤²à¥à¤¨à¥à¤®à¤¿à¤¤à¤®à¥||१६०||
à¤à¤¤à¥à¤µà¤¾à¤°à¤¿ नाà¤à¤ªà¥à¤·à¥à¤ªà¤¸à¥à¤¯ पलानà¥à¤¯à¤à¤¿à¤¨à¤µà¤¸à¥à¤¯ à¤|
दà¥à¤°à¥à¤£à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤®à¥à¤à¤¸à¥ दà¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ साधयितà¥à¤µà¤¾à¤½à¤µà¤¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥||१६१||
पादावशà¥à¤·à¥ पà¥à¤¤à¥ ठशà¥à¤¤à¥ तसà¥à¤®à¤¿à¤¨à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥|
मà¥à¤¦à¥à¤µà¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤¯à¤¾à¤¢à¤à¤°à¤¸à¤ शà¥à¤¤à¤ निरà¥à¤¯à¥à¤¹à¤¸à¤®à¥à¤®à¤¿à¤¤à¤®à¥||१६२||
शरà¥à¤à¤°à¤¾à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ à¤à¤¿à¤¨à¥à¤¨à¤¾à¤¯à¤¾ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¾à¤ तà¥à¤²à¤¾à¤®à¥|
à¤à¥à¤¸à¥à¤®à¤¸à¥à¤¯ रससà¥à¤¯à¥à¤à¤®à¤°à¥à¤§à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ नवसà¥à¤¯ à¤||१६३||
तà¥à¤µà¤à¥à¤²à¤¾à¤ªà¥à¤²à¤µà¤ªà¤¤à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤¬à¥à¤¸à¥à¤µà¥à¤¯à¤à¥à¤°à¤®à¥à¤à¤à¥à¤¶à¤°à¤¾à¤¨à¥|
à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¯à¤¿à¤¤à¥à¤µà¤¾ तॠमतिमानॠà¤à¤¾à¤°à¥à¤·à¤¿à¤à¤¾à¤¨à¤¤à¥à¤° दापयà¥à¤¤à¥||१६४||
ततॠसरà¥à¤µà¤ सà¥à¤¥à¤¾à¤ªà¤¯à¥à¤¤à¥ पà¤à¥à¤·à¤ सà¥à¤à¥à¤à¥à¤·à¥ à¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤à¤¨à¥|
पà¥à¤°à¤²à¤¿à¤ªà¥à¤¤à¥ सरà¥à¤ªà¤¿à¤·à¤¾ à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤°à¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤ªà¤¿à¤¤à¥||१६५||
पà¤à¥à¤·à¤¾à¤¦à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤µà¤®à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¥à¤½à¤¯à¤ à¤à¤¨à¤à¥ नाम विशà¥à¤°à¥à¤¤à¤|
पà¥à¤¯à¤ सà¥à¤µà¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¸à¥ हà¥à¤¦à¥à¤¯à¤ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¦à¥à¤à¤à¥à¤¤à¤°à¥à¤à¤¨à¤||१६६||
à¤
रà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¦à¥à¤·à¤®à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¤®à¥à¤¦à¤°à¤ à¤à¥à¤µà¤°à¤®à¥|
हà¥à¤¦à¥à¤°à¥à¤à¤ पाणà¥à¤¡à¥à¤¤à¤¾à¤ शà¥à¤¥à¤ à¤à¥à¤²à¥à¤®à¤ वरà¥à¤à¥à¤µà¤¿à¤¨à¤¿à¤à¥à¤°à¤¹à¤®à¥||१६à¥||
à¤à¤¾à¤¸à¤ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤®à¤¯à¤¾à¤à¤¶à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥ सरà¥à¤µà¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤ªà¤à¤°à¥à¤·à¤¤à¤¿|
वलà¥à¤ªà¤²à¤¿à¤¤à¤à¤¾à¤²à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¤ दà¥à¤·à¤à¤ ठवà¥à¤¯à¤ªà¥à¤¹à¤¤à¤¿||१६८||
à¤à¤¤à¤¿ à¤à¤¨à¤à¤¾à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤|
navasyÄmalakasyaikÄá¹ kuryÄjjarjaritÄá¹ tulÄm|
kuá¸avÄá¹ÅÄÅca pippalyo viá¸aá¹
gaá¹ maricaá¹ tathÄ||158||
pÄá¹hÄá¹ ca pippalÄ« mÅ«laá¹ kramukaá¹ cavya citrakau|
mañjiá¹£á¹hailvÄlukaá¹ lodhraá¹ palikÄnupakalpayet||159||
kuá¹£á¹haá¹ dÄruharidrÄá¹ ca surÄhvaá¹ sÄrivÄdvayam|
indrÄhvaá¹ bhadramustaá¹ ca kuryÄdardhapalonmitam||160||
catvÄri nÄgapuá¹£pasya palÄnyabhinavasya ca|
droá¹ÄbhyÄmambhaso dvÄbhyÄá¹ sÄdhayitvÄâvatÄrayet||161||
pÄdÄvaÅeá¹£e pÅ«te ca ÅÄ«te tasmin pradÄpayet|
má¹dvÄ«kÄdvyÄá¸hakarasaá¹ ÅÄ«taá¹ niryÅ«hasammitam||162||
ÅarkarÄyÄÅca bhinnÄyÄ dadyÄddviguá¹itÄá¹ tulÄm|
kusumasya rasasyaikamardhaprasthaá¹ navasya ca||163||
tvagelÄplavapatrÄmbusevyakramukakeÅarÄn|
cÅ«rá¹ayitvÄ tu matimÄn kÄrá¹£ikÄnatra dÄpayet||164||
tat sarvaá¹ sthÄpayet paká¹£aá¹ sucauká¹£e ghá¹tabhÄjane|
pralipte sarpiá¹£Ä kiñciccharkarÄgurudhÅ«pite||165||
paká¹£ÄdÅ«rdhvamariá¹£á¹oâyaá¹ kanako nÄma viÅrutaḥ|
peyaḥ svÄduraso há¹dyaḥ prayogÄdbhaktarocanaḥ||166||
arÅÄá¹si grahaá¹Ä«doá¹£amÄnÄhamudaraá¹ jvaram|
há¹drogaá¹ pÄá¹á¸utÄá¹ Åothaá¹ gulmaá¹ varcovinigraham||167||
kÄsaá¹ Åleá¹£mÄmayÄá¹ÅcogrÄn sarvÄnevÄpakará¹£ati|
valÄ«palitakhÄlityaá¹ doá¹£ajaá¹ ca vyapohati||168||
iti kanakÄriá¹£á¹aḥ|
navasyAmalakasyaikAM kuryAjjarjaritAM tulAm|
kuDavAMshAshca pippalyo viDa~ggaM maricaM tathA||158||
pAThAM [22] ca pippalImUlaM kramukaM cavyacitrakau|
ma~jjiShThailvAlukaM lodhraM palikAnupakalpayet||159||
kuShThaM dAruharidrAM ca surAhvaM sArivAdvayam|
indrAhvaM bhadramustaM ca kuryAdardhapalonmitam||160||
catvAri nAgapuShpasya palAnyabhinavasya ca|
droNAbhyAmambhaso dvAbhyAM sAdhayitvA~avatArayet||161||
pAdAvasheShe pUte ca shIte tasmin pradApayet|
mRudvIkAdvyADhakarasaM shItaM niryUhasammitam||162||
sharkarAyAshca bhinnAyA dadyAddviguNitAM tulAm|
kusumasya rasasyaikamardhaprasthaM navasya ca||163||
tvagelAplavapatrAmbusevyakramukakesharAn|
cUrNayitvA tu matimAn kArShikAnatra dApayet||164||
tat sarvaM sthApayet pakShaM sucaukShe ghRutabhAjane|
pralipte sarpiShA ki~jciccharkarAgurudhUpite||165||
pakShAdUrdhvamariShTo~ayaM kanako nAma vishrutaH|
peyaH svAduraso hRudyaH prayogAdbhaktarocanaH||166||
arshAMsi grahaNIdoShamAnAhamudaraM jvaram|
hRudrogaM pANDutAM shothaM gulmaM varcovinigraham||167||
kAsaM shleShmAmayAMshcogrAn sarvAnevApakarShati|
valIpalitakhAlityaM doShajaM ca vyapohati||168||
iti kanakAriShTaH
Freshly collected amalaki (one tula) should be coarsely pounded added pippali (Piper longum), vidanga (Embelia ribes) and maricha (Piper nigrum) (4 pala each), one pala of each patha(Cissampelos Pareira ), pippalimoola, kramuka chavya (Piper retrofractum), chitraka (Plumbego zylanicum), manjishta (Rubia cordifolia), elvaluka and half pala of each of kushta (Sassurea lappa), daruharidra (Berberis aristata), suraha, sariva (Hemidesmus indicus), indrahva (Holarrhina antidysenterica) and bhadramusta and four pala of freshly collected nagapushpa should be added. To this two drona of water should be added and boiled till one fourth remains. The decoction should be strained out through a cloth and cooled. To this, two adhakas of the cooled decoction of madhuka, two tulas of pounded sugar, half prastha of freshly collected honey and the powder of tvak, ela, plava, patra, ambu, sevya, kramuka and kehra taken in the quantity of one karsha each, should be added. The inside wall of the clean jar should be smeared with ghee and fumigated with sugar and Aguru. This should be kept for fifteen days. After fifteen days, the recipe should be filtered out. This is called kanakarishta which is sweet in taste and is cardiac tonic. It produces relish in the food and cures hemorrhoids, grahani, flatulence, udara, fever, heart diseases, pandu (anemia), edema, gulma (tumour), obstruction to the passage of stool, cough and other diseases caused by kapha. It also cures vali (appearance of wrinkles in the body), palita (appearance of premature grey hair) and khalitya (alopecia) caused by the vitiation of doshas. [158-168]
Cleanliness of peri-anal region
पतà¥à¤°à¤à¤à¥à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤ शà¥à¤à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤¨ वाऽमà¥à¤à¤¸à¤¾|
à¤à¤¤à¤¿ शà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ सिदà¥à¤§à¤®à¥à¤à¥à¤¤à¤®à¥à¤¤à¤à¥à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¥||१६९||
patrabhaá¹
gÅdakaiḥ Åaucaá¹ kuryÄduá¹£á¹Äna vÄ'mbhasÄ|
iti Åuá¹£kÄrÅasÄá¹ siddhamuktamÄtaccikitsitam||169||
patrabha~ggodakaiH shaucaM kuryAduShNena vA~ambhasA|
iti shuShkArshasAM siddhamuktametaccikitsitam||169||
The patient of hemorrhoids should use the decoction of leaves which are curative of hemorrhoids) or warm water for cleansing of per anal region. Thus, the effective treatment for dry type of hemorrhoids is described. [169]
Treatment of bleeding hemorrhoids
à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¤¿à¤¦à¤ सिदà¥à¤§à¤ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¤¿à¤£à¤¾à¤ शà¥à¤£à¥à¤µà¤¤à¤ परमॠ|
ततà¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¥ दà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤ शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤£à¥ मारà¥à¤¤à¤¸à¥à¤¯ à¤||१à¥à¥¦||
cikitsitamidaá¹ siddhaá¹ srÄviá¹Äá¹ Åá¹á¹vataḥ param |
tatrÄnubandho dvividhaḥ Åleá¹£maá¹o mÄrutasya ca||170||
cikitsitamidaM siddhaM srAviNAM shRuNvataH param [23] |
tatrAnubandho dvividhaH shleShmaNo mArutasya ca||170||
Now after treatment of dry hemorrhoids the treatment of bleeding hemorrhoids is mentioned further which are associated with vitiated vata and kapha. [170]
Signs and symptoms of bleeding hemorrhoids associated with vata
विà¤à¥ शà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤ à¤à¤ िनठरà¥à¤à¥à¤·à¤ à¤à¤¾à¤§à¥ वायà¥à¤°à¥à¤¨ वरà¥à¤¤à¤¤à¥|
तनॠà¤à¤¾à¤°à¥à¤£à¤µà¤°à¥à¤£à¤ ठफà¥à¤¨à¤¿à¤²à¤ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤®à¥||१à¥à¥§||
à¤à¤à¥à¤¯à¥à¤°à¥à¤à¥à¤¦à¤¶à¥à¤²à¤ ठदà¥à¤°à¥à¤¬à¤²à¥à¤¯à¤ यदि à¤à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤®à¥|
ततà¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¥ वातसà¥à¤¯ हà¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¦à¤¿ ठरà¥à¤à¥à¤·à¤£à¤®à¥||१à¥à¥¨||
viá¹ ÅyÄvaá¹ kaá¹hinaá¹ rÅ«ká¹£aá¹ cÄdho vÄyurna vartate|
tanu cÄruá¹avará¹aá¹ ca phenilaá¹ cÄsá¹garÅasÄm||171||
kaá¹yÅ«rugudaÅÅ«laá¹ ca daurbalyaá¹ yadi cÄdhikam|
tatrÄnubandho vÄtasya heturyadi ca rÅ«ká¹£aá¹am||172||
viT shyAvaM kaThinaM rUkShaM cAdho vAyurna vartate|
tanu cAruNavarNaM ca phenilaM cAsRugarshasAm||171||
kaTyUrugudashUlaM ca daurbalyaM yadi cAdhikam|
tatrAnubandho vAtasya heturyadi ca rUkShaNam||172||
The color of hemorrhoids is gray, hard to feel and ununctuousness of the stool, flatulent, blood which exudes from the hemorrhoids is thin, reddish and foamy, pain in the lumber region, thighs and peri-anal region with excessive weakness. [171-172]
Signs and symptoms of bleeding hemorrhoids associated with kapha
शिथिलठशà¥à¤µà¥à¤¤à¤ªà¥à¤¤à¤ ठविà¤à¥ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤ à¤à¥à¤°à¥ शà¥à¤¤à¤²à¤®à¥|
यदà¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ à¤à¤¨à¤ à¤à¤¾à¤¸à¥à¤à¥ तनà¥à¤¤à¥à¤®à¤¤à¥ पाणà¥à¤¡à¥ पिà¤à¥à¤à¤¿à¤²à¤®à¥||१à¥à¥©||
à¤à¥à¤¦à¤ सपिà¤à¥à¤à¤ सà¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¿à¤¤à¤ à¤à¥à¤°à¥ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤ ठà¤à¤¾à¤°à¤£à¤®à¥|
शà¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤¨à¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¥ विà¤à¥à¤à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤¤à¥à¤° रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ बà¥à¤§à¥à¤||१à¥à¥ª||
Åithilaá¹ ÅvetapÄ«taá¹ ca viá¹ snigdhaá¹ guru ÅÄ«talam|
yadyarÅasÄá¹ ghanaá¹ cÄsá¹k tantumat pÄá¹á¸u picchilam||173||
gudaá¹ sapicchaá¹ stimitaá¹ guru snigdhaá¹ ca kÄraá¹am|
Åleá¹£mÄnubandho vijñeyastatra raktÄrÅasÄá¹ budhaiḥ||174||
shithilaM shvetapItaM ca viT snigdhaM guru shItalam|
yadyarshasAM ghanaM cAsRuk tantumat pANDu picchilam||173||
gudaM sapicchaM stimitaM guru snigdhaM ca kAraNam|
shleShmAnubandho vij~jeyastatra raktArshasAM budhaiH||174||
The following signs and symptoms are manifested in bleeding hemorrhoids secondarily associated with kapha. Stool is loose, white, yellow, unctuous, heavy and cold, the blood which exudes from the hemorrhoids is dense, pale yellow and slimy, the anus is smeared with slimy material and there is numbness in that region. [173-174]
Line of treatment as per dosha
सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¤¶à¥à¤¤à¤ हितठवातॠरà¥à¤à¥à¤·à¤¶à¥à¤¤à¤ à¤à¤«à¤¾à¤¨à¥à¤à¥|
à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤®à¤¿à¤¦à¤ तसà¥à¤®à¤¾à¤¤à¥ समà¥à¤ªà¥à¤°à¤§à¤¾à¤°à¥à¤¯ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||१à¥à¥«||
पितà¥à¤¤à¤¶à¥à¤²à¥à¤·à¥à¤®à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤ मतà¥à¤µà¤¾ शà¥à¤§à¤¨à¥à¤¨à¥à¤ªà¤ªà¤¾à¤¦à¤¯à¥à¤¤à¥|
सà¥à¤°à¤µà¤£à¤ à¤à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¥à¤ªà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¤ लà¤à¥à¤à¤¨à¥à¤°à¥à¤µà¤¾ समाà¤à¤°à¥à¤¤à¥||१à¥à¥¬||
snigdhaÅÄ«taá¹ hitaá¹ vÄte rÅ«ká¹£aÅÄ«taá¹ kaphÄnuge|
cikitsitamidaá¹ tasmÄt sampradhÄrya prayojayet||175||
pittaÅleá¹£mÄdhikaá¹ matvÄ ÅodhanenopapÄdayet|
sravaá¹aá¹ cÄpyupeká¹£eta laá¹
ghanairvÄ samÄcaret||176||
snigdhashItaM hitaM vAte rUkShashItaM kaphAnuge|
cikitsitamidaM tasmAt sampradhArya prayojayet||175||
pittashleShmAdhikaM matvA shodhanenopapAdayet|
sravaNaM cApyupekSheta la~gghanairvA samAcaret||176||
Unctuous and cold things should be used if vitiation of vata in bleeding hemorrhoids. In case of vitiation of kapha in bleeding hemorrhoids ununctuous and cold-things are useful. Therefore, therapies should be administered after considering these points . If there is predominance of pitta and kapha dosha, the patient should be administered shodhana (elimination) therapies. However, bleeding should not be stopped immediately anyone should wait for appropriate time. The patient can be given fasting therapy. [175-176]
Complications of immediate hemostasis therapy
पà¥à¤°à¤µà¥à¤¤à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¦à¤¾à¤µà¤°à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤¯à¥ यॠनिà¤à¥à¤¹à¥à¤£à¤¾à¤¤à¥à¤¯à¤¬à¥à¤¦à¥à¤§à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¥|
शà¥à¤£à¤¿à¤¤à¤ दà¥à¤·à¤®à¤¨à¤¿à¤²à¤ तदà¥à¤°à¥à¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¨à¤¯à¥à¤¦à¥à¤¬à¤¹à¥à¤¨à¥||१à¥à¥||
रà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤µà¤°à¤ तà¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¸à¤¾à¤¦à¤®à¤°à¥à¤à¤à¤®à¥|
à¤à¤¾à¤®à¤²à¤¾à¤ शà¥à¤µà¤¯à¤¥à¥à¤ शà¥à¤²à¤ à¤à¥à¤¦ वà¤à¥à¤à¥à¤·à¤£ सà¤à¤¶à¥à¤°à¤¯à¤®à¥||१à¥à¥®||
à¤à¤£à¥à¤¡à¥à¤µà¤°à¥à¤à¤à¥à¤ पिडà¤à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤ ठपाणà¥à¤¡à¥à¤µà¤¾à¤¹à¥à¤µà¤¯à¤ à¤à¤¦à¤®à¥|
वात मà¥à¤¤à¥à¤° पà¥à¤°à¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ विबनà¥à¤§à¤ शिरसॠरà¥à¤à¤®à¥||१à¥à¥¯||
सà¥à¤¤à¥à¤®à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°à¤¤à¥à¤µà¤ तथाऽनà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥ रà¤à¥à¤¤à¤à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤¦à¤¾à¤¨à¥|
तसà¥à¤®à¤¾à¤¤à¥ सà¥à¤°à¥à¤¤à¥ दà¥à¤·à¥à¤à¤°à¤à¥à¤¤à¥ रà¤à¥à¤¤à¤¸à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¤ हितमà¥||१८०||
हà¥à¤¤à¥ लà¤à¥à¤·à¤£ à¤à¤¾à¤²à¤à¥à¤à¥ बल शà¥à¤£à¤¿à¤¤ वरà¥à¤£à¤µà¤¿à¤¤à¥|
à¤à¤¾à¤²à¤ तावदà¥à¤ªà¥à¤à¥à¤·à¥à¤¤ यावनà¥à¤¨à¤¾à¤¤à¥à¤¯à¤¯à¤®à¤¾à¤ªà¥à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥||१८१||
pravá¹ttamÄdÄvarÅobhyo yo nigá¹há¹ÄtyabuddhimÄn|
Åoá¹itaá¹ doá¹£amanilaá¹ tadrogÄñjanayedbahÅ«n||177||
raktapittaá¹ jvaraá¹ tá¹á¹£á¹ÄmagnisÄdamarocakam|
kÄmalÄá¹ Åvayathuá¹ ÅÅ«laá¹ gudavaá¹
ká¹£aá¹asaá¹Årayam||178||
kaá¹á¸varuḥkoá¹hapiá¸akÄḥ kuá¹£á¹haá¹ pÄá¹á¸vÄhvayaá¹ gadam|
vÄtamÅ«trapurīṣÄá¹Äá¹ vibandhaá¹ Åiraso rujam||179||
staimityaá¹ gurugÄtratvaá¹ tathÄânyÄn raktajÄn gadÄn|
tasmÄt srute duá¹£á¹arakte raktasaá¹
grahaá¹aá¹ hitam||180||
hetulaká¹£aá¹akÄlajño balaÅoá¹itavará¹avit|
kÄlaá¹ tÄvadupeká¹£eta yÄvannÄtyayamÄpnuyÄt||181||
pravRuttamAdAvarshobhyo yo nigRuhNAtyabuddhimAn|
shoNitaM doShamanilaM tadrogA~jjanayedbahUn||177||
raktapittaM jvaraM tRuShNAmagnisAdamarocakam|
kAmalAM shvayathuM shUlaM gudava~gkShaNasaMshrayam||178||
kaNDvaruHkoThapiDakAH kuShThaM pANDvAhvayaM gadam|
vAtamUtrapurIShANAM vibandhaM shiraso rujam||179||
staimityaM gurugAtratvaM tathA~anyAn raktajAn gadAn|
tasmAt srute duShTarakte raktasa~ggrahaNaM hitam||180||
hetulakShaNakAlaj~jo balashoNitavarNavit|
kAlaM tAvadupekSheta yAvannAtyayamApnuyAt||181||
If the blood vitiated by doshas, which comes out from the hemorrhoids is arrested in the beginning then it may lead to several complications like raktapitta (a disease characterized by bleeding from various parts of the body ), fever, morbid thirst, suppression of digestive power, anorexia, jaundice, edema, pain in the anus and pelvic region, urticaria and pimples in the lumber region and thighs, kushtha, pandu (anemia), obstruction in flatus, urine and stool, headache, staimitya (a feeling as if the body is covered with a wet cloth ), heaviness of the body and other diseases caused by vitiated blood. Therefore, only after elimination of vitiated blood hemostatic measures are useful. The physician should be well known with the etiology, signs and symptoms, nature of the time, strength and color of the blood and should wait for appropriate time before administering hemostatic therapies unless there is an emergency. [177-181]
Use of bitter drugs
à¤
à¤à¥à¤¨à¤¿ सनà¥à¤¦à¥à¤ªà¤¨à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ ठरà¤à¥à¤¤ सà¤à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¤¾à¤¯ à¤|
दà¥à¤·à¤¾à¤£à¤¾à¤ पाà¤à¤¨à¤¾à¤°à¥à¤¥à¤ ठपरठतिà¤à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¤à¥||१८२||
agni sandÄ«panÄrthaá¹ ca rakta saá¹
grahaá¹Äya ca|
doá¹£Äá¹Äá¹ pÄcanÄrthaá¹ ca paraá¹ tiktairupÄcaret||182||
agnisandIpanArthaM ca raktasa~ggrahaNAya ca|
doShANAM pAcanArthaM ca paraM tiktairupAcaret||182||
For stimulation of the digestive power, hemostasis and pachana (meta¬bolic transformation) bitter drugs should be given. [182]
Use of sneha
यतà¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¦à¥à¤·à¤¸à¥à¤¯ रà¤à¥à¤¤à¤ वातà¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¸à¥à¤¯ à¤|
वरà¥à¤¤à¤¤à¥ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤ ततॠपानाà¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¥à¤||१८३||
yattu prakṣīá¹adoá¹£asya raktaá¹ vÄtolbaá¹asya ca|
vartate snehasÄdhyaá¹ tat pÄnÄbhyaá¹
gÄnuvÄsanaiḥ||183||
yattu prakShINadoShasya raktaM vAtolbaNasya ca|
vartate snehasAdhyaM tat pAnAbhya~ggAnuvAsanaiH||183||
In hemorrhoids having predominance of vata, bleeding continues even after the aggravated doshas are eliminated then the patient should be given unctuous therapies in the form of drinks, massage and anuvasana basti]. [183]
Indications for hemostatic therapy
यतà¥à¤¤à¥ पितà¥à¤¤à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤ रà¤à¥à¤¤à¤ à¤à¤°à¥à¤®à¤à¤¾à¤²à¥ पà¥à¤°à¤µà¤°à¥à¤¤à¤¤à¥|
सà¥à¤¤à¤®à¥à¤à¤¨à¥à¤¯à¤ तदà¥à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥à¤¨ à¤à¥à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤¤à¤à¤«à¤¾à¤¨à¥à¤à¤®à¥||१८४||
yattu pittolbaá¹aá¹ raktaá¹ gharmakÄle pravartate|
stambhanÄ«yaá¹ tadekÄntÄnna cedvÄtakaphÄnugam||184||
yattu pittolbaNaM raktaM gharmakAle pravartate|
stambhanIyaM tadekAntAnna cedvAtakaphAnugam||184||
In summer season pitta predominant hemorrhoids without secondary predominance of vata and kapha hemostatic therapies should be administered immediately to stop bleeding. [184]
Hemostatic recipes
à¤à¥à¤à¤ तà¥à¤µà¤à¥à¤¨à¤¿à¤°à¥à¤¯à¥à¤¹à¤ सनाà¤à¤°à¤ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§ रà¤à¥à¤¤ सà¤à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¤|
तà¥à¤µà¤à¥à¤¦à¤¾à¤¡à¤¿à¤®à¤¸à¥à¤¯ तदà¥à¤µà¤¤à¥ सनाà¤à¤°à¤¶à¥à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¤°à¤¸à¤¶à¥à¤||१८५||
à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨ à¤à¤¿à¤°à¤¾à¤¤à¤¤à¤¿à¤à¥à¤¤à¤ धनà¥à¤µà¤¯à¤µà¤¾à¤¸à¤¾à¤ सनाà¤à¤°à¤¾à¤ à¤à¥à¤µà¤¥à¤¿à¤¤à¤¾à¤|
रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¶à¤®à¤¨à¤¾ दारà¥à¤µà¥à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤¶à¥à¤° निमà¥à¤¬à¤¾à¤¶à¥à¤||१८६||
सातिविषा à¤à¥à¤à¤ तà¥à¤µà¤à¥ फलठठसरसाà¤à¥à¤à¤¨à¤ मधà¥à¤¯à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿|
रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤ªà¤¹à¤¾à¤¨à¤¿ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ पिपासवॠतणà¥à¤¡à¥à¤²à¤à¤²à¥à¤¨||१८à¥||
kuá¹aja tvaá¹
niryÅ«haḥ sanÄgaraḥ snigdha rakta saá¹
grahaá¹aḥ|
tvagdÄá¸imasya tadvat sanÄgaraÅcandanarasaÅca||185||
candana kirÄtatiktaka dhanvayavÄsÄḥ sanÄgarÄḥ kvathitÄḥ|
raktÄrÅasÄá¹ praÅamanÄ dÄrvÄ«tvaguÅÄ«ra nimbÄÅca||186||
sÄtiviá¹£Ä kuá¹aja tvak phalaá¹ ca sarasÄñjanaá¹ madhuyutÄni|
raktÄpahÄni dadyÄt pipÄsave taá¹á¸ulajalena||187||
kuTajatva~gniryUhaH sanAgaraH snigdharaktasa~ggrahaNaH|
tvagdADimasya tadvat sanAgarashcandanarasashca||185||
candanakirAtatiktakadhanvayavAsAH sanAgarAH kvathitAH|
raktArshasAM prashamanA dArvItvagushIranimbAshca||186||
sAtiviShA kuTajatvak phalaM ca sarasA~jjanaM madhuyutAni|
raktApahAni dadyAt pipAsave taNDulajalena||187||
The decoction of kutaja (Holarrhina antidysenterica) bark mixed with the powder of nagara (Zingiber officinalis) stops exudation of unctuous blood. The decoction of the dadima (Punica granatum), bark along with the powder of nagara and the decoction of chandana (Santalum album), mixed with the powder of nagara (Zingiber officinalis) are hemostatic in bleeding hemorrhoids. [185] Decoction of chandana (Santalum album), kiratatikta (Swetia chirayita), dhanvyavasa (Fagonia criteca) and nagara (Zingiber officinalis), and the decoction of darvi (Berberis aristata), tvak (Cinnamomum zeylinicum), agaru (Aqularia agallocha), ushira (Vetiveria zizanioidis) and nimba (Azadirecta indica) are alleviators of hemorrhoids caused by the vitiation of blood (blee¬ding hemorrhoids) [186] Bark and fruits of kutaja (Holarrhina antidysenterica) along with ativisha (Aconitum heterophylum) and rasanjana should be mixed with honey and used as a hemostatic in hemorrhoids. If the patient is suffering from morbid thirst tandulodaka (thin rice gruel), should be given. [187]
Kutajadi rasakriya
à¤à¥à¤à¤ तà¥à¤µà¤à¥ विपाà¤à¥à¤¯à¤ पलशतमारà¥à¤¦à¥à¤°à¤ महà¥à¤¨à¥à¤¦à¥à¤°à¤¸à¤²à¤¿à¤²à¥à¤¨|
यावतà¥à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤à¤¤à¤°à¤¸à¤ तदà¥à¤¦à¥à¤°à¤µà¥à¤¯à¤ पà¥à¤¤à¥ रससà¥à¤¤à¤¤à¥ à¤à¥à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤¯à¤||१८८||
मà¥à¤à¤°à¤¸à¤ ससमà¤à¥à¤à¤ फलिनॠठसमाà¤à¤¶à¤¿à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤¿à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¶à¥à¤ |
वतà¥à¤¸à¤à¤¬à¥à¤à¤ तà¥à¤²à¥à¤¯à¤ à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤®à¤¤à¥à¤° पà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤¤à¤µà¥à¤¯à¤®à¥||१८९||
पà¥à¤¤à¥à¤¤à¥à¤à¥à¤µà¤¥à¤¿à¤¤à¤ सानà¥à¤¦à¥à¤°à¤ स रसॠदरà¥à¤µà¥à¤ªà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¨à¥ à¤à¥à¤°à¤¾à¤¹à¥à¤¯à¤|
मातà¥à¤°à¤¾à¤à¤¾à¤²à¥à¤ªà¤¹à¤¿à¤¤à¤¾ रसà¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¥à¤·à¤¾ à¤à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¸à¥à¤à¥à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤®à¥||१९०||
kuá¹aja tvaco vipÄcyaá¹ palaÅatamÄrdraá¹ mahendrasalilena|
yÄvatsyÄdgatarasaá¹ taddravyaá¹ pÅ«to rasastato grÄhyaḥ||188||
mocarasaḥ sasamaá¹
gaḥ phalinÄ« ca samÄá¹ÅikaistribhistaiÅca |
vatsakabÄ«jaá¹ tulyaá¹ cÅ«rá¹itamatra pradÄtavyam||189||
pÅ«totkvathitaḥ sÄndraḥ sa raso darvÄ«pralepano grÄhyaḥ|
mÄtrÄkÄlopahitÄ rasakriyaiá¹£Ä jayatyasá¹ksrÄvam||190||
kuTajatvaco vipAcyaM palashatamArdraM mahendrasalilena|
yAvatsyAdgatarasaM taddravyaM pUto rasastato grAhyaH||188||
mocarasaH sasama~ggaH phalinI ca samAMshikaistribhistaishca [24] |
vatsakabIjaM tulyaM cUrNitamatra pradAtavyam||189||
pUtotkvathitaH sAndraH sa raso darvIpralepano grAhyaH|
mAtrAkAlopahitA rasakriyaiShA jayatyasRuksrAvam||190||
Kutaja (Holarrhina antidysenterica) bark (100 palas) should be boiled with rain water (one drona) till the entire essence of the bark comes to water (i.e. till 1/8th remains). This decoction should then be strained out through a cloth. To this, the powders of mocharasa, (one pala), samanga (one pala) Phalini (one pala) and seeds of kutaja (Holarrhina antidysenterica) (three palas) should be added and boiled again till it becomes semi-solid and till it sticks to the stirring spoon. This rasakriya (semi- solid extract) stops bleeding in hemorrhoids if administered in appropriate dose and time. This rasakriya should be administered along with goat-milk depending upon the strength of the patient. [188-190]
Peyamanda (thin gruel)
à¤à¤à¤²à¥ पयसा पà¥à¤¤à¤¾ पà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤£à¥à¤¡à¥à¤¨ वा यथाà¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¤®à¥|
à¤à¥à¤°à¥à¤£à¥à¤·à¤§à¤¶à¥à¤ शालà¥à¤¨à¥ पयसा à¤à¤¾à¤à¥à¤¨ à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤¤||१९१||
रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¯à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¤ रà¤à¥à¤¤à¤ सासà¥à¤à¥à¤°à¥à¤à¥ निहनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥|
बलवà¤à¥à¤ रà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤ रसà¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¥à¤·à¤¾ à¤à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¥à¤à¤¯à¤à¤¾à¤à¤®à¥ ||१९२||
à¤à¤¤à¤¿ à¤à¥à¤à¤à¤¾à¤¦à¤¿à¤°à¤¸à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾|
chagalÄ« payasÄ pÄ«tÄ peyÄmaá¹á¸ena vÄ yathÄgnibalam|
jÄ«rá¹auá¹£adhaÅca ÅÄlÄ«n payasÄ chÄgena bhuñjÄ«ta||191||
raktÄrÅÄá¹syatisÄraá¹ raktaá¹ sÄsá¹grujo nihantyÄÅu|
balavacca raktapittaá¹ rasakriyaiá¹£Ä jayatyubhayabhÄgam ||192||
iti kuá¹ajÄdirasakriyÄ|
chagalIpayasA pItA peyAmaNDena vA yathAgnibalam|
jIrNauShadhashca shAlIn payasA chAgena bhu~jjIta||191||
raktArshAMsyatisAraM raktaM sAsRugrujo nihantyAshu|
balavacca raktapittaM rasakriyaiShA jayatyubhayabhAgam [25] ||192||
iti kuTajAdirasakriyA
After the digestion of above rasakriya, the patient should be given shashtika shali (one type of rice) along with goat-milk to eat. It instantaneously cures bleeding hemorrhoids, diarrhea with bleeding, blood-diseases and serious types of urdhvaga as well as adhoga Rraktapitta [191-192]
Recipes for hemorrhoids
नà¥à¤²à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤ समà¤à¥à¤à¤¾ मà¥à¤à¤°à¤¸à¤¶à¥à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¤ तिला लà¥à¤§à¥à¤°à¤®à¥|
पà¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤à¤à¤²à¥à¤ªà¤¯à¤¸à¤¾ à¤à¥à¤à¥à¤¯à¤ पयसà¥à¤µ शालà¥à¤¯à¤¨à¥à¤¨à¤®à¥||१९३||
nÄ«lotpalaá¹ samaá¹
gÄ mocarasaÅcandanaá¹ tilÄ lodhram|
pÄ«tvÄ cchagalÄ«payasÄ bhojyaá¹ payasaiva ÅÄlyannam||193||
nIlotpalaM sama~ggA mocarasashcandanaM tilA lodhram|
pItvA cchagalIpayasA bhojyaM payasaiva shAlyannam||193||
Powder of nilotpala (Nelumbo nucifera), samanga, mocharasa, chandan (Santalum album),, tila (Sesamum indicum) and lodhra (Symplocus racemosa) should be taken along with goat-milk. Thereafter, the patient should eat shali type of rice along with goat-milk. [193]
à¤à¤¾à¤à¤²à¤¿ पयठपà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤ निहनà¥à¤¤à¤¿ रà¤à¥à¤¤à¤ सवासà¥à¤¤à¥à¤à¤°à¤¸à¤ à¤|
धनà¥à¤µ विहà¤à¥à¤ मà¥à¤à¤¾à¤£à¤¾à¤ रसॠनिरमà¥à¤²à¤ à¤à¤¦à¤®à¥à¤²à¥ वा||१९४||
chÄgali payaḥ prayuktaá¹ nihanti raktaá¹ savÄstukarasaá¹ ca|
dhanva vihaá¹
ga má¹gÄá¹Äá¹ raso niramlaḥ kadamlo vÄ||194||
chAgalipayaH prayuktaM nihanti raktaM savAstukarasaM ca|
dhanvaviha~ggamRugANAM raso niramlaH kadamlo vA||194||
Intake of the juice of vastuka along with goat-milk, the soup of the meat of birds and animals inhabiting arid zone should be taken without any sour ingredient or with small quantity of sour drug, which is useful for bleeding hemorrhoids. [194]
पाठा वतà¥à¤¸à¤à¤¬à¥à¤à¤ रसाà¤à¥à¤à¤¨à¤ नाà¤à¤°à¤ यवानà¥à¤¯à¤¶à¥à¤|
बिलà¥à¤µà¤®à¤¿à¤¤à¤¿ à¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¥à¤¶à¥à¤à¥à¤°à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿ पà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¿ शà¥à¤²à¥à¤·à¥||१९५||
pÄá¹hÄ vatsakabÄ«jaá¹ rasÄñjanaá¹ nÄgaraá¹ yavÄnyaÅca|
bilvamiti cÄrÅasaiÅcÅ«rá¹itÄni peyÄni ÅÅ«leá¹£u||195||
pAThA vatsakabIjaM rasA~jjanaM nAgaraM yavAnyashca|
bilvamiti cArshasaishcUrNitAni peyAni shUleShu||195||
If there is pain in bleeding hemorrhoids then the powder of patha (Cissampelos pareria), seed of vastak (Holerrhina antidysentrica), rasanjana, nagara (Zingiber officinalis), yavini (Trachyspermum ammi) and bilva (Aegle marmelos) should be taken in the form of a drink. [195]
दारà¥à¤µà¥ à¤à¤¿à¤°à¤¾à¤¤à¤¤à¤¿à¤à¥à¤¤à¤ मà¥à¤¸à¥à¤¤à¤ दà¥à¤à¤¸à¥à¤ªà¤°à¥à¤¶à¤à¤¶à¥à¤ रà¥à¤§à¤¿à¤°à¤à¥à¤¨à¤®à¥|
dÄrvÄ« kirÄtatiktaá¹ mustaá¹ duḥsparÅakaÅca rudhiraghnam|
dArvI kirAtatiktaM mustaM duHsparshakashca rudhiraghnam|
The powder of darvi (Berberis aristata), kiratatikta (Swetia chirayata), musta (Cyperous rotendus) and duspharshka stops the bleeding- [196]
रà¤à¥à¤¤à¥à¤½à¤¤à¤¿à¤µà¤°à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¨à¥ शà¥à¤²à¥ ठà¤à¥à¤¤à¤ विधातवà¥à¤¯à¤®à¥||१९६||
à¤à¥à¤à¤à¤«à¤² वलà¥à¤ à¤à¥à¤¶à¤° नà¥à¤²à¥à¤¤à¥à¤ªà¤² लà¥à¤§à¥à¤° धातà¤à¥ à¤à¤²à¥à¤à¥à¤|
सिदà¥à¤§à¤ à¤à¥à¤¤à¤ विधà¥à¤¯à¤ शà¥à¤²à¥ रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ à¤à¤¿à¤·à¤à¤¾||१९à¥||
सरà¥à¤ªà¤¿à¤ सदाडिमरसठसयावशà¥à¤à¤ शà¥à¤¤à¤ à¤à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥|
रà¤à¥à¤¤à¤ सशà¥à¤²à¤®à¤¥à¤µà¤¾ निदिà¤à¥à¤§à¤¿à¤à¤¾à¤¦à¥à¤à¥à¤§à¤¿à¤à¤¾à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¤®à¥||१९८||
rakteâtivartamÄne ÅÅ«le ca ghá¹taá¹ vidhÄtavyam||196||
kuá¹ajaphala valka keÅara nÄ«lotpala lodhra dhÄtakÄ« kalkaiḥ|
siddhaá¹ ghá¹taá¹ vidheyaá¹ ÅÅ«le raktÄrÅasÄá¹ bhiá¹£ajÄ||197||
sarpiḥ sadÄá¸imarasaá¹ sayÄvaÅÅ«kaá¹ Åá¹taá¹ jayatyÄÅu|
raktaá¹ saÅÅ«lamathavÄ nidigdhikÄdugdhikÄsiddham||198||
rakte~ativartamAne shUle ca ghRutaM vidhAtavyam||196||
kuTajaphalavalkakesharanIlotpalalodhradhAtakIkalkaiH|
siddhaM ghRutaM vidheyaM shUle raktArshasAM bhiShajA||197||
sarpiH sadADimarasaM sayAvashUkaM shRutaM jayatyAshu|
raktaM sashUlamathavA nidigdhikAdugdhikAsiddham||198||
Ghee cooked with the paste of the fruits of kutaja (Holarrhina antidysenterica), nagkeshar (Mesua ferrea), nilkamal (Nelumbo nucifera), lodhara (Symplocus racemosa) and dhataki (Woodfordia fruticosa) should be administered in bleeding hemorrhoids associated with pain. [197] Bleeding and pain in the hemorrhoids relieved with medicated ghee cooked with the juice of dadima (Pongamia granatum) and yavakshara as well as ghee cooked with nidigdhika (Solanum surratense) and dugdhika (Euphrbia thymifolia).[198]
Recipes of peya (thin gruel)
लाà¤à¤¾à¤ªà¥à¤¯à¤¾ पà¥à¤¤à¤¾ सà¤à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤¾ à¤à¥à¤¶à¤°à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¥à¤ सिदà¥à¤§à¤¾|
हनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤¸à¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤ तथा बला पà¥à¤¶à¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤°à¥à¤£à¥à¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¥||१९९||
हà¥à¤°à¥à¤µà¥à¤° बिलà¥à¤µ नाà¤à¤° निरà¥à¤¯à¥à¤¹à¥ साधिताठसनवनà¥à¤¤à¤¾à¤®à¥|
वà¥à¤à¥à¤·à¤¾à¤®à¥à¤² दाडिमामà¥à¤²à¤¾à¤®à¤®à¥à¤²à¥à¤à¤¾à¤®à¥à¤²à¤¾à¤ सà¤à¥à¤²à¤¾à¤®à¥à¤²à¤¾à¤®à¥||२००||
à¤à¥à¤à¥à¤à¤¨à¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¤¾à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤¯à¤®à¤à¥à¤¨ à¤à¤°à¥à¤à¤¿à¤¤à¤¾à¤ पà¥à¤¯à¤¾à¤®à¥|
रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤° शà¥à¤² पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾ शà¥à¤¥ निà¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤®à¥||२०१||
lÄjÄpeyÄ pÄ«tÄ sacukrikÄ keÅarotpalaiḥ siddhÄ|
hantyÄÅvasrasrÄvaá¹ tathÄ balÄ pá¹Ånipará¹Ä«bhyÄm||199||
hrÄ«vera bilva nÄgara niryÅ«he sÄdhitÄá¹ sanavanÄ«tÄm|
vá¹ká¹£Ämla dÄá¸imÄmlÄmamlÄ«kÄmlÄá¹ sakolÄmlÄm||200||
gá¹Ã±janakasurÄsiddhÄá¹ dadyÄdyamakena bharjitÄá¹ peyÄm|
raktÄtisÄra ÅÅ«la pravÄhikÄ Åotha nigrahaá¹Ä«m||201||
lAjApeyA pItA sacukrikA kesharotpalaiH siddhA|
hantyAshvasrasrAvaM tathA balApRushniparNIbhyAm||199||
hrIverabilvanAgaraniryUhe sAdhitAM sanavanItAm|
vRukShAmladADimAmlAmamlIkAmlAM sakolAmlAm||200||
gRu~jjanakasurAsiddhAM dadyAdyamakena bharjitAM peyAm|
raktAtisArashUlapravAhikAshothanigrahaNIm||201||
Peya (thin gruel) prepared form changeri (Oxalis corniculata), nagkeshar (Mesua ferrea), nilkamal (Nelumbo nucifera), bala (Sida cordifolia), prashniparni (Uraria picta) instantaneously cures bleeding hemorrhoids. Peya prepared by adding the decoction of hribera (Sugandhabala), bilva (Aegle marmelos) and nagara (Zingiber officinalis), added with butter and made sour by adding vrakshamala (Garcinia indica), dadima (Pongamia granatum), amlika and kola cures raktatisara (diarrhea with bleeding). Peya prepared by adding gunjanaka and sura (a type of alcohol), sizzled with ghee and oil cures of raktatisara, colic pain, pravahika (dysentery) and edema. [199-201]
Recipes of curds
à¤à¤¾à¤¶à¥à¤®à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤²à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ सà¤à¤°à¥à¤¬à¥à¤¦à¤¾à¤°à¤¾à¤¨à¥ फलामà¥à¤²à¤¾à¤à¤¶à¥à¤|
à¤à¥à¤à¥à¤à¤¨à¤ शालà¥à¤®à¤²à¥à¤¨à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¿à¤£à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤¿à¤à¤¾à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤||२०२||
नà¥à¤¯à¤à¥à¤°à¥à¤§ शà¥à¤à¥à¤à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤£à¥à¤¡à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾ à¤à¥à¤µà¤¿à¤¦à¤¾à¤° पà¥à¤·à¥à¤ªà¤¾à¤£à¤¾à¤®à¥|
दधà¥à¤¨à¤ सरà¥à¤£ सिदà¥à¤§à¤¾à¤¨à¥ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤à¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤µà¥à¤¤à¥à¤¤à¥à¤½à¤¤à¤¿||२०३||
kÄÅmaryÄmalakÄnÄá¹ sakarbudÄrÄn phalÄmlÄá¹Åca|
gá¹Ã±janaka ÅÄlmalÄ«nÄá¹ kṣīriá¹yÄÅcukrikÄyÄÅca||202||
nyagrodha Åuá¹
gakÄnÄá¹ khaá¹á¸Äá¹stathÄ kovidÄra puá¹£pÄá¹Äm|
dadhnaḥ sareá¹a siddhÄn dadyÄdrakte pravá¹tteâti||203||
kAshmaryAmalakAnAM sakarbudArAn [26] phalAmlAMshca|
gRu~jjanakashAlmalInAM kShIriNyAshcukrikAyAshca||202||
nyagrodhashu~ggakAnAM khaNDAMstathA kovidArapuShpANAm|
dadhnaH sareNa siddhAn dadyAdrakte pravRutte~ati||203||
In cases of excessive bleeding in hemorrhoids, the cream of curd boiled with pieces of the following should be given [202-203]
- Kashmarya, amalaka, karbudara and sour fruits
- Gunjanaka and shalmali (Shalmalia malabarica)
- Fruit of dugdhika (Uuphrbia thymifolia).
- Roots of nyagrodha (ficus bengalensis) and flowers of kovidara (Borrhavia diffusa)
Diet in bleeding hemorrhoids
सिदà¥à¤§à¤ पलाणà¥à¤¡à¥à¤¶à¤¾à¤à¤ तà¤à¥à¤°à¥à¤£à¥à¤ªà¥à¤¦à¤¿à¤à¤¾à¤ सबदरामà¥à¤²à¤¾à¤®à¥|
रà¥à¤§à¤¿à¤°à¤¸à¥à¤°à¤µà¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤¸à¥à¤°à¤¸à¥à¤ªà¤ ठतà¤à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤²à¤®à¥||२०४||
siddhaá¹ palÄá¹á¸uÅÄkaá¹ takreá¹opodikÄá¹ sabadarÄmlÄm|
rudhirasrave pradadyÄnmasÅ«rasÅ«paá¹ ca takrÄmlam||204||
siddhaM palANDushAkaM takreNopodikAM sabadarAmlAm|
rudhirasrave pradadyAnmasUrasUpaM ca takrAmlam||204||
Onion cooked with butter-milk or upodika along with badaramla (sour vinegar prepared of badara) or the soup of masura made sour by adding butter-milk should be given in bleeding hemorrhoids. [204]
पयसा शà¥à¤¤à¥à¤¨ यà¥à¤·à¥ रà¥à¤®à¤¸à¥à¤° मà¥à¤¦à¥à¤à¤¾à¤¢à¤à¥à¤®à¤à¥à¤·à¥à¤ ानामॠ|
à¤à¥à¤à¤¨à¤®à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤®à¥à¤²à¥à¤ शालि शà¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¾à¤ à¤à¥à¤¦à¥à¤°à¤µà¤à¤®à¥||२०५||
payasÄ Åá¹tena yūṣai rmasÅ«ra mudgÄá¸hakÄ«makuá¹£á¹hÄnÄm |
bhojanamadyÄdamlaiḥ ÅÄli ÅyÄmÄka kodravajam||205||
payasA shRutena yUShairmasUramudgADhakImakuShThAnAm [27] |
bhojanamadyAdamlaiH shAlishyAmAkakodravajam||205||
The patient of bleeding hemorrhoids should take the food containing shali rice, shyama rice and kodrava rice along with, boiled-milk or soup of masura, mudga, arhar, and makushtha. [205]
शश हरिण लाव माà¤à¤¸à¥à¤ à¤à¤ªà¤¿à¤à¥à¤à¤²à¥à¤£à¥à¤¯à¤à¥à¤ सà¥à¤¸à¤¿à¤¦à¥à¤§à¥à¤¶à¥à¤|
à¤à¥à¤à¤¨à¤®à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤¦à¤®à¥à¤²à¥à¤°à¥à¤®à¤§à¥à¤°à¥à¤°à¥à¤·à¤¤à¥ समरिà¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¾||२०६||
ÅaÅa hariá¹a lÄva mÄá¹saiḥ kapiñjalaiá¹eyakaiḥ susiddhaiÅca|
bhojana madyÄdamlair madhurairīṣat samaricairvÄ||206||
shashahariNalAvamAMsaiH kapi~jjalaiNeyakaiH susiddhaishca|
bhojanamadyAdamlairmadhurairIShat samaricairvA||206||
The food along with the meat of shasha (rabbit), harin, lava, gouraiya and ena should be taken in bleeding hemorrhoids. He can add sour or slightly sweet ingredients to his food, or he should sprinkle his food with the powder of maricha (Piper nigram). [206]
दà¤à¥à¤· शिà¤à¤¿ तितà¥à¤¤à¤¿à¤°à¤¿ रसà¥à¤°à¥à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤à¤à¥à¤¦à¤²à¥ पाà¤à¤à¥à¤¶à¥à¤ मधà¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤²à¥à¤|
à¤
दà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤°à¤¸à¥à¤°à¤¤à¤¿à¤µà¤¹à¥à¤·à¥à¤µà¤°à¥à¤¶à¤à¤¸à¥à¤µà¤¨à¤¿à¤²à¥à¤²à¥à¤¬à¤£à¤¶à¤°à¥à¤°à¤||२०à¥||
daká¹£a Åikhi tittiri rasairdvikakudalo pÄkajaiÅca madhurÄmlaiḥ|
adyÄdrasairativaheá¹£varÅaḥsvanilolbaá¹aÅarÄ«raḥ||207||
dakShashikhitittirirasairdvikakudalopAkajaishca madhurAmlaiH|
adyAdrasairativaheShvarshaHsvanilolbaNasharIraH||207||
If there is excessive bleeding from the hemorrhoids and aggravated symptoms, then patient should take food along with the soup of fowl, pea¬cock, tittiri bird, camel and jackel. This meat soup should be suitably added with sweet and sour ingredients. [207]
रस à¤à¤¡ यà¥à¤· यवाà¤à¥ सà¤à¤¯à¥à¤à¤¤à¤ à¤à¥à¤µà¤²à¥à¤½à¤¥à¤µà¤¾ à¤à¤¯à¤¤à¤¿|
रà¤à¥à¤¤à¤®à¤¤à¤¿à¤µà¤°à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¨à¤ वातठठपलाणà¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤ªà¤¯à¥à¤à¥à¤¤à¤||२०८||
rasa khaá¸a yūṣa yavÄgÅ« saá¹yogataḥ kevaloâthavÄ jayati|
raktamativartamÄnaá¹ vÄtaá¹ ca palÄá¹á¸urupayuktaḥ||208||
rasakhaDayUShayavAgUsaMyogataH [28] kevalo~athavA jayati|
raktamativartamAnaM vAtaM ca palANDurupayuktaH||208||
Onion taken alone or along with meat soup, khada (pungent drink), yusha (vegetable soup) and yavngu (thick gruel) cures excessive bleeding and aggravated vata. [208]
à¤à¤¾à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤°à¤¾à¤§à¤¿ तरà¥à¤£à¤ सरà¥à¤§à¤¿à¤°à¤®à¥à¤ªà¤¸à¤¾à¤§à¤¿à¤¤à¤ बहॠपलाणà¥à¤¡à¥|
वà¥à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤§à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤²à¤ विà¤à¥à¤¶à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¸à¤à¥à¤à¥à¤·à¤¯à¥ दà¥à¤¯à¤®à¥||२०९||
chÄgÄntarÄdhi taruá¹aá¹ sarudhiramupasÄdhitaá¹ bahu palÄá¹á¸u|
vyatyÄsÄnmadhurÄmlaá¹ viá¹Åoá¹itasaá¹
ká¹£aye deyam||209||
chAgAntarAdhi taruNaM sarudhiramupasAdhitaM bahupalANDu|
vyatyAsAnmadhurAmlaM viTshoNitasa~gkShaye deyam||209||
Large quantity of onion cooked with the trunk of a young goat should be given by adding alternatively, sweet and sour ingredients if there is diminution of stool and blood. [209]
नवनà¥à¤¤ तिलाà¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤¤à¥ à¤à¥à¤¶à¤° नवनà¥à¤¤ शरà¥à¤à¤°à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤¤à¥|
दधि सर मथिताà¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¥à¤¯à¤ªà¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¿ रà¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¤¿||२१०||
navanÄ«ta tilÄbhyÄsÄt keÅara navanÄ«ta ÅarkarÄbhyÄsÄt|
dadhi sara mathitÄbhyÄsÄdarÅÄá¹syapayÄnti raktÄni||210||
navanItatilAbhyAsAt kesharanavanItasharkarAbhyAsAt|
dadhisaramathitAbhyAsAdarshAMsyapayAnti raktAni||210||
The bleeding hemorrhoids get cured by the habitual intake of the following recipes
- Butter and sesame seed
- Keshara, butter and sugar
- The cream of curd after churning. [210]
नवनà¥à¤¤à¤à¥à¤¤à¤ à¤à¤¾à¤à¤ माà¤à¤¸à¤ ठसषषà¥à¤à¤¿à¤à¤ शालिà¤|
तरà¥à¤£à¤¶à¥à¤ सà¥à¤°à¤¾ मणà¥à¤¡à¤¸à¥à¤¤à¤°à¥à¤£à¥ ठसà¥à¤°à¤¾ निहनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¸à¥à¤°à¤®à¥||२११||
navanÄ«taghá¹taá¹ chÄgaá¹ mÄá¹saá¹ ca saá¹£aá¹£á¹ikaḥ ÅÄliḥ|
taruá¹aÅca surÄmaá¹á¸astaruá¹Ä« ca surÄ nihantyasram||211||
navanItaghRutaM chAgaM mAMsaM ca saShaShTikaH shAliH|
taruNashca surAmaNDastaruNI ca surA nihantyasram||211||
Bleeding stops if the patient takes freshly prepared ghee from butter, goat-meat, shashtika types of rice, freshly fermented sura (a type of alcoholic drink). [211]
Predominance of vata
पà¥à¤°à¤¾à¤¯à¥à¤£ वात बहà¥à¤²à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥à¤¯à¤¤à¤¿à¤¸à¥à¤°à¥à¤¤à¥ रà¤à¥à¤¤à¥|
दà¥à¤·à¥à¤à¥à¤½à¤ªà¤¿ ठà¤à¤« पितà¥à¤¤à¥ तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¤¨à¤¿à¤²à¥à¤½à¤§à¤¿à¤à¥ à¤à¥à¤à¥à¤¯à¤||२१२||
prÄyeá¹a vÄta bahulÄnyarÅÄá¹si bhavantyatisrute rakte|
duá¹£á¹eâpi ca kapha pitte tasmÄdaniloâdhiko jñeyaḥ||212||
prAyeNa vAtabahulAnyarshAMsi bhavantyatisrute rakte|
duShTe~api ca kaphapitte tasmAdanilo~adhiko j~jeyaH||212||
In case of excessive bleeding, the arsha becomes vata dominant. Even if pitta and kapha are predominantly vitiated, then also predominance of vata shall be considered in excessive bleeding. [212]
Cooling Therapy
दà¥à¤·à¥à¤à¥à¤µà¤¾ तॠरà¤à¥à¤¤à¤ªà¤¿à¤¤à¥à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¬à¤²à¤ à¤à¤« वात लिà¤à¥à¤à¤®à¤²à¥à¤ªà¤ à¤|
शà¥à¤¤à¤¾ à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾ पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤¯à¤¾ यथà¥à¤°à¤¿à¤¤à¤¾ वà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤¨à¥à¤¯à¤¾ ||२१३||
dá¹á¹£á¹vÄ tu raktapittaá¹ prabalaá¹ kapha vÄta liá¹
gamalpaá¹ ca|
ÅÄ«tÄ kriyÄ prayojyÄ yatheritÄ vaká¹£yate cÄnyÄ ||213||
dRuShTvA tu raktapittaM prabalaM kaphavAtali~ggamalpaM ca|
shItA kriyA prayojyA yatheritA vakShyate cAnyA [29] ||213||
If there is predominance of rakta and pitta and there is less of the signs and symptoms of aggravated kapha and vata, then the patient should be given cooling remedies which are already described and some of which are to be described later. [213]
Sprinkling in bleeding hemorrhoids
मधà¥à¤à¤ सपà¤à¥à¤à¤µà¤²à¥à¤à¤ बदरà¥à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°à¤ धवपà¤à¥à¤²à¤®à¥|
परिषà¥à¤à¤¨à¥ विदधà¥à¤¯à¤¾à¤¦à¥à¤µà¥à¤·à¤à¤à¥à¤® यवास निमà¥à¤¬à¤¾à¤à¤¶à¥à¤||२१४||
madhukaá¹ sapañcavalkaá¹ badarÄ«tvagudumbaraá¹ dhavapaá¹olam|
pariá¹£ecane vidadhyÄdvá¹á¹£akakuma yavÄsa nimbÄá¹Åca||214||
madhukaM sapa~jcavalkaM badarItvagudumbaraM dhavapaTolam|
pariShecane vidadhyAdvRuShakakumayavAsanimbAMshca||214||
To stop bleeding, hemorrhoids should be sprinkled with the decoctions of madhuka, panchavalka [barks of nyagrodha (ficus bengalensis), udumbara (ficus glomeruta), ashwatha (ficus religiosa), parisha (thespesia populnea) and plaksha (ficus lacor)], bark of badar, udumbara (ficus glomeruta), dhava (Anogeissus latifolia) and patola (Tricosanthes dioica) or vasa (Adhatoda vasika), kakubha,Yavasaka (Alhagi camelorum) and nimba (Azadiracta indica). [214]
Warm water sitz-bath in bleeding hemorrhoids
रà¤à¥à¤¤à¥à¤½à¤¤à¤¿à¤µà¤°à¥à¤¤à¤®à¤¾à¤¨à¥ दाहॠà¤à¥à¤²à¥à¤¦à¥à¤½à¤µà¤à¤¾à¤¹à¤¯à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤ªà¤¿|
मधà¥à¤ मà¥à¤£à¤¾à¤² पदà¥à¤®à¤ à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨ à¤à¥à¤¶ à¤à¤¾à¤¶ निषà¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¥||२१५||
rakteâtivartamÄne dÄhe kledeâvagÄhayeccÄpi|
madhuka má¹á¹Äla padmaka candana kuÅa kÄÅa niá¹£kvÄthe||215||
rakte~ativartamAne dAhe klede~avagAhayeccApi|
madhukamRuNAlapadmakacandanakushakAshaniShkvAthe||215||
The patient should be given warm water sitz bath with the decoction of madhuka, nifnala, padmaka, chandana (Santalum album), kusha (Desmospachya bipinnata) and kasha (Saccharum spontaneum) in cases suffering from bleeding, burning sensation and stickiness. [215]
Cold water sitz-bath in bleeding hemorrhoids
à¤à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¸ मधà¥à¤ वà¥à¤¤à¤¸ निरà¥à¤¯à¥à¤¹à¥ शà¥à¤¤à¤²à¥ पयसि वा तमà¥|
à¤
वà¤à¤¾à¤¹à¤¯à¥à¤¤à¥ पà¥à¤°à¤¦à¤¿à¤à¥à¤§à¤ पà¥à¤°à¥à¤µà¤ शिशिरà¥à¤£ तà¥à¤²à¥à¤¨||२१६||
iká¹£urasa madhuka vetasa niryÅ«he ÅÄ«tale payasi vÄ tam|
avagÄhayet pradigdhaá¹ pÅ«rvaá¹ ÅiÅireá¹a tailena||216||
ikShurasamadhukavetasaniryUhe shItale payasi vA tam|
avagAhayet pradigdhaM pUrvaM shishireNa tailena||216||
The peri-anal area of the patient should be first anointed with cold oil and then sitz bath should be given with sugar-cane juice and the decoctions of madhuka and vetasa mixed with cold water in excessive bleeding. [216]
Hemostatic douche
दतà¥à¤¤à¥à¤µà¤¾ à¤à¥à¤¤à¤ सशरà¥à¤à¤°à¤®à¥à¤ªà¤¸à¥à¤¥à¤¦à¥à¤¶à¥ à¤à¥à¤¦à¥ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤¦à¥à¤¶à¥ à¤|
शिशिर à¤à¤² सà¥à¤ªà¤°à¥à¤¶ सà¥à¤à¤¾ धारा पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¤®à¥à¤à¤¨à¥ यà¥à¤à¥à¤¯à¤¾||२१à¥||
dattvÄ ghá¹taá¹ saÅarkaramupasthadeÅe gude trikadeÅe ca|
ÅiÅira jala sparÅa sukhÄ dhÄrÄ prastambhanÄ« yojyÄ||217||
dattvA ghRutaM sasharkaramupasthadeshe gude trikadeshe ca|
shishirajalasparshasukhA dhArA prastambhanI yojyA||217||
To stop bleeding in hemorrhoids the genitals, anus and lumber region should be smeared with ghee and sugar then douche of cold water should be applied to stop bleeding. [217]
External application of cold leaves
à¤à¤¦à¤²à¥à¤¦à¤²à¥à¤°à¤à¤¿à¤¨à¤µà¥à¤ पà¥à¤·à¥à¤à¤°à¤ªà¤¤à¥à¤°à¥à¤¶à¥à¤ शà¥à¤¤à¤à¤²à¤¸à¤¿à¤à¥à¤¤à¥à¤|
पà¥à¤°à¤à¥à¤à¤¾à¤¦à¤¨à¤ मà¥à¤¹à¥à¤°à¥à¤®à¥à¤¹à¥à¤°à¤¿à¤·à¥à¤à¤ पदà¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤¦à¤²à¥à¤¶à¥à¤||२१८||
kadalÄ«dalairabhinavaiḥ puá¹£karapatraiÅca ÅÄ«tajalasiktaiḥ|
pracchÄdanaá¹ muhurmuhuriá¹£á¹aá¹ padmÅtpaladalaiÅca||218||
kadalIdalairabhinavaiH puShkarapatraishca shItajalasiktaiH|
pracchAdanaM muhurmuhuriShTaM padmotpaladalaishca||218||
Hemorrhoid mass should be covered with the leaves of banana, and puskara sprinkled with cold water. Similarly, covering these masses with the leaves of padma (Nelumbo nucifera) and utpala is useful. [218]
Soothing Ointment
दà¥à¤°à¥à¤µà¤¾à¤à¥à¤¤à¤ªà¥à¤°à¤¦à¥à¤¹à¤ शतधà¥à¤¤à¤¸à¤¹à¤¸à¥à¤°à¤§à¥à¤¤à¤®à¤ªà¤¿ सरà¥à¤ªà¤¿à¤|
वà¥à¤¯à¤à¤¨à¤ªà¤µà¤¨à¤ सà¥à¤¶à¥à¤¤à¥ रà¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¤ à¤à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥||२१९||
durvÄghrÌ¥tapradÄhaḥ Åatadhautasahasradhautamapi sarpiḥ|
vyajanapavanaḥ suÅÄ«tÅ raktasrÄvaá¹ jayatyÄÅu||219||
durvAghRutapradehaH shatadhautasahasradhautamapi sarpiH|
vyajanapavanaH sushIto raktasrAvaM jayatyAshu||219||
External application of durvaghrita, shatadhauta ghrita and sahasradhauta ghrita, and fanning of cold air stops bleeding. [219]
Topical application or rubbing
समà¤à¥à¤à¤¾ मधà¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ तिल मधà¥à¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ रसाà¤à¥à¤à¤¨à¤µà¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¥|
सरà¥à¤à¤°à¤¸ à¤à¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ वा निमà¥à¤¬à¤à¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ मधà¥à¤à¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ वा||२२०||
दारà¥à¤µà¥à¤¤à¥à¤µà¤à¥à¤¸à¤°à¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤à¥à¤¯à¤¾à¤ सà¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¤¥à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤à¥à¤¤à¤¾à¤à¥à¤¯à¤¾à¤®à¥|
दाहॠà¤à¥à¤²à¥à¤¦à¥ ठà¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¥ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¤£à¥à¤¯à¤¾à¤ सà¥à¤¯à¥à¤||२२१||
samaá¹
gÄ madhukÄbhyÄá¹ tila madhukÄbhyÄá¹ rasÄñjanavá¹tÄbhyÄm|
sarjarasa ghá¹tÄbhyÄá¹ vÄ nimbaghá¹tÄbhyÄá¹ madhughá¹tÄbhyÄá¹ vÄ||220||
dÄrvÄ«tvaksarpirbhyÄá¹ sacandanÄbhyÄmathotpalaghá¹tÄbhyÄm|
dÄhe klede ca gudabhraá¹Åe gudajÄḥ pratisÄraá¹Ä«yÄḥ syuḥ||221||
sama~ggAmadhukAbhyAM tilamadhukAbhyAM rasA~jjanavRutAbhyAm|
sarjarasaghRutAbhyAM vA nimbaghRutAbhyAM madhughRutAbhyAM vA||220||
dArvItvaksarpirbhyAM sacandanAbhyAmathotpalaghRutAbhyAm|
dAhe klede ca gudabhraMshe gudajAH pratisAraNIyAH syuH||221||
If there is prolapse of rectum, burning sensation or stickiness in the anus, then the following recipes should be gently rubbed over the anus. [220-221]
- Samanga and madhuka
- Tila and madhuka
- Rasanjana and ghee
- Sarjarasa and ghee
- Nimba (Azadirachta indica) and ghee
- Honey and ghee
- Bark of darvi (Berberis aristata) and ghee
- Chandana (Santalum album) and rakta-chandana
- Utpala (Nelumbo nucifera) and ghee
Topical application in continuous bleeding
à¤à¤à¤¿à¤ à¤à¥à¤°à¤¿à¤¯à¤¾à¤à¤¿à¤°à¤¥à¤µà¤¾ शà¥à¤¤à¤¾à¤à¤¿à¤°à¥à¤¯à¤¸à¥à¤¯ तिषà¥à¤ ति न रà¤à¥à¤¤à¤®à¥|
तठà¤à¤¾à¤²à¥ सà¥à¤¨à¤¿à¤à¥à¤§à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤°à¥à¤®à¤¾à¤à¤¸à¤°à¤¸à¥à¤¸à¥à¤¤à¤°à¥à¤ªà¤¯à¥à¤¨à¥à¤®à¤¤à¤¿à¤®à¤¾à¤¨à¥||२२२||
à¤
वपà¥à¤¡à¤ सरà¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤à¤¿à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥ रà¥à¤à¥à¤¤ तà¥à¤²à¤¿à¤à¥à¤¸à¥à¤¤à¤¥à¤¾à¤½à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¥à¤|
à¤à¥à¤·à¥à¤° à¤à¥à¤¤ तà¥à¤² सà¥à¤à¥à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤¸à¥à¤¤à¤®à¥à¤ªà¤¾à¤à¤°à¥à¤¦à¤¾à¤¶à¥||२२३||
à¤à¥à¤·à¥à¤£à¥à¤¨ वातपà¥à¤°à¤¬à¤²à¥ à¤à¥à¤¤à¤®à¤£à¥à¤¡à¥à¤¨à¤¾à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¯à¥à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¤®à¥|
पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤ ददà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥ à¤à¤¾à¤²à¥ तसà¥à¤¯à¤¾à¤¥à¤µà¤¾ सिदà¥à¤§à¤®à¥||२२४||
Äbhiḥ kriyÄbhirathavÄ ÅÄ«tÄbhiryasya tiá¹£á¹hati na raktam|
taá¹ kÄle snigdhoá¹£á¹airmÄá¹sarasaistarpayenmatimÄn||222||
avapÄ«á¸aka sarpirbhiḥ koá¹£á¹ai rghá¹ta tailikaistathÄâbhyaá¹
gaiḥ|
kṣīra ghá¹ta taila sekaiḥ koá¹£á¹aistamupÄcaredÄÅu||223||
koá¹£á¹ena vÄtaprabale ghá¹tamaá¹á¸enÄnuvÄsayecchÄ«ghram|
picchÄbastiá¹ dadyÄt kÄle tasyÄthavÄ siddham||224||
AbhiH kriyAbhirathavA shItAbhiryasya tiShThati na raktam|
taM kAle snigdhoShNairmAMsarasaistarpayenmatimAn||222||
avapIDakasarpirbhiH koShNairghRutatailikaistathA~abhya~ggaiH|
kShIraghRutatailasekaiH koShNaistamupAcaredAshu||223||
koShNena vAtaprabale ghRutamaNDenAnuvAsayecchIghram|
picchAbastiM dadyAt kAle tasyAthavA siddham||224||
If bleeding continues in spite of the above mentioned remedies and cooling therapies, then a wise physician should administer at the appropriate time, meat-soup which is unctuous and hot.
Patient should be given medicated ghee which is administered, prior to taking food. His anus should be massaged with luke warm ghee or oil, or the hemorrhoid mass should be fomented with luke-warm milk, ghee or oil. These remedies should be administered quickly. If bleeding doesn't stop and there is aggravation of vata then the patient should be given anuvsana type of enema with the help of luke-warm ghritamanda (upper portion of the ghee). He should be given the effective piccha basti (recipe of which is described below) at the appropriate time. [222-224]
Piccha basti
यवास à¤à¥à¤¶ à¤à¤¾à¤¶à¤¾à¤¨à¤ मà¥à¤²à¤ पà¥à¤·à¥à¤ªà¤ ठशालà¥à¤®à¤²à¤®à¥|
नà¥à¤¯à¤à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤¤à¥à¤¥ शà¥à¤à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ दà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤²à¥à¤¨à¥à¤®à¤¿à¤¤à¤¾à¤||२२५||
तà¥à¤°à¤¿à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ सलिलसà¥à¤¯à¥à¤¤à¤¤à¥ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ ठसाधयà¥à¤¤à¥|
à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¶à¥à¤·à¤ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¤ ठपà¥à¤¤à¤ à¤à¤²à¥à¤à¥à¤°à¥à¤µà¤¿à¤®à¤¿à¤¶à¥à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥||२२६||
à¤à¤²à¥à¤à¤¾à¤ शालà¥à¤®à¤²à¤¿ निरà¥à¤¯à¤¾à¤¸ समà¤à¥à¤à¤¾ à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤®à¥|
वतà¥à¤¸à¤à¤¸à¥à¤¯ ठबà¥à¤à¤¾à¤¨à¤¿ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¥à¤ पदà¥à¤®à¤à¥à¤¶à¤°à¤®à¥||२२à¥||
पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤°à¤¯à¤ सिदà¥à¤§à¤ सà¤à¥à¤¤à¤à¥à¤·à¥à¤¦à¥à¤°à¤¶à¤°à¥à¤à¤°à¤|
पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤¿à¤à¤¾ à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤à¤¶ रà¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µ à¤à¥à¤µà¤°à¤¾à¤ªà¤¹à¤||२२८||
पà¥à¤°à¤ªà¥à¤£à¥à¤¡à¤°à¥à¤à¤ मधà¥à¤à¤ पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¥ यथà¥à¤°à¤¿à¤¤à¤¾à¤¨à¥|
पिषà¥à¤à¥à¤µà¤¾à¤½à¤¨à¥à¤µà¤¾à¤¸à¤¨à¤ सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤°à¤¦à¥à¤µà¤¿à¤à¥à¤£à¤¿à¤¤à¤ पà¤à¥à¤¤à¥||२२९||
à¤à¤¤à¤¿ पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¬à¤¸à¥à¤¤à¤¿à¤|`
koá¹£á¹ena vÄtaprabale ghá¹tamaá¹á¸enÄnuvÄsayecchÄ«ghram|
picchÄbastiá¹ dadyÄt kÄle tasyÄthavÄ siddham||224||
yavÄsa kuÅa kÄÅÄnaá¹ mÅ«laá¹ puá¹£paá¹ ca ÅÄlmalam|
nyagrodhodumbarÄÅvattha Åuá¹
gÄÅca dvipalonmitÄḥ||225||
triprasthaá¹ salilasyaitat kṣīraprasthaá¹ ca sÄdhayet|
kṣīraÅeá¹£aá¹ kaá¹£Äyaá¹ ca pÅ«taá¹ kalkairvimiÅrayet||226||
kalkÄḥ ÅÄlmali niryÄsa samaá¹
gÄ candanotpalam|
vatsakasya ca bÄ«jÄni priyaá¹
guḥ padmakeÅaram||227||
picchÄbastirayaá¹ siddhaḥ saghá¹taká¹£audraÅarkaraḥ|
pravÄhikÄ gudabhraá¹Åa raktasrÄva jvarÄpahaḥ||228||
prapauá¹á¸arÄ«kaá¹ madhukaá¹ picchÄbastau yatheritÄn|
piá¹£á¹vÄânuvÄsanaá¹ snehaá¹ kṣīradviguá¹itaá¹ pacet||229||
iti picchÄbastiḥ|`
yavAsakushakAshAnaM mUlaM puShpaM ca shAlmalam|
nyagrodhodumbarAshvatthashu~ggAshca dvipalonmitAH||225||
triprasthaM salilasyaitat kShIraprasthaM ca sAdhayet|
kShIrasheShaM kaShAyaM ca pUtaM kalkairvimishrayet||226||
kalkAH shAlmaliniryAsasama~ggAcandanotpalam|
vatsakasya ca bIjAni priya~gguH padmakesharam||227||
picchAbastirayaM siddhaH saghRutakShaudrasharkaraH|
pravAhikAgudabhraMsharaktasrAvajvarApahaH||228||
prapauNDarIkaM madhukaM picchAbastau [30] yatheritAn|
piShTvA~anuvAsanaM snehaM kShIradviguNitaM pacet||229||
iti picchAbastiH
Two palas each of yavasa, kusha, kasha, flowers of semul and adventitious roots of nyagrodha, udumbara and ashwattha should be added in six prasthas of water, two prasthas of milk and boiled till two prasthas remain. This should be strained through a cloth, and to this, the paste of the resin from shalmali (Mocharas), majishtha, chandana, utpala, seeds of kutaja, priyangu and padmakarira should be added. This effective recipe is called piccha basti and it should be administered along with ghee, honey and sugar. It cures dysentery, prolapsed of rectum, bleeding and fever. [225-228]
Anuvasana basti in bleeding hemorrhoids
Prapaundarika and madhuka along with the drugs described in piccha basti should be made to a paste. This paste should be added to oil and double the quantity of milk, and cooked. This medicated oil should be used for anuvasana type of medicated enema for the patients suffering from hemorrhoids. [229]
Hriveradi Ghrita
हà¥à¤°à¥à¤µà¥à¤°à¤®à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤ लà¥à¤§à¥à¤°à¤ समà¤à¥à¤à¤¾ à¤à¤µà¥à¤¯ à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¤®à¥|
पाठा सातिविषा बिलà¥à¤µà¤ धातà¤à¥ दà¥à¤µà¤¦à¤¾à¤°à¥ à¤||२३०||
दारà¥à¤µà¥ तà¥à¤µà¤à¥ नाà¤à¤°à¤ माà¤à¤¸à¥ मà¥à¤¸à¥à¤¤à¤ à¤à¥à¤·à¤¾à¤°à¥ यवाà¤à¥à¤°à¤à¤|
à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¤¶à¥à¤à¥à¤¤à¤¿ पà¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤£à¤¿ à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¸à¥à¤µà¤°à¤¸à¥ à¤à¥à¤¤à¤®à¥||२३१||
à¤à¤à¤§à¥à¤¯à¤ साधयà¥à¤¤à¥ सरà¥à¤µà¤ ततॠसरà¥à¤ªà¤¿à¤ परमà¥à¤·à¤§à¤®à¥|
à¤
रà¥à¤¶à¥à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤° à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥ पाणà¥à¤¡à¥à¤°à¥à¤à¥ à¤à¥à¤µà¤°à¥à¤½à¤°à¥à¤à¥||२३२||
मà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤à¥à¤à¥à¤°à¥ à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¥ बसà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤¾à¤¹à¥ पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤£à¥|
पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ शà¥à¤²à¥ यà¥à¤à¥à¤¯à¤®à¥à¤¤à¤¤à¥à¤¤à¥à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤¨à¥à¤¤à¥||२३३||
à¤à¤¤à¤¿ हà¥à¤°à¥à¤µà¥à¤°à¤¾à¤¦à¤¿à¤à¥à¤¤à¤®à¥|
hrÄ«veramutpalaá¹ lodhraá¹ samaá¹
gÄ cavya candanam|
pÄá¹hÄ sÄtiviá¹£Ä bilvaá¹ dhÄtakÄ« devadÄru ca||230||
dÄrvÄ« tvaá¹
nÄgaraá¹ mÄá¹sÄ« mustaá¹ ká¹£Äro yavÄgrajaḥ|
citrakaÅceti peá¹£yÄá¹i cÄá¹
gerÄ«svarase ghá¹tam||231||
aikadhyaá¹ sÄdhayet sarvaá¹ tat sarpiḥ paramauá¹£adham|
arÅotisÄra grahaá¹Ä« pÄá¹á¸uroge jvareârucau||232||
mÅ«traká¹cchre gudabhraá¹Åe bastyÄnÄhe pravÄhaá¹e|
picchÄsrÄveârÅasÄá¹ ÅÅ«le yojyametattridoá¹£anut||233||
iti hrÄ«verÄdighá¹tam|
hrIveramutpalaM lodhraM sama~ggAcavyacandanam|
pAThA sAtiviShA bilvaM dhAtakI devadAru ca||230||
dArvItva~g nAgaraM mAMsI mustaM kShAro yavAgrajaH|
citrakashceti peShyANi cA~ggerIsvarase ghRutam||231||
aikadhyaM sAdhayet sarvaM tat sarpiH paramauShadham|
arshotisAragrahaNIpANDuroge jvare~arucau||232||
mUtrakRucchre gudabhraMshe bastyAnAhe pravAhaNe|
picchAsrAve~arshasAM shUle yojyametattridoShanut||233||
iti hrIverAdighRutam
The paste of ingredients like hribera, utpala, lodhra, majitha, chavya chandana, patha, atisa, bilva, dhataki, devadaru, bark of daruharidra, nagaramotha, jatamamsi, musta, yavakshara and chitraka should be made then added 4 times juice of changeri and cooked with ghee as per ghrita siddha. It is an excellent remedy for hemorrhoids, diarrhea grahani, pandu (anemia), fever, anorexia, dysuria, prolapsed rectum, distension in the region of urinary bladder, dysentery, voiding of slimy material and pain in the hemorrhoids. It alleviates all the three aggravated doshas. [230-233]
Sunnishannak changeri ghrita
à¤
वाà¤à¥à¤ªà¥à¤·à¥à¤ªà¥ बला दारà¥à¤µà¥ पà¥à¤¶à¥à¤¨à¤¿à¤ªà¤°à¥à¤£à¥ तà¥à¤°à¤¿à¤à¤£à¥à¤à¤à¤|
नà¥à¤¯à¤à¥à¤°à¥à¤§à¥à¤¦à¥à¤®à¥à¤¬à¤°à¤¾à¤¶à¥à¤µà¤¤à¥à¤¥à¤¶à¥à¤à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ दà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤²à¥à¤¨à¥à¤®à¤¿à¤¤à¤¾à¤||२३४||
à¤à¤·à¤¾à¤¯ à¤à¤·à¤¾à¤ पà¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¥à¤¤à¥ à¤à¥à¤µà¤¨à¥à¤¤à¥ à¤à¤à¥à¤°à¥à¤¹à¤¿à¤£à¥|
पिपà¥à¤ªà¤²à¥ पिपà¥à¤ªà¤²à¥à¤®à¥à¤²à¤ नाà¤à¤°à¤ सà¥à¤°à¤¦à¤¾à¤°à¥ à¤||२३५||
à¤à¤²à¤¿à¤à¥à¤à¤¾à¤ शालà¥à¤®à¤²à¤ पà¥à¤·à¥à¤ªà¤ वà¥à¤°à¤¾ à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¨à¤®à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤®à¥ |
à¤à¤à¥à¤«à¤²à¤ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¤à¥ मà¥à¤¸à¥à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¿à¤¯à¤à¥à¤à¥à¤µà¤¤à¤¿à¤µà¤¿à¤·à¤¾à¤¸à¥à¤¥à¤¿à¤°à¤¾à¤||२३६||
पदà¥à¤®à¥à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤¿à¤à¥à¤à¤²à¥à¤à¤ समà¤à¥à¤à¤¾ सनिदिà¤à¥à¤§à¤¿à¤à¤¾|
बिलà¥à¤µà¤ मà¥à¤à¤°à¤¸à¤ पाठा à¤à¤¾à¤à¤¾à¤ à¤à¤°à¥à¤·à¤¸à¤®à¤¨à¥à¤µà¤¿à¤¤à¤¾à¤||२३à¥||
à¤à¤¤à¥à¤·à¥à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¥ शà¥à¤¤à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ à¤à¤·à¤¾à¤¯à¤®à¤µà¤¤à¤¾à¤°à¤¯à¥à¤¤à¥|
तà¥à¤°à¤¿à¤à¤¶à¤¤à¥à¤ªà¤²à¤¾à¤¨à¤¿ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¥à¤½à¤¤à¥à¤° विà¤à¥à¤à¥à¤¯à¥ दà¥à¤µà¤¿à¤ªà¤²à¤¾à¤§à¤¿à¤à¤||२३८||
सà¥à¤¨à¤¿à¤·à¤£à¥à¤£à¤à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥à¤ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¥ दà¥à¤µà¥ सà¥à¤µà¤°à¤¸à¤¸à¥à¤¯ à¤|
सरà¥à¤µà¥à¤°à¥à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¥à¥à¤¦à¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤¤à¤ªà¥à¤°à¤¸à¥à¤¥à¤ विपाà¤à¤¯à¥à¤¤à¥||२३९||
à¤à¤¤à¤¦à¤°à¥à¤¶à¤à¤¸à¥à¤µà¤¤à¥à¤¸à¤¾à¤°à¥ रà¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤°à¤¾à¤µà¥ तà¥à¤°à¤¿à¤¦à¥à¤·à¤à¥|
पà¥à¤°à¤µà¤¾à¤¹à¤£à¥ à¤à¥à¤¦à¤à¥à¤°à¤à¤¶à¥ पिà¤à¥à¤à¤¾à¤¸à¥ विविधासॠà¤||२४०||
à¤à¤¤à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤¬à¤¹à¥à¤¶à¤ शà¥à¤¥à¤¶à¥à¤²à¥ à¤à¥à¤¦à¤¾à¤¶à¥à¤°à¤¯à¥|
मà¥à¤¤à¥à¤°à¤à¥à¤°à¤¹à¥ मà¥à¤¢à¤µà¤¾à¤¤à¥ मनà¥à¤¦à¥à¤½à¤à¥à¤¨à¤¾à¤µà¤°à¥à¤à¤¾à¤µà¤ªà¤¿||२४१||
पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤¯à¤ विधिवतॠसरà¥à¤ªà¤¿à¤°à¥à¤¬à¤²à¤µà¤°à¥à¤£à¤¾à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¤°à¥à¤§à¤¨à¤®à¥|
विविधà¥à¤·à¥à¤µà¤¨à¥à¤¨à¤ªà¤¾à¤¨à¥à¤·à¥ à¤à¥à¤µà¤²à¤ वा निरतà¥à¤¯à¤¯à¤®à¥||२४२||
à¤à¤¤à¤¿ सà¥à¤¨à¤¿à¤·à¤£à¥à¤£à¤à¤à¤¾à¤à¥à¤à¥à¤°à¥à¤à¥à¤¤à¤®à¥|
avÄkpuá¹£pÄ« balÄ dÄrvÄ« pá¹Ånipará¹Ä« trikaá¹á¹akaḥ|
nyagrodhodumbarÄÅvatthaÅuá¹
gÄÅca dvipalonmitÄḥ||234||
kaá¹£Äya eá¹£Äá¹ peá¹£yÄstu jÄ«vantÄ« kaá¹urohiá¹Ä«|
pippalÄ« pippalÄ«mÅ«laá¹ nÄgaraá¹ suradÄru ca||235||
kaliá¹
gÄḥ ÅÄlmalaá¹ puá¹£paá¹ vÄ«rÄ candanamutpalam |
kaá¹phalaá¹ citrako mustaá¹ priyaá¹
gvativiá¹£ÄsthirÄḥ||236||
padmotpalÄnÄá¹ kiñjalkaḥ samaá¹
gÄ sanidigdhikÄ|
bilvaá¹ mocarasaḥ pÄá¹hÄ bhÄgÄḥ kará¹£asamanvitÄḥ||237||
catuá¹£prasthe Åá¹taá¹ prasthaá¹ kaá¹£ÄyamavatÄrayet|
triá¹ÅatpalÄni prasthoâtra vijñeyo dvipalÄdhikaḥ||238||
suniá¹£aá¹á¹akacÄá¹
geryoḥ prasthau dvau svarasasya ca|
sarvairetairyathoddiá¹£á¹airghá¹taprasthaá¹ vipÄcayet||239||
etadarÅaḥsvatÄ«sÄre raktasrÄve tridoá¹£aje|
pravÄhaá¹e gudabhraá¹Åe picchÄsu vividhÄsu ca||240||
utthÄne cÄtibahuÅaḥ ÅothaÅÅ«le gudÄÅraye|
mÅ«tragrahe mÅ«á¸havÄte mandeâgnÄvarucÄvapi||241||
prayojyaá¹ vidhivat sarpirbalavará¹Ägnivardhanam|
vividheá¹£vannapÄneá¹£u kevalaá¹ vÄ niratyayam||242||
iti suniá¹£aá¹á¹akacÄá¹
gerÄ«ghá¹tam|
avAkpuShpI balA dArvI pRushniparNI trikaNTakaH|
nyagrodhodumbarAshvatthashu~ggAshca dvipalonmitAH||234||
kaShAya eShAM peShyAstu jIvantI kaTurohiNI|
pippalI pippalImUlaM nAgaraM suradAru ca||235||
kali~ggAH shAlmalaM puShpaM vIrA candanamutpalam [31] |
kaTphalaM citrako mustaM priya~ggvativiShAsthirAH||236||
padmotpalAnAM ki~jjalkaH sama~ggA sanidigdhikA|
bilvaM mocarasaH pAThA bhAgAH karShasamanvitAH||237||
catuShprasthe shRutaM prasthaM kaShAyamavatArayet|
triMshatpalAni prastho~atra vij~jeyo dvipalAdhikaH||238||
suniShaNNakacA~ggeryoH prasthau dvau svarasasya ca|
sarvairetairyathoddiShTairghRutaprasthaM vipAcayet||239||
etadarshaHsvatIsAre raktasrAve tridoShaje|
pravAhaNe gudabhraMshe picchAsu vividhAsu ca||240||
utthAne cAtibahushaH shothashUle gudAshraye|
mUtragrahe mUDhavAte mande~agnAvarucAvapi||241||
prayojyaM vidhivat sarpirbalavarNAgnivardhanam|
vividheShvannapAneShu kevalaM vA niratyayam||242||
iti suniShaNNakacA~ggerIghRutam
Avakpushpi, balamoola, daruharidra, pithavana, gokshuru and adventitious roots of nyagrodha, udumbara and ashvattha (2 pala each drug) these drugs should be added and boiled till one prastha of water remains. This decoction should be strained through a cloth. In this decoction jivanti, kutaki, pippali, pippalimoola, nagara, devadaru, indrajava, Flower of shalmali, shatavari, rakta chandana, utpala, katphala, chitraka, musta, priyangu, ativisha, sarivan, pollens of padma, utpala, majitha bhatakataiya, bilva, mocharasa and patha. All these drugs should be taken in the quantity of one karsha each and made to a paste. The juice of changari in the above recipe should be added four times the quantity of ghee because this portion does not contain any other liquid sunishanyaka changeri ghrita. The above mentioned decoction and paste should be added with the juice of sunijannaka and changeri, two prasthas of each and one prastha of ghee, and cooked. This medicated ghee cures hemorrhoids, diarrhea, bleeding caused by the aggravation of all the three doshas, dysentery, voiding of different types of slimy material, prolapsed rectum, urge for motion, edema and pain in anal region, suppression and anorexia. This medicated ghee helps in the promotion of strength, complexion and digestive power. This medicated ghee is harmless, and it can be administered alone or along with different types of food for digestion and strength. [235-242]
Different foods in arsha
à¤à¤µà¤¨à¥à¤¤à¤¿ à¤à¤¾à¤¤à¥à¤°-
वà¥à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤¨à¥à¤®à¤§à¥à¤°à¤¾à¤®à¥à¤²à¤¾à¤¨à¤¿ शà¥à¤¤à¥à¤·à¥à¤£à¤¾à¤¨à¤¿ ठयà¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥|
नितà¥à¤¯à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¤¾à¤ªà¥à¤à¥à¤·à¥ à¤à¤¯à¤¤à¥à¤¯à¤°à¥à¤¶à¤à¤à¥à¤¤à¤¾à¤¨à¥ à¤à¤¦à¤¾à¤¨à¥||२४३||
bhavanti cÄtra-
vyatyÄsÄnmadhurÄmlÄni ÅÄ«toá¹£á¹Äni ca yojayet|
nityamagnibalÄpekṣī jayatyarÅaḥká¹tÄn gadÄn||243||
bhavanti cAtra-
vyatyAsAnmadhurAmlAni shItoShNAni ca yojayet|
nityamagnibalApekShI jayatyarshaHkRutAn gadAn||243||
Thus it is said, depending upon the power of digestion, the patients of hemorrhoids should be given some time cold article and sometimes hot articles sometimes sweet or sour taste drugs or food should be given having opposite characters to keep digestive power normal. [243]
Interdependence of diseases and protection of agni in hemorrhoids
तà¥à¤°à¤¯à¥ विà¤à¤¾à¤°à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤¾à¤¯à¥à¤£ यॠपरसà¥à¤ªà¤°à¤¹à¥à¤¤à¤µà¤|
à¤
रà¥à¤¶à¤¾à¤à¤¸à¤¿ à¤à¤¾à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¤¶à¥à¤ à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¥à¤¦à¥à¤· à¤à¤µ à¤||२४४||
à¤à¤·à¤¾à¤®à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¥ हà¥à¤¨à¥ वà¥à¤¦à¥à¤§à¤¿à¤°à¥à¤µà¥à¤¦à¥à¤§à¥ परिà¤à¥à¤·à¤¯à¤|
तसà¥à¤®à¤¾à¤¦à¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¤ रà¤à¥à¤·à¥à¤¯à¤®à¥à¤·à¥ तà¥à¤°à¤¿à¤·à¥ विशà¥à¤·à¤¤à¤||२४५||
trayo vikÄrÄḥ prÄyeá¹a ye parasparahetavaḥ|
arÅÄá¹si cÄtisÄraÅca grahaá¹Ä«doá¹£a eva ca||244||
eá¹£Ämagnibale hÄ«ne vá¹ddhirvá¹ddhe pariká¹£ayaḥ|
tasmÄdagnibalaá¹ raká¹£yameá¹£u triá¹£u viÅeá¹£ataḥ||245||
trayo vikArAH prAyeNa ye parasparahetavaH|
arshAMsi cAtisArashca grahaNIdoSha eva ca||244||
eShAmagnibale hIne vRuddhirvRuddhe parikShayaH|
tasmAdagnibalaM rakShyameShu triShu visheShataH||245||
Hemorrhoids, diarrhea and grahani these three diseases are interdependent. In all patients of above three diseases if the digestive power is low then disease gets aggravated and if digestive power is strong then relief occurs. So, the digestion power should be maintained in these three diseases to overcome them. [244-245]
Treatment in General
à¤à¥à¤·à¥à¤à¥à¤ शाà¤à¥ रà¥à¤¯à¤µà¤¾à¤à¥à¤à¤¿à¤°à¥à¤¯à¥à¤·à¥à¤°à¥à¤®à¤¾à¤à¤¸à¤°à¤¸à¥à¤ à¤à¤¡à¥à¤|
à¤à¥à¤·à¥à¤° तà¤à¥à¤° पà¥à¤°à¤¯à¥à¤à¥à¤¶à¥à¤ विविधà¥à¤°à¥à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤à¥à¤à¤¯à¥à¤¤à¥||२४६||
bhá¹á¹£á¹aiḥ ÅÄkai ryavÄgÅ«bhiryūṣairmÄá¹sarasaiḥ khaá¸aiḥ|
kṣīra takra prayogaiÅca vividhairgudajÄñjayet||246||
bhRuShTaiH shAkairyavAgUbhiryUShairmAMsarasaiH khaDaiH|
kShIratakraprayogaishca vividhairgudajA~jjayet||246||
The physician should overcome hemorrhoids by the use of different types of fried vegetables, thick gruel, vegetable soup, meat soup, khada (a sour preparation), milk and curd. [246]
Pathya (diet regimen) in hemorrhoids
यदà¥à¤µà¤¾à¤¯à¥à¤°à¤¾à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¥à¤¯à¤¾à¤¯ यदà¤à¥à¤¨à¤¿à¤¬à¤²à¤µà¥à¤¦à¥à¤§à¤¯à¥|
à¤
नà¥à¤¨à¤ªà¤¾à¤¨à¥à¤·à¤§à¤¦à¥à¤°à¤µà¥à¤¯à¤ ततॠसà¥à¤µà¥à¤¯à¤ नितà¥à¤¯à¤®à¤°à¥à¤¶à¤¸à¥à¤||२४à¥||
यदतॠविपरà¥à¤¤à¤ सà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤¨à¤¿à¤¦à¤¾à¤¨à¥ यà¤à¥à¤ दरà¥à¤¶à¤¿à¤¤à¤®à¥|
à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤à¤¿à¤ªà¤°à¥à¤¤à¥à¤¨ ततॠसà¥à¤µà¥à¤¯à¤ न à¤à¤¦à¤¾à¤à¤¨||२४८||
yadvÄyorÄnulomyÄya yadagnibalavá¹ddhaye|
annapÄnauá¹£adhadravyaá¹ tat sevyaá¹ nityamarÅasaiḥ||247||
yadato viparÄ«taá¹ syÄnnidÄne yacca darÅitam|
gudajÄbhiparÄ«tena tat sevyaá¹ na kadÄcana||248||
yadvAyorAnulomyAya yadagnibalavRuddhaye|
annapAnauShadhadravyaM tat sevyaM nityamarshasaiH||247||
yadato viparItaM syAnnidAne yacca darshitam|
gudajAbhiparItena tat sevyaM na kadAcana||248||
The foods that lead to downward movement of vata and promote digestive power should be daily consumed by patients of hemorrhoids. Those foods having opposite properties and those described in the etiology of hemorrhoids should never be used by the patient suffering from this disease. [247-248]
Summary of the chapter
ततà¥à¤° शà¥à¤²à¥à¤à¤¾à¤-
à¤
रà¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ दà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤ à¤à¤¨à¥à¤® पà¥à¤¥à¤à¤¾à¤¯à¤¤à¤¨à¤¾à¤¨à¤¿ à¤|
सà¥à¤¥à¤¾à¤¨ सà¤à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¤²à¤¿à¤à¥à¤à¤¾à¤¨à¤¿ साधà¥à¤¯à¤¾à¤¸à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤µà¤¿à¤¨à¤¿à¤¶à¥à¤à¤¯à¤||२४९||
à¤
à¤à¥à¤¯à¤à¥à¤à¤¾à¤ सà¥à¤µà¥à¤¦à¤¨à¤ धà¥à¤®à¤¾à¤ सावà¤à¤¾à¤¹à¤¾à¤ पà¥à¤°à¤²à¥à¤ªà¤¨à¤¾à¤|
शà¥à¤£à¤¿à¤¤à¤¸à¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¸à¥à¤à¤¶à¥à¤ यà¥à¤à¤¾ दà¥à¤ªà¤¨à¤ªà¤¾à¤à¤¨à¤¾à¤||२५०||
पानानà¥à¤¨ विधिरà¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¶à¥à¤ वातवरà¥à¤à¥à¤½à¤¨à¥à¤²à¥à¤®à¤¨à¤|
यà¥à¤à¤¾à¤ सà¤à¤¶à¤®à¤¨à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ सरà¥à¤ªà¥à¤à¤·à¤¿ विविधानि à¤||२५१||
बसà¥à¤¤à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¤à¥à¤°à¤¯à¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ वरारिषà¥à¤à¤¾à¤ सशरà¥à¤à¤°à¤¾à¤|
शà¥à¤·à¥à¤à¤¾à¤£à¤¾à¤®à¤°à¥à¤¶à¤¸à¤¾à¤ शसà¥à¤¤à¤¾à¤ सà¥à¤°à¤¾à¤µà¤¿à¤£à¤¾à¤ लà¤à¥à¤·à¤£à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||२५२||
दà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¿à¤§à¤ सानà¥à¤¬à¤¨à¥à¤§à¤¾à¤¨à¤¾à¤ तà¥à¤·à¤¾à¤ à¤à¥à¤·à¥à¤à¤ यदà¥à¤·à¤§à¤®à¥|
रà¤à¥à¤¤ सà¤à¥à¤à¥à¤°à¤¹à¤£à¤¾à¤ à¤à¥à¤µà¤¾à¤¥à¤¾à¤ पà¥à¤·à¥à¤¯à¤¾à¤¶à¥à¤ विविधातà¥à¤®à¤à¤¾à¤||२५३||
सà¥à¤¨à¥à¤¹à¤¾à¤¹à¤¾à¤° विधिशà¥à¤à¤¾à¤à¥à¤°à¥à¤¯à¥ यà¥à¤à¤¾à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¸à¤¾à¤°à¤£à¤¾à¤|
पà¥à¤°à¤à¥à¤·à¤¾à¤²à¤¨à¤¾à¤µà¤à¤¾à¤¹à¤¾à¤¶à¥à¤ पà¥à¤°à¤¦à¥à¤¹à¤¾à¤ सà¥à¤à¤¨à¤¾à¤¨à¤¿ à¤||२५४||
à¤
तिवà¥à¤¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¯ रà¤à¥à¤¤à¤¸à¥à¤¯ विधातवà¥à¤¯à¤ यदà¥à¤·à¤§à¤®à¥|
ततà¥à¤¸à¤°à¥à¤µà¤®à¤¿à¤¹ निरà¥à¤¦à¤¿à¤·à¥à¤à¤ à¤à¥à¤¦à¤à¤¾à¤¨à¤¾à¤ à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¥||२५५||
tatra ÅlokÄḥ-
arÅasÄá¹ dvividhaá¹ janma pá¹thagÄyatanÄni ca|
sthÄna saá¹sthÄnaliá¹
gÄni sÄdhyÄsÄdhyaviniÅcayaḥ||249||
abhyaá¹
gÄḥ svedanaá¹ dhÅ«mÄḥ sÄvagÄhÄḥ pralepanÄḥ|
Åoá¹itasyÄvasekaÅca yogÄ dÄ«panapÄcanÄḥ||250||
pÄnÄnna vidhiragryaÅca vÄtavarcoânulomanaḥ|
yogÄḥ saá¹ÅamanÄ«yÄÅca sarpÄ«á¹á¹£i vividhÄni ca||251||
bastayastakrayogÄÅca varÄriá¹£á¹Äḥ saÅarkarÄḥ|
Åuá¹£kÄá¹ÄmarÅasÄá¹ ÅastÄḥ srÄviá¹Äá¹ laká¹£aá¹Äni ca||252||
dvividhaá¹ sÄnubandhÄnÄá¹ teá¹£Äá¹ ceá¹£á¹aá¹ yadauá¹£adham|
rakta saá¹
grahaá¹Äḥ kvÄthÄḥ peá¹£yÄÅca vividhÄtmakÄḥ||253||
snehÄhÄra vidhiÅcÄgryo yogÄÅca pratisÄraá¹Äḥ|
praká¹£ÄlanÄvagÄhÄÅca pradehÄḥ secanÄni ca||254||
ativá¹ttasya raktasya vidhÄtavyaá¹ yadauá¹£adham|
tatsarvamiha nirdiá¹£á¹aá¹ gudajÄnÄá¹ cikitsite||255||
tatra shlokAH-
arshasAM dvividhaM janma pRuthagAyatanAni ca|
sthAnasaMsthAnali~ggAni sAdhyAsAdhyavinishcayaH||249||
abhya~ggAH svedanaM dhUmAH sAvagAhAH pralepanAH|
shoNitasyAvasekashca yogA dIpanapAcanAH||250||
pAnAnnavidhiragryashca vAtavarco~anulomanaH|
yogAH saMshamanIyAshca sarpIMShi vividhAni ca||251||
bastayastakrayogAshca varAriShTAH sasharkarAH|
shuShkANAmarshasAM [32] shastAH srAviNAM lakShaNAni ca||252||
dvividhaM sAnubandhAnAM teShAM ceShTaM yadauShadham|
raktasa~ggrahaNAH kvAthAH peShyAshca vividhAtmakAH||253||
snehAhAravidhishcAgryo yogAshca pratisAraNAH|
prakShAlanAvagAhAshca pradehAH secanAni ca||254||
ativRuttasya raktasya vidhAtavyaM yadauShadham|
tatsarvamiha nirdiShTaM gudajAnAM cikitsite||255||
Following points are discussed in detail in this chapter of treatment of hemorrhoids.
- The disease arsha is produced by two different causes like congenital and acquired.
- Different locations, appearance, size, shape and signs as well as symptoms were described in detail.
- The prognosis of the arsha in the form of curable and non-curable.
- Different recipes for massage, fomentation, fumigation, sitz bath, external or topical application, blood-letting and digestive stimulation and laxatives.
- The most useful modes of taking different herbal herbo-mineral drinks and prepared food for patients of arsha;
- Many recipes for the downward movement of flatus and stool to control the vitiation of vata dosha.
- Dosha alleviating recipes as per doshic involvement.
- Different types of medicated ghee.
- Recipes of medicated enemas
- The use of butter-milk and its importance in mandagni patients.
- Excellent arishtas including sharkaraarishta (arishta adding sugar instead of jaggary).
- The wholesome regimens for dry type of hemorrhoids.
- The signs and symptoms of bleeding hemorrhoids.
- Two different types of anubandhas (secondary aggravation of doshas) and their appropriate remedies;
- Hemostatic decoctions to stop bleeding in hemorrhoids.
- Preparation and uses of different types of pastes for local application in hemorrhoids.
- Excellent modes of giving oleation therapy and food.
- The different recipes used for rubbing on the hemorrhoids mass.
- Many recipes for washing or local cleaning of perianal region, sitz bath, ointment and sprinkling on hemorrhoids.
- The remedies in cases of excessive bleeding in hemorrhoids. [249-255]
Colophon
à¤à¤¤à¥à¤¯à¤à¥à¤¨à¤¿à¤µà¥à¤¶à¤à¥à¤¤à¥ तनà¥à¤¤à¥à¤°à¥ à¤à¤°à¤à¤ªà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¸à¤à¤¸à¥à¤à¥à¤¤à¥
à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¾à¤¸à¥à¤¥à¤¾à¤¨à¥à¤½à¤°à¥à¤¶à¤¶à¥à¤à¤¿à¤à¤¿à¤¤à¥à¤¸à¤¿à¤¤à¤ नाम à¤à¤¤à¥à¤°à¥à¤¦à¤¶à¥à¤½à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤¯à¤||१४||
ityagniveÅaká¹te tantre carakapratisaá¹ská¹te
cikitsÄsthÄneârÅaÅcikitsitaá¹ nÄma caturdaÅoâdhyÄyaḥ||14||
ityagniveshakRute tantre carakapratisaMskRute
cikitsAsthAne~arshashcikitsitaM nAma caturdasho~adhyAyaH||14||
Thus ends of the 14th chapter which deals with the treatment of hemorrhoids (arshas) in the section on therapeutics of Agnivesha's work as redacted by Charaka.
Tattva Vimarsha (Fundamental Principles)
- The arsha is of two types viz. congenital and acquired (manifested after the birth).
- The congenital hemorrhoids are caused by the vitiation of the beeja dosha (deformity in sperm and ovum), specially the part of the anal canal or anal sphincters. This vitiation of the beeja dosha is caused by either wrong diet, lifestyle regimen of parents (father/mother) or by sinful acts of the past life of patient. These are also causes for all other congenital disorders.
- Arsha (hemorrhoids) is characterized by morbid growth in the muscle tissue. The adhishthana (involved morbid tissue elements) of all the types of arsha are medas (fatty tissue), mamsa (muscular tissue) and tvaka (skin and mucous membrane).
- Characteristics or forms of all hemorrhoids are as per the doshas involved in their formation.
- In pathophysiology of arsha, apana vayu gets obstructed by the hemorrhoid-mass and moves upwards leading to aggravation of samana vayu, vyana vayu, prana vayu, udana vayu, pitta and kapha dosha. When all these five types of vata, pitta and kapha get aggravated the individual suffers from morbidities of hemorrhoids.
- The causes of vataja arsha include habitual intake of astringent, pungent, bitter, ununctuous, cold and light food; habitual intake of pramitashana (food measured in extremely small quantities), intake of less quantity of food, intake of excess alcoholic drinks and indulgence in sexual acts; fasting, living in cold country and cold season, excess physical exercise, grief and exposure to sun and wind.
- The causes of pittaja arsha include intake of pungent, hot, salty and alkaline food; excess exercise and exposure to the heat of fire and Sun; living in a place and season which are not cold, intake of alcohol and envy; Intake of drinks, food and drugs having vidahi (causing burning sensation), sharp and hot properties.
- The causes of kaphaja arsha (hemorrhoids) include sweet, unctuous, cold, salty, sour and heavy food; lack of exercise, sleeping during day time, excess sleeping and sitting; direct exposure to wind, living in cold place and exposure to cold season and mental inactivity.
- Hemorrhoids always include aggravation of all the three doshas. Predominance of one or all the doshas determine the type of hemorrhoids.
- Five types of vata (prana, apana, vyana, udana and samana), pitta and kapha - all these morbid factors in their aggravated state afflict the three anal sphincters at ano-rectum and lead to hemorrhoids.
- Excision of the hemorrhoids by sharp instruments, cauterization with ksharakarma (alkalies) and agnikarma (thermal cauterization) are three modalities in the management of arsha.
- Hemorrhoids caused by aggravation of vata and kapha are âdry hemorrhoidsâ. Whereas those with excess discharge (bleeding) and wetness are caused by aggravation of rakta and pitta.
- Dry, hard, inflamed and painful hemorrhoids should be first treated with fomentation in the form of avagaha (sitz bath in medicated decoction), abhyanga (local massage with medicated oils), sprinkling of medicated water, fumigation, ointment and external application. Then the vitiated blood shall be removed out by blood letting therapy. Bloodletting with the help of application of leeches or sharp instruments or needles should be done in raktaja arsha, if blood doesn't come out on its own. Simultaneously with this localized treatment, generalized treatment to correct the agni is advised to patients.
- Butter-milk is the best medicine for the treatment of hemorrhoids caused by aggravation of vata and kapha. Butter-milk should be taken along with fat (for vata) or in an ununctuous form (for kapha). It can be given in various forms, at different times depending upon the state of disease.
- Anuvasana basti (unctuous enema) is best treatment for arsha associated with dysfunction of vata.
- The bleeding hemorrhoids shall be treated after assessment of association with vata dominance and kapha dominance in its patho-physiology. Unctuous and cold things should be used in cases of vitiation of vata in bleeding hemorrhoids. In case of vitiation of kapha in bleeding hemorrhoids, ununctuous and cold-things are useful.
- If there is predominance of pitta and kapha dosha, shodhana (elimination) therapies are indicated.
- Bleeding should not be stopped immediately by giving hemostatic therapies. One should wait for appropriate time till the vitiated blood goes out and the patient can be given fasting therapy.
- If the blood vitiated by doshas, which comes out from the hemorrhoids is arrested in the beginning then it may lead to several other complications. Therefore, only after elimination of vitiated blood hemostatic measures are useful. The physician should be well aware of the etiology, signs and symptoms, nature of the time, strength and color of the blood and should wait for appropriate time before administering hemostatic therapies unless there is an emergency.
- Bitter drugs should be given for stimulation of the digestive power, hemostasis and pachana (metabolic transformation).
- In hemorrhoids with predominance of vayu, if bleeding continues even after the aggravated doshas are eliminated, then the patient should be given unctuous therapies in the form of drinks, massage and anuvasana basti.
- In summer season, pitta predominant hemorrhoids without secondary predominance of vata and kapha, should be treated with hemostatic therapies immediately to stop bleeding.
- In case of excessive bleeding, the arsha becomes vata dominant. Even if pitta and kapha are predominantly vitiated, then also predominance of vata shall be considered in excessive bleeding.
- If there is predominance of rakta and pitta and there is less of the signs and symptoms of aggravated kapha and vayu, then the patient should be given cooling remedies.
- If bleeding continues in spite of the above mentioned remedies and cooling therapies, then a wise physician should administer at the appropriate time, meat-soup which is unctuous and hot. Patient should be given medicated ghee which is administered, prior to taking food. His anus should be massaged with lukewarm ghee or oil, or the hemorrhoid mass should be fomented with lukewarm milk, ghee or oil. These remedies should be administered quickly.
- If bleeding doesn't stop and there is aggravation of vata then the patient should be given anuvsana type of enema with the help of lukewarm ghritamanda (upper portion of the ghee). He should be given the effective piccha basti (recipe of which is described below) at the appropriate time.
- The power of digestion should always be preserved in the patients of hemorrhoids by giving sometimes cold articles and sometimes hot articles, sometimes sweet or sour taste drugs or food having opposite characters.
- Arsha (hemorrhoids), atisara (diarrhea) and grahani these three diseases are interdependent. In all patients of these three diseases, if the digestive power is low then disease gets aggravated and if digestive power is strong then relief occurs.
- The foods that lead to downward movement of vata and promote digestive power should be daily consumed by patients of hemorrhoids. Those foods having opposite properties and those described in the etiology of hemorrhoids should never be used by the patients.
Vidhi Vimarsha (Applied Inferences )
In modern surgery, the primary hemorrhoids are located at 3, 7, and 11' 0 clock position while secondary hemorrhoids are located in other positions as well. The sizes of the hemorrhoids differ from patient to patient as well as duration of disease.
The symptoms described for the incurable hemorrhoids develop due to severe bleeding in third and fourth grade of hemorrhoids and secondary complications may develop due to severe anemia and became incurable. But in the present era this type of condition rarely develops and can be managed with the help of blood transfusion. So, any kind of hemorrhoid is curable in present era except one associated with ano-rectal carcinoma.
Bhallataka (Semecarpus anacardium) is strong medicine and if given as single drug in oil form it leads to ulceration in mouth so refreshing drink should be added to dilute and to avoid the complication.
Charaka mentioned in most of the verses the effect of the formulation like dantyarishta helps in the downward movement of flatus and feces and stimulates the digestive power. It shows that the main cause of the disease is agnimandya and constipation.
In recent studies the sitz bath is advised with warm water in all kind of hemorrhoids or ano-rectal disorders. Charaka mentioned sitz bath with warm and cold water. The warm water should be used in cases of vataja and kaphaja type of hemorrhoids while cold water sitz bath should be given in cases of pittaja or raktaja predominant hemorrhoids.
Color atlas of various conditions of arsha
Current Clinical Management
| Type | Medicine | Dosage | Time | Anupana |
|---|---|---|---|---|
| Shushka (Dry) | Kankayana Guti | 500-1000 mg | Before Meals | Butter and sugar |
| Bhallatakvaleha | 10-15 gms | After meals | Milk and ghee | |
| Abhayarishta | 10-25 ml | After meals | Water | |
| Wet | Nagakeshara mixture | 125-250 mg | Between two meals, three times | Milk |
| Samasharkara mixture | 200-400 mg | Between two meals, three times | Butter and sugar/Milk and sugar |
Surgical Management
Ksharasutra is the widely accepted effective method.
Further reading
- Dudhamal TS, Gupta SK, Bhuyan C, Singh K. Clinical study of kutaja and palasha Kshara in the management of Arsha. Indian Journal of Ancient Medicine and Yoga (IJAMY) 2009; 2(2):117-22.
- Bhuyan C, Gupta SK, Dudhamal TS. Importance of Ksharasutra in the management of Arsha (A study of 3586 cases). AYU International Research Journal of Ayurved. 2009;30(2):232-35.
- Dudhamal TS, Gupta SK, Bhuyan C, Singh K. The role of Apamarga Kshara in the management of Arsha. AYU 2010;31(2): 232-35.
- Tomar V, Dudhamal TS, Mahanta VD, Gupta SK. Review of Researches conducted on Arsha (Hemorrhoids) at Institute for Post Graduate Teaching and Research in Ayurveda, Jamnagar. Asian Resonance 2013;2(4): 118-124.
- Dudhamal TS, Gupta SK, Solanki Milan. Effect of Arshohara Malahara and Adjuvant Drugs in the management of Arsha (1st and 2nd Degree hemorrhoids). Ayurlog; National Journal of Research in Ayurveda Science 2013; 2(3): 1-10.
- Das BS, Gupta SK, Dudhamal TS, Mahanta VD. Ksharasutra ligation in Arsha (second degree intero-external piles)-A Case Report. PunarnaV 2014; 2(4): 1-7.
- Gupta SK, Dudhamal TS, Baghel MS, Patil PD. Clinical Efficacy of Arshonyt Tablet and Ointment in hemorrhoids & Fissure-in-ano. Annals of Ayurvedic Medicine (AAM) 2014;3(3-4):81-87.
- Rao MM, Kar AC, Bhattacharya P. A clinical study on the effect of Kankayan Vati, Kaseesadi Taila Vasti and Triphala Churna in the management of Arsha (haemorrhoids). Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2004;25( 3-4): 9-21
- Rao MM, Kar AC, Bhattacharya P, Devidas KV. A clinical study on the effect of Kravyadi Rasa, Kaseesadi Taila Vasti and Triphala Churna in the management of arshas (haemorrhoids). Journal of Research in Ayurveda and Siddha 2004;25(1-2)Â : 1-10
- Rao MM, Kar AC, Bhattacharya P. A clinical study on the management of Arsha (haemorrhoids) by ayurvedic drug regimen. Journal of Research in Ayurveda and Siddha 2006;27(3-4):48-58
- Pathak A, Hemantha K. P. A case discussion on effect of Apamarga Pratsaraneeya Kshara in the management of Ardra Arshas w.s.r to histopathological examination. International Journal of Ayurvedic Medicine. 2012; 3(4):193-195.
- Reddy RG, Mangal A, Jadhav AD, Tathed PS. A case study of thrombosed haemorrhoids treated with leech application. Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2010; 31( 4) :101-112.
- Mehra M, Makhija R, Vyas N. A clinical study on the role of indigenous formulation on Arsha (piles). Journal of Ayurveda 2010;4(1): 15-22
- Mehra M, Makhija R, Vyas N. A clinical study on the role of ksara Vasti and Triphala Guggulu in Raktarsha (bleeding piles). AYU 2011;32(2):192-195
- Reddy RG, Mangal A, Jadhav AD, Tathed PS Venkateshwarlu G. A clinical evalution of efficacy of certain Ayurvedic formulations in the management of Arsha (haemorrhoids). Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2011; 32 3(4)Â : 31-46.
- Borkar KM, Shekokar AV, Patange V. A clinical study of Kankayan Vati in the management of Arshas (piles) International Journal of Ayurvedic Medicine.2012; 3 ( 3):177-181.
- Pal A,Sharma PP, Mukherjee PK. A clinical study of kutaja (Holarrhena antidysenterica wall) on Shonitarsha. AYU .2009; 30(4):369-372.
- Rao MM, Kar AC, Bhattacharya P, Hazra J. A comparative clinical study on the effect of some compound Ayurvedic preparations in the management of Arsha (haemorrhoids). Journal of Research in Ayurveda and Siddha .2010; 31(3): 1-14
- Singh R, Ramesh C Arya RC, Minhas SS, Dutt A. A comparative study of barron's rubber band ligation with Ksharsutra ligation in hemorrhoids. International Journal of Ayurveda Research. 2010;1(2):73-81.
- Singh R, Ramesh C Arya RC, Minhas SS, Dutt A. A comparative study of Guggul Based Apamarga Kshar Sutra ligation with barron s rubber band ligation in haemorrhoids. Journal of Pharmacy Research. 2009; 2(3): 514-523.
- Shekokar AAV, Borkar KM. A comparative study of Ksharkarma and cryo surgery in the management of Arsha (haemorrhoids). International Journal of Ayurvedic Medicine. 2012;3(3):186-192.
- Reddy RG, Mangal A, Jadhav AD,Venkateshwarlu GV, Lavekar GS. A single blind clinical study to evaluate the efficacy of herbo-mineral formulation in the treatment of Arsha (haemorrhoids). Journal of Research in Ayurveda and Siddha 2010; 31(4):85-100.
- Anant Kumar V. Shekokar , 2.Kanchan M. Borkar, 3.Pratik Raut A study on clinical efficacy of nagaradi Modak in the management of Arsha w.s.r to piles. International Journal of Ayurvedic Medicine. 2013;4(1): 72-76.
- Prasad N, Dash NC, Das BK. A study on medicinal management (Bhesaja Cikitsa) of piles with a patent medicine Pilosap. Journal of Research in Ayurveda and Siddha.2004;25(1-2):11-27.
- Dongargaon TN, Emmi SV, Wali AA, Kulkarni YS. A unique nonsurgical management of internal hemorrhoids by Jimutaka lepa. Ancient Science of Life. 2014 ;33(3) :176-181
- Bhagat PJ Raut SY, Lakhapati AM.Clinical efficacy of Jalaukawacharana (leech application) in thrombosed piles. AYU.2012; 33(2): 261-263.
- Yousefi M etal, Clinical evaluation of commiphora mukul, a botanical resin, in the management of hemorrhoids: a randomized controlled trial. Pharmacognocy Magazine. 2013; 9(36):350-356.
- Vendateshwarlu G, Pushpalatha H, Sridhar BN. Clinical evaluation of herbo mineral formulations in the management of Arsas (haemorrhoids). Aryavaidyan. 2009; 22(3):153-157.
- Rao BM. Comparative clinical evaluation of Kshara injection technique in the management of internal hemorrhoids. Ancient Science of Life.1999;19(1 & 2): 39-45.
- Gupta ML, Gupta SK, Bhuyan C. Comparative clinical evaluation of Kshara Sutra ligation and hemorrhoidectomy in Arsha (hemorrhoids). AYU.2011;32(2): 225-229.
- Pathak A, Hemantha KP. Comparative study of Apamarga Pratisaraniya Kshara and palasha Pratisaraniya Kshara in the management of Ardra Arsha. International Journal of Ayurvedic Medicine. 2013;4(1):59-71.
- Rao MM, Kar AC,Bhattacharya P, Hazra J. Evaluation of ayurvedic therapy for arsha (haemorroids) management - a therapeutic study. Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2010;31(1) :29-36.
- V.P. Ukhalkar Evaluation of effects of Yavakshar ointment on Abhyantar Arsha (internal piles). International Journal of Research in Ayurveda and Pharmacy. 2013; 4(4): 574-582.
- Ravishankar AG, Rao RS, Mahesh TS,Subrahmanya P, Krishnamurthy MS. Leech on external thrombosed hemorrhoids. International Research Journal of Pharmacy. 2013; 4(11):50-52.
- Mahapatra A, Srinivasan A, Sujithra R, Bhat RP. Management of internal hemorrhoids by Kshara Karma: an educational case report. Journal of Ayurveda and Integrative Medicine. 2012; 3(3):115-118.
- Singh S, Kedar NM,Raut SY, Lakhapati AM.Role of jaloukavacharan in thrombosed hemorrhoids- a case study. International Journal of Ayurveda and Pharma Research. 2014; 2(3):100-103.
- Singh OP, Singh R, Singh SK, Singh US. Role of Kankayan Vati, Triphala Churna and Kasishadi Taila in the management of Arsha (anorectal piles). Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2005; 26(1-2):59-65.
- Sonawane A, Dharne V. Role of Pippalyadi Tail Matrabasti in Arsha Roga. Punarnav. 2014; 2(1):59-65.
- Gujarathi NN, Singh K. Role of Raktamokshana with special reference to Arsha. AYU. 1988; 9(4):24-28.
- Zimare SB, Morwadkar PK, Ukhalkar VP. The comparative study between Kasisadi Tail Abhyang and barrons band ligation in the management of Abhyantar Arsh (internal haemorrhoids).Journal of Ayurveda.2012; 5(1):68-72.
- Rao MM, Kar AC, Bhattacharya P, Hazra J. The effect of Ayurvedic drug regimen in the management of Arsha (haemorrhoids) - a comparative therapeutic study. Journal of Research In Ayurveda and Siddha. 2009;30(3):77-92.
- Reddy RG, Mangal A, Jadhav AD, Lavekar GS. The efficacy of herbo-mineral formulations in the management of Arsha (haemorrhoids). Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2012;33(1-4):1-14.
- Rao MM, Das B, Nanda GC, Padhi MM. The role of Pichu (Taila) application in the management of Arsha (haemorrhoids) - a pilot study. Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2006;27(1-2): 41-51.
- Rao MM, Kar AC, Bhattacharya P. Therapeutic evaluation of compound Ayurvedic formulations in the management of Arsha (haemorrhoids) - a clinical study. Journal of Research in Ayurveda and Siddha. 2006; 27(3-4):81-91.
- Chopade KM, Khatri SR, Raut SY, Lakhapati AM. To evaluate the efficacy of Kshiri - Vruksh Patra (Vata, Udumbara & Peepal) in management of Arsha. e-Journal Rasamruta. 2013; 5(14):1-5.