Pushpitakamindriyam Adhyaya: Difference between revisions
mNo edit summary |
No edit summary |
||
| Line 1: | Line 1: | ||
{{#seo: | |||
|title=Pushpitakamindriyam Adhyaya | |||
|titlemode=append | |||
|keywords=fatal signs, pushpita, body odour, sense of taste | |||
|description=Indriya Sthana Chapter 2.Fatal signs of Tactile and Olfactory perception | |||
}} | |||
'''<big>[[Indriya Sthana]] Chapter 2.Fatal signs of Tactile and Olfactory perception</big>''' | '''<big>[[Indriya Sthana]] Chapter 2.Fatal signs of Tactile and Olfactory perception</big>''' | ||
| Line 30: | Line 37: | ||
</div> | </div> | ||
===Sanskrit text, Transliteration and English Translation=== | ===Sanskrit text, Transliteration and English Translation=== | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
अथातः पुष्पितकमिन्द्रियं व्याख्यास्यामह||१|| | अथातः पुष्पितकमिन्द्रियं व्याख्यास्यामह||१|| <br /> | ||
इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२|| | इति ह स्माह भगवानात्रेयः||२|| <br /> | ||
पुष्पं यथा पूर्वरूपं फलस्येह भविष्यतः| | पुष्पं यथा पूर्वरूपं फलस्येह भविष्यतः| <br /> | ||
तथा लिङ्गमरिष्टाख्यं पूर्वरूपं मरिष्यतः||३|| | तथा लिङ्गमरिष्टाख्यं पूर्वरूपं मरिष्यतः||३|| <br /> | ||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
athātaḥ puṣpitakamindriyaṁ vyākhyāsyāmaha||1|| | athātaḥ puṣpitakamindriyaṁ vyākhyāsyāmaha||1|| <br /> | ||
iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2|| | iti ha smāha bhagavānātrēyaḥ||2|| <br /> | ||
puṣpaṁ yathā pūrvarūpaṁ phalasyēha bhaviṣyataḥ| | puṣpaṁ yathā pūrvarūpaṁ phalasyēha bhaviṣyataḥ| <br /> | ||
tathā liṅgamariṣṭākhyaṁ pūrvarūpaṁ mariṣyataḥ||3|| | tathā liṅgamariṣṭākhyaṁ pūrvarūpaṁ mariṣyataḥ||3||<br /> | ||
athAtaH puShpitakamindriyaM vyAkhyAsyAmaha||1|| | athAtaH puShpitakamindriyaM vyAkhyAsyAmaha||1|| <br /> | ||
iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2|| | iti ha smAha bhagavAnAtreyaH||2|| <br /> | ||
puShpaM yathA pUrvarUpaM phalasyeha bhaviShyataH| | puShpaM yathA pUrvarUpaM phalasyeha bhaviShyataH| <br /> | ||
tathA li~ggamariShTAkhyaM pUrvarUpaM mariShyataH||3|| | tathA li~ggamariShTAkhyaM pUrvarUpaM mariShyataH||3|| <br /> | ||
</div></div> | |||
“We shall now explain the chapter on the ‘features of odor and taste indicating impending death” said lord Atreya. Similarly as a flower predicts the future growth of a fruit, appearance of various types of ''arishta lakshanas'' denote the impending death. [1-3] | “We shall now explain the chapter on the ‘features of odor and taste indicating impending death” said lord Atreya. Similarly as a flower predicts the future growth of a fruit, appearance of various types of ''arishta lakshanas'' denote the impending death. [1-3] | ||
==== Importance of ''Arishta'' (fatal signs) ==== | ==== Importance of ''Arishta'' (fatal signs) ==== | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
अप्येवं तु भवेत् पुष्पं फलेनाननुबन्धि यत्| | अप्येवं तु भवेत् पुष्पं फलेनाननुबन्धि यत्| <br /> | ||
फलं चापि भवेत् किञ्चिद्यस्य पुष्पं न पूर्वजम् ||४|| | फलं चापि भवेत् किञ्चिद्यस्य पुष्पं न पूर्वजम् ||४|| <br /> | ||
न त्वरिष्टस्य जातस्य नाशोऽस्ति मरणादृते| | न त्वरिष्टस्य जातस्य नाशोऽस्ति मरणादृते| <br /> | ||
मरणं चापि तन्नास्ति यन्नारिष्टपुरःसरम्||५|| | मरणं चापि तन्नास्ति यन्नारिष्टपुरःसरम्||५|| <br /> | ||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
apyēvaṁ tu bhavēt puṣpaṁ phalēnānanubandhi yat| | apyēvaṁ tu bhavēt puṣpaṁ phalēnānanubandhi yat| <br /> | ||
phalaṁ cāpi bhavēt kiñcidyasya puṣpaṁ na pūrvajam ||4|| | phalaṁ cāpi bhavēt kiñcidyasya puṣpaṁ na pūrvajam ||4|| <br /> | ||
na tvariṣṭasya jātasya nāśō'sti maraṇādr̥tē| | na tvariṣṭasya jātasya nāśō'sti maraṇādr̥tē| <br /> | ||
maraṇaṁ cāpi tannāsti yannāriṣṭapuraḥsaram||5|| | maraṇaṁ cāpi tannāsti yannāriṣṭapuraḥsaram||5||<br /> | ||
apyevaM tu bhavet puShpaM phalenAnanubandhi yat| | apyevaM tu bhavet puShpaM phalenAnanubandhi yat| <br /> | ||
phalaM cApi bhavet ki~jcidyasya puShpaM na pUrvajam [1] ||4|| | phalaM cApi bhavet ki~jcidyasya puShpaM na pUrvajam [1] ||4|| <br /> | ||
na tvariShTasya jAtasya nAsho~asti maraNAdRute| <br /> | |||
maraNaM cApi tannAsti yannAriShTapuraHsaram||5|| <br /> | |||
</div></div> | |||
<div style="text-align:justify;"> | <div style="text-align:justify;"> | ||
The flower may sometimes be devoid of fruits and sometimes even the fruits may be produced without being preceded by flowers. But once an ''arishta'' manifests, it doesn’t depart without ensuing in death. Conversely, death can not occur without earlier manifestation of ''arishta''. [4-5] | The flower may sometimes be devoid of fruits and sometimes even the fruits may be produced without being preceded by flowers. But once an ''arishta'' manifests, it doesn’t depart without ensuing in death. Conversely, death can not occur without earlier manifestation of ''arishta''. [4-5] | ||
</div> | </div> | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
मिथ्यादृष्टमरिष्टाभमनरिष्टमजानता| <br /> | |||
अरिष्टं वाऽप्यसम्बुद्धमेतत् प्रज्ञापराधजम्||६|| <br /> | |||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
mithyAdRuShTamariShTAbhamanariShTamajAnatA| | mithyādr̥ṣṭamariṣṭābhamanariṣṭamajānatā| <br /> | ||
ariShTaM vA~apyasambuddhametat praj~jAparAdhajam||6|| | ariṣṭaṁ vā'pyasambuddhamētat prajñāparādhajam||6|| <br /> | ||
mithyAdRuShTamariShTAbhamanariShTamajAnatA| <br /> | |||
ariShTaM vA~apyasambuddhametat praj~jAparAdhajam||6|| <br /> | |||
</div></div> | |||
An ignorant person may sometimes wrongly perceive symptoms presenting in an individual as ''arishta lakshana'' and sometimes he may even not recognize the ''arishta lakshana'' presenting in an individual, all this is the result of intellectual errors.[6] | An ignorant person may sometimes wrongly perceive symptoms presenting in an individual as ''arishta lakshana'' and sometimes he may even not recognize the ''arishta lakshana'' presenting in an individual, all this is the result of intellectual errors.[6] | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
सम्बोधनार्थं तु लिङ्गैर्मरणपूर्वजैः| | सम्बोधनार्थं तु लिङ्गैर्मरणपूर्वजैः| <br /> | ||
पुष्पितानुपदेक्ष्यामो नरान् बहुविधैर्बहून् ||७|| | पुष्पितानुपदेक्ष्यामो नरान् बहुविधैर्बहून् ||७|| <br /> | ||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
jñānasambōdhanārthaṁ tu liṅgairmaraṇapūrvajaiḥ| | jñānasambōdhanārthaṁ tu liṅgairmaraṇapūrvajaiḥ| <br /> | ||
puṣpitānupadēkṣyāmō narān bahuvidhairbahūn ||7|| | puṣpitānupadēkṣyāmō narān bahuvidhairbahūn ||7|| <br /> | ||
j~jAnasambodhanArthaM tu li~ggairmaraNapUrvajaiH| <br /> | |||
puShpitAnupadekShyAmo narAn bahuvidhairbahUn [1] ||7||<br /> | |||
</div></div> | |||
To expound the knowledge about various premonitory symptoms preceding death as indicative of its imminence, we now illustrate the various kinds of such presentations in persons.[7] | To expound the knowledge about various premonitory symptoms preceding death as indicative of its imminence, we now illustrate the various kinds of such presentations in persons.[7] | ||
==== Fatal signs related to body odor ==== | ==== Fatal signs related to body odor ==== | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
नानापुष्पोपमो गन्धो यस्य भाति दिवानिशम्| <br /> | |||
पुष्पितस्य वनस्येव नानाद्रुमलतावतः||८|| <br /> | |||
तमाहुः पुष्पितं धीरा नरं मरणलक्षणैः| <br /> | |||
स ना संवत्सराद्देहं जहातीति विनिश्चयः||९|| <br /> | |||
एवमेकैकशः पुष्पैर्यस्य गन्धः समो भवेत्| <br /> | |||
स | इष्टैर्वा यदि वाऽनिष्टैः स च पुष्पित उच्यते||१०|| <br /> | ||
समासेनाशुभान् गन्धानेकत्वेनाथवा पुनः| <br /> | |||
आजिघ्रेद्यस्य गात्रेषु तं विद्यात् पुष्पितं भिषक्||११|| <br /> | |||
आप्लुतानाप्लुते काये यस्य गन्धाः शुभाशुभाः| <br /> | |||
व्यत्यासेनानिमित्ताः स्युः स च पुष्पित उच्यते||१२|| <br /> | |||
तद्यथा- चन्दनं कुष्ठं तगरागुरुणी मधु| <br /> | |||
माल्यं मूत्रपुरीषे च मृतानि कुणपानि च||१३|| <br /> | |||
ये चान्ये विविधात्मानो गन्धा विविधयोनयः| <br /> | |||
तेऽप्यनेनानुमानेन विज्ञेया विकृतिं गताः||१४|| <br /> | |||
इदं चाप्यतिदेशार्थं लक्षणं गन्धसंश्रयम्| <br /> | |||
वक्ष्यामो यदभिज्ञाय भिषङ्मरणमादिशेत्||१५|| <br /> | |||
वियोनिर्विदुरो गन्धो यस्य गात्रेषु जायते| <br /> | |||
इष्टो वा यदि वाऽनिष्टो न स जीवति तां समाम्||१६|| <br /> | |||
एतावद्गन्धविज्ञानं,...|१७|<br /> | |||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
nānāpuṣpōpamō gandhō yasya bhāti divāniśam| <br /> | |||
puṣpitasya vanasyēva nānādrumalatāvataḥ||8|| <br /> | |||
tamāhuḥ puṣpitaṁ dhīrā naraṁ maraṇalakṣaṇaiḥ| <br /> | |||
sa nā saṁvatsarāddēhaṁ jahātīti viniścayaḥ||9|| <br /> | |||
ēvamēkaikaśaḥ puṣpairyasya gandhaḥ samō bhavēt| <br /> | |||
sa | iṣṭairvā yadi vā'niṣṭaiḥ sa ca puṣpita ucyatē||10|| <br /> | ||
samāsēnāśubhān gandhānēkatvēnāthavā punaḥ| <br /> | |||
ājighrēdyasya gātrēṣu taṁ vidyāt puṣpitaṁ bhiṣak||11|| <br /> | |||
āplutānāplutē kāyē yasya gandhāḥ śubhāśubhāḥ| <br /> | |||
vyatyāsēnānimittāḥ syuḥ sa ca puṣpita ucyatē||12|| <br /> | |||
tadyathā- candanaṁ kuṣṭhaṁ tagarāguruṇī madhu| <br /> | |||
mālyaṁ mūtrapurīṣē ca mr̥tāni kuṇapāni ca||13|| <br /> | |||
yē cānyē vividhātmānō gandhā vividhayōnayaḥ| <br /> | |||
tē'pyanēnānumānēna vijñēyā vikr̥tiṁ gatāḥ||14|| <br /> | |||
idaṁ cāpyatidēśārthaṁ lakṣaṇaṁ gandhasaṁśrayam| <br /> | |||
vakṣyāmō yadabhijñāya bhiṣaṅmaraṇamādiśēt||15|| <br /> | |||
viyōnirvidurō gandhō yasya gātrēṣu jāyatē| <br /> | |||
iṣṭō vā yadi vā'niṣṭō na sa jīvati tāṁ samām||16||<br /> | |||
ētāvadgandhavijñānaṁ,...|17| <br /> | |||
nAnApuShpopamo gandho yasya bhAti [1] divAnisham| <br /> | |||
puShpitasya vanasyeva nAnAdrumalatAvataH||8|| <br /> | |||
tamAhuH puShpitaM dhIrA naraM maraNalakShaNaiH| <br /> | |||
sa nA [2] saMvatsarAddehaM jahAtIti vinishcayaH||9|| <br /> | |||
evamekaikashaH puShpairyasya gandhaH samo bhavet| <br /> | |||
sa | iShTairvA yadi vA~aniShTaiH sa ca puShpita ucyate||10|| <br /> | ||
samAsenAshubhAn gandhAnekatvenAthavA punaH| <br /> | |||
Ajighredyasya gAtreShu taM vidyAt puShpitaM bhiShak||11|| <br /> | |||
AplutAnAplute kAye yasya gandhAH shubhAshubhAH| <br /> | |||
vyatyAsenAnimittAH syuH sa ca puShpita ucyate||12|| <br /> | |||
tadyathA- candanaM kuShThaM tagarAguruNI madhu| <br /> | |||
mAlyaM mUtrapurIShe ca mRutAni [3] kuNapAni ca||13|| <br /> | |||
ye cAnye vividhAtmAno gandhA vividhayonayaH| <br /> | |||
te~apyanenAnumAnena vij~jeyA vikRutiM gatAH||14|| <br /> | |||
idaM cApyatideshArthaM lakShaNaM gandhasaMshrayam| <br /> | |||
vakShyAmo yadabhij~jAya bhiSha~gmaraNamAdishet||15|| <br /> | |||
viyonirviduro [4] gandho yasya gAtreShu jAyate| <br /> | |||
iShTo vA yadi vA~aniShTo na sa jIvati tAM samAm||16|| <br /> | |||
etAvadgandhavij~jAnaM,...|17| <br /> | |||
</div></div> | |||
<div style="text-align:justify;"> | <div style="text-align:justify;"> | ||
One who emits the fragrance of several flowers or that of wood from various kinds of creepers and bushes - all blooming with flowers, from his body day and night is called ''pushpita'', and is indicative of forth coming death. Such a person is sure to die within a year. | One who emits the fragrance of several flowers or that of wood from various kinds of creepers and bushes - all blooming with flowers, from his body day and night is called ''pushpita'', and is indicative of forth coming death. Such a person is sure to die within a year. | ||
| Line 194: | Line 219: | ||
</div> | </div> | ||
==== Fatal signs related to sense of taste ==== | ==== Fatal signs related to sense of taste ==== | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
...रसज्ञानमतः परम्| | ...रसज्ञानमतः परम्| <br /> | ||
आतुराणां शरीरेषु वक्ष्यते विधिपूर्वकम्||१७|| | आतुराणां शरीरेषु वक्ष्यते विधिपूर्वकम्||१७|| <br /> | ||
यो रसः प्रकृतिस्थानां नराणां देहसम्भवः| | यो रसः प्रकृतिस्थानां नराणां देहसम्भवः| <br /> | ||
स एषां चरमे काले विकारं भजते द्वयम्||१८|| | स एषां चरमे काले विकारं भजते द्वयम्||१८|| <br /> | ||
कश्चिदेवास्यवैरस्यमत्यर्थमुपपद्यते| | कश्चिदेवास्यवैरस्यमत्यर्थमुपपद्यते| <br /> | ||
स्वादुत्वमपरश्चापि विपुलं भजते रसः||१९|| | स्वादुत्वमपरश्चापि विपुलं भजते रसः||१९|| <br /> | ||
तमनेनानुमानेन विद्याद्विकृतिमागतम्| | तमनेनानुमानेन विद्याद्विकृतिमागतम्| <br /> | ||
मनुष्यो हि मनुष्यस्य कथं रसमवाप्नुयात्||२०|| | मनुष्यो हि मनुष्यस्य कथं रसमवाप्नुयात्||२०|| <br /> | ||
मक्षिकाश्चैव यूकाश्च दंशाश्च मशकैः सह| | मक्षिकाश्चैव यूकाश्च दंशाश्च मशकैः सह| <br /> | ||
विरसादपसर्पन्ति जन्तोः कायान्मुमूर्षतः||२१|| | विरसादपसर्पन्ति जन्तोः कायान्मुमूर्षतः||२१|| <br /> | ||
अत्यर्थरसिकं कायं कालपक्वस्य मक्षिकाः| | अत्यर्थरसिकं कायं कालपक्वस्य मक्षिकाः| <br /> | ||
अपि स्नातानुलिप्तस्य भृशमायान्ति सर्वशः||२२|| | अपि स्नातानुलिप्तस्य भृशमायान्ति सर्वशः||२२|| <br /> | ||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
...rasajñānamataḥ param| | ...rasajñānamataḥ param| <br /> | ||
āturāṇāṁ śarīrēṣu vakṣyatē vidhipūrvakam||17|| | āturāṇāṁ śarīrēṣu vakṣyatē vidhipūrvakam||17|| <br /> | ||
yō rasaḥ prakr̥tisthānāṁ narāṇāṁ dēhasambhavaḥ| | yō rasaḥ prakr̥tisthānāṁ narāṇāṁ dēhasambhavaḥ| <br /> | ||
sa ēṣāṁ caramē kālē vikāraṁ bhajatē dvayam||18|| | sa ēṣāṁ caramē kālē vikāraṁ bhajatē dvayam||18|| <br /> | ||
kaścidēvāsyavairasyamatyarthamupapadyatē| | kaścidēvāsyavairasyamatyarthamupapadyatē| <br /> | ||
svādutvamaparaścāpi vipulaṁ bhajatē rasaḥ||19|| | svādutvamaparaścāpi vipulaṁ bhajatē rasaḥ||19|| <br /> | ||
tamanēnānumānēna vidyādvikr̥timāgatam| | tamanēnānumānēna vidyādvikr̥timāgatam| <br /> | ||
manuṣyō hi manuṣyasya kathaṁ rasamavāpnuyāt||20|| | manuṣyō hi manuṣyasya kathaṁ rasamavāpnuyāt||20|| <br /> | ||
makṣikāścaiva yūkāśca daṁśāśca maśakaiḥ saha| | makṣikāścaiva yūkāśca daṁśāśca maśakaiḥ saha| <br /> | ||
virasādapasarpanti jantōḥ kāyānmumūrṣataḥ||21|| | virasādapasarpanti jantōḥ kāyānmumūrṣataḥ||21|| <br /> | ||
atyartharasikaṁ kāyaṁ kālapakvasya makṣikāḥ| | atyartharasikaṁ kāyaṁ kālapakvasya makṣikāḥ| <br /> | ||
api snātānuliptasya bhr̥śamāyānti sarvaśaḥ||22|| | api snātānuliptasya bhr̥śamāyānti sarvaśaḥ||22||<br /> | ||
..rasaj~jAnamataH param| | ..rasaj~jAnamataH param| <br /> | ||
AturANAM sharIreShu vakShyate vidhipUrvakam||17|| | AturANAM sharIreShu vakShyate vidhipUrvakam||17|| <br /> | ||
yo rasaH prakRutisthAnAM narANAM dehasambhavaH| <br /> | |||
sa eShAM carame kAle vikAraM bhajate dvayam||18|| <br /> | |||
kashcidevAsyavairasyamatyarthamupapadyate| <br /> | |||
svAdutvamaparashcApi vipulaM bhajate rasaH||19|| <br /> | |||
tamanenAnumAnena vidyAdvikRutimAgatam| <br /> | |||
manuShyo hi manuShyasya kathaM rasamavApnuyAt||20|| <br /> | |||
makShikAshcaiva yUkAshca daMshAshca mashakaiH saha| <br /> | |||
virasAdapasarpanti jantoH kAyAnmumUrShataH||21|| <br /> | |||
atyartharasikaM kAyaM kAlapakvasya makShikAH| <br /> | |||
api snAtAnuliptasya bhRushamAyAnti sarvashaH||22||<br /> | |||
</div></div> | |||
<div style="text-align:justify;"> | <div style="text-align:justify;"> | ||
We shall now describe the various tastes expressed by the patient, which indicate imminent death of the person. The normal taste by human beings undergoes two types of modifications in case of impending death i.e. either the person develops excessive distaste or his body develops excessive sweetness. These modifications of taste can only be inferred as a person cannot have direct perception of taste of a person’s body. | We shall now describe the various tastes expressed by the patient, which indicate imminent death of the person. The normal taste by human beings undergoes two types of modifications in case of impending death i.e. either the person develops excessive distaste or his body develops excessive sweetness. These modifications of taste can only be inferred as a person cannot have direct perception of taste of a person’s body. | ||
| Line 255: | Line 284: | ||
==== Summary ==== | ==== Summary ==== | ||
<div class="mw-collapsible mw-collapsed"> | |||
तत्र श्लोकः- <br /> | |||
सामान्येन मयोक्तानि लिङ्गानि रसगन्धयोः| <br /> | |||
पुष्पितस्य नरस्यैतत्फलं मरणमादिशेत्||२३|| <br /> | |||
<div class="mw-collapsible-content"> | |||
tatra ślōkaḥ- <br /> | |||
sāmānyēna mayōktāni liṅgāni rasagandhayōḥ| <br /> | |||
puṣpitasya narasyaitatphalaṁ maraṇamādiśēt||23|| <br /> | |||
tatra | tatra shlokaH- <br /> | ||
sAmAnyena mayoktAni li~ggAni rasagandhayoH| <br /> | |||
puShpitasya narasyaitatphalaM maraNamAdishet||23||<br /> | |||
</div></div> | |||
<div style="text-align:justify;"> | <div style="text-align:justify;"> | ||
Symptoms of impending death of ''pushpita'' persons relating to the general variations in the taste and smell of individuals has been described here. Such symptoms lead to the death of the person. [23] | Symptoms of impending death of ''pushpita'' persons relating to the general variations in the taste and smell of individuals has been described here. Such symptoms lead to the death of the person. [23] | ||