Changes

धात्रीस्तनस्तन्यसम्पदुक्ता विस्तरतः पुरा |  

धात्रीस्तनस्तन्यसम्पदुक्ता विस्तरतः पुरा |  

स्तन्यसञ्जननं चैव स्तन्यस्य च विशोधनम् ||२२९||  

स्तन्यसञ्जननं चैव स्तन्यस्य च विशोधनम् ||२२९||  

वातादिदुष्टे लिङ्गं च क्षीणस्य च चिकित्सितम् |  

वातादिदुष्टे लिङ्गं च क्षीणस्य च चिकित्सितम् |  

तत्सर्वमुक्तं ये त्वष्टौ क्षीरदोषाः प्रकीर्तिताः ||२३०||  

तत्सर्वमुक्तं ये त्वष्टौ क्षीरदोषाः प्रकीर्तिताः ||२३०||  

वातादिष्वेव तान् विद्याच्छास्त्रचक्षुर्भिषक्तमः |  

वातादिष्वेव तान् विद्याच्छास्त्रचक्षुर्भिषक्तमः |  

त्रिविधास्तु यतः शिष्यास्ततो वक्ष्यामि विस्तरम् ||२३१|

त्रिविधास्तु यतः शिष्यास्ततो वक्ष्यामि विस्तरम् ||२३१|

dhātrīstanastanyasampaduktā vistarataḥ purā|  

dhātrīstanastanyasampaduktā vistarataḥ purā|  

stanyasañjananaṁ caiva stanyasya ca viśōdhanam||229||  

stanyasañjananaṁ caiva stanyasya ca viśōdhanam||229||  

vātādiduṣṭē liṅgaṁ ca kṣīṇasya ca cikitsitam|  

vātādiduṣṭē liṅgaṁ ca kṣīṇasya ca cikitsitam|  

tatsarvamuktaṁ yē tvaṣṭau kṣīradōṣāḥ prakīrtitāḥ||230||  

tatsarvamuktaṁ yē tvaṣṭau kṣīradōṣāḥ prakīrtitāḥ||230||  

vātādiṣvēva tān vidyācchāstracakṣurbhiṣaktamaḥ|  

vātādiṣvēva tān vidyācchāstracakṣurbhiṣaktamaḥ|  

trividhāstu yataḥ śiṣyāstatō vakṣyāmi vistaram||231||  

trividhāstu yataḥ śiṣyāstatō vakṣyāmi vistaram||231||  

| dhAtrIstanastanyasampaduktA vistarataH purA |  

| dhAtrIstanastanyasampaduktA vistarataH purA |  

stanyasa~jjananaM caiva stanyasya ca vishodhanam ||229||  

stanyasa~jjananaM caiva stanyasya ca vishodhanam ||229||  

vAtAdiduShTe li~ggaM ca kShINasya ca cikitsitam |  

vAtAdiduShTe li~ggaM ca kShINasya ca cikitsitam |  

tatsarvamuktaM ye tvaShTau kShIradoShAH prakIrtitAH ||230||  

tatsarvamuktaM ye tvaShTau kShIradoShAH prakIrtitAH ||230||  

vAtAdiShveva tAn vidyAcchAstracakShurbhiShaktamaH |  

vAtAdiShveva tAn vidyAcchAstracakShurbhiShaktamaH |  

trividhAstu yataH shiShyAstato vakShyAmi vistaram ||231||  

trividhAstu yataH shiShyAstato vakShyAmi vistaram ||231||  

The excellent characteristics of foster mother (wet nurse), breast and breast milk have been described earlier. The stanya samjanana (galactogogue), purification of milk, symptoms of breast milk vitiated by vatadi dosha, symptoms and treatment of poor breast milk production, eight types of milk defects have been mentioned earlier. The eight types of breast milk morbidities are also caused by vata etc. dosha, which is known to physician well versed in knowledge of Ayurveda. Disciples are of three types, pravara (with high intelligence), madhyama (with mediocre intelligence) and avara (with low intelligence). Hence, for the knowledge of all three types of disciples, the details of these eight types of morbidities of breast milk is described in detail hereafter. (229-231)

The excellent characteristics of foster mother (wet nurse), breast and breast milk have been described earlier. The ''stanya samjanana'' (galactogogue), purification of milk, symptoms of breast milk vitiated by ''vatadi dosha'', symptoms and treatment of poor breast milk production, eight types of milk defects have been mentioned earlier. The eight types of breast milk morbidities are also caused by ''vata'' (and other) ''dosha'', which is known to physician well versed in knowledge of Ayurveda. Disciples are of three types, ''pravara'' (with high intelligence), ''madhyama'' (with mediocre intelligence) and ''avara'' (with low intelligence). Hence, for the knowledge of all three types of disciples, the details of these eight types of morbidities of breast milk is described in detail hereafter. [229-231]

Causes of Stanya dushti (abnormal breast milk):

 

==== Causes of ''Stanya dushti'' (abnormal breast milk) ====

 

अजीर्णासात्म्यविषमविरुद्धात्यर्थभोजनात् |  

अजीर्णासात्म्यविषमविरुद्धात्यर्थभोजनात् |  

लवणाम्लकटुक्षारप्रक्लिन्नानां च सेवनात् ||२३२||  

लवणाम्लकटुक्षारप्रक्लिन्नानां च सेवनात् ||२३२||  

मनःशरीरसन्तापादस्वप्नान्निशि चिन्तनात् |  

मनःशरीरसन्तापादस्वप्नान्निशि चिन्तनात् |  

प्राप्तवेगप्रतीघातादप्राप्तोदीरणेन च ||२३३||  

प्राप्तवेगप्रतीघातादप्राप्तोदीरणेन च ||२३३||  

परमान्नं गुडकृतं कृशरां दधि मन्दकम् [१] |  

परमान्नं गुडकृतं कृशरां दधि मन्दकम् [१] |  

अभिष्यन्दीनि मांसानि ग्राम्यानूपौदकानि च ||२३४||  

अभिष्यन्दीनि मांसानि ग्राम्यानूपौदकानि च ||२३४||  

भुक्त्वा भुक्त्वा दिवास्वप्नान्मद्यस्यातिनिषेवणात् |  

भुक्त्वा भुक्त्वा दिवास्वप्नान्मद्यस्यातिनिषेवणात् |  

अनायासादभीघातात् [२] क्रोधाच्चातङ्ककर्शनैः ||२३५||  

अनायासादभीघातात् [२] क्रोधाच्चातङ्ककर्शनैः ||२३५||  

दोषाः क्षीरवहाः प्राप्य सिराः स्तन्यं प्रदूष्य च |  

दोषाः क्षीरवहाः प्राप्य सिराः स्तन्यं प्रदूष्य च |  

कुर्युरष्टविधं भूयो दोषतस्तन्निबोध मे ||२३६||

कुर्युरष्टविधं भूयो दोषतस्तन्निबोध मे ||२३६||