Visarpa Chikitsa: Difference between revisions
Pallavmishra (talk | contribs) |
Pallavmishra (talk | contribs) |
||
| Line 684: | Line 684: | ||
इति वीसर्पनुत् प्रोक्तं समासेन चिकित्सितम् | | इति वीसर्पनुत् प्रोक्तं समासेन चिकित्सितम् | | ||
एतदेव पुनः सर्वं व्यासतः सम्प्रवक्ष्यते ||५०|| | एतदेव पुनः सर्वं व्यासतः सम्प्रवक्ष्यते ||५०|| | ||
मदनं मधुकं निम्बं वत्सकस्य फलानि च | | मदनं मधुकं निम्बं वत्सकस्य फलानि च | | ||
वमनं सम्प्रदातव्यं विसर्पे कफपित्तजे ||५१|| | वमनं सम्प्रदातव्यं विसर्पे कफपित्तजे ||५१|| | ||
पटोलपिचुमर्दाभ्यां पिप्पल्या मदनेन च | | पटोलपिचुमर्दाभ्यां पिप्पल्या मदनेन च | | ||
विसर्पे वमनं शस्तं तथा चेन्द्रयवैः सह ||५२|| | विसर्पे वमनं शस्तं तथा चेन्द्रयवैः सह ||५२|| | ||
यांश्च योगान् प्रवक्ष्याभि कल्पेषु कफपित्तिनाम् | | यांश्च योगान् प्रवक्ष्याभि कल्पेषु कफपित्तिनाम् | | ||
विसर्पिणां प्रयोज्यास्ते दोषनिर्हरणाः शिवाः ||५३|| | विसर्पिणां प्रयोज्यास्ते दोषनिर्हरणाः शिवाः ||५३|| | ||
iti vīsarpanut prōktaṁ samāsēna cikitsitam| | iti vīsarpanut prōktaṁ samāsēna cikitsitam| | ||
ētadēva punaḥ sarvaṁ vyāsataḥ sampravakṣyatē||50|| | ētadēva punaḥ sarvaṁ vyāsataḥ sampravakṣyatē||50|| | ||
madanaṁ madhukaṁ nimbaṁ vatsakasya phalāni ca| | madanaṁ madhukaṁ nimbaṁ vatsakasya phalāni ca| | ||
vamanaṁ sampradātavyaṁ visarpē kaphapittajē||51|| | vamanaṁ sampradātavyaṁ visarpē kaphapittajē||51|| | ||
paṭōlapicumardābhyāṁ pippalyā madanēna ca| | paṭōlapicumardābhyāṁ pippalyā madanēna ca| | ||
visarpē vamanaṁ śastaṁ tathā cēndrayavaiḥ saha||52|| | visarpē vamanaṁ śastaṁ tathā cēndrayavaiḥ saha||52|| | ||
yāṁśca yōgān pravakṣyābhi kalpēṣu kaphapittinām| | yāṁśca yōgān pravakṣyābhi kalpēṣu kaphapittinām| | ||
visarpiṇāṁ prayōjyāstē dōṣanirharaṇāḥ śivāḥ||53|| | visarpiṇāṁ prayōjyāstē dōṣanirharaṇāḥ śivāḥ||53|| | ||
iti vIsarpanut proktaM samAsena cikitsitam| | iti vIsarpanut proktaM samAsena cikitsitam| | ||
etadeva punaH sarvaM vyAsataH sampravakShyate||50|| | etadeva punaH sarvaM vyAsataH sampravakShyate||50|| | ||
madanaM madhukaM nimbaM vatsakasya phalAni ca| | madanaM madhukaM nimbaM vatsakasya phalAni ca| | ||
vamanaM sampradAtavyaM visarpe kaphapittaje||51|| | vamanaM sampradAtavyaM visarpe kaphapittaje||51|| | ||
patōlapicumardAbhyAM pippalyA madanena ca| | patōlapicumardAbhyAM pippalyA madanena ca| | ||
visarpe vamanaM shastaM tathA cendrayavaiH saha||52|| | visarpe vamanaM shastaM tathA cendrayavaiH saha||52|| | ||
yAMshca yōgan pravakShyAbhi kalpeShu kaphapittinAm| | yAMshca yōgan pravakShyAbhi kalpeShu kaphapittinAm| | ||
visarpiNAM prayojyAste dōṣanirharaNAH shivAH||53|| | visarpiNAM prayojyAste dōṣanirharaNAH shivAH||53|| | ||
| Line 728: | Line 740: | ||
मुस्तनिम्बपटोलानां चन्दनोत्पलयोरपि | | मुस्तनिम्बपटोलानां चन्दनोत्पलयोरपि | | ||
सारिवामलकोशीरमुस्तानां वा विचक्षणः ||५४|| | सारिवामलकोशीरमुस्तानां वा विचक्षणः ||५४|| | ||
कषायान् पाययेद्वैद्यः सिद्धान् वीसर्पनाशनान् | | कषायान् पाययेद्वैद्यः सिद्धान् वीसर्पनाशनान् | | ||
किराततिक्तकं लोध्रं चन्दनं सदुरालभम् ||५५|| | किराततिक्तकं लोध्रं चन्दनं सदुरालभम् ||५५|| | ||
नागरं पद्मकिञ्जल्कमुत्पलं सबिभीतकम् | | नागरं पद्मकिञ्जल्कमुत्पलं सबिभीतकम् | | ||
मधुकं नागपुष्पं च दद्याद्वीसर्पशान्तये ||५६|| | मधुकं नागपुष्पं च दद्याद्वीसर्पशान्तये ||५६|| | ||
प्रपौण्डरीकं मधुकं पद्मकिञ्जल्कमुत्पलम् | | प्रपौण्डरीकं मधुकं पद्मकिञ्जल्कमुत्पलम् | | ||
नागपुष्पं च लोध्रं च तेनैव विधिना पिबेत् ||५७|| | नागपुष्पं च लोध्रं च तेनैव विधिना पिबेत् ||५७|| | ||
द्राक्षां पर्पटकं शुण्ठीं गुडूचीं धन्वयासकम् | | द्राक्षां पर्पटकं शुण्ठीं गुडूचीं धन्वयासकम् | | ||
निशापर्युषितं दद्यात्तृष्णावीसर्पशान्तये ||५८|| | निशापर्युषितं दद्यात्तृष्णावीसर्पशान्तये ||५८|| | ||
पटोलं पिचुमर्दं च दार्वीं कटुकरोहिणीम् | | पटोलं पिचुमर्दं च दार्वीं कटुकरोहिणीम् | | ||
यष्ट्याह्वां त्रायमाणां च दद्याद्वीसर्पशान्तये ||५९|| | यष्ट्याह्वां त्रायमाणां च दद्याद्वीसर्पशान्तये ||५९|| | ||
पटोलादिकषायं वा पिबेत्त्रिफलया सह | | पटोलादिकषायं वा पिबेत्त्रिफलया सह | | ||
मसूरविदलैर्युक्तं घृतमिश्रं प्रदापयेत् ||६०|| | मसूरविदलैर्युक्तं घृतमिश्रं प्रदापयेत् ||६०|| | ||
पटोलपत्रमुद्गानां रसमामलकस्य च | | पटोलपत्रमुद्गानां रसमामलकस्य च | | ||
पाययेत घृतोन्मिश्रं नरं वीसर्पपीडितम् ||६१|| | पाययेत घृतोन्मिश्रं नरं वीसर्पपीडितम् ||६१|| | ||
mustānimbapaṭōlānāṁ candanōtpalayōrapi| | mustānimbapaṭōlānāṁ candanōtpalayōrapi| | ||
sārivāmalakōśīramustānāṁ vā vicakṣaṇaḥ||54|| | sārivāmalakōśīramustānāṁ vā vicakṣaṇaḥ||54|| | ||
kaṣāyān pāyayēdvaidyaḥ siddhān vīsarpanāśanān| | kaṣāyān pāyayēdvaidyaḥ siddhān vīsarpanāśanān| | ||
kirātatiktakaṁ lōdhraṁ candanaṁ sadurālabham||55|| | kirātatiktakaṁ lōdhraṁ candanaṁ sadurālabham||55|| | ||
nāgaraṁ padmakiñjalkamutpalaṁ sabibhītakam| | nāgaraṁ padmakiñjalkamutpalaṁ sabibhītakam| | ||
madhukaṁ nāgapuṣpaṁ ca dadyādvīsarpaśāntayē||56|| | madhukaṁ nāgapuṣpaṁ ca dadyādvīsarpaśāntayē||56|| | ||
prapauṇḍarīkaṁ madhukaṁ padmakiñjalkamutpalam| | prapauṇḍarīkaṁ madhukaṁ padmakiñjalkamutpalam| | ||
nāgapuṣpaṁ ca lōdhraṁ ca tēnaiva vidhinā pibēt||57|| | nāgapuṣpaṁ ca lōdhraṁ ca tēnaiva vidhinā pibēt||57|| | ||
drākṣāṁ parpaṭakaṁ śuṇṭhīṁ guḍūcīṁ dhanvayāsakam| | drākṣāṁ parpaṭakaṁ śuṇṭhīṁ guḍūcīṁ dhanvayāsakam| | ||
niśāparyuṣitaṁ dadyāttr̥ṣṇāvīsarpaśāntayē||58|| | niśāparyuṣitaṁ dadyāttr̥ṣṇāvīsarpaśāntayē||58|| | ||
paṭōlaṁ picumardaṁ ca dārvīṁ kaṭukarōhiṇīm| | paṭōlaṁ picumardaṁ ca dārvīṁ kaṭukarōhiṇīm| | ||
yaṣṭyāhvāṁ trāyamāṇāṁ ca dadyādvīsarpaśāntayē||59|| | yaṣṭyāhvāṁ trāyamāṇāṁ ca dadyādvīsarpaśāntayē||59|| | ||
paṭōlādikaṣāyaṁ vā pibēttriphalayā saha| | paṭōlādikaṣāyaṁ vā pibēttriphalayā saha| | ||
masūravidalairyuktaṁ ghr̥tamiśraṁ pradāpayēt||60|| | masūravidalairyuktaṁ ghr̥tamiśraṁ pradāpayēt||60|| | ||
paṭōlapatramudgānāṁ rasamāmalakasya ca| | paṭōlapatramudgānāṁ rasamāmalakasya ca| | ||
pāyayēta ghr̥tōnmiśraṁ naraṁ vīsarpapīḍitam||61|| | pāyayēta ghr̥tōnmiśraṁ naraṁ vīsarpapīḍitam||61|| | ||
mustānimbapatōlanAM candanotpalayorapi| | mustānimbapatōlanAM candanotpalayorapi| | ||
sArivAmalakoshIramustānAM vA vicakShaNaH||54|| | sArivAmalakoshIramustānAM vA vicakShaNaH||54|| | ||
kaShAyAn pAyayedvaidyaH siddhAn vIsarpanAshanAn| | kaShAyAn pAyayedvaidyaH siddhAn vIsarpanAshanAn| | ||
kirAtatiktakaM lōdhraM candanaM sadurAlabham||55|| | kirAtatiktakaM lōdhraM candanaM sadurAlabham||55|| | ||
nAgaraM padmaki~jjalkamutpalaM sabibhItakam| | nAgaraM padmaki~jjalkamutpalaM sabibhItakam| | ||
madhukaM nAgapuShpaM ca dadyAdvIsarpashAntaye||56|| | madhukaM nAgapuShpaM ca dadyAdvIsarpashAntaye||56|| | ||
prapauNDarIkaM madhukaM padmaki~jjalkamutpalam| | prapauNDarIkaM madhukaM padmaki~jjalkamutpalam| | ||
nAgapuShpaM ca lōdhraM ca tenaiva vidhinA pibet||57|| | nAgapuShpaM ca lōdhraM ca tenaiva vidhinA pibet||57|| | ||
drAkShAM parpaTakaM shuNThIM guDUcIM dhanvayAsakam| | drAkShAM parpaTakaM shuNThIM guDUcIM dhanvayAsakam| | ||
nishAparyuShitaM dadyAttRuShNAvIsarpashAntaye||58|| | nishAparyuShitaM dadyAttRuShNAvIsarpashAntaye||58|| | ||
patōlaM picumardaM ca dArvIM kaTukarōhinim| | patōlaM picumardaM ca dArvIM kaTukarōhinim| | ||
yaShTyAhvAM trAyamANAM ca dadyAdvIsarpashAntaye||59|| | yaShTyAhvAM trAyamANAM ca dadyAdvIsarpashAntaye||59|| | ||
patōladikaShAyaM vA pibettriphalayA saha| | patōladikaShAyaM vA pibettriphalayA saha| | ||
masUravidalairyuktaM ghRutamishraM pradApayet||60|| | masUravidalairyuktaM ghRutamishraM pradApayet||60|| | ||
patōlapatramudgAnAM rasamAmalakasya ca| | patōlapatramudgAnAM rasamAmalakasya ca| | ||
pAyayeta ghRutonmishraM naraM vIsarpapIDitam||61|| | pAyayeta ghRutonmishraM naraM vIsarpapIDitam||61|| | ||