Trimarmiya Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 958: | Line 958: | ||
क्रियाहितासाऽश्मरिशर्कराभ्यांकृच्छ्रेयथैवेहकफानिलाभ्याम्| | क्रियाहितासाऽश्मरिशर्कराभ्यांकृच्छ्रेयथैवेहकफानिलाभ्याम्| | ||
कार्याऽश्मरीभेदनपातनायविशेषयुक्तंशृणुकर्मसिद्धम्||५९|| | कार्याऽश्मरीभेदनपातनायविशेषयुक्तंशृणुकर्मसिद्धम्||५९|| | ||
पाषाणभेदंवृषकंश्वदंष्ट्रापाठाभयाव्योषशटीनिकुम्भाः| | पाषाणभेदंवृषकंश्वदंष्ट्रापाठाभयाव्योषशटीनिकुम्भाः| | ||
हिंस्राखराश्वाशितिवारकाणामेर्वारुकाणांत्रपुषस्यबीजम्||६०|| | हिंस्राखराश्वाशितिवारकाणामेर्वारुकाणांत्रपुषस्यबीजम्||६०|| | ||
उत्कुञ्चिकाहिङ्गुसवेतसाम्लंस्याद्द्वेबृहत्यौहपुषावचाच| | उत्कुञ्चिकाहिङ्गुसवेतसाम्लंस्याद्द्वेबृहत्यौहपुषावचाच| | ||
चूर्णंपिबेदश्मरिभेदपक्वंसर्पिश्चगोमूत्रचतुर्गुणंतैः||६१|| | चूर्णंपिबेदश्मरिभेदपक्वंसर्पिश्चगोमूत्रचतुर्गुणंतैः||६१|| | ||
मूलंश्वदंष्ट्रेक्षुरकोरुबूकात्क्षीरेणपिष्टंबृहतीद्वयाच्च| | मूलंश्वदंष्ट्रेक्षुरकोरुबूकात्क्षीरेणपिष्टंबृहतीद्वयाच्च| | ||
आलोड्यदध्नामधुरेणपेयंदिनानिसप्ताश्मरिभेदनाय||६२|| | आलोड्यदध्नामधुरेणपेयंदिनानिसप्ताश्मरिभेदनाय||६२|| | ||
पुनर्नवायोरजनीश्वदंष्ट्राफल्गुप्रवालाश्चसदर्भपुष्पाः| | पुनर्नवायोरजनीश्वदंष्ट्राफल्गुप्रवालाश्चसदर्भपुष्पाः| | ||
क्षीराम्बुमद्येक्षुरसैःसुपिष्टंपेयंभवेदश्मरिशर्करासु||६३|| | क्षीराम्बुमद्येक्षुरसैःसुपिष्टंपेयंभवेदश्मरिशर्करासु||६३|| | ||
त्रुटिंसुराह्वंलवणानिपञ्चयवाग्रजंकुन्दुरुकाश्मभेदौ| | त्रुटिंसुराह्वंलवणानिपञ्चयवाग्रजंकुन्दुरुकाश्मभेदौ| | ||
कम्पिल्लकंगोक्षुरकस्यबीजमेर्वारुबीजंत्रपुषस्यबीजम्||६४|| | कम्पिल्लकंगोक्षुरकस्यबीजमेर्वारुबीजंत्रपुषस्यबीजम्||६४|| | ||
चूर्णीकृतंचित्रकहिङ्गुमासीयवानितुल्यंत्रिफलाद्विभागम्| | चूर्णीकृतंचित्रकहिङ्गुमासीयवानितुल्यंत्रिफलाद्विभागम्| | ||
अम्लैरशुक्तैरसमद्ययुषैःपेयंहिगुल्माश्मरिभेदनार्थम्||६५|| | अम्लैरशुक्तैरसमद्ययुषैःपेयंहिगुल्माश्मरिभेदनार्थम्||६५|| | ||
बिल्वप्रमाणोघृततैलभृष्टोयूषःकृतःशिग्रुकमूलकल्कात्| | बिल्वप्रमाणोघृततैलभृष्टोयूषःकृतःशिग्रुकमूलकल्कात्| | ||
शीतोऽश्मभित्स्याद्दधिमण्डयुक्तःपेयःप्रकामंलवणेनयुक्तः||६६|| | शीतोऽश्मभित्स्याद्दधिमण्डयुक्तःपेयःप्रकामंलवणेनयुक्तः||६६|| | ||
जलेनशोभाञ्जनमूलकल्कःशीतोहितश्चाश्मरिशर्करासु| | जलेनशोभाञ्जनमूलकल्कःशीतोहितश्चाश्मरिशर्करासु| | ||
सितोपलावासमयावशूकाकृच्छ्रेषुसर्वेष्वपिभेषजंस्यात्||६७|| | सितोपलावासमयावशूकाकृच्छ्रेषुसर्वेष्वपिभेषजंस्यात्||६७|| | ||
पीत्वाऽथमद्यंनिगदंरथेनहयेनवाशीघ्रजवेनयायात्| | पीत्वाऽथमद्यंनिगदंरथेनहयेनवाशीघ्रजवेनयायात्| | ||
तैःशर्कराप्रच्यवतेऽश्मरीतुशम्येन्नचेच्छल्यविदुद्धरेत्ताम्||६८|| | तैःशर्कराप्रच्यवतेऽश्मरीतुशम्येन्नचेच्छल्यविदुद्धरेत्ताम्||६८|| | ||
रेतोभिघातप्रभवेतुकृच्छ्रेसमीक्ष्यदोषंप्रतिकर्मकुर्यात्| | रेतोभिघातप्रभवेतुकृच्छ्रेसमीक्ष्यदोषंप्रतिकर्मकुर्यात्| | ||
कार्पासमूलंवृषकाश्मभेदौबलास्थिरादीनिगवेधुकाच||६९|| | कार्पासमूलंवृषकाश्मभेदौबलास्थिरादीनिगवेधुकाच||६९|| | ||
वृश्चीरऐन्द्रीचपुनर्नवाचशतावरीमध्वसनाख्यपर्ण्यौ| | वृश्चीरऐन्द्रीचपुनर्नवाचशतावरीमध्वसनाख्यपर्ण्यौ| | ||
तत्क्वाथसिद्धःपवनेरसःस्यात्पित्तेऽधिकेक्षीरमथापिसर्पिः||७०|| | तत्क्वाथसिद्धःपवनेरसःस्यात्पित्तेऽधिकेक्षीरमथापिसर्पिः||७०|| | ||
कफेचयूषादिकमन्नपानंसंसर्गजेसर्वहितःक्रमःस्यात्| | कफेचयूषादिकमन्नपानंसंसर्गजेसर्वहितःक्रमःस्यात्| | ||
एवंनचेच्छाम्यतितस्ययुञ्ज्यात्सुरांपुराणांमधुकासवंवा||७१|| | एवंनचेच्छाम्यतितस्ययुञ्ज्यात्सुरांपुराणांमधुकासवंवा||७१|| | ||
विहङ्गमांसानिचबृंहणायबस्तींश्चशुक्राशयशोधनार्थम्| | विहङ्गमांसानिचबृंहणायबस्तींश्चशुक्राशयशोधनार्थम्| | ||
शुद्धस्यतृप्तस्यचवृष्ययोगैःप्रियानुकूलाःप्रमदाविधेयाः||७२|| | शुद्धस्यतृप्तस्यचवृष्ययोगैःप्रियानुकूलाःप्रमदाविधेयाः||७२|| | ||
kriyā hitā sā'śmariśarkarābhyāṁ kr̥cchrē yathaivēha kaphānilābhyām| | kriyā hitā sā'śmariśarkarābhyāṁ kr̥cchrē yathaivēha kaphānilābhyām| | ||
kāryā'śmarībhēdanapātanāya viśēṣayuktaṁ śr̥ṇu karma siddham||59|| | kāryā'śmarībhēdanapātanāya viśēṣayuktaṁ śr̥ṇu karma siddham||59|| | ||
pāṣāṇabhēdaṁ vr̥ṣakaṁ śvadaṁṣṭrāpāṭhābhayāvyōṣaśaṭīnikumbhāḥ| | pāṣāṇabhēdaṁ vr̥ṣakaṁ śvadaṁṣṭrāpāṭhābhayāvyōṣaśaṭīnikumbhāḥ| | ||
hiṁsrākharāśvāśitivārakāṇāmērvārukāṇāṁ [1] trapuṣasya bījam||60|| | hiṁsrākharāśvāśitivārakāṇāmērvārukāṇāṁ [1] trapuṣasya bījam||60|| | ||
utkuñcikā hiṅgu savētasāmlaṁ syāddvē br̥hatyau hapuṣā vacā ca| | utkuñcikā hiṅgu savētasāmlaṁ syāddvē br̥hatyau hapuṣā vacā ca| | ||
cūrṇaṁ pibēdaśmaribhēdapakvaṁ sarpiśca gōmūtracaturguṇaṁ taiḥ||61|| | cūrṇaṁ pibēdaśmaribhēdapakvaṁ sarpiśca gōmūtracaturguṇaṁ taiḥ||61|| | ||
mūlaṁ śvadaṁṣṭrēkṣurakōrubūkāt kṣīrēṇa piṣṭaṁ br̥hatīdvayācca| | mūlaṁ śvadaṁṣṭrēkṣurakōrubūkāt kṣīrēṇa piṣṭaṁ br̥hatīdvayācca| | ||
ālōḍya dadhnā madhurēṇa pēyaṁ dināni saptāśmaribhēdanāya||62|| | ālōḍya dadhnā madhurēṇa pēyaṁ dināni saptāśmaribhēdanāya||62|| | ||
punarnavāyōrajanīśvadaṁṣṭrāphalgupravālāśca sadarbhapuṣpāḥ| | punarnavāyōrajanīśvadaṁṣṭrāphalgupravālāśca sadarbhapuṣpāḥ| | ||
kṣīrāmbumadyēkṣurasaiḥ supiṣṭaṁ pēyaṁ bhavēdaśmariśarkarāsu||63|| | kṣīrāmbumadyēkṣurasaiḥ supiṣṭaṁ pēyaṁ bhavēdaśmariśarkarāsu||63|| | ||
truṭiṁ surāhvaṁ | truṭiṁ surāhvaṁ lavaṇāni pañca yavāgrajaṁ kundurukāśmabhēdau| | ||
kampillakaṁ gōkṣurakasya bījamērvārubījaṁ trapuṣasya bījam||64|| | kampillakaṁ gōkṣurakasya bījamērvārubījaṁ trapuṣasya bījam||64|| | ||
cūrṇīkr̥taṁ citrakahiṅgumāsīyavānitulyaṁ triphalādvibhāgam| | cūrṇīkr̥taṁ citrakahiṅgumāsīyavānitulyaṁ triphalādvibhāgam| | ||
amlairaśuktai rasamadyayuṣaiḥ pēyaṁ hi gulmāśmaribhēdanārtham||65|| | amlairaśuktai rasamadyayuṣaiḥ pēyaṁ hi gulmāśmaribhēdanārtham||65|| | ||
bilvapramāṇō ghr̥tatailabhr̥ṣṭō yūṣaḥ kr̥taḥ śigrukamūlakalkāt| | bilvapramāṇō ghr̥tatailabhr̥ṣṭō yūṣaḥ kr̥taḥ śigrukamūlakalkāt| | ||
śītō'śmabhit syāddadhimaṇḍayuktaḥ pēyaḥ prakāmaṁ lavaṇēna yuktaḥ||66|| | śītō'śmabhit syāddadhimaṇḍayuktaḥ pēyaḥ prakāmaṁ lavaṇēna yuktaḥ||66|| | ||
jalēna śōbhāñjanamūlakalkaḥ śītō hitaścāśmariśarkarāsu| | jalēna śōbhāñjanamūlakalkaḥ śītō hitaścāśmariśarkarāsu| | ||
sitōpalā vā samayāvaśūkā kr̥cchrēṣu sarvēṣvapi bhēṣajaṁ syāt||67|| | sitōpalā vā samayāvaśūkā kr̥cchrēṣu sarvēṣvapi bhēṣajaṁ syāt||67|| | ||
pītvā'tha madyaṁ nigadaṁ rathēna hayēna vā śīghrajavēna yāyāt| | pītvā'tha madyaṁ nigadaṁ rathēna hayēna vā śīghrajavēna yāyāt| | ||
taiḥ śarkarā pracyavatē'śmarī tu śamyēnna cēcchalyaviduddharēttām||68|| | taiḥ śarkarā pracyavatē'śmarī tu śamyēnna cēcchalyaviduddharēttām||68|| | ||
rētōbhighātaprabhavē tu kr̥cchrē samīkṣya dōṣaṁ pratikarma kuryāt| | rētōbhighātaprabhavē tu kr̥cchrē samīkṣya dōṣaṁ pratikarma kuryāt| | ||
kārpāsamūlaṁ vr̥ṣakāśmabhēdau balā sthirādīni gavēdhukā ca||69|| | kārpāsamūlaṁ vr̥ṣakāśmabhēdau balā sthirādīni gavēdhukā ca||69|| | ||
vr̥ścīra aindrī ca punarnavā ca śatāvarī madhvasanākhyaparṇyau| | vr̥ścīra aindrī ca punarnavā ca śatāvarī madhvasanākhyaparṇyau| | ||
tatkvāthasiddhaḥ pavanē rasaḥ syāt pittē'dhikē kṣīramathāpi sarpiḥ||70|| | tatkvāthasiddhaḥ pavanē rasaḥ syāt pittē'dhikē kṣīramathāpi sarpiḥ||70|| | ||
kaphē ca yūṣādikamannapānaṁ saṁsargajē sarvahitaḥ kramaḥ syāt| | kaphē ca yūṣādikamannapānaṁ saṁsargajē sarvahitaḥ kramaḥ syāt| | ||
ēvaṁ na cēcchāmyati tasya yuñjyāt surāṁ purāṇāṁ madhukāsavaṁ vā||71|| | ēvaṁ na cēcchāmyati tasya yuñjyāt surāṁ purāṇāṁ madhukāsavaṁ vā||71|| | ||
vihaṅgamāṁsāni ca br̥ṁhaṇāya bastīṁśca śukrāśayaśōdhanārtham| | vihaṅgamāṁsāni ca br̥ṁhaṇāya bastīṁśca śukrāśayaśōdhanārtham| | ||
śuddhasya tr̥ptasya ca vr̥ṣyayōgaiḥ priyānukūlāḥ pramadā vidhēyāḥ||72|| | śuddhasya tr̥ptasya ca vr̥ṣyayōgaiḥ priyānukūlāḥ pramadā vidhēyāḥ||72|| | ||
kriyA hitA sA~ashmarisharkarAbhyAM kRucchre yathaiveha kaphAnilAbhyAm | | kriyA hitA sA~ashmarisharkarAbhyAM kRucchre yathaiveha kaphAnilAbhyAm | | ||
kAryA~ashmarIbhedanapAtanAya visheShayuktaM shRuNu karma siddham ||59|| | kAryA~ashmarIbhedanapAtanAya visheShayuktaM shRuNu karma siddham ||59|| | ||
pAShANabhedaM vRuShakaM shvadaMShTrApAThAbhayAvyoShashaTInikumbhAH | | pAShANabhedaM vRuShakaM shvadaMShTrApAThAbhayAvyoShashaTInikumbhAH | | ||
hiMsrAkharAshvAshitivArakANAmervArukANAM [1] trapuShasya bIjam ||60|| | hiMsrAkharAshvAshitivArakANAmervArukANAM [1] trapuShasya bIjam ||60|| | ||
utku~jcikA hi~ggu savetasAmlaM syAddve bRuhatyau hapuShA vacA ca | | utku~jcikA hi~ggu savetasAmlaM syAddve bRuhatyau hapuShA vacA ca | | ||
cUrNaM pibedashmaribhedapakvaM sarpishca gomUtracaturguNaM taiH ||61|| | cUrNaM pibedashmaribhedapakvaM sarpishca gomUtracaturguNaM taiH ||61|| | ||
mUlaM shvadaMShTrekShurakorubUkAt kShIreNa piShTaM bRuhatIdvayAcca | | mUlaM shvadaMShTrekShurakorubUkAt kShIreNa piShTaM bRuhatIdvayAcca | | ||
AloDya dadhnA madhureNa peyaM dinAni saptAshmaribhedanAya ||62|| | AloDya dadhnA madhureNa peyaM dinAni saptAshmaribhedanAya ||62|| | ||
punarnavAyorajanIshvadaMShTrAphalgupravAlAshca sadarbhapuShpAH | | punarnavAyorajanIshvadaMShTrAphalgupravAlAshca sadarbhapuShpAH | | ||
kShIrAmbumadyekShurasaiH supiShTaM peyaM bhavedashmarisharkarAsu ||63|| | kShIrAmbumadyekShurasaiH supiShTaM peyaM bhavedashmarisharkarAsu ||63|| | ||
truTiM surAhvaM lavaNAni pa~jca yavAgrajaM kundurukAshmabhedau | | truTiM surAhvaM lavaNAni pa~jca yavAgrajaM kundurukAshmabhedau | | ||
kampillakaM gokShurakasya bIjamervArubIjaM trapuShasya bIjam ||64|| | kampillakaM gokShurakasya bIjamervArubIjaM trapuShasya bIjam ||64|| | ||
cUrNIkRutaM citrakahi~ggumAsIyavAnitulyaM triphalAdvibhAgam | | cUrNIkRutaM citrakahi~ggumAsIyavAnitulyaM triphalAdvibhAgam | | ||
amlairashuktai rasamadyayuShaiH peyaM hi gulmAshmaribhedanArtham ||65|| | amlairashuktai rasamadyayuShaiH peyaM hi gulmAshmaribhedanArtham ||65|| | ||
bilvapramANo ghRutatailabhRuShTo yUShaH kRutaH shigrukamUlakalkAt | | bilvapramANo ghRutatailabhRuShTo yUShaH kRutaH shigrukamUlakalkAt | | ||
shIto~ashmabhit syAddadhimaNDayuktaH peyaH prakAmaM lavaNena yuktaH ||66|| | shIto~ashmabhit syAddadhimaNDayuktaH peyaH prakAmaM lavaNena yuktaH ||66|| | ||
jalena shobhA~jjanamUlakalkaH shIto hitashcAshmarisharkarAsu | | jalena shobhA~jjanamUlakalkaH shIto hitashcAshmarisharkarAsu | | ||
sitopalA vA samayAvashUkA kRucchreShu sarveShvapi bheShajaM syAt ||67|| | sitopalA vA samayAvashUkA kRucchreShu sarveShvapi bheShajaM syAt ||67|| | ||
pItvA~atha madyaM nigadaM rathena hayena vA shIghrajavena yAyAt | | pItvA~atha madyaM nigadaM rathena hayena vA shIghrajavena yAyAt | | ||
taiH sharkarA pracyavate~ashmarI tu shamyenna cecchalyaviduddharettAm ||68|| | taiH sharkarA pracyavate~ashmarI tu shamyenna cecchalyaviduddharettAm ||68|| | ||
retobhighAtaprabhave tu kRucchre samIkShya doShaM pratikarma kuryAt | | retobhighAtaprabhave tu kRucchre samIkShya doShaM pratikarma kuryAt | | ||
kArpAsamUlaM vRuShakAshmabhedau balA sthirAdIni gavedhukA ca ||69|| | kArpAsamUlaM vRuShakAshmabhedau balA sthirAdIni gavedhukA ca ||69|| | ||
vRushcIra aindrI ca punarnavA ca shatAvarI madhvasanAkhyaparNyau | | vRushcIra aindrI ca punarnavA ca shatAvarI madhvasanAkhyaparNyau | | ||
tatkvAthasiddhaH pavane rasaH syAt pitte~adhike kShIramathApi sarpiH ||70|| | tatkvAthasiddhaH pavane rasaH syAt pitte~adhike kShIramathApi sarpiH ||70|| | ||
kaphe ca yUShAdikamannapAnaM saMsargaje sarvahitaH kramaH syAt | | kaphe ca yUShAdikamannapAnaM saMsargaje sarvahitaH kramaH syAt | | ||
evaM na cecchAmyati tasya yu~jjyAt surAM purANAM madhukAsavaM vA ||71|| | evaM na cecchAmyati tasya yu~jjyAt surAM purANAM madhukAsavaM vA ||71|| | ||
viha~ggamAMsAni ca bRuMhaNAya bastIMshca shukrAshayashodhanArtham | | viha~ggamAMsAni ca bRuMhaNAya bastIMshca shukrAshayashodhanArtham | | ||
shuddhasya tRuptasya ca vRuShyayogaiH priyAnukUlAH pramadA vidheyAH ||72|| | shuddhasya tRuptasya ca vRuShyayogaiH priyAnukUlAH pramadA vidheyAH ||72|| | ||