Changes

Line 796: Line 796:  
evamAdIni cAnyAni nirdishedrasato bhiShak||47||
 
evamAdIni cAnyAni nirdishedrasato bhiShak||47||
   −
In cases where veerya and vipaka are in conformity with rasa, the properties are known by the rasa itself as in cases of milk, ghee, (madhura-sheeta) and chavya- chitraka (katu-ushna). In such other cases too, the physician should know (the properties) on the basis of rasa. [46-47]
+
In cases where ''veerya'' and ''vipaka'' are in conformity with ''rasa'', the properties are known by the ''rasa'' itself as in cases of milk, ghee, (''madhura-sheeta'') and ''chavya- chitraka'' (''katu-ushna''). In such other cases too, the physician should know (the properties) on the basis of ''rasa''. [46-47]
    
मधुरं  किञ्चिदुष्णं स्यात् कषायं तिक्तमेव च|  
 
मधुरं  किञ्चिदुष्णं स्यात् कषायं तिक्तमेव च|  
 
यथा महत्पञ्चमूलं यथाऽब्जानूपमामिषम्||४८||  
 
यथा महत्पञ्चमूलं यथाऽब्जानूपमामिषम्||४८||  
 +
 
लवणं सैन्धवं नोष्णमम्लमामलकं तथा|  
 
लवणं सैन्धवं नोष्णमम्लमामलकं तथा|  
 
अर्कागुरुगुडूचीनां तिक्तानामुष्णमुच्यते||४९||  
 
अर्कागुरुगुडूचीनां तिक्तानामुष्णमुच्यते||४९||  
 +
 
madhuraṁ kiñciduṣṇaṁ syāt kaṣāyaṁ tiktamēva ca|  
 
madhuraṁ kiñciduṣṇaṁ syāt kaṣāyaṁ tiktamēva ca|  
 
yathā mahatpañcamūlaṁ yathā'bjānūpamāmiṣam||48||  
 
yathā mahatpañcamūlaṁ yathā'bjānūpamāmiṣam||48||  
 +
 
lavaṇaṁ  saindhavaṁ nōṣṇamamlamāmalakaṁ tathā|  
 
lavaṇaṁ  saindhavaṁ nōṣṇamamlamāmalakaṁ tathā|  
 
arkāguruguḍūcīnāṁ tiktānāmuṣṇamucyatē||49||
 
arkāguruguḍūcīnāṁ tiktānāmuṣṇamucyatē||49||
 +
 
madhuraM [30] ki~jciduShNaM syAt kaShAyaM tiktameva ca|  
 
madhuraM [30] ki~jciduShNaM syAt kaShAyaM tiktameva ca|  
 
yathA mahatpa~jcamUlaM yathA~abjAnUpamAmiSham||48||  
 
yathA mahatpa~jcamUlaM yathA~abjAnUpamAmiSham||48||  
 +
 
lavaNaM [31] saindhavaM noShNamamlamAmalakaM tathA|  
 
lavaNaM [31] saindhavaM noShNamamlamAmalakaM tathA|  
 
arkAguruguDUcInAM tiktAnAmuShNamucyate||49||   
 
arkAguruguDUcInAM tiktAnAmuShNamucyate||49||   
There are certain exceptions to this: some substances, though madhura, kashya and tikta in rasa, are ushna in veerya such as bruhat pancha mula and meat of aquatic and marshy animals. Rocksalt, though being lavana, and amalaka, though being amla in rasa, is not ushna (in veerya). Arka, aguru and guduchi are tikta (in rasa) but ushna (in veerya). [48-49]
+
 
 +
There are certain exceptions to this: some substances, though ''madhura, kashya'' and ''tikta'' in ''rasa,'' are ''ushna'' in ''veerya'' such as ''brihat pancha mula'' and meat of aquatic and marshy animals. Rock salt, though being ''lavana'', and ''amalaka,'' though being ''amla'' in ''rasa'', is not ''ushna'' (in ''veerya''). ''Arka, aguru'' and ''guduchi'' are ''tikta'' (in ''rasa'') but ''ushna'' (in ''veerya''). [48-49]
 +
 
 
किञ्चिदम्लं हि सङ्ग्राहि किञ्चिदम्लं भिनत्ति च|  
 
किञ्चिदम्लं हि सङ्ग्राहि किञ्चिदम्लं भिनत्ति च|  
 
यथा कपित्थं सङ्ग्राहि भेदि चामलकं तथा||५०||  
 
यथा कपित्थं सङ्ग्राहि भेदि चामलकं तथा||५०||  
 +
 
पिप्पली  नागरं वृष्यं कटु चावृष्यमुच्यते|  
 
पिप्पली  नागरं वृष्यं कटु चावृष्यमुच्यते|  
 
कषायः स्तम्भनः शीतः सोऽभयायामतोऽन्यथा||५१||
 
कषायः स्तम्भनः शीतः सोऽभयायामतोऽन्यथा||५१||
 +
 
तस्माद्रसोपदेशेन न सर्वं द्रव्यामादिशेत्|  
 
तस्माद्रसोपदेशेन न सर्वं द्रव्यामादिशेत्|  
 
दृष्टं तुल्यरसेऽप्येवं द्रव्ये द्रव्ये गुणान्तरम्||५२||  
 
दृष्टं तुल्यरसेऽप्येवं द्रव्ये द्रव्ये गुणान्तरम्||५२||  
 +
 
kiñcidamlaṁ hi saṅgrāhi kiñcidamlaṁ bhinatti ca|  
 
kiñcidamlaṁ hi saṅgrāhi kiñcidamlaṁ bhinatti ca|  
 
yathā kapitthaṁ saṅgrāhi bhēdi cāmalakaṁ tathā||50||  
 
yathā kapitthaṁ saṅgrāhi bhēdi cāmalakaṁ tathā||50||  
pippalī nāgaraṁ vr̥ṣyaṁ kaṭu cāvr̥ṣyamucyatē|  
+
 
 +
pippalī nāgaraṁ vr̥ṣyaṁ kaṭu cāvr̥ṣyamucyatē|  
 
kaṣāyaḥ stambhanaḥ śītaḥ sō'bhayāyāmatō'nyathā||51||  
 
kaṣāyaḥ stambhanaḥ śītaḥ sō'bhayāyāmatō'nyathā||51||  
 +
 
tasmādrasōpadēśēna  na sarvaṁ dravyāmādiśēt|  
 
tasmādrasōpadēśēna  na sarvaṁ dravyāmādiśēt|  
 
dr̥ṣṭaṁ tulyarasē'pyēvaṁ dravyē dravyē guṇāntaram||52||  
 
dr̥ṣṭaṁ tulyarasē'pyēvaṁ dravyē dravyē guṇāntaram||52||  
 +
 
ki~jcidamlaM hi sa~ggrAhi ki~jcidamlaM bhinatti ca|  
 
ki~jcidamlaM hi sa~ggrAhi ki~jcidamlaM bhinatti ca|  
 
yathA kapitthaM sa~ggrAhi bhedi cAmalakaM tathA||50||  
 
yathA kapitthaM sa~ggrAhi bhedi cAmalakaM tathA||50||  
 +
 
pippalI [32] nAgaraM vRuShyaM kaTu cAvRuShyamucyate|  
 
pippalI [32] nAgaraM vRuShyaM kaTu cAvRuShyamucyate|  
 
kaShAyaH stambhanaH shItaH so~abhayAyAmato~anyathA||51||  
 
kaShAyaH stambhanaH shItaH so~abhayAyAmato~anyathA||51||  
 +
 
tasmAdrasopadeshena [33] na sarvaM dravyAmAdishet|  
 
tasmAdrasopadeshena [33] na sarvaM dravyAmAdishet|  
 
dRuShTaM tulyarase~apyevaM dravye dravye guNAntaram||52||
 
dRuShTaM tulyarase~apyevaM dravye dravye guNAntaram||52||
Likewise, there are also variations in actions of rasa. Some substance of amla rasa is astringent (such as kapittha) while other is purgative (such as amalaka). Katu rasa is non-aphrodisiac but pippali and shunthi (through katurasa) are aphrodisiac. Kashaya rasa is stambhana (stopping or stalling) and sheeta (cold) but haritaki (through kashaya) is the exception (it is laxative and hot). Hence only on the basis of rasa, one cannot prescribe all the substances when even in substances of similar rasa, difference in properties is observed in individual cases. [50-52]
+
 
 +
Likewise, there are also variations in actions of ''rasa''. Some substance of ''amla rasa'' is astringent (such as ''kapittha'') while other is purgative (such as ''amalaka''). ''Katu rasa'' is non-aphrodisiac but ''pippali'' and ''shunthi'' (through ''katurasa'') are aphrodisiac. ''Kashaya rasa'' is ''stambhana'' (stopping or stalling) and ''sheeta'' (cold) but ''haritaki'' (through ''kashaya'') is the exception (it is laxative and hot). Hence only on the basis of ''rasa'', one cannot prescribe all the substances when even in substances of similar rasa, difference in properties is observed in individual cases. [50-52]
 +
 
 
रौक्ष्यात् कषायो रूक्षाणामुत्तमो मध्यमः कटुः|  
 
रौक्ष्यात् कषायो रूक्षाणामुत्तमो मध्यमः कटुः|  
 
तिक्तोऽवरस्तथोष्णानामुष्णत्वाल्लवणः परः||५३||  
 
तिक्तोऽवरस्तथोष्णानामुष्णत्वाल्लवणः परः||५३||  
 +
 
मध्योऽम्लः कटुकश्चान्त्यः स्निग्धानां मधुरः परः|  
 
मध्योऽम्लः कटुकश्चान्त्यः स्निग्धानां मधुरः परः|  
 
मध्योऽम्लो लवणश्चान्त्यो रसः स्नेहान्निरुच्यते||५४||  
 
मध्योऽम्लो लवणश्चान्त्यो रसः स्नेहान्निरुच्यते||५४||  
 +
 
मध्योत्कृष्टावराः शैत्यात् कषायस्वादुतिक्तकाः |
 
मध्योत्कृष्टावराः शैत्यात् कषायस्वादुतिक्तकाः |
 
स्वादुर्गुरुत्वादधिकः कषायाल्लवणोऽवरः||५५||  
 
स्वादुर्गुरुत्वादधिकः कषायाल्लवणोऽवरः||५५||  
 +
 
अम्लात् कटुस्ततस्तिक्तो लघुत्वादुत्तमोत्तमः|  
 
अम्लात् कटुस्ततस्तिक्तो लघुत्वादुत्तमोत्तमः|  
 
केचिल्लघूनामवरमिच्छन्ति लवणं रसम्||५६||  
 
केचिल्लघूनामवरमिच्छन्ति लवणं रसम्||५६||  
 +
 
गौरवे लाघवे चैव सोऽवरस्तूभयोरपि|५७|  
 
गौरवे लाघवे चैव सोऽवरस्तूभयोरपि|५७|  
 +
 
raukṣyāt kaṣāyō rūkṣāṇāmuttamō madhyamaḥ kaṭuḥ|  
 
raukṣyāt kaṣāyō rūkṣāṇāmuttamō madhyamaḥ kaṭuḥ|  
 
tiktō'varastathōṣṇānāmuṣṇatvāllavaṇaḥ paraḥ||53||  
 
tiktō'varastathōṣṇānāmuṣṇatvāllavaṇaḥ paraḥ||53||  
 +
 
madhyō'mlaḥ kaṭukaścāntyaḥ snigdhānāṁ madhuraḥ paraḥ|  
 
madhyō'mlaḥ kaṭukaścāntyaḥ snigdhānāṁ madhuraḥ paraḥ|  
 
madhyō'mlō lavaṇaścāntyō rasaḥ snēhānnirucyatē||54||  
 
madhyō'mlō lavaṇaścāntyō rasaḥ snēhānnirucyatē||54||  
 +
 
madhyōtkr̥ṣṭāvarāḥ śaityāt kaṣāyasvādutiktakāḥ |  
 
madhyōtkr̥ṣṭāvarāḥ śaityāt kaṣāyasvādutiktakāḥ |  
 
svādurgurutvādadhikaḥ kaṣāyāllavaṇō'varaḥ||55||  
 
svādurgurutvādadhikaḥ kaṣāyāllavaṇō'varaḥ||55||  
 +
 
amlāt kaṭustatastiktō laghutvāduttamōttamaḥ|  
 
amlāt kaṭustatastiktō laghutvāduttamōttamaḥ|  
 
kēcillaghūnāmavaramicchanti  lavaṇaṁ rasam||56||  
 
kēcillaghūnāmavaramicchanti  lavaṇaṁ rasam||56||  
 +
 
gauravē lāghavē caiva  sō'varastūbhayōrapi|57|
 
gauravē lāghavē caiva  sō'varastūbhayōrapi|57|
 +
 
aukShyAt kaShAyo rUkShANAmuttamo madhyamaH kaTuH|  
 
aukShyAt kaShAyo rUkShANAmuttamo madhyamaH kaTuH|  
 
tikto~avarastathoShNAnAmuShNatvAllavaNaH paraH||53||  
 
tikto~avarastathoShNAnAmuShNatvAllavaNaH paraH||53||  
 +
 
madhyo~amlaH kaTukashcAntyaH snigdhAnAM madhuraH paraH|  
 
madhyo~amlaH kaTukashcAntyaH snigdhAnAM madhuraH paraH|  
 
madhyo~amlo lavaNashcAntyo rasaH snehAnnirucyate||54||  
 
madhyo~amlo lavaNashcAntyo rasaH snehAnnirucyate||54||  
 +
 
madhyotkRuShTAvarAH shaityAt kaShAyasvAdutiktakAH [34] |  
 
madhyotkRuShTAvarAH shaityAt kaShAyasvAdutiktakAH [34] |  
 
svAdurgurutvAdadhikaH kaShAyAllavaNo~avaraH||55||  
 
svAdurgurutvAdadhikaH kaShAyAllavaNo~avaraH||55||  
 +
 
amlAt kaTustatastikto laghutvAduttamottamaH|  
 
amlAt kaTustatastikto laghutvAduttamottamaH|  
 
kecillaghUnAmavaramicchanti [35] lavaNaM rasam||56||  
 
kecillaghUnAmavaramicchanti [35] lavaNaM rasam||56||