Jwara Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 785: | Line 785: | ||
... सन्निपातज उच्यते||८९|| | ... सन्निपातज उच्यते||८९|| | ||
सन्निपातज्वरस्योर्ध्वं त्रयोदशविधस्य हि| | सन्निपातज्वरस्योर्ध्वं त्रयोदशविधस्य हि| | ||
प्राक्सूत्रितस्य वक्ष्यामि लक्षणं वै पृथक् पृथक्||९०|| | प्राक्सूत्रितस्य वक्ष्यामि लक्षणं वै पृथक् पृथक्||९०|| | ||
भ्रमः पिपासा दाहश्च गौरवं शिरसोऽतिरुक्| | भ्रमः पिपासा दाहश्च गौरवं शिरसोऽतिरुक्| | ||
वातपित्तोल्बणे विद्याल्लिङ्गं मन्दकफे ज्वरे||९१|| | वातपित्तोल्बणे विद्याल्लिङ्गं मन्दकफे ज्वरे||९१|| | ||
शैत्यं कासोऽरुचिस्तन्द्रापिपासादाहरुग्व्यथाः| | शैत्यं कासोऽरुचिस्तन्द्रापिपासादाहरुग्व्यथाः| | ||
वातश्लेष्मोल्बणे व्याधौ लिङ्गं पित्तावरे विदुः||९२|| | वातश्लेष्मोल्बणे व्याधौ लिङ्गं पित्तावरे विदुः||९२|| | ||
छर्दिः शैत्यं मुहुर्दाहस्तृष्णा मोहोऽस्थिवेदना| | छर्दिः शैत्यं मुहुर्दाहस्तृष्णा मोहोऽस्थिवेदना| | ||
मन्दवाते व्यवस्यन्ति लिङ्गं पित्तकफोल्बणे||९३|| | मन्दवाते व्यवस्यन्ति लिङ्गं पित्तकफोल्बणे||९३|| | ||
सन्ध्यस्थिशिरसः शूलं प्रलापो गौरवं भ्रमः| | सन्ध्यस्थिशिरसः शूलं प्रलापो गौरवं भ्रमः| | ||
वातोल्बणे स्याद् द्व्यनुगे तृष्णा कण्ठास्यशुष्कता||९४|| | वातोल्बणे स्याद् द्व्यनुगे तृष्णा कण्ठास्यशुष्कता||९४|| | ||
रक्तविण्मूत्रता दाहः स्वेदस्तृड् बलसङ्क्षयः| | रक्तविण्मूत्रता दाहः स्वेदस्तृड् बलसङ्क्षयः| | ||
मूर्च्छा चेति त्रिदोषे स्याल्लिङ्गं पित्ते गरीयसि||९५|| | मूर्च्छा चेति त्रिदोषे स्याल्लिङ्गं पित्ते गरीयसि||९५|| | ||
आलस्यारुचिहृल्लासदाहवम्यरतिभ्रमैः| | आलस्यारुचिहृल्लासदाहवम्यरतिभ्रमैः| | ||
कफोल्बणं सन्निपातं तन्द्राकासेन चादिशेत्||९६|| | कफोल्बणं सन्निपातं तन्द्राकासेन चादिशेत्||९६|| | ||
प्रतिश्या छर्दिरालस्यं तन्द्राऽरुच्यग्निमार्दवम्| | प्रतिश्या छर्दिरालस्यं तन्द्राऽरुच्यग्निमार्दवम्| | ||
हीनवाते पित्तमध्ये लिङ्गं श्लेष्माधिके मतम्||९७|| | हीनवाते पित्तमध्ये लिङ्गं श्लेष्माधिके मतम्||९७|| | ||
हारिद्रमूत्रनेत्रत्वं दाहस्तृष्णा भ्रमोऽरुचिः| | हारिद्रमूत्रनेत्रत्वं दाहस्तृष्णा भ्रमोऽरुचिः| | ||
हीनवाते मध्यकफे लिङ्गं पित्ताधिके मतम्||९८|| | हीनवाते मध्यकफे लिङ्गं पित्ताधिके मतम्||९८|| | ||
शिरोरुग्वेपथुः श्वासः प्रलापश्छर्द्यरोचकौ| | शिरोरुग्वेपथुः श्वासः प्रलापश्छर्द्यरोचकौ| | ||
हीनपित्ते मध्यकफे लिङ्गं स्यान्मारुताधिके||९९|| | हीनपित्ते मध्यकफे लिङ्गं स्यान्मारुताधिके||९९|| | ||
शीतको गौरवं तन्द्रा प्रलापोऽस्थिशिरोऽतिरुक्| | शीतको गौरवं तन्द्रा प्रलापोऽस्थिशिरोऽतिरुक्| | ||
हीनपित्ते वातमध्ये लिङ्गं श्लेष्माधिके विदुः||१००|| | हीनपित्ते वातमध्ये लिङ्गं श्लेष्माधिके विदुः||१००|| | ||
श्वासः कासः प्रतिश्यायो मुखशोषोऽतिपार्श्वरुक्| | श्वासः कासः प्रतिश्यायो मुखशोषोऽतिपार्श्वरुक्| | ||
कफहीने पित्तमध्ये लिङ्गं वाताधिके मतम्||१०१|| | कफहीने पित्तमध्ये लिङ्गं वाताधिके मतम्||१०१|| | ||
वर्चोभेदोऽग्निदौर्बल्यं [३] तृष्णा दाहोऽरुचिर्भ्रमः| | वर्चोभेदोऽग्निदौर्बल्यं [३] तृष्णा दाहोऽरुचिर्भ्रमः| | ||
कफहीने वातमध्ये लिङ्गं पित्ताधिके विदुः||१०२|| | कफहीने वातमध्ये लिङ्गं पित्ताधिके विदुः||१०२|| | ||
सन्निपातज्वरस्योर्ध्वमतो वक्ष्यामि लक्षणम्| | सन्निपातज्वरस्योर्ध्वमतो वक्ष्यामि लक्षणम्| | ||
क्षणे दाहः क्षणे शीतमस्थिसन्धिशिरोरुजा||१०३|| | क्षणे दाहः क्षणे शीतमस्थिसन्धिशिरोरुजा||१०३|| | ||
सास्रावे कलुषे रक्ते निर्भुग्ने चापि दर्शने [४] | | सास्रावे कलुषे रक्ते निर्भुग्ने चापि दर्शने [४] | | ||
सस्वनौ सरुजौ कर्णौ कण्ठः शूकैरिवावृतः||१०४|| | सस्वनौ सरुजौ कर्णौ कण्ठः शूकैरिवावृतः||१०४|| | ||
तन्द्रा मोहः प्रलापश्च कासः श्वासोऽरुचिर्भ्रमः| | तन्द्रा मोहः प्रलापश्च कासः श्वासोऽरुचिर्भ्रमः| | ||
परिदग्धा खरस्पर्शा जिह्वा स्रस्ताङ्गता परम्||१०५|| | परिदग्धा खरस्पर्शा जिह्वा स्रस्ताङ्गता परम्||१०५|| | ||
ष्ठीवनं रक्तपित्तस्य कफेनोन्मिश्रितस्य च| | ष्ठीवनं रक्तपित्तस्य कफेनोन्मिश्रितस्य च| | ||
शिरसो लोठनं तृष्णा निद्रानाशो हृदि व्यथा||१०६|| | शिरसो लोठनं तृष्णा निद्रानाशो हृदि व्यथा||१०६|| | ||
स्वेदमूत्रपुरीषाणां चिराद्दर्शनमल्पशः| | स्वेदमूत्रपुरीषाणां चिराद्दर्शनमल्पशः| | ||
कृशत्वं नातिगात्राणां प्रततं कण्ठकूजनम्||१०७|| | कृशत्वं नातिगात्राणां प्रततं कण्ठकूजनम्||१०७|| | ||
कोठानां श्यावरक्तानां मण्डलानां च दर्शनम्| | कोठानां श्यावरक्तानां मण्डलानां च दर्शनम्| | ||
मूकत्वं स्रोतसां पाको गुरुत्वमुदरस्य च||१०८|| | मूकत्वं स्रोतसां पाको गुरुत्वमुदरस्य च||१०८|| | ||
चिरात् पाकश्च दोषाणां सन्निपातज्वराकृतिः|१०९| | चिरात् पाकश्च दोषाणां सन्निपातज्वराकृतिः|१०९| | ||
... sannipātaja ucyatē||89|| | ... sannipātaja ucyatē||89|| | ||
sannipātajwarasyōrdhvaṁ trayōdaśavidhasya hi| | sannipātajwarasyōrdhvaṁ trayōdaśavidhasya hi| | ||
prāksūtritasya vakṣyāmi lakṣaṇaṁ vai pr̥thak pr̥thak||90|| | prāksūtritasya vakṣyāmi lakṣaṇaṁ vai pr̥thak pr̥thak||90|| | ||
bhramaḥ pipāsā dāhaśca gauravaṁ śirasō'tiruk| | bhramaḥ pipāsā dāhaśca gauravaṁ śirasō'tiruk| | ||
vātapittōlbaṇē vidyālliṅgaṁ mandakaphē jvarē||91|| | vātapittōlbaṇē vidyālliṅgaṁ mandakaphē jvarē||91|| | ||
śaityaṁ kāsō'rucistandrāpipāsādāharugvyathāḥ| | śaityaṁ kāsō'rucistandrāpipāsādāharugvyathāḥ| | ||
vātaślēṣmōlbaṇē vyādhau liṅgaṁ pittāvarē viduḥ||92|| | vātaślēṣmōlbaṇē vyādhau liṅgaṁ pittāvarē viduḥ||92|| | ||
chardiḥ śaityaṁ muhurdāhastr̥ṣṇā mōhō'sthivēdanā| | chardiḥ śaityaṁ muhurdāhastr̥ṣṇā mōhō'sthivēdanā| | ||
mandavātē vyavasyanti liṅgaṁ pittakaphōlbaṇē||93|| | mandavātē vyavasyanti liṅgaṁ pittakaphōlbaṇē||93|| | ||
sandhyasthiśirasaḥ śūlaṁ pralāpō gauravaṁ bhramaḥ| | sandhyasthiśirasaḥ śūlaṁ pralāpō gauravaṁ bhramaḥ| | ||
vātōlbaṇē syād dvyanugē tr̥ṣṇā kaṇṭhāsyaśuṣkatā||94|| | vātōlbaṇē syād dvyanugē tr̥ṣṇā kaṇṭhāsyaśuṣkatā||94|| | ||
raktaviṇmūtratā dāhaḥ svēdastr̥ḍ balasaṅkṣayaḥ| | raktaviṇmūtratā dāhaḥ svēdastr̥ḍ balasaṅkṣayaḥ| | ||
mūrcchā cēti tridōṣē syālliṅgaṁ pittē garīyasi||95|| | mūrcchā cēti tridōṣē syālliṅgaṁ pittē garīyasi||95|| | ||
ālasyārucihr̥llāsadāhavamyaratibhramaiḥ| | ālasyārucihr̥llāsadāhavamyaratibhramaiḥ| | ||
kaphōlbaṇaṁ sannipātaṁ tandrākāsēna cādiśēt||96|| | kaphōlbaṇaṁ sannipātaṁ tandrākāsēna cādiśēt||96|| | ||
pratiśyā chardirālasyaṁ tandrā'rucyagnimārdavam| | pratiśyā chardirālasyaṁ tandrā'rucyagnimārdavam| | ||
hīnavātē pittamadhyē liṅgaṁ ślēṣmādhikē matam||97|| | hīnavātē pittamadhyē liṅgaṁ ślēṣmādhikē matam||97|| | ||
hāridramūtranētratvaṁ dāhastr̥ṣṇā bhramō'ruciḥ| | hāridramūtranētratvaṁ dāhastr̥ṣṇā bhramō'ruciḥ| | ||
hīnavātē madhyakaphē liṅgaṁ pittādhikē matam||98|| | hīnavātē madhyakaphē liṅgaṁ pittādhikē matam||98|| | ||
śirōrugvēpathuḥ śvāsaḥ pralāpaśchardyarōcakau| | śirōrugvēpathuḥ śvāsaḥ pralāpaśchardyarōcakau| | ||
hīnapittē madhyakaphē liṅgaṁ syānmārutādhikē||99|| | hīnapittē madhyakaphē liṅgaṁ syānmārutādhikē||99|| | ||
śītakō gauravaṁ tandrā pralāpō'sthiśirō'tiruk| | śītakō gauravaṁ tandrā pralāpō'sthiśirō'tiruk| | ||
hīnapittē vātamadhyē liṅgaṁ ślēṣmādhikē viduḥ||100|| | hīnapittē vātamadhyē liṅgaṁ ślēṣmādhikē viduḥ||100|| | ||
śvāsaḥ kāsaḥ pratiśyāyō mukhaśōṣō'tipārśvaruk| | śvāsaḥ kāsaḥ pratiśyāyō mukhaśōṣō'tipārśvaruk| | ||
kaphahīnē pittamadhyē liṅgaṁ vātādhikē matam||101|| | kaphahīnē pittamadhyē liṅgaṁ vātādhikē matam||101|| | ||
varcōbhēdō'gnidaurbalyaṁ tr̥ṣṇā dāhō'rucirbhramaḥ| | varcōbhēdō'gnidaurbalyaṁ tr̥ṣṇā dāhō'rucirbhramaḥ| | ||
kaphahīnē vātamadhyē liṅgaṁ pittādhikē viduḥ||102|| | kaphahīnē vātamadhyē liṅgaṁ pittādhikē viduḥ||102|| | ||
sannipātajwarasyōrdhvamatō vakṣyāmi lakṣaṇam| | sannipātajwarasyōrdhvamatō vakṣyāmi lakṣaṇam| | ||
kṣaṇē dāhaḥ kṣaṇē śītamasthisandhiśirōrujā||103|| | kṣaṇē dāhaḥ kṣaṇē śītamasthisandhiśirōrujā||103|| | ||
sāsrāvē kaluṣē raktē nirbhugnē cāpi darśanē | | sāsrāvē kaluṣē raktē nirbhugnē cāpi darśanē | | ||
sasvanau sarujau karṇau kaṇṭhaḥ śūkairivāvr̥taḥ||104|| | sasvanau sarujau karṇau kaṇṭhaḥ śūkairivāvr̥taḥ||104|| | ||
tandrā mōhaḥ pralāpaśca kāsaḥ śvāsō'rucirbhramaḥ| | tandrā mōhaḥ pralāpaśca kāsaḥ śvāsō'rucirbhramaḥ| | ||
paridagdhā kharasparśā jihvā srastāṅgatā param||105|| | paridagdhā kharasparśā jihvā srastāṅgatā param||105|| | ||
ṣṭhīvanaṁ raktapittasya kaphēnōnmiśritasya ca| | ṣṭhīvanaṁ raktapittasya kaphēnōnmiśritasya ca| | ||
śirasō lōṭhanaṁ tr̥ṣṇā nidrānāśō hr̥di vyathā||106|| | śirasō lōṭhanaṁ tr̥ṣṇā nidrānāśō hr̥di vyathā||106|| | ||
svēdamūtrapurīṣāṇāṁ cirāddarśanamalpaśaḥ| | svēdamūtrapurīṣāṇāṁ cirāddarśanamalpaśaḥ| | ||
kr̥śatvaṁ nātigātrāṇāṁ pratataṁ kaṇṭhakūjanam||107|| | kr̥śatvaṁ nātigātrāṇāṁ pratataṁ kaṇṭhakūjanam||107|| | ||
kōṭhānāṁ śyāvaraktānāṁ maṇḍalānāṁ ca darśanam| | kōṭhānāṁ śyāvaraktānāṁ maṇḍalānāṁ ca darśanam| | ||
mūkatvaṁ srōtasāṁ pākō gurutvamudarasya ca||108|| | mūkatvaṁ srōtasāṁ pākō gurutvamudarasya ca||108|| | ||
cirāt pākaśca dōṣāṇāṁ sannipātajvarākr̥tiḥ|109| | cirāt pākaśca dōṣāṇāṁ sannipātajvarākr̥tiḥ|109| | ||
... sannipAtaja ucyate||89|| | ... sannipAtaja ucyate||89|| | ||
sannipAtajwarasyordhvaM trayodashavidhasya hi| | sannipAtajwarasyordhvaM trayodashavidhasya hi| | ||
prAksUtritasya vakShyAmi lakShaNaM vai pRuthak pRuthak||90|| | prAksUtritasya vakShyAmi lakShaNaM vai pRuthak pRuthak||90|| | ||
bhramaH pipAsA dAhashca gauravaM shiraso~atiruk| | bhramaH pipAsA dAhashca gauravaM shiraso~atiruk| | ||
vAtapittolbaNe vidyAlli~ggaM mandakaphe jvare||91|| | vAtapittolbaNe vidyAlli~ggaM mandakaphe jvare||91|| | ||
shaityaM kAso~arucistandrApipAsAdAharugvyathAH| | shaityaM kAso~arucistandrApipAsAdAharugvyathAH| | ||
vAtashleShmolbaNe vyAdhau li~ggaM pittAvare viduH||92|| | vAtashleShmolbaNe vyAdhau li~ggaM pittAvare viduH||92|| | ||
chardiH shaityaM muhurdAhastRuShNA moho~asthivedanA| | chardiH shaityaM muhurdAhastRuShNA moho~asthivedanA| | ||
mandavAte vyavasyanti li~ggaM pittakapholbaNe||93|| | mandavAte vyavasyanti li~ggaM pittakapholbaNe||93|| | ||
sandhyasthishirasaH shUlaM pralApo gauravaM bhramaH| | sandhyasthishirasaH shUlaM pralApo gauravaM bhramaH| | ||
vAtolbaNe syAd dvyanuge tRuShNA kaNThAsyashuShkatA||94|| | vAtolbaNe syAd dvyanuge tRuShNA kaNThAsyashuShkatA||94|| | ||
raktaviNmUtratA dAhaH svedastRuD balasa~gkShayaH| | raktaviNmUtratA dAhaH svedastRuD balasa~gkShayaH| | ||
mUrcchA ceti tridoShe syAlli~ggaM pitte garIyasi||95|| | mUrcchA ceti tridoShe syAlli~ggaM pitte garIyasi||95|| | ||
AlasyArucihRullAsadAhavamyaratibhramaiH| | AlasyArucihRullAsadAhavamyaratibhramaiH| | ||
kapholbaNaM sannipAtaM tandrAkAsena cAdishet||96|| | kapholbaNaM sannipAtaM tandrAkAsena cAdishet||96|| | ||
pratishyA chardirAlasyaM tandrA~arucyagnimArdavam| | pratishyA chardirAlasyaM tandrA~arucyagnimArdavam| | ||
hInavAte pittamadhye li~ggaM shleShmAdhike matam||97|| | hInavAte pittamadhye li~ggaM shleShmAdhike matam||97|| | ||
hAridramUtranetratvaM dAhastRuShNA bhramo~aruciH| | hAridramUtranetratvaM dAhastRuShNA bhramo~aruciH| | ||
hInavAte madhyakaphe li~ggaM pittAdhike matam||98|| | hInavAte madhyakaphe li~ggaM pittAdhike matam||98|| | ||
shirorugvepathuH shvAsaH pralApashchardyarocakau| | shirorugvepathuH shvAsaH pralApashchardyarocakau| | ||
hInapitte madhyakaphe li~ggaM syAnmArutAdhike||99|| | hInapitte madhyakaphe li~ggaM syAnmArutAdhike||99|| | ||
shItako gauravaM tandrA pralApo~asthishiro~atiruk| | shItako gauravaM tandrA pralApo~asthishiro~atiruk| | ||
hInapitte vAtamadhye li~ggaM shleShmAdhike viduH||100|| | hInapitte vAtamadhye li~ggaM shleShmAdhike viduH||100|| | ||
shvAsaH kAsaH pratishyAyo mukhashoSho~atipArshvaruk| | shvAsaH kAsaH pratishyAyo mukhashoSho~atipArshvaruk| | ||
kaphahIne pittamadhye li~ggaM vAtAdhike matam||101|| | kaphahIne pittamadhye li~ggaM vAtAdhike matam||101|| | ||
varcobhedo~agnidaurbalyaM tRuShNA dAho~arucirbhramaH| | varcobhedo~agnidaurbalyaM tRuShNA dAho~arucirbhramaH| | ||
kaphahIne vAtamadhye li~ggaM pittAdhike viduH||102|| | kaphahIne vAtamadhye li~ggaM pittAdhike viduH||102|| | ||
sannipAtajwarasyordhvamato vakShyAmi lakShaNam| | sannipAtajwarasyordhvamato vakShyAmi lakShaNam| | ||
kShaNe dAhaH kShaNe shItamasthisandhishirorujA||103|| | kShaNe dAhaH kShaNe shItamasthisandhishirorujA||103|| | ||
sAsrAve kaluShe rakte nirbhugne cApi darshane | | sAsrAve kaluShe rakte nirbhugne cApi darshane | | ||
sasvanau sarujau karNau kaNThaH shUkairivAvRutaH||104|| | sasvanau sarujau karNau kaNThaH shUkairivAvRutaH||104|| | ||
tandrA mohaH pralApashca kAsaH shvAso~arucirbhramaH| | tandrA mohaH pralApashca kAsaH shvAso~arucirbhramaH| | ||
paridagdhA kharasparshA jihvA srastA~ggatA param||105|| | paridagdhA kharasparshA jihvA srastA~ggatA param||105|| | ||
ShThIvanaM raktapittasya kaphenonmishritasya ca| | ShThIvanaM raktapittasya kaphenonmishritasya ca| | ||
shiraso loThanaM tRuShNA nidrAnAsho hRudi vyathA||106|| | shiraso loThanaM tRuShNA nidrAnAsho hRudi vyathA||106|| | ||
svedamUtrapurIShANAM cirAddarshanamalpashaH| | svedamUtrapurIShANAM cirAddarshanamalpashaH| | ||
kRushatvaM nAtigAtrANAM pratataM kaNThakUjanam||107|| | kRushatvaM nAtigAtrANAM pratataM kaNThakUjanam||107|| | ||
koThAnAM shyAvaraktAnAM maNDalAnAM ca darshanam| | koThAnAM shyAvaraktAnAM maNDalAnAM ca darshanam| | ||
mUkatvaM srotasAM pAko gurutvamudarasya ca||108|| | mUkatvaM srotasAM pAko gurutvamudarasya ca||108|| | ||
cirAt pAkashca doShANAM sannipAtajwarakRutiH|109| | cirAt pAkashca doShANAM sannipAtajwarakRutiH|109| | ||
Description of sannipataja jwara (caused by combined tridosha): | Description of sannipataja jwara (caused by combined tridosha): | ||
The sannipataja variety of jwara, has thirteen sub types have been described in nidana sthana. Now the clinical features of each type will be described separately | The sannipataja variety of jwara, has thirteen sub types have been described in nidana sthana. Now the clinical features of each type will be described separately: | ||
*Sannipataja jwara in which vata and pitta are codominant while kapha is recessive has the following clinical features – giddiness, thirst, burning sensation, heaviness and excessive headache. (91) | |||
*Sannipataja jwara in which vata and kapha are codominant while pitta is recessive has the following clinical features – Coldness, cough, anorexia, drowsiness, thirst, burning sensation and pain. (92) | |||
*Sannipataja jwara in which pitta and kapha are codominant while vata is recessive has the following clinical features – Emesis, coldness, frequent burning sensation, thirst, unconsciousness and pain in the bones. (93) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated vata predominates over the other two doshas presents with the following signs and symptoms – pain in the joints, bones and head; delirium, heaviness, giddiness, thirst and dryness of the throat as well as the mouth(94). | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated pitta predominates over the other two doshas presents with the following signs and symptoms – blood in stool and urine, burning sensation, vomiting, arati (disliking for doing any work), giddiness, drowsiness and cough. (95) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated kapha predominates over the other two doshas presents with the following signs and symptoms – laziness, anorexia, nausea, burning sensation, vomiting, arati (restlessness), giddiness, drowsiness and cough. (96) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated kapha is excessively vitiated, pitta moderately vitiated and vata is less vitiated presents with the following clinical features – coryza, vomiting, laziness, drowsiness, anorexia and weak digestion. (97) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated pitta is excessively vitiated, kapha moderately vitiated and vata is less vitiated presents with the following clinical features – yellowish discoloration of urine and eyes, burning sensation, thirst, giddiness and anorexia. (98) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated vata is excessively vitiated, kapha moderately vitiated and pitta is less vitiated presents with the following clinical features – headache, trembling, breathlessness, delirium, vomiting and anorexia. (99) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated kapha is excessively vitiated, vata moderately vitiated and pitta is less vitiated presents with the following clinical features – coldness, heaviness, drowsiness, delirium and excessive pain in bones as well as head. (100) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated vata is excessively vitiated, pitta moderately vitiated and kapha is less vitiated presents with the following clinical features – dyspnoea, cough, coryza, dryness of the mouth and excessive pain in the flanks. (101) | |||
*Sannipataja jwara in which vitiated pitta is excessively vitiated, vata moderately vitiated and kapha is less vitiated presents with the following clinical features – diarrhea, weak digestion, thirst, burning sensation, anorexia and giddiness. (102) | |||
*In sannipataja jwara with all the three doshas vitiated to the same extent, following signs and symptoms are observed: | |||
**Patient has feeling of burning sensation sometimes and sometimes feeling of cold | |||
**Pain in the bones, joints and head | |||
**Eyes are with excessive lacrimation, dull, reddish with eyeballs protruded out. | |||
**Ringing sound and pain in the ears | |||
**Pricking pain in throat like thorn of grain | |||
**Drowsiness, delusion, delirium, cough, breathlessness, anorexia and giddiness | |||
**Burning sensation of tongue, and turns rough to touch | |||
¨ Excessive fatigue | ¨ Excessive fatigue | ||
¨ Spitting of blood and bile mixed with phlegm (sputum) | ¨ Spitting of blood and bile mixed with phlegm (sputum) | ||