Trimarmiya Chikitsa: Difference between revisions

Line 3,043: Line 3,043:


===== Treatment of eye diseases =====
===== Treatment of eye diseases =====
उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः|  
उत्पन्नमात्रेतरुणेनेत्ररोगेबिडालकः|  
कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१||  
कार्योदाहोपदेहाश्रुशोफरागानिवारणः||२३१||
नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया|  
नागरंसैन्धवंसर्पिर्मण्डेनचरसक्रिया|  
निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२||  
निघृष्टंवातिकेतद्वन्मधुसैन्धवगैरिकम्||२३२||  
तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः|  
तथाशावरकंलोध्रंघृतभृष्टंबिडालकः|  
तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३||  
तद्वत्कार्योहरीतक्याघृतभृष्टोरुजापहः||२३३||  
पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः|  
पैत्तिकेचन्दनानन्तामञ्जिष्ठाभिर्बिडालकः|  
कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४||  
कार्यःपद्मकयष्ट्याह्वमांसीकालीयकैस्तथा||२३४||  
गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया|  
गैरिकंसैन्धवंमुस्तंरोचनाचरसक्रिया|  
कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५||  
कफेकार्यातथाक्षौद्रंप्रियङ्गुःसमनःशिला||२३५||  
सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्|  
सन्निपातेतुसर्वैःस्याद्बहिरक्ष्णोःप्रलेपनम्|  
पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६||  
पक्ष्माण्यस्पृश्यताकार्यंसम्पक्वेत्वञ्जनंत्र्यहात्||२३६||  
आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः|  
आश्च्योतनंमारुतजेक्वाथोबिल्वादिभिर्हितः|  
कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७||  
कोष्णःसैरण्डतर्कारीबृहतीमधुशिग्रुभिः||२३७||  
पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः|  
पृथ्वीकादार्विमञ्जिष्ठालाक्षाद्विमधुकोत्पलैः|  
क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८||  
क्वाथःसशर्करःशीतःपूरणंरक्तपित्तनुत्||२३८||  
नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे|  
नागरत्रिफलामुस्तनिम्बवासारसःकफे|  
कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९||  
कोष्णमाश्च्योतनंमिश्रैरोषधैःसान्निपातके||२३९||  
बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्|  
बृहत्येरण्डमूलत्वक्शिग्रोःपुष्पंससैन्धवम्|  
अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०||  
अजाक्षीरेणपिष्टंस्याद्वर्तिर्वाताक्षिरोगनुत्||२४०||  
सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला|  
सुमनःकोरकाःशङ्ख्स्त्रिफलामधुकंबला|  
पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१||  
पित्तरक्तापहावर्तिःपिष्टादिव्येनवारिणा||२४१||  
सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः|  
सैन्धवंत्रिफलाव्योषंशङ्खनाभिःसमुद्रजः|  
फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२||  
फेनःशैलेयकंसर्जोवर्तिःश्लेष्माक्षिरोगनुत्||२४२||  
अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्|  
अमृताह्वाबिसंबिल्वंपटोलंछागलंशकृत्|  
प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३||  
प्रपौण्डरीकंयष्ट्याह्वंदार्वीकालानुसारिवा||२४३||  
एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्|  
एषामष्टपलान्भागान्सुधौताञ्जर्जरीकृतान्|  
तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४||  
तोयेपक्त्वारसेपूतेभूयःपक्वेरसेघने||२४४||  
कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्|  
कर्षंचश्वेतमरिचाज्जातीपुष्पान्नवात्पलम्|  
चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५||  
चूर्णंक्षिप्त्वाकृतावर्तिःसर्वघ्नीदृक्प्रसादनी||२४५||  
शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः|  
शङ्खप्रवालवैदूर्यलौहताम्रप्लवास्थिभिः|  
स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६||  
स्रोतोजश्वेतमरिचैर्वर्तिःसर्वाक्षिरोगनुत्||२४६||  
शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः|  
शाणार्धंमरिचाद्द्वौचपिप्पल्यर्णवफेनयोः|  
शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७||  
शाणार्धंसैन्धवाच्छाणानवसौवीरकाञ्जनात्||२४७||  
पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्|  
पिष्टंसुसूक्ष्मंचित्रायांचूर्णाञ्जनमिदंशुभम्|  
कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८||  
कण्डूकाचकफार्तानांमलानांचविशोधनम्||२४८||  
बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्|  
बस्तमूत्रेत्र्यहंस्थाप्यमेलाचूर्णंसुभावितम्|  
चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९||  
चूर्णाञ्जनंहितैमिर्यक्रिमिपिल्लमलापहम्||२४९||  
सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला|  
सौवीरमञ्जनंतुत्थंताप्योधातुर्मनःशिला|  
चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०||  
चक्षुष्यामधुकंलोहामणयःपौष्पमञ्जनम्||२५०||  
सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्|  
सैन्धवंशौकरीदंष्ट्राकतकंचाञ्जनंशुभम्|  
तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१||  
तिमिरादिषुचुर्णंवावर्तिर्वेयमनुत्तमा||२५१||  
कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता|  
कतकस्यफलंशङ्खःसैन्धवंत्र्यूषणंसिता|  
फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२||  
फेनोरसाञ्जनंक्षौद्रंविडङ्गानिमनःशिला||२५२||  
कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति|  
कुक्कुटाण्डकपालानिवर्तिरेषाव्यपोहति|  
तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३||  
तिमिरंपटलंकाचंमलंचाशुसुखावती||२५३||  
इतिसुखावतीवर्तिः|  
इतिसुखावतीवर्तिः|  
त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः|  
त्रिफलाकुक्कुटाण्डत्वक्कासीसमयसोरजः|  
नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४||  
नीलोत्पलंविडङ्गानिफेनंचसरितांपतेः||२५४||  
आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने|  
आजेनपयसापिष्ट्वाभावयेत्ताम्रभाजने|  
सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५||  
सप्तरात्रंस्थितंभूयःपिष्ट्वाक्षीरेणवर्तयेत्||२५५||  
एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६||  
एषादृष्टिप्रदावर्तिरन्धस्याभिन्नचक्षुषः||२५६||  
इतिदृष्टिप्रदावर्तिः|  
इतिदृष्टिप्रदावर्तिः|  
वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६||  
वदनेकृष्णसर्पस्यनिहितंमासमञ्जनम्||२५६||  
ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः|  
ततस्तस्मात्समृद्धृत्यसुशुष्कंचूर्णयेद्बुधः|  
सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७||  
सुमनःकोरकैःशुष्कैरर्धांशैःसैन्धवेनच||२५७||  
एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्|  
एतन्नेत्राञ्जनंकार्यंतिमिरघ्नमनुत्तमम्|  
पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८||  
पिप्पल्यःकिंशुकरसोवसासर्पस्यसैन्धवम्||२५८||  
जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया|  
जीर्णंघृतंचसर्वाक्षिरोगघ्नीस्याद्रसक्रिया|  
कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९||  
कृष्णसर्पवसाक्षौद्रंरसोधात्र्यारसक्रियाः||२५९||  
शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच|  
शस्तासर्वाक्षिरोगेषुकाचार्बुदमलेषुच|  
धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०||  
धात्रीरसाञ्जनक्षौद्रसर्पिर्भिस्तुरसक्रिया||२६०||  
पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा|  
पित्तरक्ताक्षिरोगघ्नीतैमिर्यपटलापहा|  
धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१||  
धात्रीसैन्धवपिप्पल्यःस्युरल्पमरिचाःसमाः||२६१||  
क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२|  
क्षौद्रयुक्तानिहन्त्यान्ध्यंपटलंचरसक्रिया|२६२|  
इतिनेत्ररोगचिकित्सा|
इतिनेत्ररोगचिकित्सा|
utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ|  
utpannamātrē taruṇē nētrarōgē biḍālakaḥ|  
kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231||  
kāryō dāhōpadēhāśruśōpharāganivāraṇaḥ||231||  
nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā|  
nāgaraṁ saindhavaṁ sarpirmaṇḍēna ca rasakriyā|  
nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232||  
nighr̥ṣṭaṁ vātikē tadvanmadhusaindhavagairikam||232||  
tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ|  
tathā śāvarakaṁ lōdhraṁ ghr̥tabhr̥ṣṭaṁ biḍālakaḥ|  
tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233||  
tadvat kāryō harītakyā ghr̥tabhr̥ṣṭō rujāpahaḥ||233||  
paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ|  
paittikē candanānantāmañjiṣṭhābhirbiḍālakaḥ|  
kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234||  
kāryaḥ padmakayaṣṭyāhvamāṁsīkālīyakaistathā||234||  
gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā|  
gairikaṁ saindhavaṁ mustaṁ rōcanā ca [1] rasakriyā|  
kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235||  
kaphē kāryā tathā kṣaudraṁ priyaṅguḥ samanaḥśilā||235||  
sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam|  
sannipātē tu sarvaiḥ syādbahirakṣṇōḥ pralēpanam|  
pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236||  
pakṣmāṇyaspr̥śyatā [2] kāryaṁ sampakvē tvañjanaṁ tryahāt||236||  
āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ|  
āścyōtanaṁ mārutajē kvāthō bilvādibhirhitaḥ|  
kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237||  
kōṣṇaḥ sairaṇḍatarkārībr̥hatīmadhuśigrubhiḥ||237||  
pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ|  
pr̥thvīkādārvimañjiṣṭhālākṣādvimadhukōtpalaiḥ|  
kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238||  
kvāthaḥ saśarkaraḥ śītaḥ pūraṇaṁ raktapittanut||238||  
nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē|  
nāgaratriphalāmustanimbavāsārasaḥ [3] kaphē|  
kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239||  
kōṣṇamāścyōtanaṁ miśrairōṣadhaiḥ sānnipātakē||239||  
br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam|  
br̥hatyēraṇḍamūlatvak śigrōḥ puṣpaṁ sasaindhavam|  
ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240||  
ajākṣīrēṇa piṣṭaṁ syādvartirvātākṣirōganut||240||  
sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā|  
sumanaḥkōrakāḥ śaṅkhastriphalā madhukaṁ balā|  
pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241||  
pittaraktāpahā vartiḥ piṣṭā divyēna vāriṇā||241||  
saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ|  
saindhavaṁ triphalā vyōṣaṁ śaṅkhanābhiḥ samudrajaḥ|  
phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242||  
phēnaḥ śailēyakaṁ sarjō vartiḥ ślēṣmākṣirōganut||242||  
amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t|  
amr̥tāhvā bisaṁ bilvaṁ paṭōlaṁ chāgalaṁ śakr̥t|  
prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243||  
prapauṇḍarīkaṁ yaṣṭyāhvaṁ dārvī kālānusārivā||243||  
ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān|  
ēṣāmaṣṭapalān bhāgān sudhautāñjarjarīkr̥tān|  
tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244||  
tōyē paktvā rasē pūtē bhūyaḥ pakvē rasē ghanē||244||  
karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam|  
karṣaṁ ca śvētamaricājjātīpuṣpānnavāt palam|  
cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245||  
cūrṇaṁ kṣiptvā kr̥tā vartiḥ sarvaghnī [4] dr̥kprasādanī||245||  
śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ|  
śaṅkhapravālavaidūryalauhatāmraplavāsthibhiḥ|  
srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246||  
srōtōjaśvētamaricairvartiḥ sarvākṣirōganut||246||  
śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ|  
śāṇārdhaṁ maricāddvau ca pippalyarṇavaphēnayōḥ|  
śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247||  
śāṇārdhaṁ saindhavācchāṇā nava sauvīrakāñjanāt||247||  
piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham|  
piṣṭaṁ susūkṣmaṁ citrāyāṁ cūrṇāñjanamidaṁ śubham|  
kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248||  
kaṇḍūkācakaphārtānāṁ malānāṁ ca viśōdhanam||248||  
bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam|  
bastamūtrē tryahaṁ sthāpyamēlācūrṇaṁ subhāvitam|  
cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249||  
cūrṇāñjanaṁ hi taimiryakrimipillamalāpaham||249||  
sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā|  
sauvīramañjanaṁ tutthaṁ tāpyō dhāturmanaḥśilā|  
cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250||  
cakṣuṣyā madhukaṁ lōhā maṇayaḥ pauṣpamañjanam||250||  
saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham|  
saindhavaṁ śaukarī daṁṣṭrā katakaṁ cāñjanaṁ śubham|  
timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251||  
timirādiṣu curṇaṁ vā vartirvēyamanuttamā||251||  
katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā|  
katakasya phalaṁ śaṅkhaḥ saindhavaṁ tryūṣaṇaṁ sitā|  
phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252||  
phēnō rasāñjanaṁ kṣaudraṁ viḍaṅgāni manaḥśilā||252||  
kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati|  
kukkuṭāṇḍakapālāni vartirēṣā vyapōhati|  
timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253||  
timiraṁ paṭalaṁ kācaṁ malaṁ cāśu sukhāvatī||253||  
iti sukhāvatī vartiḥ |  
iti sukhāvatī vartiḥ |  
triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ|  
triphalākukkuṭāṇḍatvakkāsīsamayasō rajaḥ|  
nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254||  
nīlōtpalaṁ viḍaṅgāni phēnaṁ ca saritāṁ patēḥ||254||  
ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē|  
ājēna payasā piṣṭvā bhāvayēttāmrabhājanē|  
saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255||  
saptarātraṁ sthitaṁ bhūyaḥ piṣṭvā kṣīrēṇa vartayēt||255||  
ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256||  
ēṣā dr̥ṣṭipradā vartirandhasyābhinnacakṣuṣaḥ||256||  
iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ |  
iti dr̥ṣṭipradā vartiḥ |  
vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256||  
vadanē kr̥ṣṇasarpasya nihitaṁ māsamañjanam||256||  
tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ|  
tatastasmāt samr̥ddhr̥tya suśuṣkaṁ cūrṇayēdbudhaḥ|  
sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257||  
sumanaḥkōrakaiḥ śuṣkairardhāṁśaiḥ saindhavēna ca||257||  
ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam|  
ētannētrāñjanaṁ kāryaṁ timiraghnamanuttamam|  
pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258||  
pippalyaḥ kiṁśukarasō vasā sarpasya saindhavam||258||  
jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā|  
jīrṇaṁ ghr̥taṁ ca sarvākṣirōgaghnī syādrasakriyā|  
kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259||  
kr̥ṣṇasarpavasā kṣaudraṁ rasō dhātryā rasakriyāḥ||259||  
śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca|  
śastā sarvākṣirōgēṣu kācārbudamalēṣu ca|  
dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260||  
dhātrīrasāñjanakṣaudrasarpirbhistu rasakriyā||260||  
pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā|  
pittaraktākṣirōgaghnī taimiryapaṭalāpahā|  
dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261||  
dhātrīsaindhavapippalyaḥ syuralpamaricāḥ samāḥ||261||  
kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262|  
kṣaudrayuktā nihantyāndhyaṁ paṭalaṁ ca rasakriyā|262|  
iti nētrarōgacikitsā |  
iti nētrarōgacikitsā |  


utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH |  
utpannamAtre taruNe netraroge biDAlakaH |  
kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231||  
kAryo dAhopadehAshrushopharAgAnivAraNaH ||231||  
nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA |  
nAgaraM saindhavaM sarpirmaNDena ca rasakriyA |  
nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232||  
nighRuShTaM vAtike tadvanmadhusaindhavagairikam ||232||  
tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH |  
tathA shAvarakaM lodhraM ghRutabhRuShTaM biDAlakaH |  
tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233||  
tadvat kAryo harItakyA ghRutabhRuShTo rujApahaH ||233||  
paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH |  
paittike candanAnantAma~jjiShThAbhirbiDAlakaH |  
kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234||  
kAryaH padmakayaShTyAhvamAMsIkAlIyakaistathA ||234||  
gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA |  
gairikaM saindhavaM mustaM rocanA ca [1] rasakriyA |  
kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235||  
kaphe kAryA tathA kShaudraM priya~gguH samanaHshilA ||235||  
sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam |  
sannipAte tu sarvaiH syAdbahirakShNoH pralepanam |  
pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236||  
pakShmANyaspRushyatA [2] kAryaM sampakve tva~jjanaM tryahAt ||236||  
AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH |  
AshcyotanaM mArutaje kvAtho bilvAdibhirhitaH |  
koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237||  
koShNaH sairaNDatarkArIbRuhatImadhushigrubhiH ||237||  
pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH |  
pRuthvIkAdArvima~jjiShThAlAkShAdvimadhukotpalaiH |  
kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238||  
kvAthaH sasharkaraH shItaH pUraNaM raktapittanut ||238||  
nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe |  
nAgaratriphalAmustanimbavAsArasaH [3] kaphe |  
koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239||  
koShNamAshcyotanaM mishrairoShadhaiH sAnnipAtake ||239||  
bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam |  
bRuhatyeraNDamUlatvak shigroH puShpaM sasaindhavam |  
ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240||  
ajAkShIreNa piShTaM syAdvartirvAtAkShiroganut ||240||  
sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA |  
sumanaHkorakAH sha~gkhstriphalA madhukaM balA |  
pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241||  
pittaraktApahA vartiH piShTA divyena vAriNA ||241||  
saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH |  
saindhavaM triphalA vyoShaM sha~gkhanAbhiH samudrajaH |  
phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242||  
phenaH shaileyakaM sarjo vartiH shleShmAkShiroganut ||242||  
amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut |  
amRutAhvA bisaM bilvaM paTolaM chAgalaM shakRut |  
prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243||  
prapauNDarIkaM yaShTyAhvaM dArvI kAlAnusArivA ||243||  
eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn |  
eShAmaShTapalAn bhAgAn sudhautA~jjarjarIkRutAn |  
toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244||  
toye paktvA rase pUte bhUyaH pakve rase ghane ||244||  
karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam |  
karShaM ca shvetamaricAjjAtIpuShpAnnavAt palam |  
cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245||  
cUrNaM kShiptvA kRutA vartiH sarvaghnI [4] dRukprasAdanI ||245||  
sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH |  
sha~gkhapravAlavaidUryalauhatAmraplavAsthibhiH |  
srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246||  
srotojashvetamaricairvartiH sarvAkShiroganut ||246||  
shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH |  
shANArdhaM maricAddvau ca pippalyarNavaphenayoH |  
shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247||  
shANArdhaM saindhavAcchANA nava sauvIrakA~jjanAt ||247||  
piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham |  
piShTaM susUkShmaM citrAyAM cUrNA~jjanamidaM shubham |  
kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248||  
kaNDUkAcakaphArtAnAM malAnAM ca vishodhanam ||248||  
bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam |  
bastamUtre tryahaM sthApyamelAcUrNaMsubhAvitam |  
cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249||  
cUrNA~jjanaM hi taimiryakrimipillamalApaham ||249||  
sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA |  
sauvIrama~jjanaM tutthaM tApyo dhAturmanaHshilA |  
cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250||  
cakShuShyA madhukaM lohA maNayaH pauShpama~jjanam ||250||  
saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham |  
saindhavaM shaukarI daMShTrA katakaM cA~jjanaM shubham |  
timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251||  
timirAdiShu curNaM vA vartirveyamanuttamA ||251||  
katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA |  
katakasya phalaM sha~gkhaH saindhavaM tryUShaNaM sitA |  
pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252||  
pheno rasA~jjanaM kShaudraM viDa~ggAni manaHshilA ||252||  
kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati |  
kukkuTANDakapAlAni vartireShA vyapohati |  
timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253||  
timiraM paTalaM kAcaM malaM cAshu sukhAvatI ||253||  
iti sukhAvatI vartiH |  
iti sukhAvatI vartiH |  
triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH |  
triphalAkukkuTANDatvakkAsIsamayaso rajaH |  
nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254||  
nIlotpalaM viDa~ggAni phenaM ca saritAM pateH ||254||  
Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane |  
Ajena payasA piShTvA bhAvayettAmrabhAjane |  
saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255||  
saptarAtraM sthitaM bhUyaH piShTvA kShIreNa vartayet ||255||  
eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256||  
eShA dRuShTipradA vartirandhasyAbhinnacakShuShaH ||256||  
iti dRuShTipradA vartiH |  
iti dRuShTipradA vartiH |  
vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256||  
vadane kRuShNasarpasya nihitaM mAsama~jjanam ||256||  
tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH |  
tatastasmAt samRuddhRutya sushuShkaM cUrNayedbudhaH |  
sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257||  
sumanaHkorakaiH shuShkairardhAMshaiH saindhavena ca ||257||  
etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam |  
etannetrA~jjanaM kAryaM timiraghnamanuttamam |  
pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258||  
pippalyaH kiMshukaraso vasA sarpasya saindhavam ||258||  
jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA |  
jIrNaM ghRutaM ca sarvAkShirogaghnI syAdrasakriyA |  
kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259||  
kRuShNasarpavasA kShaudraM raso dhAtryA rasakriyAH ||259||  
shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca |  
shastA sarvAkShirogeShu kAcArbudamaleShu ca |  
dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260||  
dhAtrIrasA~jjanakShaudrasarpirbhistu rasakriyA ||260||  
pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA |  
pittaraktAkShirogaghnI taimiryapaTalApahA |  
dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261||  
dhAtrIsaindhavapippalyaH syuralpamaricAH samAH ||261||  
kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262|  
kShaudrayuktA nihantyAndhyaM paTalaM ca rasakriyA |262|  
iti netrarogacikitsA |
iti netrarogacikitsA |


Principles of treatment:
====== Principles of treatment: Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases ======
Treatment of critical stage of freshly occurred eye diseases:
 
Bidalaka (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231]
''Bidalaka'' (it is the application of drugs in paste form on the closed eye lids excluding eye-lashes) relieves burning sensation, mucous discharge, lacrymation, swelling and congestion or redness. [231]
Treatment of vatika eye disease:
 
====== Treatment of ''vatika'' eye disease ======
[Stage I, pastes for application on the eyelid]
[Stage I, pastes for application on the eyelid]
1. Shunthi, saindhava, ghee-scum triturated and made a paste also known as “Rasakriya”) is applied as bidalaka.
#''Shunthi, saindhava,'' ghee-scum triturated and made a paste also known as ''rasakriya'') is applied as ''bidalaka''.
2. Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232]
#Honey, saindhava and gairika (red ochre) rubbed together and applied. [232]
 
The following paste when applied relieves pain:
The following paste when applied relieves pain:
1. Shavara lodhra fried in ghee
#''Shavara lodhra'' fried in ghee
2. Haritaki fried in the ghee. [233]
#''Haritaki'' fried in the ghee. [233]
Treatment of paittika type eye diseases:
 
====== Treatment of ''paittika'' type eye diseases ======
 
1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied.
1. Paste of chandana, ananta, and manjistha is applied.
2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234]
2. Paste of- padmaka, madhuyashti, mamsi, kaliyaka [234]