9,091
edits
Changes
→Sanskrit text, Transliteration and English Translation
धीधैर्यौदार्यगाम्भीर्यक्षमादमतपोनिधिम्|
धीधैर्यौदार्यगाम्भीर्यक्षमादमतपोनिधिम्|
पुनर्वसुंशिष्यगणःपप्रच्छविनयान्वितः||३||
पुनर्वसुंशिष्यगणःपप्रच्छविनयान्वितः||३||
काःकतिव्यापदोबस्तेःकिंसमुत्थानलक्षणाः|
काःकतिव्यापदोबस्तेःकिंसमुत्थानलक्षणाः|
काचिकित्साइतिप्रश्नाञ्छ्रुत्वातानब्रवीद्गुरुः||४||
काचिकित्साइतिप्रश्नाञ्छ्रुत्वातानब्रवीद्गुरुः||४||
dhīdhairyaudāryagāmbhīryakṣamādamatapōnidhim|
dhīdhairyaudāryagāmbhīryakṣamādamatapōnidhim|
punarvasuṁśiṣyagaṇaḥpapracchavinayānvitaḥ||3||
punarvasuṁśiṣyagaṇaḥpapracchavinayānvitaḥ||3||
kāḥkativyāpadōbastēḥkiṁsamutthānalakṣaṇāḥ|
kāḥkativyāpadōbastēḥkiṁsamutthānalakṣaṇāḥ|
kācikitsāitipraśnāñchrutvātānabravīdguruḥ||4||
kācikitsāitipraśnāñchrutvātānabravīdguruḥ||4||
dhIdhairyaudAryagAmbhIryakShamAdamataponidhim|
dhIdhairyaudAryagAmbhIryakShamAdamataponidhim|
punarvasuM shiShyagaNaH papraccha vinayAnvitaH||3||
punarvasuM shiShyagaNaH papraccha vinayAnvitaH||3||
kAH kati vyApado basteH kiMsamutthAnalakShaNAH|
kAH kati vyApado basteH kiMsamutthAnalakShaNAH|
kA cikitsA iti prashnA~jchrutvA tAnabravIdguruH||4||
kA cikitsA iti prashnA~jchrutvA tAnabravIdguruH||4||
नातियोगौक्लमाध्मानेहिक्काहृत्प्राप्तिरूर्ध्वता|
नातियोगौक्लमाध्मानेहिक्काहृत्प्राप्तिरूर्ध्वता|
प्रवाहिकाशिरोङ्गार्तिःपरिकर्तःपरिस्रवः||५||
प्रवाहिकाशिरोङ्गार्तिःपरिकर्तःपरिस्रवः||५||
द्वादशव्यापदोबस्तेरसम्यग्योगसम्भवाः|
द्वादशव्यापदोबस्तेरसम्यग्योगसम्भवाः|
आसामेकैकशोरूपंचिकित्सांचनिबोधत||६||
आसामेकैकशोरूपंचिकित्सांचनिबोधत||६||
nātiyōgauklamādhmānēhikkāhr̥tprāptirūrdhvatā|
nātiyōgauklamādhmānēhikkāhr̥tprāptirūrdhvatā|
pravāhikāśirōṅgārtiḥparikartaḥparisravaḥ||5||
pravāhikāśirōṅgārtiḥparikartaḥparisravaḥ||5||
dvādaśavyāpadōbastērasamyagyōgasambhavāḥ|
dvādaśavyāpadōbastērasamyagyōgasambhavāḥ|
āsāmēkaikaśōrūpaṁcikitsāṁcanibōdhata||6||
āsāmēkaikaśōrūpaṁcikitsāṁcanibōdhata||6||
nAtiyogau klamAdhmAne hikkA hRutprAptirUrdhvatA|
nAtiyogau klamAdhmAne hikkA hRutprAptirUrdhvatA|
pravAhikA shiro~ggArtiH parikartaH parisravaH||5||
pravAhikA shiro~ggArtiH parikartaH parisravaH||5||
dvAdasha vyApado basterasamyagyogasambhavAH|
dvAdasha vyApado basterasamyagyogasambhavAH|
AsAmekaikasho rUpaM cikitsAM ca nibodhata||6||
AsAmekaikasho rUpaM cikitsAM ca nibodhata||6||
गुरुकोष्ठेऽनिलप्रायेरूक्षेवातोल्बणेऽपिवा|
गुरुकोष्ठेऽनिलप्रायेरूक्षेवातोल्बणेऽपिवा|
शीतोऽल्पलवणस्नेहद्रवमात्रोघनोऽपिवा||७||
शीतोऽल्पलवणस्नेहद्रवमात्रोघनोऽपिवा||७||
बस्तिःसङ्क्षोभ्यतंदोषंदुर्बलत्वादनिर्हरन्|
बस्तिःसङ्क्षोभ्यतंदोषंदुर्बलत्वादनिर्हरन्|
करोतिगुरुकोष्ठत्वंवातमूत्रशकृद्ग्रहम्||८||
करोतिगुरुकोष्ठत्वंवातमूत्रशकृद्ग्रहम्||८||
नाभिबस्तिरुजंदाहंहृल्लेपंश्वयथुंगुदे|
नाभिबस्तिरुजंदाहंहृल्लेपंश्वयथुंगुदे|
कण्डूगण्डानिवैवर्ण्यमरुचिंवह्निमार्दवम्||९||
कण्डूगण्डानिवैवर्ण्यमरुचिंवह्निमार्दवम्||९||
तत्रोष्णायाःप्रमथ्यायाःपानंस्वेदाःपृथग्विधाः|
तत्रोष्णायाःप्रमथ्यायाःपानंस्वेदाःपृथग्विधाः|
फलवर्त्योऽथवाकालंज्ञात्वाशस्तंविरेचनम्||१०||
फलवर्त्योऽथवाकालंज्ञात्वाशस्तंविरेचनम्||१०||
बिल्वमूलत्रिवृद्दारुयवकोलकुलत्थवान्|
बिल्वमूलत्रिवृद्दारुयवकोलकुलत्थवान्|
सुरादिमूत्रवान्बस्तिःसप्राक्पेष्यस्तमानयेत्||११||
सुरादिमूत्रवान्बस्तिःसप्राक्पेष्यस्तमानयेत्||११||
gurukōṣṭhē:'nilaprāyērūkṣēvātōlbaṇē:'pivā|
gurukōṣṭhē:'nilaprāyērūkṣēvātōlbaṇē:'pivā|
śītō:'lpalavaṇasnēhadravamātrōghanō:'pivā||7||
śītō:'lpalavaṇasnēhadravamātrōghanō:'pivā||7||
bastiḥsaṅkṣōbhyataṁdōṣaṁdurbalatvādanirharan|
bastiḥsaṅkṣōbhyataṁdōṣaṁdurbalatvādanirharan|
karōtigurukōṣṭhatvaṁvātamūtraśakr̥dgraham||8||
karōtigurukōṣṭhatvaṁvātamūtraśakr̥dgraham||8||
nābhibastirujaṁdāhaṁhr̥llēpaṁśvayathuṁgudē|
nābhibastirujaṁdāhaṁhr̥llēpaṁśvayathuṁgudē|
kaṇḍūgaṇḍānivaivarṇyamaruciṁvahnimārdavam||9||
kaṇḍūgaṇḍānivaivarṇyamaruciṁvahnimārdavam||9||
tatrōṣṇāyāḥpramathyāyāḥpānaṁsvēdāḥpr̥thagvidhāḥ|
tatrōṣṇāyāḥpramathyāyāḥpānaṁsvēdāḥpr̥thagvidhāḥ|
phalavartyō:'thavākālaṁjñātvāśastaṁvirēcanam||10||
phalavartyō:'thavākālaṁjñātvāśastaṁvirēcanam||10||
bilvamūlatrivr̥ddāruyavakōlakulatthavān|
bilvamūlatrivr̥ddāruyavakōlakulatthavān|
surādimūtravānbastiḥsaprākpēṣyastamānayēt||11||
surādimūtravānbastiḥsaprākpēṣyastamānayēt||11||
gurukoShThe~anilaprAye rUkShe vAtolbaNe~api vA|
gurukoShThe~anilaprAye rUkShe vAtolbaNe~api vA|
shIto~alpalavaNasnehadravamAtro ghano~api vA||7||
shIto~alpalavaNasnehadravamAtro ghano~api vA||7||
bastiH sa~gkShobhya taM doShaM durbalatvAdanirharan|
bastiH sa~gkShobhya taM doShaM durbalatvAdanirharan|
karoti gurukoShThatvaM vAtamUtrashakRudgraham||8||
karoti gurukoShThatvaM vAtamUtrashakRudgraham||8||
nAbhibastirujaM dAhaM hRullepaM shvayathuM gude|
nAbhibastirujaM dAhaM hRullepaM shvayathuM gude|
kaNDUgaNDAni vaivarNyamaruciM vahnimArdavam||9||
kaNDUgaNDAni vaivarNyamaruciM vahnimArdavam||9||
tatroShNAyAH pramathyAyAH pAnaM svedAH pRuthagvidhAH|
tatroShNAyAH pramathyAyAH pAnaM svedAH pRuthagvidhAH|
phalavartyo~athavA kAlaM j~jAtvA shastaM virecanam||10||
phalavartyo~athavA kAlaM j~jAtvA shastaM virecanam||10||
bilvamUlatrivRuddAruyavakolakulatthavAn|
bilvamUlatrivRuddAruyavakolakulatthavAn|
surAdimUtravAn bastiH saprAkpeShyastamAnayet||11||
surAdimUtravAn bastiH saprAkpeShyastamAnayet||11||
''kalka'' (paste) of ''dravya'' – as explained in [[Bastisutriyam Siddhi]] chapter i.e. ''yavani'' (Trachyspermum ammi Linn. Sprague ex Turril.), ''madanaphala'' (fruits of Xeromphis spinosa (Thunb) Keay), ''bilva, kustha'' ((Saussurea lappa CB. Clarke)), ''vacha'' (Acorus calamus Linn), ''shatahva'' (Anethum sowa Roxb.ex Flem), ''ghana-'' must) Cyperus rotundus Linn., ''pippali'' Piper longum Linn - each ingredient one ''karsha''; added with ''sura'' etc i.e. ''souveeraka, tushodaka'' etc., and ''gomutra'' (Cow urine). [7-11]
''kalka'' (paste) of ''dravya'' – as explained in [[Bastisutriyam Siddhi]] chapter i.e. ''yavani'' (Trachyspermum ammi Linn. Sprague ex Turril.), ''madanaphala'' (fruits of Xeromphis spinosa (Thunb) Keay), ''bilva, kustha'' ((Saussurea lappa CB. Clarke)), ''vacha'' (Acorus calamus Linn), ''shatahva'' (Anethum sowa Roxb.ex Flem), ''ghana-'' must) Cyperus rotundus Linn., ''pippali'' Piper longum Linn - each ingredient one ''karsha''; added with ''sura'' etc i.e. ''souveeraka, tushodaka'' etc., and ''gomutra'' (Cow urine). [7-11]
==== Complication of atiyoga (excess effect) ====
==== Complication of ''atiyoga'' (excess effect) ====
स्निग्धस्विन्नेऽतितीक्ष्णोष्णोमृदुकोष्ठेऽतियुज्यते|
स्निग्धस्विन्नेऽतितीक्ष्णोष्णोमृदुकोष्ठेऽतियुज्यते|
तस्यलिङ्गंचिकित्साचशोधनाभ्यांसमाभवेत्||१२||
तस्यलिङ्गंचिकित्साचशोधनाभ्यांसमाभवेत्||१२||
पृश्निपर्णींस्थिरांपद्मंकाश्मर्यंमधुकंबलाम्|
पृश्निपर्णींस्थिरांपद्मंकाश्मर्यंमधुकंबलाम्|
पिष्ट्वाद्राक्षांमधूकंचक्षीरेतण्डुलधावने||१३||
पिष्ट्वाद्राक्षांमधूकंचक्षीरेतण्डुलधावने||१३||
द्राक्षायाःपक्वलोष्टस्यप्रसादेमधुकस्यच|
द्राक्षायाःपक्वलोष्टस्यप्रसादेमधुकस्यच|
विनीयसघृतंबस्तिंदद्याद्दाहेऽतियोगजे ||१४||
विनीयसघृतंबस्तिंदद्याद्दाहेऽतियोगजे ||१४||
snigdhasvinnē:'titīkṣṇōṣṇōmr̥dukōṣṭhē:'tiyujyatē|
snigdhasvinnē:'titīkṣṇōṣṇōmr̥dukōṣṭhē:'tiyujyatē|
tasyaliṅgaṁcikitsācaśōdhanābhyāṁsamābhavēt||12||
tasyaliṅgaṁcikitsācaśōdhanābhyāṁsamābhavēt||12||
pr̥śniparṇīṁsthirāṁpadmaṁkāśmaryaṁmadhukaṁbalām|
pr̥śniparṇīṁsthirāṁpadmaṁkāśmaryaṁmadhukaṁbalām|
piṣṭvādrākṣāṁmadhūkaṁcakṣīrētaṇḍuladhāvanē||13||
piṣṭvādrākṣāṁmadhūkaṁcakṣīrētaṇḍuladhāvanē||13||
drākṣāyāḥpakvalōṣṭasyaprasādēmadhukasyaca|
drākṣāyāḥpakvalōṣṭasyaprasādēmadhukasyaca|
vinīyasaghr̥taṁbastiṁdadyāddāhē:'tiyōgajē ||14||
vinīyasaghr̥taṁbastiṁdadyāddāhē:'tiyōgajē ||14||
snigdhasvinne~atitIkShNoShNo mRudukoShThe~atiyujyate|
snigdhasvinne~atitIkShNoShNo mRudukoShThe~atiyujyate|
tasya li~ggaM cikitsA ca shodhanAbhyAM samA bhavet||12||
tasya li~ggaM cikitsA ca shodhanAbhyAM samA bhavet||12||
pRushniparNIM sthirAM padmaM kAshmaryaM madhukaM balAm|
pRushniparNIM sthirAM padmaM kAshmaryaM madhukaM balAm|
piShTvA drAkShAM madhUkaM ca kShIre taNDuladhAvane||13||
piShTvA drAkShAM madhUkaM ca kShIre taNDuladhAvane||13||
drAkShAyAH pakvaloShTasya prasAde madhukasya ca|
drAkShAyAH pakvaloShTasya prasAde madhukasya ca|
vinIya saghRutaM bastiM dadyAddAhe~atiyogaje ||14||
vinIya saghRutaM bastiM dadyAddAhe~atiyogaje ||14||
आमशेषेनिरूहेणमृदुनादोषईरितः|
आमशेषेनिरूहेणमृदुनादोषईरितः|
मार्गंरुणद्धिवातस्यहन्त्यग्निंमूर्च्छयत्यपि||१५||
मार्गंरुणद्धिवातस्यहन्त्यग्निंमूर्च्छयत्यपि||१५||
क्लमंविदाहंहृच्छूलंमोहवेष्टनगौरवम्|
क्लमंविदाहंहृच्छूलंमोहवेष्टनगौरवम्|
कुर्यात्स्वेदैर्विरूक्षैस्तंपाचनैश्चाप्युपाचरेत्||१६||
कुर्यात्स्वेदैर्विरूक्षैस्तंपाचनैश्चाप्युपाचरेत्||१६||
पिप्पलीकत्तृणोशीरदारुमूर्वाशृतंजलम्|
पिप्पलीकत्तृणोशीरदारुमूर्वाशृतंजलम्|
पिबेत्सौवर्चलोन्मिश्रंदीपनंहृद्विशोधनम्||१७||
पिबेत्सौवर्चलोन्मिश्रंदीपनंहृद्विशोधनम्||१७||
वचानागरशट्येलादधिमण्डेनमूर्च्छिताः|
वचानागरशट्येलादधिमण्डेनमूर्च्छिताः|
पेयाःप्रसन्नयावास्युररिष्टेनासवेनवा||१८||
पेयाःप्रसन्नयावास्युररिष्टेनासवेनवा||१८||
दारुत्रिकटुकंपथ्यांपलाशंचित्रकंशटीम्|
दारुत्रिकटुकंपथ्यांपलाशंचित्रकंशटीम्|
पिष्ट्वाकुष्ठंचमूत्रेणपिबेत्क्षारांश्चदीपनान्||१९||
पिष्ट्वाकुष्ठंचमूत्रेणपिबेत्क्षारांश्चदीपनान्||१९||
बस्तिमस्यविदध्याच्चसमूत्रंदाशमूलिकम्|
बस्तिमस्यविदध्याच्चसमूत्रंदाशमूलिकम्|
समूत्रमथवाव्यक्तलवणंमाधुतैलिकम्||२०||
समूत्रमथवाव्यक्तलवणंमाधुतैलिकम्||२०||
āmaśēṣēnirūhēṇamr̥dunādōṣaīritaḥ|
āmaśēṣēnirūhēṇamr̥dunādōṣaīritaḥ|
mārgaṁruṇaddhivātasyahantyagniṁmūrcchayatyapi||15||
mārgaṁruṇaddhivātasyahantyagniṁmūrcchayatyapi||15||
klamaṁvidāhaṁhr̥cchūlaṁmōhavēṣṭanagauravam|
klamaṁvidāhaṁhr̥cchūlaṁmōhavēṣṭanagauravam|
kuryātsvēdairvirūkṣaistaṁpācanaiścāpyupācarēt||16||
kuryātsvēdairvirūkṣaistaṁpācanaiścāpyupācarēt||16||
pippalīkattr̥ṇōśīradārumūrvāśr̥taṁjalam|
pippalīkattr̥ṇōśīradārumūrvāśr̥taṁjalam|
pibētsauvarcalōnmiśraṁdīpanaṁhr̥dviśōdhanam||17||
pibētsauvarcalōnmiśraṁdīpanaṁhr̥dviśōdhanam||17||
vacānāgaraśaṭyēlādadhimaṇḍēnamūrcchitāḥ|
vacānāgaraśaṭyēlādadhimaṇḍēnamūrcchitāḥ|
pēyāḥprasannayāvāsyurariṣṭēnāsavēnavā||18||
pēyāḥprasannayāvāsyurariṣṭēnāsavēnavā||18||
dārutrikaṭukaṁpathyāṁpalāśaṁcitrakaṁśaṭīm|
dārutrikaṭukaṁpathyāṁpalāśaṁcitrakaṁśaṭīm|
piṣṭvākuṣṭhaṁcamūtrēṇapibētkṣārāṁścadīpanān||19||
piṣṭvākuṣṭhaṁcamūtrēṇapibētkṣārāṁścadīpanān||19||
bastimasyavidadhyāccasamūtraṁdāśamūlikam|
bastimasyavidadhyāccasamūtraṁdāśamūlikam|
samūtramathavāvyaktalavaṇaṁmādhutailikam||20||
samūtramathavāvyaktalavaṇaṁmādhutailikam||20||
AmasheShe nirUheNa mRudunA doSha IritaH|
AmasheShe nirUheNa mRudunA doSha IritaH|
mArgaM ruNaddhi vAtasya hantyagniM mUrcchayatyapi||15||
mArgaM ruNaddhi vAtasya hantyagniM mUrcchayatyapi||15||
klamaM vidAhaM hRucchUlaM mohaveShTanagauravam|
klamaM vidAhaM hRucchUlaM mohaveShTanagauravam|
kuryAt svedairvirUkShaistaM pAcanaishcApyupAcaret||16||
kuryAt svedairvirUkShaistaM pAcanaishcApyupAcaret||16||
pippalIkattRuNoshIradArumUrvAshRutaM jalam|
pippalIkattRuNoshIradArumUrvAshRutaM jalam|
pibet sauvarcalonmishraM dIpanaM hRudvishodhanam||17||
pibet sauvarcalonmishraM dIpanaM hRudvishodhanam||17||
vacAnAgarashaTyelA dadhimaNDena mUrcchitAH|
vacAnAgarashaTyelA dadhimaNDena mUrcchitAH|
peyAH prasannayA vA syurariShTenAsavena vA||18||
peyAH prasannayA vA syurariShTenAsavena vA||18||
dAru trikaTukaM pathyAM palAshaM citrakaM shaTIm|
dAru trikaTukaM pathyAM palAshaM citrakaM shaTIm|
piShTvA kuShThaM ca mUtreNa pibet kShArAMshca dIpanAn||19||
piShTvA kuShThaM ca mUtreNa pibet kShArAMshca dIpanAn||19||
bastimasya vidadhyAcca samUtraM dAshamUlikam|
bastimasya vidadhyAcca samUtraM dAshamUlikam|
samUtramathavA vyaktalavaNaM mAdhutailikam||20||
samUtramathavA vyaktalavaNaM mAdhutailikam||20||
अल्पवीर्योमहादोषेरूक्षेक्रूराशयेकृतः|
अल्पवीर्योमहादोषेरूक्षेक्रूराशयेकृतः|
बस्तिर्दोषावृतोरुद्धमार्गोरुन्ध्यात्समीरणम्||२१||
बस्तिर्दोषावृतोरुद्धमार्गोरुन्ध्यात्समीरणम्||२१||
सविमार्गोऽनिलःकुर्यादाध्मानंमर्मपीडनम्|
सविमार्गोऽनिलःकुर्यादाध्मानंमर्मपीडनम्|
विदाहंगुरुकोष्ठस्यमुष्कवङ्क्षणवेदनाम्||२२||
विदाहंगुरुकोष्ठस्यमुष्कवङ्क्षणवेदनाम्||२२||
रुणद्धिहृदयंशूलैरितश्चेतश्चधावति|
रुणद्धिहृदयंशूलैरितश्चेतश्चधावति|
श्यामाफलादिभिःकुष्ठकृष्णालवणसर्षपैः||२३||
श्यामाफलादिभिःकुष्ठकृष्णालवणसर्षपैः||२३||
धूममाषवचाकिण्वक्षारचूर्णगुडैःकृताम्|
धूममाषवचाकिण्वक्षारचूर्णगुडैःकृताम्|
कराङ्गुष्ठनिभांवर्तिंयवमध्यांनिधापयेत् ||२४||
कराङ्गुष्ठनिभांवर्तिंयवमध्यांनिधापयेत् ||२४||
अभ्यक्तस्विन्नगात्रस्यतैलाक्तांस्नेहितेगुदे|
अभ्यक्तस्विन्नगात्रस्यतैलाक्तांस्नेहितेगुदे|
अथवालवणागारधूमसिद्धार्थकैःकृताम्||२५||
अथवालवणागारधूमसिद्धार्थकैःकृताम्||२५||
बिल्वादिनानिरूहःस्यात्पीलुसर्षपमूत्रवान्|
बिल्वादिनानिरूहःस्यात्पीलुसर्षपमूत्रवान्|
सरलामरदारुभ्यासिद्धंचैवानुवासनम्||२६||
सरलामरदारुभ्यासिद्धंचैवानुवासनम्||२६||
alpavīryōmahādōṣērūkṣēkrūrāśayēkr̥taḥ|
alpavīryōmahādōṣērūkṣēkrūrāśayēkr̥taḥ|
bastirdōṣāvr̥tōruddhamārgōrundhyātsamīraṇam||21||
bastirdōṣāvr̥tōruddhamārgōrundhyātsamīraṇam||21||
savimārgō:'nilaḥkuryādādhmānaṁmarmapīḍanam|
savimārgō:'nilaḥkuryādādhmānaṁmarmapīḍanam|
vidāhaṁgurukōṣṭhasyamuṣkavaṅkṣaṇavēdanām||22||
vidāhaṁgurukōṣṭhasyamuṣkavaṅkṣaṇavēdanām||22||
ruṇaddhihr̥dayaṁśūlairitaścētaścadhāvati|
ruṇaddhihr̥dayaṁśūlairitaścētaścadhāvati|
śyāmāphalādibhiḥkuṣṭhakr̥ṣṇālavaṇasarṣapaiḥ||23||
śyāmāphalādibhiḥkuṣṭhakr̥ṣṇālavaṇasarṣapaiḥ||23||
dhūmamāṣavacākiṇvakṣāracūrṇaguḍaiḥkr̥tām|
dhūmamāṣavacākiṇvakṣāracūrṇaguḍaiḥkr̥tām|
karāṅguṣṭhanibhāṁvartiṁyavamadhyāṁnidhāpayēt||24||
karāṅguṣṭhanibhāṁvartiṁyavamadhyāṁnidhāpayēt||24||
abhyaktasvinnagātrasyatailāktāṁsnēhitēgudē|
abhyaktasvinnagātrasyatailāktāṁsnēhitēgudē|
athavālavaṇāgāradhūmasiddhārthakaiḥkr̥tām||25||
athavālavaṇāgāradhūmasiddhārthakaiḥkr̥tām||25||
bilvādinānirūhaḥsyātpīlusarṣapamūtravān|
bilvādinānirūhaḥsyātpīlusarṣapamūtravān|
saralāmaradārubhyāsiddhaṁcaivānuvāsanam||26||
saralāmaradārubhyāsiddhaṁcaivānuvāsanam||26||
alpavIryo mahAdoShe rUkShe krUrAshaye kRutaH|
alpavIryo mahAdoShe rUkShe krUrAshaye kRutaH|
bastirdoShAvRuto ruddhamArgo rundhyAt samIraNam||21||
bastirdoShAvRuto ruddhamArgo rundhyAt samIraNam||21||
sa vimArgo~anilaH kuryAdAdhmAnaM marmapIDanam|
sa vimArgo~anilaH kuryAdAdhmAnaM marmapIDanam|
vidAhaM gurukoShThasya muShkava~gkShaNavedanAm||22||
vidAhaM gurukoShThasya muShkava~gkShaNavedanAm||22||
ruNaddhi hRudayaM shUlairitashcetashca dhAvati|
ruNaddhi hRudayaM shUlairitashcetashca dhAvati|
shyAmAphalAdibhiH kuShThakRuShNAlavaNasarShapaiH||23||
shyAmAphalAdibhiH kuShThakRuShNAlavaNasarShapaiH||23||
dhUmamAShavacAkiNvakShAracUrNaguDaiH kRutAm|
dhUmamAShavacAkiNvakShAracUrNaguDaiH kRutAm|
karA~gguShThanibhAM vartiM yavamadhyAM nidhApayet ||24||
karA~gguShThanibhAM vartiM yavamadhyAM nidhApayet ||24||
abhyaktasvinnagAtrasya tailAktAM snehite gude|
abhyaktasvinnagAtrasya tailAktAM snehite gude|
athavA lavaNAgAradhUmasiddhArthakaiH kRutAm||25||
athavA lavaNAgAradhUmasiddhArthakaiH kRutAm||25||
bilvAdinA nirUhaH syAt pIlusarShapamUtravAn|
bilvAdinA nirUhaH syAt pIlusarShapamUtravAn|
saralAmaradArubhyAM siddhaM caivAnuvAsanam||26||
saralAmaradArubhyAM siddhaM caivAnuvAsanam||26||
==== Complication of ''hikka'' (hiccups) ====
==== Complication of ''hikka'' (hiccups) ====
मृदुकोष्ठेऽबलेबस्तिरतितीक्ष्णोऽतिनिर्हरन्|
मृदुकोष्ठेऽबलेबस्तिरतितीक्ष्णोऽतिनिर्हरन्|
कुर्याद्धिक्कां, हितंतस्मैहिक्काघ्नंबृंहणंचयत्||२७||
कुर्याद्धिक्कां, हितंतस्मैहिक्काघ्नंबृंहणंचयत्||२७||
बलास्थिरादिकाश्मर्यत्रिफलागुडसैन्धवैः|
बलास्थिरादिकाश्मर्यत्रिफलागुडसैन्धवैः|
सप्रसन्नारनालाम्लैस्तैलंपक्त्वाऽनुवासयेत्||२८||
सप्रसन्नारनालाम्लैस्तैलंपक्त्वाऽनुवासयेत्||२८||
कृष्णालवणयोरक्षंपिबेदुष्णाम्बुनायुतम् |
कृष्णालवणयोरक्षंपिबेदुष्णाम्बुनायुतम् |
धूमलेहरसक्षीरस्वेदाश्चान्नंचवातनुत्||२९||
धूमलेहरसक्षीरस्वेदाश्चान्नंचवातनुत्||२९||
mr̥dukōṣṭhē:'balēbastiratitīkṣṇō:'tinirharan|
mr̥dukōṣṭhē:'balēbastiratitīkṣṇō:'tinirharan|
kuryāddhikkāṁ, hitaṁtasmaihikkāghnaṁbr̥ṁhaṇaṁcayat||27||
kuryāddhikkāṁ, hitaṁtasmaihikkāghnaṁbr̥ṁhaṇaṁcayat||27||
balāsthirādikāśmaryatriphalāguḍasaindhavaiḥ|
balāsthirādikāśmaryatriphalāguḍasaindhavaiḥ|
saprasannāranālāmlaistailaṁpaktvā:'nuvāsayēt||28||
saprasannāranālāmlaistailaṁpaktvā:'nuvāsayēt||28||
kr̥ṣṇālavaṇayōrakṣaṁpibēduṣṇāmbunāyutam |
kr̥ṣṇālavaṇayōrakṣaṁpibēduṣṇāmbunāyutam |
dhūmalēharasakṣīrasvēdāścānnaṁcavātanut||29||
dhūmalēharasakṣīrasvēdāścānnaṁcavātanut||29||
mRudukoShThe~abale bastiratitIkShNo~atinirharan|
mRudukoShThe~abale bastiratitIkShNo~atinirharan|
kuryAddhikkAM, hitaM tasmai hikkAghnaM bRuMhaNaM ca yat||27||
kuryAddhikkAM, hitaM tasmai hikkAghnaM bRuMhaNaM ca yat||27||
balAsthirAdikAshmaryatriphalAguDasaindhavaiH|
balAsthirAdikAshmaryatriphalAguDasaindhavaiH|
saprasannAranAlAmlaistailaM paktvA~anuvAsayet||28||
saprasannAranAlAmlaistailaM paktvA~anuvAsayet||28||
kRuShNAlavaNayorakShaM pibeduShNAmbunA yutam |
kRuShNAlavaNayorakShaM pibeduShNAmbunA yutam |
dhUmaleharasakShIrasvedAshcAnnaM ca vAtanut||29||
dhUmaleharasakShIrasvedAshcAnnaM ca vAtanut||29||
अतितीक्ष्णःसवातोवानवासम्यक्प्रपीडितः|
अतितीक्ष्णःसवातोवानवासम्यक्प्रपीडितः|
घट्टयेद्धृदयंबस्तिस्तत्रकाशकुशेत्कटैः||३०||
घट्टयेद्धृदयंबस्तिस्तत्रकाशकुशेत्कटैः||३०||
स्यात्साम्ललवणस्कन्धकरीरबदरीफलैः|
स्यात्साम्ललवणस्कन्धकरीरबदरीफलैः|
शृतैर्बस्तिर्हितःसिद्धंवातघ्नैश्चानुवासनम्||३१||
शृतैर्बस्तिर्हितःसिद्धंवातघ्नैश्चानुवासनम्||३१||
atitīkṣṇaḥ savātō vā navā samyakprapīḍitaḥ|
atitīkṣṇaḥ savātō vā navā samyakprapīḍitaḥ|
ghaṭṭayēddhr̥dayaṁbastistatrakāśakuśētkaṭaiḥ||30||
ghaṭṭayēddhr̥dayaṁbastistatrakāśakuśētkaṭaiḥ||30||
syātsāmlalavaṇaskandhakarīrabadarīphalaiḥ|
syātsāmlalavaṇaskandhakarīrabadarīphalaiḥ|
śr̥tairbastirhitaḥsiddhaṁvātaghnaiścānuvāsanam||31||
śr̥tairbastirhitaḥsiddhaṁvātaghnaiścānuvāsanam||31||
atitIkShNaH savAto vA na vA samyak prapIDitaH|
atitIkShNaH savAto vA na vA samyak prapIDitaH|
ghaTTayeddhRudayaM bastistatra kAshakushetkaTaiH||30||
ghaTTayeddhRudayaM bastistatra kAshakushetkaTaiH||30||
syAt sAmlalavaNaskandhakarIrabadarIphalaiH|
syAt sAmlalavaNaskandhakarIrabadarIphalaiH|
shRutairbastirhitaH siddhaM vAtaghnaishcAnuvAsanam||31||
shRutairbastirhitaH siddhaM vAtaghnaishcAnuvAsanam||31||
वातमूत्रपुरीषाणांदत्तेवेगान्निगृह्णतः|
वातमूत्रपुरीषाणांदत्तेवेगान्निगृह्णतः|
अतिवापीडितोबस्तिर्मुखेनायातिवेगवान्||३२||
अतिवापीडितोबस्तिर्मुखेनायातिवेगवान्||३२||
मूर्च्छाविकारंतस्यादौदृष्ट्वाशीताम्बुनामुखम्|
मूर्च्छाविकारंतस्यादौदृष्ट्वाशीताम्बुनामुखम्|
सिञ्चेत्पार्श्वोदरंचाधःप्रमृज्याद्वीजयेच्चतम्||३३||
सिञ्चेत्पार्श्वोदरंचाधःप्रमृज्याद्वीजयेच्चतम्||३३||
केशेष्वालम्ब्यचाकाशेधुनुयात्त्रासयेच्चतम्|
केशेष्वालम्ब्यचाकाशेधुनुयात्त्रासयेच्चतम्|
गोखराश्वगजैःसिंहैराजप्रेष्यैस्तथोरगैः||३४||
गोखराश्वगजैःसिंहैराजप्रेष्यैस्तथोरगैः||३४||
उल्काभिरेवमन्यैश्चभीतस्याधःप्रवर्तते|
उल्काभिरेवमन्यैश्चभीतस्याधःप्रवर्तते|
वस्त्रपाणिग्रहैःकण्ठंरुन्ध्यान्नम्रियतेयथा||३५||
वस्त्रपाणिग्रहैःकण्ठंरुन्ध्यान्नम्रियतेयथा||३५||
प्राणोदाननिरोधाद्धिप्रसिद्धतरमार्गवान्
प्राणोदाननिरोधाद्धिप्रसिद्धतरमार्गवान्
अपानःपवनोबस्तिंतमाश्वेवापकर्षति||३६||
अपानःपवनोबस्तिंतमाश्वेवापकर्षति||३६||
ततःक्रमुककल्काक्षंपाययेताम्लसंयुतम्|
ततःक्रमुककल्काक्षंपाययेताम्लसंयुतम्|
औष्ण्यात्तैक्ष्यात्सरत्वाच्चबस्तिंसोऽस्यानुलोमयेत्||३७||
औष्ण्यात्तैक्ष्यात्सरत्वाच्चबस्तिंसोऽस्यानुलोमयेत्||३७||
पक्वाशयस्थितेस्विन्नेनिरूहोदाशमूलिकः|
पक्वाशयस्थितेस्विन्नेनिरूहोदाशमूलिकः|
यवकोलकुलत्थैश्चविधेयोमूत्रसाधितः||३८||
यवकोलकुलत्थैश्चविधेयोमूत्रसाधितः||३८||
बिल्वादिपञ्चमूलेनसिद्धोबस्तिरुरःस्थिते|
बिल्वादिपञ्चमूलेनसिद्धोबस्तिरुरःस्थिते|
शिरःस्थेनावनंधूमःप्रच्छाद्यंसर्षपैःशिरः||३९||
शिरःस्थेनावनंधूमःप्रच्छाद्यंसर्षपैःशिरः||३९||
vātamūtrapurīṣāṇāṁdattēvēgānnigr̥hṇataḥ|
vātamūtrapurīṣāṇāṁdattēvēgānnigr̥hṇataḥ|
ativāpīḍitōbastirmukhēnāyātivēgavān||32||
ativāpīḍitōbastirmukhēnāyātivēgavān||32||
mūrcchāvikāraṁtasyādaudr̥ṣṭvāśītāmbunāmukham|
mūrcchāvikāraṁtasyādaudr̥ṣṭvāśītāmbunāmukham|
siñcētpārśvōdaraṁcādhaḥpramr̥jyādvījayēccatam||33||
siñcētpārśvōdaraṁcādhaḥpramr̥jyādvījayēccatam||33||
kēśēṣvālambyacākāśēdhunuyāttrāsayēccatam|
kēśēṣvālambyacākāśēdhunuyāttrāsayēccatam|
gōkharāśvagajaiḥsiṁhairājaprēṣyaistathōragaiḥ||34||
gōkharāśvagajaiḥsiṁhairājaprēṣyaistathōragaiḥ||34||
ulkābhirēvamanyaiścabhītasyādhaḥpravartatē|
ulkābhirēvamanyaiścabhītasyādhaḥpravartatē|
vastrapāṇigrahaiḥkaṇṭhaṁrundhyānnamriyatēyathā||35||
vastrapāṇigrahaiḥkaṇṭhaṁrundhyānnamriyatēyathā||35||
prāṇōdānanirōdhāddhiprasiddhataramārgavān
prāṇōdānanirōdhāddhiprasiddhataramārgavān
apānaḥpavanōbastiṁtamāśvēvāpakarṣati||36||
apānaḥpavanōbastiṁtamāśvēvāpakarṣati||36||
tataḥkramukakalkākṣaṁpāyayētāmlasaṁyutam|
tataḥkramukakalkākṣaṁpāyayētāmlasaṁyutam|
auṣṇyāttaikṣyātsaratvāccabastiṁsō:'syānulōmayēt||37||
auṣṇyāttaikṣyātsaratvāccabastiṁsō:'syānulōmayēt||37||
pakvāśayasthitēsvinnēnirūhōdāśamūlikaḥ|
pakvāśayasthitēsvinnēnirūhōdāśamūlikaḥ|
yavakōlakulatthaiścavidhēyōmūtrasādhitaḥ||38||
yavakōlakulatthaiścavidhēyōmūtrasādhitaḥ||38||
bilvādipañcamūlēnasiddhōbastiruraḥsthitē|
bilvādipañcamūlēnasiddhōbastiruraḥsthitē|
śiraḥsthēnāvanaṁdhūmaḥpracchādyaṁsarṣapaiḥśiraḥ||39||
śiraḥsthēnāvanaṁdhūmaḥpracchādyaṁsarṣapaiḥśiraḥ||39||
vAtamUtrapurIShANAM datte vegAnnigRuhNataH|
vAtamUtrapurIShANAM datte vegAnnigRuhNataH|
ati vA pIDito bastirmukhenAyAti vegavAn||32||
ati vA pIDito bastirmukhenAyAti vegavAn||32||
mUrcchAvikAraM tasyAdau dRuShTvA shItAmbunA mukham|
mUrcchAvikAraM tasyAdau dRuShTvA shItAmbunA mukham|
si~jcet pArshvodaraM cAdhaH pramRujyAdvIjayecca tam||33||
si~jcet pArshvodaraM cAdhaH pramRujyAdvIjayecca tam||33||
kesheShvAlambya cAkAshe dhunuyAttrAsayecca tam|
kesheShvAlambya cAkAshe dhunuyAttrAsayecca tam|
gokharAshvagajaiH siMhai rAjapreShyaistathoragaiH||34||
gokharAshvagajaiH siMhai rAjapreShyaistathoragaiH||34||
ulkAbhirevamanyaishca bhItasyAdhaH pravartate|
ulkAbhirevamanyaishca bhItasyAdhaH pravartate|
vastrapANigrahaiH kaNThaM rundhyAnna mriyate yathA||35||
vastrapANigrahaiH kaNThaM rundhyAnna mriyate yathA||35||
prANodAnanirodhAddhi prasiddhataramArgavAn |
prANodAnanirodhAddhi prasiddhataramArgavAn |
apAnaH pavano bastiM tamAshvevApakarShati||36||
apAnaH pavano bastiM tamAshvevApakarShati||36||
tataH kramukakalkAkShaM pAyayetAmlasaMyutam|
tataH kramukakalkAkShaM pAyayetAmlasaMyutam|
auShNyAttaikShyAt saratvAcca bastiM so~asyAnulomayet||37||
auShNyAttaikShyAt saratvAcca bastiM so~asyAnulomayet||37||
pakvAshayasthite svinne nirUho dAshamUlikaH|
pakvAshayasthite svinne nirUho dAshamUlikaH|
yavakolakulatthaishca vidheyo mUtrasAdhitaH||38||
yavakolakulatthaishca vidheyo mUtrasAdhitaH||38||
bilvAdipa~jcamUlena siddho bastiruraHsthite|
bilvAdipa~jcamUlena siddho bastiruraHsthite|
shiraHsthe nAvanaM dhUmaH pracchAdyaM sarShapaiH shiraH||39||
shiraHsthe nAvanaM dhUmaH pracchAdyaM sarShapaiH shiraH||39||
स्निग्धस्विन्नेमहादोषेबस्तिर्मृद्वल्पभेषजः|
स्निग्धस्विन्नेमहादोषेबस्तिर्मृद्वल्पभेषजः|
उत्क्लिश्याल्पंहरेद्दोषंजनयेच्चप्रवाहिकाम्||४०||
उत्क्लिश्याल्पंहरेद्दोषंजनयेच्चप्रवाहिकाम्||४०||
सबस्तिपायुशोफेनजङ्घोरुसदनेनवा|
सबस्तिपायुशोफेनजङ्घोरुसदनेनवा|
निरुद्धमारुतोजन्तुरभीक्ष्णंसम्प्रवाहते||४१||
निरुद्धमारुतोजन्तुरभीक्ष्णंसम्प्रवाहते||४१||
स्वेदाभ्यङ्गान्निरूहांश्चशोधनीयानुलोमिकान्|
स्वेदाभ्यङ्गान्निरूहांश्चशोधनीयानुलोमिकान्|
विदध्याल्लङ्घयित्वातुवृत्तिंकुर्याद्विरिक्तवत्||४२||
विदध्याल्लङ्घयित्वातुवृत्तिंकुर्याद्विरिक्तवत्||४२||
snigdhasvinnēmahādōṣēbastirmr̥dvalpabhēṣajaḥ|
snigdhasvinnēmahādōṣēbastirmr̥dvalpabhēṣajaḥ|
utkliśyālpaṁharēddōṣaṁjanayēccapravāhikām||40||
utkliśyālpaṁharēddōṣaṁjanayēccapravāhikām||40||
sabastipāyuśōphēnajaṅghōrusadanēnavā|
sabastipāyuśōphēnajaṅghōrusadanēnavā|
niruddhamārutōjanturabhīkṣṇaṁsampravāhatē||41||
niruddhamārutōjanturabhīkṣṇaṁsampravāhatē||41||
svēdābhyaṅgānnirūhāṁścaśōdhanīyānulōmikān|
svēdābhyaṅgānnirūhāṁścaśōdhanīyānulōmikān|
vidadhyāllaṅghayitvātuvr̥ttiṁkuryādviriktavat||42||
vidadhyāllaṅghayitvātuvr̥ttiṁkuryādviriktavat||42||
snigdhasvinne mahAdoShe bastirmRudvalpabheShajaH|
snigdhasvinne mahAdoShe bastirmRudvalpabheShajaH|
utklishyAlpaM hareddoShaM janayecca pravAhikAm||40||
utklishyAlpaM hareddoShaM janayecca pravAhikAm||40||
sa bastipAyushophena ja~gghorusadanena vA|
sa bastipAyushophena ja~gghorusadanena vA|
niruddhamAruto janturabhIkShNaM sampravAhate||41||
niruddhamAruto janturabhIkShNaM sampravAhate||41||
svedAbhya~ggAnnirUhAMshca shodhanIyAnulomikAn|
svedAbhya~ggAnnirUhAMshca shodhanIyAnulomikAn|
vidadhyAlla~gghayitvA tu vRuttiM kuryAdviriktavat||42||
vidadhyAlla~gghayitvA tu vRuttiM kuryAdviriktavat||42||
दुर्बलेक्रूरकोष्ठेचतीव्रदोषेतनुर्मृदुः|
दुर्बलेक्रूरकोष्ठेचतीव्रदोषेतनुर्मृदुः|
शीतोऽल्पश्चावृतोदोषैर्बस्तिस्तद्विहतोऽनिलः||४३||
शीतोऽल्पश्चावृतोदोषैर्बस्तिस्तद्विहतोऽनिलः||४३||
मार्गैर्गात्राणिसन्धावन्नूर्ध्वंमूर्ध्निविहन्यते|
मार्गैर्गात्राणिसन्धावन्नूर्ध्वंमूर्ध्निविहन्यते|
ग्रीवांमन्येचगृह्णातिशिरःकण्ठंभिनत्तिच||४४||
ग्रीवांमन्येचगृह्णातिशिरःकण्ठंभिनत्तिच||४४||
बाधिर्यंकर्णनादंचपीनसंनेत्रविभ्रमम्|
बाधिर्यंकर्णनादंचपीनसंनेत्रविभ्रमम्|
कुर्यादभ्यञ्जनंतैललवणेनयथाविधि||४५||
कुर्यादभ्यञ्जनंतैललवणेनयथाविधि||४५||
युञ्ज्यात्प्रधमनैर्नस्यैर्धूमैरस्यविरेचयेत्|
युञ्ज्यात्प्रधमनैर्नस्यैर्धूमैरस्यविरेचयेत्|
तीक्ष्णानुलोमिकेनाथस्निग्धंभुक्तेऽनुवासयेत् ||४६||
तीक्ष्णानुलोमिकेनाथस्निग्धंभुक्तेऽनुवासयेत् ||४६||
durbalēkrūrakōṣṭhēcatīvradōṣē tanurmr̥duḥ|
durbalēkrūrakōṣṭhēcatīvradōṣē tanurmr̥duḥ|
śītō:'lpaścāvr̥tōdōṣairbastistadvihatō:'nilaḥ||43||
śītō:'lpaścāvr̥tōdōṣairbastistadvihatō:'nilaḥ||43||
mārgairgātrāṇisandhāvannūrdhvaṁ mūrdhnivihanyatē|
mārgairgātrāṇisandhāvannūrdhvaṁ mūrdhnivihanyatē|
grīvāṁmanyēcagr̥hṇātiśiraḥ kaṇṭhaṁ bhinattica||44||
grīvāṁmanyēcagr̥hṇātiśiraḥ kaṇṭhaṁ bhinattica||44||
bādhiryaṁkarṇanādaṁcapīnasaṁ nētravibhramam|
bādhiryaṁkarṇanādaṁcapīnasaṁ nētravibhramam|
kuryādabhyañjanaṁtailalavaṇēnayathāvidhi||45||
kuryādabhyañjanaṁtailalavaṇēnayathāvidhi||45||
yuñjyātpradhamanairnasyairdhūmairasyavirēcayēt|
yuñjyātpradhamanairnasyairdhūmairasyavirēcayēt|
tīkṣṇānulōmikēnāthasnigdhaṁ bhuktē:'nuvāsayēt ||46||
tīkṣṇānulōmikēnāthasnigdhaṁ bhuktē:'nuvāsayēt ||46||
durbale krUrakoShThe ca tIvradoShe tanurmRuduH|
durbale krUrakoShThe ca tIvradoShe tanurmRuduH|
shIto~alpashcAvRuto doShairbastistadvihato~anilaH||43||
shIto~alpashcAvRuto doShairbastistadvihato~anilaH||43||
mArgairgAtrANi sandhAvannUrdhvaM mUrdhni vihanyate|
mArgairgAtrANi sandhAvannUrdhvaM mUrdhni vihanyate|
grIvAM manye ca gRuhNAti shiraH kaNThaM bhinatti ca||44||
grIvAM manye ca gRuhNAti shiraH kaNThaM bhinatti ca||44||
bAdhiryaM karNanAdaM ca pInasaM netravibhramam|
bAdhiryaM karNanAdaM ca pInasaM netravibhramam|
kuryAdabhya~jjanaM tailalavaNena yathAvidhi||45||
kuryAdabhya~jjanaM tailalavaNena yathAvidhi||45||
yu~jjyAt pradhamanairnasyairdhUmairasya virecayet|
yu~jjyAt pradhamanairnasyairdhUmairasya virecayet|
tIkShNAnulomikenAtha snigdhaM bhukte~anuvAsayet ||46||
tIkShNAnulomikenAtha snigdhaM bhukte~anuvAsayet ||46||
अङ्गार्तिबस्ति व्यापत् हेतु-लक्षण-चिकित्सा
अङ्गार्तिबस्ति व्यापत् हेतु-लक्षण-चिकित्सा
स्नेहस्वेदैरनापाद्यगुरुस्तीक्ष्णोऽतिमात्रया|
स्नेहस्वेदैरनापाद्यगुरुस्तीक्ष्णोऽतिमात्रया|
यस्यबस्तिःप्रयुज्येतसोऽतिमात्रंप्रवर्तयेत्||४७||
यस्यबस्तिःप्रयुज्येतसोऽतिमात्रंप्रवर्तयेत्||४७||
स्रुतेषुतस्यदोषेषुनिरूढस्यातिमात्रशः|
स्रुतेषुतस्यदोषेषुनिरूढस्यातिमात्रशः|
स्तब्धोदावृतकोष्ठस्यवायुःसम्प्रतिहन्यते||४८||
स्तब्धोदावृतकोष्ठस्यवायुःसम्प्रतिहन्यते||४८||
विलोमनसमुद्भूतोरुजत्यङ्गानिदेहिनः|
विलोमनसमुद्भूतोरुजत्यङ्गानिदेहिनः|
गात्रवेष्टननिस्तोदभेदस्फुरणजृम्भणैः ||४९||
गात्रवेष्टननिस्तोदभेदस्फुरणजृम्भणैः ||४९||
तंतैललवणाभ्यक्तंसेचयेदुष्णवारिणा|
तंतैललवणाभ्यक्तंसेचयेदुष्णवारिणा|
एरण्डपत्रनिष्क्वाथैःप्रस्तरैश्चोपपादयेत्||५०||
एरण्डपत्रनिष्क्वाथैःप्रस्तरैश्चोपपादयेत्||५०||
यवान्कुलत्थान्कोलानिपञ्चमूलेतथोभये|
यवान्कुलत्थान्कोलानिपञ्चमूलेतथोभये|
जलाढकद्वयेपक्त्वापादशेषेणतेनच||५१||
जलाढकद्वयेपक्त्वापादशेषेणतेनच||५१||
कुर्यात्सबिल्वतैलोष्णलवणेननिरूहणम्|
कुर्यात्सबिल्वतैलोष्णलवणेननिरूहणम्|
तंनिरूढंसमाश्वस्तंद्रोण्यांसमवगाहयेत्||५२||
तंनिरूढंसमाश्वस्तंद्रोण्यांसमवगाहयेत्||५२||
ततोभुक्तवतस्तस्यकारयेदनुवासनम्|
ततोभुक्तवतस्तस्यकारयेदनुवासनम्|
यष्टीमधुकतैलेनबिल्वतैलेनवाभिषक्||५३||
यष्टीमधुकतैलेनबिल्वतैलेनवाभिषक्||५३||
snēhasvēdairanāpādyagurustīkṣṇō:'timātrayā|
snēhasvēdairanāpādyagurustīkṣṇō:'timātrayā|
yasyabastiḥprayujyētasō:'timātraṁpravartayēt||47||
yasyabastiḥprayujyētasō:'timātraṁpravartayēt||47||
srutēṣutasyadōṣēṣunirūḍhasyātimātraśaḥ|
srutēṣutasyadōṣēṣunirūḍhasyātimātraśaḥ|
stabdhōdāvr̥takōṣṭhasyavāyuḥsampratihanyatē||48||
stabdhōdāvr̥takōṣṭhasyavāyuḥsampratihanyatē||48||
vilōmanasamudbhūtōrujatyaṅgānidēhinaḥ|
vilōmanasamudbhūtōrujatyaṅgānidēhinaḥ|
gātravēṣṭananistōdabhēdasphuraṇajr̥mbhaṇaiḥ ||49||
gātravēṣṭananistōdabhēdasphuraṇajr̥mbhaṇaiḥ ||49||
taṁtailalavaṇābhyaktaṁsēcayēduṣṇavāriṇā|
taṁtailalavaṇābhyaktaṁsēcayēduṣṇavāriṇā|
ēraṇḍapatraniṣkvāthaiḥprastaraiścōpapādayēt||50||
ēraṇḍapatraniṣkvāthaiḥprastaraiścōpapādayēt||50||
yavānkulatthānkōlānipañcamūlētathōbhayē|
yavānkulatthānkōlānipañcamūlētathōbhayē|
jalāḍhakadvayēpaktvāpādaśēṣēṇatēnaca||51||
jalāḍhakadvayēpaktvāpādaśēṣēṇatēnaca||51||
kuryātsabilvatailōṣṇalavaṇēnanirūhaṇam|
kuryātsabilvatailōṣṇalavaṇēnanirūhaṇam|
taṁnirūḍhaṁsamāśvastaṁdrōṇyāṁsamavagāhayēt||52||
taṁnirūḍhaṁsamāśvastaṁdrōṇyāṁsamavagāhayēt||52||
tatōbhuktavatastasyakārayēdanuvāsanam|
tatōbhuktavatastasyakārayēdanuvāsanam|
yaṣṭīmadhukatailēnabilvatailēnavābhiṣak||53||
yaṣṭīmadhukatailēnabilvatailēnavābhiṣak||53||
snehasvedairanApAdya gurustIkShNo~atimAtrayA|
snehasvedairanApAdya gurustIkShNo~atimAtrayA|
yasya bastiH prayujyeta so~atimAtraM pravartayet||47||
yasya bastiH prayujyeta so~atimAtraM pravartayet||47||
sruteShu tasya doSheShu nirUDhasyAtimAtrashaH|
sruteShu tasya doSheShu nirUDhasyAtimAtrashaH|
stabdhodAvRutakoShThasya vAyuH sampratihanyate||48||
stabdhodAvRutakoShThasya vAyuH sampratihanyate||48||
vilomanasamudbhUto rujatya~ggAni dehinaH|
vilomanasamudbhUto rujatya~ggAni dehinaH|
gAtraveShTananistodabhedasphuraNajRumbhaNaiH ||49||
gAtraveShTananistodabhedasphuraNajRumbhaNaiH ||49||
taM tailalavaNAbhyaktaM secayeduShNavAriNA|
taM tailalavaNAbhyaktaM secayeduShNavAriNA|
eraNDapatraniShkvAthaiH prastaraishcopapAdayet||50||
eraNDapatraniShkvAthaiH prastaraishcopapAdayet||50||
yavAn kulatthAn kolAni pa~jcamUle tathobhaye|
yavAn kulatthAn kolAni pa~jcamUle tathobhaye|
jalADhakadvaye paktvA pAdasheSheNa tena ca||51||
jalADhakadvaye paktvA pAdasheSheNa tena ca||51||
kuryAt sabilvatailoShNalavaNena nirUhaNam|
kuryAt sabilvatailoShNalavaNena nirUhaNam|
taM nirUDhaM samAshvastaM droNyAM samavagAhayet||52||
taM nirUDhaM samAshvastaM droNyAM samavagAhayet||52||
tato bhuktavatastasya kArayedanuvAsanam|
tato bhuktavatastasya kArayedanuvAsanam|
yaShTImadhukatailena bilvatailena vA bhiShak ||53||
yaShTImadhukatailena bilvatailena vA bhiShak ||53||
मृदुकोष्ठाल्पदोषस्य रूक्षस्तीक्ष्णोऽतिमात्रवान्|
मृदुकोष्ठाल्पदोषस्य रूक्षस्तीक्ष्णोऽतिमात्रवान्|
बस्तिर्दोषान्निरस्याशु जनयेत् परिकर्तिकाम्||५४||
बस्तिर्दोषान्निरस्याशु जनयेत् परिकर्तिकाम्||५४||
त्रिकवङ्क्षणबस्तीनां तोदं नाभेरधो रुजम्|
त्रिकवङ्क्षणबस्तीनां तोदं नाभेरधो रुजम्|
विबन्धोऽल्पाल्पमुत्थानं बस्तिनिर्लेखनाद्भवेत्||५५||
विबन्धोऽल्पाल्पमुत्थानं बस्तिनिर्लेखनाद्भवेत्||५५||
स्वादुशीतौषधैस्तत्र पय इक्ष्वादिभिः शृतम्|
स्वादुशीतौषधैस्तत्र पय इक्ष्वादिभिः शृतम्|
यष्ट्याह्वतिलकल्काभ्यां बस्तिः स्यात् क्षीरभोजिनः||५६||
यष्ट्याह्वतिलकल्काभ्यां बस्तिः स्यात् क्षीरभोजिनः||५६||
ससर्जरसयष्ट्याह्वजिङ्गिनीकर्दमाञ्जनम्|
ससर्जरसयष्ट्याह्वजिङ्गिनीकर्दमाञ्जनम्|
विनीय दुग्धे बस्तिः स्यात् व्यक्ताम्लमृदुभोजिनः||५७||
विनीय दुग्धे बस्तिः स्यात् व्यक्ताम्लमृदुभोजिनः||५७||
mṛdukoṣṭhālpadoṣasyarūkṣastīkṣṇo:'timātravān|
mṛdukoṣṭhālpadoṣasyarūkṣastīkṣṇo:'timātravān|
bastirdoṣānnirasyāśujanayetparikartikām||54||
bastirdoṣānnirasyāśujanayetparikartikām||54||
trikavaṅkṣaṇabastīnāṃtodaṃnābheradhorujam|
trikavaṅkṣaṇabastīnāṃtodaṃnābheradhorujam|
vibandho:'lpālpamutthānaṃbastinirlekhanādbhavet||55||
vibandho:'lpālpamutthānaṃbastinirlekhanādbhavet||55||
svāduśītauṣadhaistatrapayaikṣvādibhiḥśṛtam|
svāduśītauṣadhaistatrapayaikṣvādibhiḥśṛtam|
yaṣṭyāhvatilakalkābhyāṃbastiḥsyātkṣīrabhojinaḥ||56||
yaṣṭyāhvatilakalkābhyāṃbastiḥsyātkṣīrabhojinaḥ||56||
sasarjarasayaṣṭyāhvajiṅginīkardamāñjanam|
sasarjarasayaṣṭyāhvajiṅginīkardamāñjanam|
vinīyadugdhebastiḥsyātvyaktāmlamṛdubhojinaḥ||57||
vinīyadugdhebastiḥsyātvyaktāmlamṛdubhojinaḥ||57||
mRudukoShThAlpadoShasya rUkShastIkShNo~atimAtravAn|
mRudukoShThAlpadoShasya rUkShastIkShNo~atimAtravAn|
bastirdoShAnnirasyAshu janayet parikartikAm||54||
bastirdoShAnnirasyAshu janayet parikartikAm||54||
trikava~gkShaNabastInAM todaM nAbheradho rujam|
trikava~gkShaNabastInAM todaM nAbheradho rujam|
svAdushItauShadhaistatra paya ikShvAdibhiH shRutam|
vibandho~alpAlpamutthAnaM bastinirlekhanAdbhavet||55||
svAdushItauShadhaistatra paya ikShvAdibhiH shRutam|
yaShTyAhvatilakalkAbhyAM bastiH syAt kShIrabhojinaH||56||
yaShTyAhvatilakalkAbhyAM bastiH syAt kShIrabhojinaH||56||
sasarjarasayaShTyAhvaji~gginIkardamA~jjanam|
sasarjarasayaShTyAhvaji~gginIkardamA~jjanam|
vinIya dugdhe bastiH syAt vyaktAmlamRudubhojinaH||57||
vinIya dugdhe bastiH syAt vyaktAmlamRudubhojinaH||57||
पित्तरोगेऽम्ल उष्णो वा तीक्ष्णो वा लवणोऽथवा|
पित्तरोगेऽम्ल उष्णो वा तीक्ष्णो वा लवणोऽथवा|
बस्तिर्लिखति पायुं तु क्षिणोति विदहत्यपि||५८||
बस्तिर्लिखति पायुं तु क्षिणोति विदहत्यपि||५८||
स विदग्धः स्रवत्यस्रं पित्तं चानेकवर्णवत्|
स विदग्धः स्रवत्यस्रं पित्तं चानेकवर्णवत्|
सार्यते बहुवेगेन मोहं गच्छति चासकृत्||५९||
सार्यते बहुवेगेन मोहं गच्छति चासकृत्||५९||
आर्द्रशाल्मलिवृन्तैस्तु क्षुण्णैराजं पयः शृतम्|
आर्द्रशाल्मलिवृन्तैस्तु क्षुण्णैराजं पयः शृतम्|
सर्पिषा योजितं शीतं बस्तिमस्मै प्रदापयेत्||६०||
सर्पिषा योजितं शीतं बस्तिमस्मै प्रदापयेत्||६०||
वटादिपल्लवेष्वेष कल्पो यवतिलेषु च|
वटादिपल्लवेष्वेष कल्पो यवतिलेषु च|
सुवर्चलोपोदिकयोः कर्बुदारे च शस्यते||६१||
सुवर्चलोपोदिकयोः कर्बुदारे च शस्यते||६१||
गुदे सेकाः प्रदेहाश्च शीताः स्युर्मधुराश्च ये|
गुदे सेकाः प्रदेहाश्च शीताः स्युर्मधुराश्च ये|
रक्तपित्तातिसारघ्नी क्रिया चात्र प्रशस्यते||६२||
रक्तपित्तातिसारघ्नी क्रिया चात्र प्रशस्यते||६२||
pittaroge:'mlauṣṇovātīkṣṇovālavaṇo:'thavā|
pittaroge:'mlauṣṇovātīkṣṇovālavaṇo:'thavā|
bastirlikhatipāyuṃtukṣiṇotividahatyapi||58||
bastirlikhatipāyuṃtukṣiṇotividahatyapi||58||
savidagdhaḥsravatyasraṃpittaṃcānekavarṇavat|
savidagdhaḥsravatyasraṃpittaṃcānekavarṇavat|
sāryatebahuvegenamohaṃgacchaticāsakṛt||59||
sāryatebahuvegenamohaṃgacchaticāsakṛt||59||
ārdraśālmalivṛntaistukṣuṇṇairājaṃpayaḥśṛtam|
ārdraśālmalivṛntaistukṣuṇṇairājaṃpayaḥśṛtam|
sarpiṣāyojitaṃśītaṃbastimasmaipradāpayet||60||
sarpiṣāyojitaṃśītaṃbastimasmaipradāpayet||60||
vaṭādipallaveṣveṣakalpoyavatileṣuca|
vaṭādipallaveṣveṣakalpoyavatileṣuca|
suvarcalopodikayoḥkarbudārecaśasyate||61||
suvarcalopodikayoḥkarbudārecaśasyate||61||
gudesekāḥpradehāścaśītāḥsyurmadhurāścaye|
gudesekāḥpradehāścaśītāḥsyurmadhurāścaye|
raktapittātisāraghnīkriyācātrapraśasyate||62||
raktapittātisāraghnīkriyācātrapraśasyate||62||
pittaroge~amla uShNo vA tIkShNo vA lavaNo~athavA|
pittaroge~amla uShNo vA tIkShNo vA lavaNo~athavA|
bastirlikhati pAyuM tu kShiNoti vidahatyapi||58||
bastirlikhati pAyuM tu kShiNoti vidahatyapi||58||
sa vidagdhaH sravatyasraM pittaM cAnekavarNavat|
sa vidagdhaH sravatyasraM pittaM cAnekavarNavat|
sAryate bahuvegena mohaM gacchati cAsakRut||59||
sAryate bahuvegena mohaM gacchati cAsakRut||59||
ArdrashAlmalivRuntaistu kShuNNairAjaM payaH shRutam|
ArdrashAlmalivRuntaistu kShuNNairAjaM payaH shRutam|
sarpiShA yojitaM shItaM bastimasmai pradApayet||60||
sarpiShA yojitaM shItaM bastimasmai pradApayet||60||
vaTAdipallaveShveSha kalpo yavatileShu ca|
vaTAdipallaveShveSha kalpo yavatileShu ca|
suvarcalopodikayoH karbudAre ca shasyate||61||
suvarcalopodikayoH karbudAre ca shasyate||61||
gude sekAH pradehAshca shItAH syurmadhurAshca ye|
gude sekAH pradehAshca shItAH syurmadhurAshca ye|
raktapittAtisAraghnI kriyA cAtra prashasyate||62||
raktapittAtisAraghnI kriyA cAtra prashasyate||62||
tīkṣṇatvaṃmūtrapīlvagnilavaṇakṣārasarṣapaiḥ|
tīkṣṇatvaṃmūtrapīlvagnilavaṇakṣārasarṣapaiḥ|
prāptakālaṃvidhātavyaṃkṣīrādyairmārdavaṃtathā||63||
prāptakālaṃvidhātavyaṃkṣīrādyairmārdavaṃtathā||63||
tIkShNatvaM mUtrapIlvagnilavaNakShArasarShapaiH|
tIkShNatvaM mUtrapIlvagnilavaNakShArasarShapaiH|
prAptakAlaM vidhAtavyaM kShIrAdyairmArdavaM tathA||63||
prAptakAlaM vidhAtavyaM kShIrAdyairmArdavaM tathA||63||
आपादतलमूर्धस्थान् दोषान् पक्वाशये स्थितः|
आपादतलमूर्धस्थान् दोषान् पक्वाशये स्थितः|
वीर्येण बस्तिरादत्ते खस्थोऽर्को भूरसानिव||६४||
वीर्येण बस्तिरादत्ते खस्थोऽर्को भूरसानिव||६४||
āpādatalamūrdhasthāndoṣānpakvāśayesthitaḥ|
āpādatalamūrdhasthāndoṣānpakvāśayesthitaḥ|
vīryeṇabastirādattekhastho:'rkobhūrasāniva||64||
vīryeṇabastirādattekhastho:'rkobhūrasāniva||64||
ApAdatalamUrdhasthAn doShAn pakvAshaye sthitaH|
ApAdatalamUrdhasthAn doShAn pakvAshaye sthitaH|
vIryeNa bastirAdatte khastho~arko bhUrasAniva||64||
vIryeNa bastirAdatte khastho~arko bhUrasAniva||64||
यद्वत् कुसुम्भसम्मिश्रात्तोयाद्रागं हरेत् पटः|
यद्वत् कुसुम्भसम्मिश्रात्तोयाद्रागं हरेत् पटः|
तद्वद्द्रवीकृताद्देहान्निरूहो निर्हरेन्मलान्||६५||
तद्वद्द्रवीकृताद्देहान्निरूहो निर्हरेन्मलान्||६५||
yadvatkusumbhasammiśrāttoyādrāgaṃharetpaṭaḥ|
yadvatkusumbhasammiśrāttoyādrāgaṃharetpaṭaḥ|
tadvaddravīkṛtāddehānnirūhonirharenmalān||65||
tadvaddravīkṛtāddehānnirūhonirharenmalān||65||
yadvat kusumbhasammishrAttoyAdrAgaM haret paTaH|
yadvat kusumbhasammishrAttoyAdrAgaM haret paTaH|
tadvaddravIkRutAddehAnnirUho nirharenmalAn||65||
tadvaddravIkRutAddehAnnirUho nirharenmalAn||65||
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृतेऽप्राप्ते दृढबलसम्पूरिते
इत्यग्निवेशकृते तन्त्रे चरकप्रतिसंस्कृतेऽप्राप्ते दृढबलसम्पूरिते
सिद्धिस्थाने बस्तिव्यापत्सिद्धिर्नाम सप्तमोऽध्यायः||७||
सिद्धिस्थाने बस्तिव्यापत्सिद्धिर्नाम सप्तमोऽध्यायः||७||
ityagniveśakṛtetantrecarakapratisaṃskṛte:'prāptedṛḍhabalasampūrite
ityagniveśakṛtetantrecarakapratisaṃskṛte:'prāptedṛḍhabalasampūrite
siddhisthānebastivyāpatsiddhirnāmasaptamo:'dhyāyaḥ||7||
siddhisthānebastivyāpatsiddhirnāmasaptamo:'dhyāyaḥ||7||