Jwara Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 1,671: | Line 1,671: | ||
सोऽभिषङ्गाज्वरो ज्ञेयो यश्च भूताभिषङ्गजः| | सोऽभिषङ्गाज्वरो ज्ञेयो यश्च भूताभिषङ्गजः| | ||
कामशोकभयाद्वायुः, क्रोधात् पित्तं, त्रयो मलाः||११५|| | कामशोकभयाद्वायुः, क्रोधात् पित्तं, त्रयो मलाः||११५|| | ||
भूताभिषङ्गात् कुप्यन्ति भूतसामान्यलक्षणाः| | भूताभिषङ्गात् कुप्यन्ति भूतसामान्यलक्षणाः| | ||
भूताधिकारे व्याख्यातं तदष्टविधलक्षणम्||११६|| | भूताधिकारे व्याख्यातं तदष्टविधलक्षणम्||११६|| | ||
विषवृक्षानिलस्पर्शात्तथाऽन्यैर्विषसम्भवैः| | विषवृक्षानिलस्पर्शात्तथाऽन्यैर्विषसम्भवैः| | ||
अभिषक्तस्य चाप्याहुर्ज्वरमेकेऽभिषङ्गजम्||११७|| | अभिषक्तस्य चाप्याहुर्ज्वरमेकेऽभिषङ्गजम्||११७|| | ||
चिकित्सया विषघ्न्यैव स शमं लभते नरः| | चिकित्सया विषघ्न्यैव स शमं लभते नरः| | ||
अभिचाराभिशापाभ्यां सिद्धानां यः प्रवर्तते||११८|| | अभिचाराभिशापाभ्यां सिद्धानां यः प्रवर्तते||११८|| | ||
सन्निपातज्वरो घोरः स विज्ञेयः सुदुःसहः| | सन्निपातज्वरो घोरः स विज्ञेयः सुदुःसहः| | ||
सन्निपातज्वरस्योक्तं लिङ्गं यत्तस्य तत् स्मृतम्||११९|| | सन्निपातज्वरस्योक्तं लिङ्गं यत्तस्य तत् स्मृतम्||११९|| | ||
चित्तोन्द्रियशरीराणामर्तयोऽन्याश्च नैकशः| | चित्तोन्द्रियशरीराणामर्तयोऽन्याश्च नैकशः| | ||
प्रयोगं त्वभिचारस्य दृष्ट्वा शापस्य चैव हि||१२०|| | प्रयोगं त्वभिचारस्य दृष्ट्वा शापस्य चैव हि||१२०|| | ||
स्वयं श्रुत्वाऽनुमानेन लक्ष्यते प्रशमेन वा| | स्वयं श्रुत्वाऽनुमानेन लक्ष्यते प्रशमेन वा| | ||
वैविध्यादभिचारस्य शापस्य च तदात्मके||१२१|| | वैविध्यादभिचारस्य शापस्य च तदात्मके||१२१|| | ||
यथाकर्मप्रयोगेण लक्षणं स्यात् पृथग्विधम्| | यथाकर्मप्रयोगेण लक्षणं स्यात् पृथग्विधम्| | ||
ध्याननिःश्वासबहुलं लिङ्गं कामज्वरे स्मृतम्||१२२|| | ध्याननिःश्वासबहुलं लिङ्गं कामज्वरे स्मृतम्||१२२|| | ||
शोकजे बाष्पबहुलं त्रासप्रायं भयज्वरे| | शोकजे बाष्पबहुलं त्रासप्रायं भयज्वरे| | ||
क्रोधजे बहुसंरम्भं भूतावेशे त्वमानुषम्||१२३|| | क्रोधजे बहुसंरम्भं भूतावेशे त्वमानुषम्||१२३|| | ||
मूर्च्छामोहमदग्लानिभूयिष्ठं विषसम्भवे| | मूर्च्छामोहमदग्लानिभूयिष्ठं विषसम्भवे| | ||
केषाञ्चिदेषां लिङ्गानां सन्तापो जायते पुरः||१२४|| | केषाञ्चिदेषां लिङ्गानां सन्तापो जायते पुरः||१२४|| | ||
पश्चात्तुल्यं तु केषाञ्चिदेषु कामज्वरादिषु| | पश्चात्तुल्यं तु केषाञ्चिदेषु कामज्वरादिषु| | ||
कामादिजानामुद्दिष्टं ज्वराणां यद्विशेषणम्||१२५|| | कामादिजानामुद्दिष्टं ज्वराणां यद्विशेषणम्||१२५|| | ||
कामादिजानां रोगाणामन्येषामपि तत् स्मृतम्| | कामादिजानां रोगाणामन्येषामपि तत् स्मृतम्| | ||
मनस्यभिहते पूर्वं कामाद्यैर्न तथा बलम्||१२६|| | मनस्यभिहते पूर्वं कामाद्यैर्न तथा बलम्||१२६|| | ||
ज्वरः प्राप्नोति वाताद्यैर्देहो यावन्न दूष्यति| | ज्वरः प्राप्नोति वाताद्यैर्देहो यावन्न दूष्यति| | ||
देहे चाभिह(द्रु)ते पूर्वं वाताद्यैर्न तथा बलम्||१२७|| | देहे चाभिह(द्रु)ते पूर्वं वाताद्यैर्न तथा बलम्||१२७|| | ||
ज्वरः प्राप्नोति कामाद्यैर्मनो यावन्न दूष्यति| | ज्वरः प्राप्नोति कामाद्यैर्मनो यावन्न दूष्यति| | ||
ते पूर्वं केवलाः पश्चान्निजैर्व्यामिश्रलक्षणाः||१२८|| | ते पूर्वं केवलाः पश्चान्निजैर्व्यामिश्रलक्षणाः||१२८|| | ||
| Line 1,717: | Line 1,731: | ||
sō'bhiṣaṅgājvarō jñēyō yaśca bhūtābhiṣaṅgajaḥ| | sō'bhiṣaṅgājvarō jñēyō yaśca bhūtābhiṣaṅgajaḥ| | ||
kāmaśōkabhayādvāyuḥ, krōdhāt pittaṁ, trayō malāḥ||115|| | kāmaśōkabhayādvāyuḥ, krōdhāt pittaṁ, trayō malāḥ||115|| | ||
bhūtābhiṣaṅgāt kupyanti bhūtasāmānyalakṣaṇāḥ| | bhūtābhiṣaṅgāt kupyanti bhūtasāmānyalakṣaṇāḥ| | ||
bhūtādhikārē vyākhyātaṁ tadaṣṭavidhalakṣaṇam||116|| | bhūtādhikārē vyākhyātaṁ tadaṣṭavidhalakṣaṇam||116|| | ||
viṣavr̥kṣānilasparśāttathā'nyairviṣasambhavaiḥ| | viṣavr̥kṣānilasparśāttathā'nyairviṣasambhavaiḥ| | ||
abhiṣaktasya cāpyāhurjvaramēkē'bhiṣaṅgajam||117|| | abhiṣaktasya cāpyāhurjvaramēkē'bhiṣaṅgajam||117|| | ||
cikitsayā viṣaghnyaiva sa śamaṁ labhatē naraḥ| | cikitsayā viṣaghnyaiva sa śamaṁ labhatē naraḥ| | ||
abhicārābhiśāpābhyāṁ siddhānāṁ yaḥ pravartatē||118|| | abhicārābhiśāpābhyāṁ siddhānāṁ yaḥ pravartatē||118|| | ||
sannipātajvarō ghōraḥ sa vijñēyaḥ suduḥsahaḥ| | sannipātajvarō ghōraḥ sa vijñēyaḥ suduḥsahaḥ| | ||
sannipātajvarasyōktaṁ liṅgaṁ yattasya tat smr̥tam||119|| | sannipātajvarasyōktaṁ liṅgaṁ yattasya tat smr̥tam||119|| | ||
cittōndriyaśarīrāṇāmartayō'nyāśca naikaśaḥ| | cittōndriyaśarīrāṇāmartayō'nyāśca naikaśaḥ| | ||
prayōgaṁ tvabhicārasya dr̥ṣṭvā śāpasya caiva hi||120|| | prayōgaṁ tvabhicārasya dr̥ṣṭvā śāpasya caiva hi||120|| | ||
svayaṁ śrutvā'numānēna lakṣyatē praśamēna vā| | svayaṁ śrutvā'numānēna lakṣyatē praśamēna vā| | ||
vaividhyādabhicārasya śāpasya ca tadātmakē||121|| | vaividhyādabhicārasya śāpasya ca tadātmakē||121|| | ||
yathākarmaprayōgēṇa lakṣaṇaṁ syāt pr̥thagvidham| | yathākarmaprayōgēṇa lakṣaṇaṁ syāt pr̥thagvidham| | ||
dhyānaniḥśvāsabahulaṁ liṅgaṁ kāmajvarē smr̥tam||122|| | dhyānaniḥśvāsabahulaṁ liṅgaṁ kāmajvarē smr̥tam||122|| | ||
śōkajē bāṣpabahulaṁ trāsaprāyaṁ bhayajvarē| | śōkajē bāṣpabahulaṁ trāsaprāyaṁ bhayajvarē| | ||
krōdhajē bahusaṁrambhaṁ bhūtāvēśē tvamānuṣam||123|| | krōdhajē bahusaṁrambhaṁ bhūtāvēśē tvamānuṣam||123|| | ||
mūrcchāmōhamadaglānibhūyiṣṭhaṁ viṣasambhavē| | mūrcchāmōhamadaglānibhūyiṣṭhaṁ viṣasambhavē| | ||
kēṣāñcidēṣāṁ liṅgānāṁ santāpō jāyatē puraḥ||124|| | kēṣāñcidēṣāṁ liṅgānāṁ santāpō jāyatē puraḥ||124|| | ||
paścāttulyaṁ tu kēṣāñcidēṣu kāmajvarādiṣu| | paścāttulyaṁ tu kēṣāñcidēṣu kāmajvarādiṣu| | ||
kāmādijānāmuddiṣṭaṁ jvarāṇāṁ yadviśēṣaṇam||125|| | kāmādijānāmuddiṣṭaṁ jvarāṇāṁ yadviśēṣaṇam||125|| | ||
kāmādijānāṁ rōgāṇāmanyēṣāmapi tat smr̥tam| | kāmādijānāṁ rōgāṇāmanyēṣāmapi tat smr̥tam| | ||
manasyabhihatē pūrvaṁ kāmādyairna tathā balam||126|| | manasyabhihatē pūrvaṁ kāmādyairna tathā balam||126|| | ||
jvaraḥ prāpnōti vātādyairdēhō yāvanna dūṣyati| | jvaraḥ prāpnōti vātādyairdēhō yāvanna dūṣyati| | ||
dēhē cābhiha(dru)tē pūrvaṁ vātādyairna tathā balam||127|| | dēhē cābhiha(dru)tē pūrvaṁ vātādyairna tathā balam||127|| | ||
| Line 1,759: | Line 1,786: | ||
kAmashokabhayakrodhairabhiShaktasya yo jvaraH||114|| | kAmashokabhayakrodhairabhiShaktasya yo jvaraH||114|| | ||
so~abhiSha~ggAjvaro j~jeyo yashca bhUtAbhiSha~ggajaH| | so~abhiSha~ggAjvaro j~jeyo yashca bhUtAbhiSha~ggajaH| | ||
kAmashokabhayAdvAyuH, krodhAt pittaM, trayo malAH||115|| | kAmashokabhayAdvAyuH, krodhAt pittaM, trayo malAH||115|| | ||
bhUtAbhiSha~ggAt kupyanti bhUtasAmAnyalakShaNAH| | bhUtAbhiSha~ggAt kupyanti bhUtasAmAnyalakShaNAH| | ||
bhUtAdhikAre vyAkhyAtaM tadaShTavidhalakShaNam||116|| | bhUtAdhikAre vyAkhyAtaM tadaShTavidhalakShaNam||116|| | ||
viShavRukShAnilasparshAttathA~anyairviShasambhavaiH| | viShavRukShAnilasparshAttathA~anyairviShasambhavaiH| | ||
abhiShaktasya cApyAhurjvarameke~abhiSha~ggajam||117|| | abhiShaktasya cApyAhurjvarameke~abhiSha~ggajam||117|| | ||
cikitsayA viShaghnyaiva sa shamaM labhate naraH| | cikitsayA viShaghnyaiva sa shamaM labhate naraH| | ||
abhicArAbhishApAbhyAM siddhAnAM yaH pravartate||118|| | abhicArAbhishApAbhyAM siddhAnAM yaH pravartate||118|| | ||
sannipAtajvaro ghoraH sa vij~jeyaH suduHsahaH| | sannipAtajvaro ghoraH sa vij~jeyaH suduHsahaH| | ||
sannipAtajvarasyoktaM li~ggaM yattasya tat smRutam||119|| | sannipAtajvarasyoktaM li~ggaM yattasya tat smRutam||119|| | ||
cittondriyasharIrANAmartayo~anyAshca naikashaH| | cittondriyasharIrANAmartayo~anyAshca naikashaH| | ||
prayogaM tvabhicArasya dRuShTvA shApasya caiva hi||120|| | prayogaM tvabhicArasya dRuShTvA shApasya caiva hi||120|| | ||
svayaM shrutvA~anumAnena lakShyate prashamena vA| | svayaM shrutvA~anumAnena lakShyate prashamena vA| | ||
vaividhyAdabhicArasya shApasya ca tadAtmake||121|| | vaividhyAdabhicArasya shApasya ca tadAtmake||121|| | ||
yathAkarmaprayogeNa lakShaNaM syAt pRuthagvidham| | yathAkarmaprayogeNa lakShaNaM syAt pRuthagvidham| | ||
dhyAnaniHshvAsabahulaM li~ggaM kAmajvare smRutam||122|| | dhyAnaniHshvAsabahulaM li~ggaM kAmajvare smRutam||122|| | ||
shokaje bAShpabahulaM trAsaprAyaM bhayajvare| | shokaje bAShpabahulaM trAsaprAyaM bhayajvare| | ||
krodhaje bahusaMrambhaM bhUtAveshe tvamAnuSham||123|| | krodhaje bahusaMrambhaM bhUtAveshe tvamAnuSham||123|| | ||
mUrcchAmohamadaglAnibhUyiShThaM viShasambhave| | mUrcchAmohamadaglAnibhUyiShThaM viShasambhave| | ||
keShA~jcideShAM li~ggAnAM santApo jAyate puraH||124|| | keShA~jcideShAM li~ggAnAM santApo jAyate puraH||124|| | ||
pashcAttulyaM tu keShA~jcideShu kAmajvarAdiShu| | pashcAttulyaM tu keShA~jcideShu kAmajvarAdiShu| | ||
kAmAdijAnAmuddiShTaM jvarANAM yadvisheShaNam||125|| | kAmAdijAnAmuddiShTaM jvarANAM yadvisheShaNam||125|| | ||
kAmAdijAnAM rogANAmanyeShAmapi tat smRutam| | kAmAdijAnAM rogANAmanyeShAmapi tat smRutam| | ||
manasyabhihate pUrvaM kAmAdyairna tathA balam||126|| | manasyabhihate pUrvaM kAmAdyairna tathA balam||126|| | ||
jvaraH prApnoti vAtAdyairdeho yAvanna dUShyati| | jvaraH prApnoti vAtAdyairdeho yAvanna dUShyati| | ||
dehe cAbhiha(dru)te pUrvaM vAtAdyairna tathA balam||127|| | dehe cAbhiha(dru)te pUrvaM vAtAdyairna tathA balam||127|| | ||
jvaraH prApnoti kAmAdyairmano yAvanna dUShyati| | jvaraH prApnoti kAmAdyairmano yAvanna dUShyati| | ||
tē pūrvaṁ kēvalāḥ paścānnijairvyāmiśralakṣaṇāḥ||128|| | tē pūrvaṁ kēvalāḥ paścānnijairvyāmiśralakṣaṇāḥ||128|| | ||