Visarpa Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 1,330: | Line 1,330: | ||
रक्तपित्तोत्तरं दृष्ट्वा ग्रन्थिवीसर्पमादितः | | रक्तपित्तोत्तरं दृष्ट्वा ग्रन्थिवीसर्पमादितः | | ||
रूक्षणैर्लङ्घनैः सेकैः प्रदेहैः पाञ्चवल्कलैः ||११८|| | रूक्षणैर्लङ्घनैः सेकैः प्रदेहैः पाञ्चवल्कलैः ||११८|| | ||
सिरामोक्षैर्जलौकोभिर्वमनैः सविरेचनैः | | सिरामोक्षैर्जलौकोभिर्वमनैः सविरेचनैः | | ||
घृतैः कषायतिक्तैश्च कालज्ञः समुपाचरेत् ||११९|| | घृतैः कषायतिक्तैश्च कालज्ञः समुपाचरेत् ||११९|| | ||
ऊर्ध्वं चाधश्च शुद्धाय रक्ते चाप्यवसेचिते | | ऊर्ध्वं चाधश्च शुद्धाय रक्ते चाप्यवसेचिते | | ||
वातश्लेष्महरं कर्म ग्रन्थिवीसर्पिणे हितम् ||१२०|| | वातश्लेष्महरं कर्म ग्रन्थिवीसर्पिणे हितम् ||१२०|| | ||
उत्कारिकाभिरुष्णाभिरुपनाहःप्रशस्यते| | उत्कारिकाभिरुष्णाभिरुपनाहःप्रशस्यते| | ||
स्निग्धाभिर्वेशवारैर्वा ग्रन्थिवीसर्पशूलिनाम् ||१२१|| | स्निग्धाभिर्वेशवारैर्वा ग्रन्थिवीसर्पशूलिनाम् ||१२१|| | ||
दशमूलोपसिद्धेन तैलेनोष्णेन सेचयेत् | | दशमूलोपसिद्धेन तैलेनोष्णेन सेचयेत् | | ||
कुष्ठतैलेन चोष्णेन पाक्यक्षारयुतेन च ||१२२|| | कुष्ठतैलेन चोष्णेन पाक्यक्षारयुतेन च ||१२२|| | ||
गोमूत्रैः पत्रनिर्यूहैरुष्णैर्वा परिषेचयेत् | | गोमूत्रैः पत्रनिर्यूहैरुष्णैर्वा परिषेचयेत् | | ||
सुखोष्णया प्रदिह्याद्वा पिष्टया चाश्वगन्धया ||१२३|| | सुखोष्णया प्रदिह्याद्वा पिष्टया चाश्वगन्धया ||१२३|| | ||
शुष्कमूलककल्केन नक्तमालत्वचाऽपि वा | | शुष्कमूलककल्केन नक्तमालत्वचाऽपि वा | | ||
बिभीतकत्वचां वाऽपि कल्केनोष्णेन लेपयेत् ||१२४|| | बिभीतकत्वचां वाऽपि कल्केनोष्णेन लेपयेत् ||१२४|| | ||
बलां नागबलां पथ्यां भूर्जग्रन्थिं बिभीतकम् | | बलां नागबलां पथ्यां भूर्जग्रन्थिं बिभीतकम् | | ||
वंशपत्राण्यग्निमन्थं कुर्याद्ग्रन्थिप्रलेपनम् ||१२५|| | वंशपत्राण्यग्निमन्थं कुर्याद्ग्रन्थिप्रलेपनम् ||१२५|| | ||
दन्ती चित्रकमूलत्वक् सुधार्कपयसी गुडः | | दन्ती चित्रकमूलत्वक् सुधार्कपयसी गुडः | | ||
भल्लातकास्थि कासीसं लेपो भिन्द्याच्छिलामपि ||१२६|| | भल्लातकास्थि कासीसं लेपो भिन्द्याच्छिलामपि ||१२६|| | ||
बहिर्मार्गास्थितं ग्रन्थिं किं पुनः कफसम्भवम् | | बहिर्मार्गास्थितं ग्रन्थिं किं पुनः कफसम्भवम् | | ||
दीर्घकालस्थितं ग्रन्थिं भिन्द्याद्वा भेषजैरिमैः ||१२७|| | दीर्घकालस्थितं ग्रन्थिं भिन्द्याद्वा भेषजैरिमैः ||१२७|| | ||
मूलकानां कुलत्थानां यूषैः सक्षारदाडिमैः | | मूलकानां कुलत्थानां यूषैः सक्षारदाडिमैः | | ||
गोधूमान्नैर्यवान्नैर्वा ससीधुमधुशर्करैः ||१२८|| | गोधूमान्नैर्यवान्नैर्वा ससीधुमधुशर्करैः ||१२८|| | ||
सक्षौद्रेर्वारुणीमण्डैर्मातुलुङ्गरसान्वितैः | | सक्षौद्रेर्वारुणीमण्डैर्मातुलुङ्गरसान्वितैः | | ||
त्रिफलायाः प्रयोगैश्च पिप्पलीक्षौद्रसंयुतैः ||१२९|| | त्रिफलायाः प्रयोगैश्च पिप्पलीक्षौद्रसंयुतैः ||१२९|| | ||
मुस्तभल्लातशक्तूनां प्रयोगैर्माक्षिकस्य च | | मुस्तभल्लातशक्तूनां प्रयोगैर्माक्षिकस्य च | | ||
देवदारुगुडूच्योश्च प्रयोगैर्गिरिजस्य च ||१३०|| | देवदारुगुडूच्योश्च प्रयोगैर्गिरिजस्य च ||१३०|| | ||
धूमैर्विरेकैः शिरसः पूर्वोक्तैर्गुल्मभेदनैः | | धूमैर्विरेकैः शिरसः पूर्वोक्तैर्गुल्मभेदनैः | | ||
अयोलवणपाषाणहेमताम्रप्रपीडनैः ||१३१|| | अयोलवणपाषाणहेमताम्रप्रपीडनैः ||१३१|| | ||
आभिः क्रियाभिः सिद्धाभिर्विविधाभिर्बली स्थिरः | | आभिः क्रियाभिः सिद्धाभिर्विविधाभिर्बली स्थिरः | | ||
ग्रन्थिः पाषाणकठिनो यदा नैवोपशाम्यति ||१३२|| | ग्रन्थिः पाषाणकठिनो यदा नैवोपशाम्यति ||१३२|| | ||
अथास्य दाहः क्षारेण शरैर्हेम्नाऽथ वा हितः | | अथास्य दाहः क्षारेण शरैर्हेम्नाऽथ वा हितः | | ||
पाकिभिः पाचयित्वा वा पाटयित्वा समुद्धरेत् ||१३३|| | पाकिभिः पाचयित्वा वा पाटयित्वा समुद्धरेत् ||१३३|| | ||
मोक्षयेद्बहुशश्चास्य रक्तमुत्क्लेशमागतम् | | मोक्षयेद्बहुशश्चास्य रक्तमुत्क्लेशमागतम् | | ||
पुनश्चापहृते रक्ते वातश्लेष्मजिदौषधम् ||१३४|| | पुनश्चापहृते रक्ते वातश्लेष्मजिदौषधम् ||१३४|| | ||
धूमो विरेकः शिरसः स्वेदनं परिमर्दनम् | | धूमो विरेकः शिरसः स्वेदनं परिमर्दनम् | | ||
अप्रशाम्यति दोषे च पाचनं वा प्रशस्यते ||१३५|| | अप्रशाम्यति दोषे च पाचनं वा प्रशस्यते ||१३५|| | ||
प्रक्लिन्नं दाहपाकाभ्यां भिषक् शोधनरोपणैः | | प्रक्लिन्नं दाहपाकाभ्यां भिषक् शोधनरोपणैः | | ||
बाह्यैश्चाभ्यन्तरैश्चैव व्रणवत् समुपाचरेत् ||१३६|| | बाह्यैश्चाभ्यन्तरैश्चैव व्रणवत् समुपाचरेत् ||१३६|| | ||
कम्पिल्लकं विडङ्गानि दार्वीं कारञ्जकं फलम् | | कम्पिल्लकं विडङ्गानि दार्वीं कारञ्जकं फलम् | | ||
पिष्ट्वा तैलं विपक्तव्यं ग्रन्थिव्रणचिकित्सितम् ||१३७|| | पिष्ट्वा तैलं विपक्तव्यं ग्रन्थिव्रणचिकित्सितम् ||१३७|| | ||
द्विव्रणीयोपदिष्टेन कर्मणा चाप्युपाचरेत् | | द्विव्रणीयोपदिष्टेन कर्मणा चाप्युपाचरेत् | | ||
देशकालविभागज्ञो व्रणान् वीसर्पजान् बुधः ||१३८|| | देशकालविभागज्ञो व्रणान् वीसर्पजान् बुधः ||१३८|| | ||
इति ग्रन्थिविसर्पचिकित्सा | | इति ग्रन्थिविसर्पचिकित्सा | | ||
raktapittōttaraṁ dr̥ṣṭvā granthivīsarpamāditaḥ| | raktapittōttaraṁ dr̥ṣṭvā granthivīsarpamāditaḥ| | ||
rūkṣaṇairlaṅghanaiḥ sēkaiḥ pradēhaiḥ pāñcavalkalaiḥ||118|| | rūkṣaṇairlaṅghanaiḥ sēkaiḥ pradēhaiḥ pāñcavalkalaiḥ||118|| | ||
sirāmōkṣairjalaukōbhirvamanaiḥ savirēcanaiḥ| | sirāmōkṣairjalaukōbhirvamanaiḥ savirēcanaiḥ| | ||
ghr̥taiḥ [1] kaṣāyatiktaiśca kālajñaḥ samupācarēt||119|| | ghr̥taiḥ [1] kaṣāyatiktaiśca kālajñaḥ samupācarēt||119|| | ||
ūrdhvaṁ cādhaśca śuddhāya raktē cāpyavasēcitē| | ūrdhvaṁ cādhaśca śuddhāya raktē cāpyavasēcitē| | ||
vātaślēṣmaharaṁ karma granthivīsarpiṇē hitam||120|| | vātaślēṣmaharaṁ karma granthivīsarpiṇē hitam||120|| | ||
utkārikābhiruṣṇābhirupanāhaḥ praśasyatē| | utkārikābhiruṣṇābhirupanāhaḥ praśasyatē| | ||
snigdhābhirvēśavārairvā granthivīsarpaśūlinām||121|| | snigdhābhirvēśavārairvā granthivīsarpaśūlinām||121|| | ||
daśamūlōpasiddhēna tailēnōṣṇēna sēcayēt| | daśamūlōpasiddhēna tailēnōṣṇēna sēcayēt| | ||
kuṣṭhatailēna cōṣṇēna pākyakṣārayutēna ca||122|| | kuṣṭhatailēna cōṣṇēna pākyakṣārayutēna ca||122|| | ||
gōmūtraiḥ patraniryūhairuṣṇairvā pariṣēcayēt| | gōmūtraiḥ patraniryūhairuṣṇairvā pariṣēcayēt| | ||
sukhōṣṇayā pradihyādvā piṣṭayā cāśvagandhayā||123|| | sukhōṣṇayā pradihyādvā piṣṭayā cāśvagandhayā||123|| | ||
śuṣkamūlakakalkēna naktamālatvacā'pi vā| | śuṣkamūlakakalkēna naktamālatvacā'pi vā| | ||
bibhītakatvacāṁ vā'pi [2] kalkēnōṣṇēna lēpayēt||124|| | bibhītakatvacāṁ vā'pi [2] kalkēnōṣṇēna lēpayēt||124|| | ||
balāṁ nāgabalāṁ pathyāṁ bhūrjagranthiṁ bibhītakam| | balāṁ nāgabalāṁ pathyāṁ bhūrjagranthiṁ bibhītakam| | ||
vaṁśapatrāṇyagnimanthaṁ kuryādgranthipralēpanam||125|| | vaṁśapatrāṇyagnimanthaṁ kuryādgranthipralēpanam||125|| | ||
dantī citrakamūlatvak sudhārkapayasī guḍaḥ| | dantī citrakamūlatvak sudhārkapayasī guḍaḥ| | ||
bhallātakāsthi kāsīsaṁ lēpō bhindyācchilāmapi||126|| | bhallātakāsthi kāsīsaṁ lēpō bhindyācchilāmapi||126|| | ||
bahirmārgāsthitaṁ granthiṁ kiṁ punaḥ kaphasambhavam| | bahirmārgāsthitaṁ granthiṁ kiṁ punaḥ kaphasambhavam| | ||
dīrghakālasthitaṁ granthiṁ bhindyādvā bhēṣajairimaiḥ||127|| | dīrghakālasthitaṁ granthiṁ bhindyādvā bhēṣajairimaiḥ||127|| | ||
mūlakānāṁ kulatthānāṁ yūṣaiḥ sakṣāradāḍimaiḥ| | mūlakānāṁ kulatthānāṁ yūṣaiḥ sakṣāradāḍimaiḥ| | ||
gōdhūmānnairyavānnairvā sasīdhumadhuśarkaraiḥ||128|| | gōdhūmānnairyavānnairvā sasīdhumadhuśarkaraiḥ||128|| | ||
sakṣaudrairvāruṇīmaṇḍairmātuluṅgarasānvitaiḥ| | sakṣaudrairvāruṇīmaṇḍairmātuluṅgarasānvitaiḥ| | ||
triphalāyāḥ prayōgaiśca pippalīkṣaudrasaṁyutaiḥ||129|| | triphalāyāḥ prayōgaiśca pippalīkṣaudrasaṁyutaiḥ||129|| | ||
mustābhallātaśaktūnāṁ prayōgairmākṣikasya ca| | mustābhallātaśaktūnāṁ prayōgairmākṣikasya ca| | ||
dēvadāruguḍūcyōśca prayōgairgirijasya ca||130|| | dēvadāruguḍūcyōśca prayōgairgirijasya ca||130|| | ||
dhūmairvirēkaiḥ śirasaḥ pūrvōktairgulmabhēdanaiḥ| | dhūmairvirēkaiḥ śirasaḥ pūrvōktairgulmabhēdanaiḥ| | ||
ayōlavaṇapāṣāṇahēmatāmraprapīḍanaiḥ||131|| | ayōlavaṇapāṣāṇahēmatāmraprapīḍanaiḥ||131|| | ||
ābhiḥ kriyābhiḥ siddhābhirvividhābhirbalī sthiraḥ| | ābhiḥ kriyābhiḥ siddhābhirvividhābhirbalī sthiraḥ| | ||
granthiḥ pāṣāṇakaṭhinō yadā naivōpaśāmyati||132|| | granthiḥ pāṣāṇakaṭhinō yadā naivōpaśāmyati||132|| | ||
athāsya dāhaḥ kṣārēṇa śarairhēmnā'tha [3] vā hitaḥ| | athāsya dāhaḥ kṣārēṇa śarairhēmnā'tha [3] vā hitaḥ| | ||
pākibhiḥ pācayitvā vā pāṭayitvā samuddharēt||133|| | pākibhiḥ pācayitvā vā pāṭayitvā samuddharēt||133|| | ||
mōkṣayēdbahuśaścāsya raktamutklēśamāgatam| | mōkṣayēdbahuśaścāsya raktamutklēśamāgatam| | ||
punaścāpahr̥tē [4] raktē vātaślēṣmajidauṣadham||134|| | punaścāpahr̥tē [4] raktē vātaślēṣmajidauṣadham||134|| | ||
dhūmō virēkaḥ śirasaḥ svēdanaṁ parimardanam| | dhūmō virēkaḥ śirasaḥ svēdanaṁ parimardanam| | ||
apraśāmyati dōṣē ca pācanaṁ [5] vā praśasyatē||135|| | apraśāmyati dōṣē ca pācanaṁ [5] vā praśasyatē||135|| | ||
praklinnaṁ dāhapākābhyāṁ bhiṣak śōdhanarōpaṇaiḥ| | praklinnaṁ dāhapākābhyāṁ bhiṣak śōdhanarōpaṇaiḥ| | ||
bāhyaiścābhyantaraiścaiva vraṇavat samupācarēt||136|| | bāhyaiścābhyantaraiścaiva vraṇavat samupācarēt||136|| | ||
kampillakaṁ viḍaṅgāni dārvīṁ kārañjakaṁ phalam| | kampillakaṁ viḍaṅgāni dārvīṁ kārañjakaṁ phalam| | ||
piṣṭvā tailaṁ vipaktavyaṁ granthivraṇacikitsitam||137|| | piṣṭvā tailaṁ vipaktavyaṁ granthivraṇacikitsitam||137|| | ||
dvivraṇīyōpadiṣṭēna karmaṇā cāpyupācarēt| | dvivraṇīyōpadiṣṭēna karmaṇā cāpyupācarēt| | ||
dēśakālavibhāgajñō vraṇān vīsarpajān budhaḥ||138|| | dēśakālavibhāgajñō vraṇān vīsarpajān budhaḥ||138|| | ||
iti granthivisarpacikitsā| | iti granthivisarpacikitsā| | ||
raktapittottaraM dRuShTvA granthivIsarpamAditaH| | raktapittottaraM dRuShTvA granthivIsarpamAditaH| | ||
rūkṣaNairla~gghanaiH sekaiH pradehaiH pA~jcavalkalaiH||118|| | rūkṣaNairla~gghanaiH sekaiH pradehaiH pA~jcavalkalaiH||118|| | ||
sirAmokShairjalaukobhirvamanaiH savirecanaiH| | sirAmokShairjalaukobhirvamanaiH savirecanaiH| | ||
ghRutaiH [1] kaShAyatiktaishca kAlaj~jaH samupAcaret||119|| | ghRutaiH [1] kaShAyatiktaishca kAlaj~jaH samupAcaret||119|| | ||
UrdhvaM cAdhashca shuddhAya rakte cApyavasecite| | UrdhvaM cAdhashca shuddhAya rakte cApyavasecite| | ||
vātashleShmaharaM karma granthivIsarpiNe hitam||120|| | vātashleShmaharaM karma granthivIsarpiNe hitam||120|| | ||
utkArikAbhiruShNAbhirupanAhaH prashasyate| | utkArikAbhiruShNAbhirupanAhaH prashasyate| | ||
snigdhAbhirveshavArairvA granthivIsarpashUlinAm||121|| | snigdhAbhirveshavArairvA granthivIsarpashUlinAm||121|| | ||
dashamUlopasiddhena tailenoShNena secayet| | dashamUlopasiddhena tailenoShNena secayet| | ||
kuShThatailena coShNena pAkyakShArayutena ca||122|| | kuShThatailena coShNena pAkyakShArayutena ca||122|| | ||
gomUtraiH patraniryUhairuShNairvA pariShecayet| | gomUtraiH patraniryUhairuShNairvA pariShecayet| | ||
sukhoShNayA pradihyAdvA piShTayA cAshvagandhayA||123|| | sukhoShNayA pradihyAdvA piShTayA cAshvagandhayA||123|| | ||
shuShkamUlakakalkena naktamAlatvacA~api vA| | shuShkamUlakakalkena naktamAlatvacA~api vA| | ||
bibhItakatvacAM vA~api [2] kalkenoShNena lepayet||124|| | bibhItakatvacAM vA~api [2] kalkenoShNena lepayet||124|| | ||
balAM nAgabalAM pathyAM bhUrjagranthiM bibhItakam| | balAM nAgabalAM pathyAM bhUrjagranthiM bibhItakam| | ||
vaMshapatrANyagnimanthaM kuryAdgranthipralepanam||125|| | vaMshapatrANyagnimanthaM kuryAdgranthipralepanam||125|| | ||
dantI citrakamUlatvak sudhArkapayasI guDaH| | dantI citrakamUlatvak sudhArkapayasI guDaH| | ||
bhallAtakAsthi kAsIsaM lepo bhindyAcchilAmapi||126|| | bhallAtakAsthi kAsIsaM lepo bhindyAcchilAmapi||126|| | ||
bahirmArgAsthitaM granthiM kiM punaH kaphasambhavam| | bahirmArgAsthitaM granthiM kiM punaH kaphasambhavam| | ||
dIrghakAlasthitaM granthiM bhindyAdvA bheShajairimaiH||127|| | dIrghakAlasthitaM granthiM bhindyAdvA bheShajairimaiH||127|| | ||
mUlakAnAM kulatthAnAM yUShaiH sakShAradADimaiH| | mUlakAnAM kulatthAnAM yUShaiH sakShAradADimaiH| | ||
godhUmAnnairyavAnnairvA sasIdhumadhusharkaraiH||128|| | godhUmAnnairyavAnnairvA sasIdhumadhusharkaraiH||128|| | ||
sakShaudrairvAruNImaNDairmAtulu~ggarasAnvitaiH| | sakShaudrairvAruNImaNDairmAtulu~ggarasAnvitaiH| | ||
triphalAyAH prayōgaishca pippalIkShaudrasaMyutaiH||129|| | triphalAyAH prayōgaishca pippalIkShaudrasaMyutaiH||129|| | ||
mustābhallAtashaktUnAM prayōgairmAkShikasya ca| | mustābhallAtashaktUnAM prayōgairmAkShikasya ca| | ||
devadAruguDUcyoshca prayōgairgirijasya ca||130|| | devadAruguDUcyoshca prayōgairgirijasya ca||130|| | ||
dhUmairvirekaiH shirasaH pUrvoktairgulmabhedanaiH| | dhUmairvirekaiH shirasaH pUrvoktairgulmabhedanaiH| | ||
ayolavaNapAShANahematAmraprapIDanaiH||131|| | ayolavaNapAShANahematAmraprapIDanaiH||131|| | ||
AbhiH kriyAbhiH siddhAbhirvividhAbhirbalI sthiraH| | AbhiH kriyAbhiH siddhAbhirvividhAbhirbalI sthiraH| | ||
granthiH pAShANakaThino yadA naivopashAmyati||132|| | granthiH pAShANakaThino yadA naivopashAmyati||132|| | ||
athAsya dAhaH kShAreNa sharairhemnA~atha [3] vA hitaH| | athAsya dAhaH kShAreNa sharairhemnA~atha [3] vA hitaH| | ||
pAkibhiH pAcayitvA vA pATayitvA samuddharet||133|| | pAkibhiH pAcayitvA vA pATayitvA samuddharet||133|| | ||
mokShayedbahushashcAsya raktamutkleshamAgatam| | mokShayedbahushashcAsya raktamutkleshamAgatam| | ||
punashcApahRute [4] rakte vātashleShmajidauShadham||134|| | punashcApahRute [4] rakte vātashleShmajidauShadham||134|| | ||
dhUmo virekaH shirasaH svedanaM parimardanam| | dhUmo virekaH shirasaH svedanaM parimardanam| | ||
aprashAmyati doShe ca pAcanaM [5] vA prashasyate||135|| | aprashAmyati doShe ca pAcanaM [5] vA prashasyate||135|| | ||
praklinnaM dAhapAkAbhyAM bhiShak sōdhanaropaNaiH| | praklinnaM dAhapAkAbhyAM bhiShak sōdhanaropaNaiH| | ||
bAhyaishcAbhyantaraishcaiva vraNavat samupAcaret||136|| | bAhyaishcAbhyantaraishcaiva vraNavat samupAcaret||136|| | ||
kampillakaM viDa~ggAni dArvIM kAra~jjakaM phalam| | kampillakaM viDa~ggAni dArvIM kAra~jjakaM phalam| | ||
piShTvA tailaM vipaktavyaM granthivraNacikitsitam||137|| | piShTvA tailaM vipaktavyaM granthivraNacikitsitam||137|| | ||
dvivraNIyopadiShTena karmaNA cApyupAcaret| | dvivraNIyopadiShTena karmaNA cApyupAcaret| | ||
deshakAlavibhAgaj~jo vraNAn vIsarpajAn budhaH||138|| | deshakAlavibhAgaj~jo vraNAn vIsarpajAn budhaH||138|| | ||
iti granthivisarpacikitsA| | iti granthivisarpacikitsA| | ||
The granthi visarpa, on inspection is predominant in rakta pitta; the physician experienced in timely management should treat the case with rukshana (de-oleation), langhana (lightening therapy), seka (affusion), and pradeha (external application) of panchavalka, siramoksha (blood letting), jalauka (leech therapy), vamana (emesis therapy), virechana (purgation therapy) and kashaya- tikta (astringent and bitter) ghee preparations. | |||
The ''granthi visarpa'', on inspection is predominant in rakta pitta; the physician experienced in timely management should treat the case with rukshana (de-oleation), langhana (lightening therapy), seka (affusion), and pradeha (external application) of panchavalka, siramoksha (blood letting), jalauka (leech therapy), vamana (emesis therapy), virechana (purgation therapy) and kashaya- tikta (astringent and bitter) ghee preparations. | |||
After cleansing of body by vamana and virechana, rakta mokshana should be administered and the measures alleviating vata-kapha are beneficial. | After cleansing of body by vamana and virechana, rakta mokshana should be administered and the measures alleviating vata-kapha are beneficial. | ||
When there is pain in granthi visarpa, upanaha (hot poultice) of warm and unctuous utkarika (medicinal pancake) or vesavara (medicated meat) application on the affected part is beneficial. | When there is pain in granthi visarpa, upanaha (hot poultice) of warm and unctuous utkarika (medicinal pancake) or vesavara (medicated meat) application on the affected part is beneficial. | ||