Trimarmiya Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 3,043: | Line 3,043: | ||
===== Treatment of eye diseases ===== | ===== Treatment of eye diseases ===== | ||
उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः| | उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः| | ||
कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१|| | कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१|| | ||
नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया| | नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया| | ||
निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२|| | निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२|| | ||
तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः| | तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः| | ||
तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३|| | तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३|| | ||
पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः| | पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः| | ||
कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४|| | कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४|| | ||
गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया| | गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया| | ||
कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५|| | कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५|| | ||
सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्| | सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्| | ||
पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६|| | पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६|| | ||
आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः| | आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः| | ||
कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७|| | कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७|| | ||
पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः| | पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः| | ||
क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८|| | क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८|| | ||
नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे| | नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे| | ||
कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९|| | कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९|| | ||
बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्| | बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्| | ||
अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०|| | अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०|| | ||
सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला| | सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला| | ||
पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१|| | पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१|| | ||
सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः| | सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः| | ||
फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२|| | फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२|| | ||
अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्| | अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्| | ||
प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३|| | प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३|| | ||
एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्| | एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्| | ||
तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४|| | तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४|| | ||
कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्| | कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्| | ||
चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५|| | चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५|| | ||
शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः| | शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः| | ||
स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६|| | स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६|| | ||
शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः| | शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः| | ||
शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७|| | शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७|| | ||
पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्| | पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्| | ||
कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८|| | कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८|| | ||
बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्| | बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्| | ||
चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९|| | चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९|| | ||
सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला| | सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला| | ||
चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०|| | चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०|| | ||
सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्| | सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्| | ||
तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१|| | तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१|| | ||
कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता| | कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता| | ||
फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२|| | फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२|| | ||
कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति| | कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति| | ||
तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३|| | तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३|| | ||
इतिसुखावतीवर्तिः| | इतिसुखावतीवर्तिः| | ||
त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः| | त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः| | ||
नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४|| | नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४|| | ||
आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने| | आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने| | ||
सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५|| | सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५|| | ||
एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६|| | एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६|| | ||
इतिदृष्टिप्रदावर्तिः| | इतिदृष्टिप्रदावर्तिः| | ||
वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६|| | वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६|| | ||
ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः| | ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः| | ||
सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७|| | सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७|| | ||
एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्| | एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्| | ||
पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८|| | पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८|| | ||
जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया| | जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया| | ||
कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९|| | कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९|| | ||
शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच| | शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच| | ||
धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०|| | धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०|| | ||
पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा| | पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा| | ||
धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१|| | धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१|| | ||
क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२| | क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२| | ||
इतिनेत्ररोगचिकित्सा| | इतिनेत्ररोगचिकित्सा| | ||
utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ| | utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ| | ||
kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231|| | kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231|| | ||
nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā| | nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā| | ||
nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232|| | nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232|| | ||
tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ| | tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ| | ||
tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233|| | tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233|| | ||
paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ| | paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ| | ||
kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234|| | kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234|| | ||
gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā| | gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā| | ||
kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235|| | kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235|| | ||
sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam| | sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam| | ||
pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236|| | pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236|| | ||
āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ| | āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ| | ||
kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237|| | kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237|| | ||
pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ| | pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ| | ||
kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238|| | kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238|| | ||
nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē| | nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē| | ||
kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239|| | kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239|| | ||
br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam| | br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam| | ||
ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240|| | ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240|| | ||
sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā| | sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā| | ||
pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241|| | pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241|| | ||
saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ| | saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ| | ||
phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242|| | phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242|| | ||
amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t| | amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t| | ||
prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243|| | prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243|| | ||
ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān| | ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān| | ||
tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244|| | tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244|| | ||
karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam| | karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam| | ||
cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245|| | cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245|| | ||
śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ| | śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ| | ||
srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246|| | srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246|| | ||
śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ| | śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ| | ||
śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247|| | śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247|| | ||
piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham| | piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham| | ||
kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248|| | kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248|| | ||
bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam| | bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam| | ||
cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249|| | cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249|| | ||
sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā| | sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā| | ||
cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250|| | cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250|| | ||
saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham| | saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham| | ||
timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251|| | timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251|| | ||
katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā| | katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā| | ||
phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252|| | phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252|| | ||
kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati| | kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati| | ||
timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253|| | timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253|| | ||
iti sukhāvatī vartiḥ | | iti sukhāvatī vartiḥ | | ||
triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ| | triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ| | ||
nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254|| | nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254|| | ||
ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē| | ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē| | ||
saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255|| | saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255|| | ||
ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256|| | ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256|| | ||
iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ | | iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ | | ||
vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256|| | vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256|| | ||
tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ| | tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ| | ||
sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257|| | sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257|| | ||
ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam| | ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam| | ||
pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258|| | pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258|| | ||
jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā| | jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā| | ||
kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259|| | kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259|| | ||
śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca| | śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca| | ||
dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260|| | dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260|| | ||
pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā| | pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā| | ||
dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261|| | dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261|| | ||
kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262| | kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262| | ||
iti nētrarōgacikitsā | | iti nētrarōgacikitsā | | ||
utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH | | utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH | | ||
kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231|| | kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231|| | ||
nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA | | nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA | | ||
nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232|| | nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232|| | ||
tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH | | tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH | | ||
tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233|| | tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233|| | ||
paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH | | paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH | | ||
kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234|| | kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234|| | ||
gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA | | gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA | | ||
kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235|| | kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235|| | ||
sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam | | sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam | | ||
pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236|| | pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236|| | ||
AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH | | AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH | | ||
koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237|| | koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237|| | ||
pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH | | pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH | | ||
kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238|| | kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238|| | ||
nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe | | nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe | | ||
koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239|| | koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239|| | ||
bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam | | bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam | | ||
ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240|| | ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240|| | ||
sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA | | sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA | | ||
pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241|| | pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241|| | ||
saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH | | saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH | | ||
phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242|| | phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242|| | ||
amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut | | amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut | | ||
prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243|| | prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243|| | ||
eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn | | eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn | | ||
toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244|| | toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244|| | ||
karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam | | karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam | | ||
cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245|| | cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245|| | ||
sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH | | sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH | | ||
srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246|| | srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246|| | ||
shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH | | shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH | | ||
shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247|| | shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247|| | ||
piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham | | piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham | | ||
kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248|| | kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248|| | ||
bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam | | bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam | | ||
cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249|| | cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249|| | ||
sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA | | sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA | | ||
cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250|| | cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250|| | ||
saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham | | saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham | | ||
timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251|| | timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251|| | ||
katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA | | katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA | | ||
pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252|| | pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252|| | ||
kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati | | kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati | | ||
timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253|| | timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253|| | ||
iti sukhAvatI vartiH | | iti sukhAvatI vartiH | | ||
triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH | | triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH | | ||
nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254|| | nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254|| | ||
Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane | | Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane | | ||
saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255|| | saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255|| | ||
eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256|| | eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256|| | ||
iti dRuShTipradA vartiH | | iti dRuShTipradA vartiH | | ||
vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256|| | vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256|| | ||
tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH | | tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH | | ||
sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257|| | sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257|| | ||
etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam | | etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam | | ||
pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258|| | pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258|| | ||
jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA | | jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA | | ||
kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259|| | kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259|| | ||
shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca | | shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca | | ||
dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260|| | dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260|| | ||
pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA | | pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA | | ||
dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261|| | dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261|| | ||
kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262| | kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262| | ||
iti netrarogacikitsA | | iti netrarogacikitsA | | ||
Principles of treatment: | ====== Principles of treatment: Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases ====== | ||
Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases | |||
Bidalaka (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231] | ''Bidalaka'' (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231] | ||
Treatment of vatika eye disease | |||
====== Treatment of ''vatika'' eye disease ====== | |||
[Stage I, pastes for application on the eyelid] | [Stage I, pastes for application on the eyelid] | ||
#''Shunthi, saindhava,'' ghee-scum triturated and made a paste also known as ''rasakriya'') is applied as ''bidalaka''. | |||
#Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232] | |||
The following paste when applied relieves pain: | The following paste when applied relieves pain: | ||
#''Shavara lodhra'' fried in ghee | |||
#''Haritaki'' fried in the ghee. [233] | |||
Treatment of paittika type eye diseases | |||
====== Treatment of ''paittika'' type eye diseases ====== | |||
1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied. | 1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied. | ||
2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234] | 2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234] | ||